1. Kii ba nla bat bés i homa wés bôlô tole i suklu?

 KII u yé u nôgda i ngéda liwanda joñ li bôlô tole li suklu li mbat we mambadga mu mam u nhémle? Baa hala a yé a tééñga we? Ngandak ikété yés i nôgda nlélém. Ndi i mbadga i, i yé le i hôla we i yi mam yak nye a nhémle, kayéle u pam i tééne nye likalô. Ndi ngim mangéda mut a nla bat mbadga inyu suu bés. Hala a nlama bé hélés bés, i nla ba le a ma nok bôt ba mpot bés béba. (Minson mi baôma 28:22) Ni ki le di niñil “dilo di nsôk,” ngandak bôt len i “ngwés bé nôgla ni bape, i ban-ga “miñem mimbe.”—2 Timôtéô 3:1, 3.

2. Inyuki i yé nseñ i bana ñemlima?

² Jon u nla badba le: ‘Lelaa me nla unda loñgeñem ni ñemlima i ngéda mut a nyéñ yahal base yem?’ Kii i ga hôla we ha ngéda i? Ñemlima. I mut a gwé i lem i, a mpala bé unup, ndi a tééda ñem nwee i ngéda ba nsuu nye, tole i ngéda a nyi bé i yom a timbhe. (Bingéngén 16:32) U nla nôgda wee hala a ntomb i pot iloo boñ. Kii u nla ni boñ inyu bana ñemlima? Lelaa u yé le u timbhe ni ñemlima i ngéda mut a nyahal hémle yoñ? Ibale u yé ngwal, lelaa u nla hôla bon boñ i ba nkôôbaga i timbhe ni ñemlima i ngéda mut a mbat bo inyuki ba nhémle ngim mam? Di wan i jam li.

3. Inyuki ba yé le ba kal le nwee mut a gwé ngui ngandak? (2 Timôtéô 2:24, 25)

³ Ngandak bôt i nhoñol le nwee mut a mbomb, ndi  baa wee. Ngo nyen a gwé ni ngui, inyule i ta bé bun i yén nwee i ngéda di mboma ndutu. Ni ki le ñemlima u yé lem yada i li “litam li mbuu.” (Galatia 5:22, 23) I mbuk Grikia ba ngwélél inyu “ñemlima,” i bé gwéélana inyu pôdôl hosi i bikai ba nyilha lém mbai. We hoñol ki, bo hosi i bikai i yé nwee nano. Baa u nhoñol le kiki i yé nwee, wee ngui yé i mal? To jam! Lelaa bés bôt ba binam di nla hôlôs ñemlima, i nlélém ngéda di bak di gwé ngui? Di ta bé le di boñ hala ni ngui yés bésbomede. Di nlama soohe, di bat Yéhôva le a ti bés mbuu mpubi u u ga hôla bés i hôlôs i lem ilam i. Ngandak dihéga i ñunda le hala a nla bôña. Kiki hihéga ngandak lôk kéé i bôlôm ni i bôda i bi unda bôt ba ñoo bo ñemlima, kayéle hala a hélés bana bape ba bé béñge. (Añ 2 Timôtéô 2:24, 25.) Lelaa u nla boñ le ñemlima u ba ngui yoñ?

4. Kii ndémbél i Isak i niiga bés inyu ñemlima?

⁴ Bibel i yé nyonok ni miñañ mi mi ñunda nseñ u ñemlima. Di yoñ hihéga hi Isak. I ngéda a bi ke i yén i nsôsôgô u Gérar, bôt ba Filistia ba ba bé kil nye njôñ ba bi tjé bibee bagwélél ba isañ ba bi tém. Iloole Isak a jôs bo, a nyodi ni lihaa jé jolisôna, a ke i yén homa numpe, a tém bibee bipe. (Bibôdle 26:12-18) Ndi yak nyoo ki, bôt ba Filistia ba bi témb ba bôdôl mahop, ba kalak le, malép ma yé map. Isak a bi témb a keñgle mindañ. (Bibôdle 26:19-25) Kii i bi hôla nye i yén nwee tolakii baoo bé ba bé ke ni bisu i suu nye? Ibabé pééna, ndémbél i bagwal bé yon i bi hôla nye. A bi nigil ngandak i ngéda a bé tehe Abraham a nyéñ nsañ ni bôt, ni nyañ Sara nu a bééna “mbuu u nwee ni u lima.”—1Pétrô 3:4-6; Bibôdle 21:22-34.

5. Imbe ndémbél i ñunda le bagwal ba nla niiga bon bap mahee ma ñemlima?

⁵ A lôk kéé i i yé bagwal, yak bé ni nla niiga bon banan mahee ma i lem ini le ñemlima. Di yoñ ndémbél i Maxence, nu a gwé 17 nwii. A bi boma bôt ba nyai i suklu ni i likalô. Bagwal bé ba bi yoñ ngéda i hôla nye i unda ñemlima. Ba nkal le: “Maxence a bi sôk nok le tonjee tonjee bé nyen a yén nwee i ngéda ba nsuu nye tole ngeñ mut a nyéñ jôs nye, i mbéda ngui ngandak.” Ñ, ñemlima u nyila ngui i Maxence.

6. Lelaa masoohe ma nla hôla bés i kônde hôlôs ñemlima?

⁶ Kii di nla boñ i ngéda mut a nhoo jôl li Nyambe mahindi, tole i ngéda ba nyahal Bibel? Di nlama bat Yéhôva mbuu mpubi ni pék inyu yi lelaa di ga timbhe ni nwee nyensôna. Kii di nla boñ ibale di nôgda le di ntimbhe bé kiki i mbéda? Di tiimba soohe, di hek pék inyu yi lelaa di ga timbhe lisañ lipe. Hala a ga boñ le, Yéhôva a ti bés mbuu wé u u ga hôla bés i gwelba, ni i unda ñemlima.

7. Lelaa i tééda ngim minlôñ mi Bibel i ño i nla hôla bés i gwel hilémb hiés i ngéda ba nsuu bés, ni i yén nwee? (Bingéngén 15:1, 18)

⁷ Ngim minlôñ mi Bibel i nla hôla bés i gwel hilémb hiés i ngéda ba nsuu bés. Mbuu mpubi u nla hôñlaha bés nwo. (Yôhanes 14:26) Kiki hihéga, matiñ ma Bibel di nléba i kaat Bingéngén ma nla hôla bés i sal i lem i. (Añ Bingéngén 15:1, 18.) Ini kaat i Bibel i nhôla bés i yi nseñ i yén nwee i ngéda ba nsuu bés.—Bingéngén 10:19; 17:27; 21:23; 25:15.

8. Inyuki di nlama yéñ yi i jam li ntinde mut i bat bés mbadga?

⁸ Pék i nla hôla bés. (Bingéngén 19:11) Mut pék a ngwelba i ngéda bôt ba nyahal biniigana a nhémle. Mahoñol ma ñem mut ma yé kiki ndip malép. Mut a nla bat bés mbadga, ndi di nyi bé kii i yé nye i mahoñol. Jon ilole di ntimbhe, di nlama neebe le di nyi bé kii i ntinde mut nu i bat i mbadga i.—Bingéngén 16:23.

9. Lelaa Gidéôn a bi timbhe bôt ba Éfraim ni pék lôñni ñemlima?

⁹ Di béñge lelaa Gidéôn a bi timbhe bôt ba Éfraim. Ni hiun, ba bi bat nye le: “Inyuki u nsébél bé bés i ngéda u kenek i jôs bôt ba Madian?” Kii i bé i sôli i mbus mbadga yap? Bebek ngôk. To kii leñek, Gidéôn a bi unda le a gwé pék, mu kiki a bi noode nok inyuki ba bé ñunbak. Mam ma bi sôk lelaa? Kiki a mpot ndigi hala, “hiun hiap hi sôs.”—Bakéés 8:1-3.

10. Kii i ga hôla bés i yi lelaa di timbhe i bôt ba mbat bés mambadga inyu i mam di nhémle? (1Pétrô 3:15)

¹⁰ I nla pam le liwanda jés jada li suklu tole li bôlô li bat bés inyuki di noñ ngim matiñ ma Bibel. Di nlama timbhe  nye ni njôôñ lipém. (Añ 1Pétrô 3:15.) Iloole di yoñ mbadga yé kiki nyumba, di nlama tehe yo kiki ngim njel inyu yi mahoñol mé. Too mut a mbat mbadga ni mahoñol malam tole heni, di nlama timbhe nye ni loñgeñem. Ibale di mboñ hala, i nla pam le ndimbhe yés i tinde nye i wanba. Di tééda libak li to di nôgda wengoñle a ngwés ndik yahal base yés, tole a nol bés.—Rôma 12:17.

11-12. (a) Kii di nlama ndugi wan ilole di ntimbhe mbadga i nlet? (Béñge yak titii.) (b) Ti hihéga hi hi ñunda lelaa mbadga mut a mbat i nla yible bés njel i bôdôl nkwel.

¹¹ Kiki hihéga, ibale liwanda jés li bôlô li mbat bés inyuki di mboñ bé ngand ligwéé, di nla ôt pék, di badba le: Baa a gwé ndik ngôñ i yi too yak bés di gwé mangéda ma ngand? Tole a nhoñol le i nya mahoñol i i tiga lona mbagla i homa bôlô? Ibale hala nyen a nhoñol, di nla kal nye le di yé maséé i yi le a ntôñ bôt bape, di yis nye le yak bés di ngwés sal ni bôt ikété nsañ. Hala a nla boñ le di yik bana nkwel nlam mu jam li ngand ligwéé.

¹² Di nla boñ nlélém jam i ngéda mut a mbat bés mambadga mape ma ma nlet. Solôñ yés i suklu i nla kal bés le Mbôgi Yéhôva i nlama héñha litehge jap inyu malal ipôla bôlôm ni bôlôm, tole bôda ni bôda. Di badba le: Baa mbadga yé i nkobla ndik le a nok bé inyuki bés Mbôgi Yéhôva di nhoñol hala? Tole baa a nsôñ liwanda jé jada tole mut wé lihaa nu a mpohol i niñ i? Baa a nhoñol le di ngwés bé i bôt ba? Di nlama yis nye ntiik le di ngwés mintén mi bôt nwominsôna, ni le inyu yés, hiki mut a kôli pohol lelaa a’ niñ. b (1Pétrô 2:17) I mbus hala, di nla toñle nye i jam Bibel i niiga mu jam li, ni lelaa i noñ matiñ ma, i nlémés niñ yés.

13. Lelaa u nla hôla mut nu a nkal le i bôt ba bé bé i suklu bon ba nhémle Nyambe?

¹³ I ngéda di mboma mut a ngwés bé emble biniigana gwés, di pala bañ sugus le a mboñ hala inyule a yé i base i sém tole i kaa. (Titô 3:2) Kiki hihéga, kii u ga boñ ibale liwanda joñ li suklu li nkal we le i bôt ba nke bé i suklu bon ba nhémle le Nyambe a yé? Baa u ga sugus le a nkal hala inyule a nhémle i biniigana bini le mam momasôna ma bi lo ni momede? I nla ba le a nok ndigi bôt ba mpot hala. Jon iloole u nimis ngéda yoñ i pééna ni nye mu biniigana bi njoñ yi, we yigle ndigi nye ngim yom le a nigil, ni mahoñol le n’a kwélél mu i mbus ngéda. Bebek u nla unda nye jw.org, i homa ba mpôdôl bihégél, tole u ômle nye minkwel mi i sélél yé. Bebek a ga ba maséé i kôôge we bebee inyu kwélél jam jada u ntehe mu. Ibale di ngwélél i njel i, di tinak nye lipém, bebek a nla bana ngôñ i nigil mam mape Bibel i niiga mu jam li.

14. Lelaa mankéé Niall a bi gwélél site yés inyu hôla liwanda jé li suklu i héñha mahoñol inyu Mbôgi Yéhôva?

¹⁴ Mañge wanda wada le Niall a bi gwélél site internet yés inyu unda le i mam bôt ba nhoñol tole ba nkal inyu Mbôgi Yéhôva ma ta bé maliga. A nkal le: “Liwanda jem jada li suklu li bé béna kal me le, me nhémle bé i yom science i nkal, inyule me nhémle kaat digaana  tole Bibel, iloole me béñge mam kiki ma yé.” I ngéda i mañge nu a bé ti bé Niall pôla i tééne nye likalô, a bé a om nye i site yés jw.org ni hop u Pulasi, i homa le “La Bible et vous,” isi ño nkwel le “La Bible et la science.” I mbus ngéda, Niall a bi nôgda le liwanda jé li suklu li bi añ minkwel mi, a bé yak bebee i añle nye lelaa niñ i bi bôdôl. Yak we hala a nla pémél we.

15. Lelaa bagwal ba nla hôla bon bap i timbhe ni ñemlima i ngéda mawanda map ma suklu ma mbat bo mambadga mu mam ba nhémle?

¹⁵ Bagwal ba nla hôla bon bap i yi timbhe bôt ni ñemlima. (Yakôbô 3:13) Bagwal bahogi ba nkôôba ndémbél i ngéda ba ntégbaha bibégés bi ndap lihaa. Ba nhoñol ngim mambadga bôt ba yé le ba bat bon bap i suklu, i mbus ba mpôdôl mu, ba unda ndimbhe, ndi ba hôla bon bap i timbhe ni ñemlima.—Béñge minkéñék mi matila le “ Dihéga di nla hôla lihaa linan.”

16-17. Lelaa dihéga ni mboñ i bibégés bi ndap lihaa di nla bane bon banan nseñ?

¹⁶ Dihéga ni mboñ i bibégés bi ndap lihaa di nla hôla boñge ba wanda ba ba yé bikristen i kwés bomede nkaa ni mam ba nhémle, ni i toñle bôt bape inyuki ba nhémle ngim mam. Di nléba yak minkwel minlam i jw.org ni hop u Pulasi, i homa le “La Bible et vous,” isi ño nkwel le “Adolescents,” ni “Fiches de réflexion pour ados.” Ntôñ u nkôôba minkwel mi inyu hôla boñge ba wanda i ba nkwoog nkaa ni i yom ba nhémle ni i yi lelaa ba timbhe bôt ni bibuk gwap bomede. Ibale di nigil nwo i ngéda bibégés bi ndap lihaa, bésbobasôna di ga  nigil i timbhe i bôt ba mbat bés inyuki di nhémle ngim mam ni ñemlima, ni i nya i nla yoña bo.

¹⁷ Mañge wanda wada le Matthieu a ntoñle bés lelaa dihéga di di nhôla nye. I yé i pam ngim mangéda le, nye ni bagwal bé ba pohol i boñ nyiña inyu ngim mam i mpôda i suklu, i ngeñ ba yé bibégés bi ndap lihaa. A nkal le: “Di noode hégda ngim mambadga ba yé le ba bat me, i mbus di boñ nyiña inyu yi lelaa di nla timbhe yo. I ngéda me nyi inyuki me nhémle i mam ma, me nkon ha bé woñi, inyu hala nyen i yéne me jam li ntomb i timbhe bôt bape ni nwee nyensôna.”

18. Kôlôsé 4:6 a ñunda le kii i mbéda bés?

¹⁸ Maliga ma yé le, to di nyi toñol mam lelaa, hala a kôli bé inyu kwés ngim bôt nkaa. Ndi di nlama kwélés bo ni ñemlima, ibabé i babaa bo. (Añ Kôlôsé 4:6.) I kwel ni mut i yé i ba ndik wee di ngwés leñ nye bol. Di nla leñ yo mbeñel, tole ni ngui. Ibale di nleñ yo mbeñel, i nwet di nleñ yo a ga la gwel yo ibabé ndutu. Nlélém inyu nkwel, ibale di mpôdôs bôt ni ñemlima, ibabé i babaa bo, ba ga ba bebee i emble bés, ni i neebe le di nkena minkwel nwés ni bisu. Ibale njômbi i mut di mboma i yé le a unda bés le a nyi iloo bés, tole a ngwés ndigi yahal base yés, di nla téé nkwel. (Bingéngén 26:4) Ndi mintén mi bôt mi, mi ntôl bé, ngandak i ga emble bés.

19. Kii i nlama tinde bés i unda ñemlima i ngéda di ntoñle bôt inyuki di nhémle ngim mam?

¹⁹ Ñ, i nlôôha ba nseñ i boñ biliya i bana i lem ini le ñemlima. Soohe Yéhôva le a ti we ngui i yén nwee i ngéda u mboma bôt ba mbat mambadga inyu lona mpuñgu tole inyu yahal bés. Bigda le, libak joñ li nwee li nla boñ le ni jôp bañ i pééna. Kiki u ntimbhe bôt ni ñemlima, u tinak bo lipém, i nla pam le ngim bôt i héñha litehge i ban-ga inyu yés ni inyu biniigana bi Bibel. Ba ‘nkôôbaga ngéda yosôna i timbhe hiki mut a mbat we njom i botñem u gwé,’ u ‘boñok hala ni ñemlima lôñni njôôñ lipém.’ (1Pétrô 3:15) Ñ, ñemlima u u ba toi ngui yoñ!