1. Imbe ndutu Yôas, Ôsiya ni Yôsia ba bi boma?

 HÉGDA le u nyila kiñe litén li Djob, u bak u ngi yii mañge tole mañge wanda! Lelaa w’a énél, lelaa w’a gwélél i kunde u gwé? Bibel i nkal bés le ngandak boñge i bi yila bikiñe i nkoñ u Yuda. Kiki hihéga, Yôas a yila kiñe ki a gwé ndik nwii 7, Ôsiya a yila kiñe a bak a gwé 16 nwii, Yôsia nye a bé gwé nwii 8. Hoñol i ndutu ba bi boma inyu yônôs nson wap! Tolakii hala a bé bé bo jam li ntomb, bobasôna ba bi kôhna mahôla ma bé béda bo inyu boñ mam malam.

2. Inyuki di nlama nigil ndémbél i Yôas, Ôsiya ni Yôsia?

² I len ini bés di ta bé bikiñe, ndi di nla ôt biniigana bilam mu hihéga hi Yôas, hi Ôsiya ni hi Yôsia. Ba bi yoñ makidik malam, ndi yak mabe. Ndémbél yap i ga unda bés le di nlama pohol bilôñ bilam, di tééda libak li suhulnyuu, di kee ki ni bisu i yéñ Yéhôva.

3. Lelaa Kiñe Yôas a bi yoñ biniigana Prisi keñi le Yéhôyada a bi ti nye?

³ Yoñ makidik malam kiki Yôas. I ngéda a bé mañge, Kiñe Yôas a bi yoñ makidik malam. Tolakii isañ a bé ha bé i niñ, a bi noñ maéba ma Prisi keñi i i bé i tiñi ni Nyambe le Yéhôyada. I prisi i, i bi yoñ ngéda i niiga Yôas kiki man wé. Jon Yôas a bi yoñ makidik i gwélél Yéhôva, a tinde ki litén i boñ nlélém. Yôas a bi yoñ yak bitelbene i tibil témpel i Yéhôva.—2 Miñañ 24:1, 2, 4, 13, 14.

4. Umbe nseñ di ñôt i ngéda di ndiihe mambén ma Yéhôva? (Bingéngén 2:1, 10-12)

⁴ Ibale bagwal boñ tole mut numpe a bi niiga we i gwés Yéhôva ni i niñ inoñnaga ni matiñ mé, wee u bi kôhna toi  likébla li mbuma ñañ. (Añ Bingéngén 2:1, 10-12.) Bagwal ba nla gwélél ngandak manjel inyu niiga bon bap. Di yoñ hihéga hi mankéé nu muda wada le Katya, nu isañ a bi hôla i yoñ makidik malam. Hiki kel, i ngéda isañ a nkena nye i suklu, a bé boñ buk kel ni nye. A nkal le: “Minkwel mi mi bé hôla me i yémbél mantudu me bé boma yokela.” Kii u nla boñ ibale maéba ma Bibel bagwal boñ ba nti we, ma nene we kiki mok? Kii i nla hôla we i neebe maéba ma? Sita yada le Anastasia, a mbigda le bagwal bé ba bé yoñ ngéda i toñle nye inyuki ba nsôñga nye i boñ ngim mam. A nkal le: “Hala a bi boñ le me tehe mo kiki lipénd li li nkéñ le mam mabe ma gwel bañ me, he bé kiki mok.”

5. Kii bagwal boñ ni Yéhôva ba nôgda i ngéda u nyoñ makidik malam? (Bingéngén 22:6; 23:15, 24, 25)

⁵ Mu kiki u noñ maéba ma Bibel bagwal boñ ba nti we, ba ga ba maséé iloo hihéga. Iloo ki hala, w’a boñ le Nyambe a ba maséé, u yila ki liwanda jé i boga ni boga. (Añ Bingéngén 22:6; 23:15, 24, 25.) Baa hala a nti bé we makénd i kôna ndémbél i Yôas i ngéda a bé mañge?

6. Mambe maéba Yôas a bi bôdôl emble i mbus nyemb Yéhôyada, kii hala a bi lona nye? (2 Miñañ 24:17, 18)

⁶ Kii makidik mabe Yôas a bi yoñ ma niiga we. I mbus nyemb Yéhôyada, Yôas a bi bôdôl bana bilôñ bibe. (Añ 2 Miñañ 24:17, 18.) A bi pohol i emble maéba ma baane ba Yuda, ba ba bé gwés bé Yéhôva. Wemede u ntehe bé le Yôas a bé lama keñgle bo, kiki ba bé boñ mam mabe? (Bingéngén 1:10) Maselna ni hala, a bi noñ maéba map. Ñ, i ngéda Sakaria man Yéhôyada a bi kodol nye, Yôas a bi nol nye. (2 Miñañ 24:20, 21; Matéô 23:35) Kinje bijôñ! Yôas a bôdôl niñ yé loñge, ndi ngoo le a bi sôk yila ntjañgbene maliga ni mut manola. Sôk i nsôk, bagwélél bé ba bi nol nye. (2 Miñañ 24:22-25) Lisuk jé li bé le li ba maselna ibale a ke ni bisu i emble Yéhôva ni i bet ba bé gwés nye! Bimbe biniigana u ñôt mu ndémbél yé?

7. Bonjee u nlama pohol kiki mawanda? (Béñge yak titii.)

⁷ Ikété biniigana di nla ôt mu ñañ u Yôas, gwada bini bi nlôôha nseñ: Di nlama pohol mawanda més ikété bôt ba ngwés Yéhôva, ba kônhaga nye maséé,  inyule i nya bôt i yon i ga tinde bés i boñ mam malam. Di pohol ndik bañ i ba mawanda ni bisega gwés, ndi di nla pohol i ba mawanda ni mimañ mi bôt, yak ni disii di boñge. Di bigda le Yéhôyada, liwanda li Yôas li bé je nye bimañ huum! Inyu mawanda u gwé nano, u nla badba le: ‘Baa mawanda mem ma nhôla me i bana hémle i ngui ipañ Yéhôva? Baa ma ntinde me i niñ inoñnaga ni matiñ ma Yéhôva? Baa ma mbéna pôdôl Yéhôva ni i mam malam a niiga bés? Ba ma ñunda le ma ndiihe matiñ ma Djob? Baa mawanda mem ma, ma nkal ndik me i yom me ngwés nok? Tole ibale ba ntehe me me mboñ mam ma téé bé, ni ñem ngui, ba yé le ba kodol me?’ (Bingéngén 27:5, 6, 17) I pot maliga, ibale mawanda moñ ma ngwés bé Yéhôva, wee ma tane bé we nseñ. Ndi ibale mawanda moñ ma ngwés toi Yéhôva, wee u njél i tôk, ma ga hôla toi we!—Bingéngén 13:20.

8. I ngéda di ngwélél internet, mambe mambadga di nlama badba?

⁸ Internet i nlôôha ba nseñ i len ini inyu hôla bés i kwel ni mawanda més yak ni mahaa més. Ndi, ngandak bôt i ngwélél i njel i inyu binene, jon ba nha bifôtô bi gwom ba nsomb ni mam ba mboñ i internet. Jon di nlama badba inyu ligwéélak jés li internet le: ‘Baa mahoñol mem ma yé le me nene? Baa njômbi yem i yé le me ti bôt bape makénd, tole bôt bape ba bégés me? Baa me nwas le bipôdôl ni maboñok ma bôt me ntehe i internet bi yumus me? Mankéé Nathan Knorr nu a bi sal i Juu li bakena ntôñ a bi ti mana maéba le: “Ni yéñ bañ lémél bôt ba binam, ni ga sôk ni lémél ha bé mut nye ki nye. Ni yéñ lémél Yéhôva, ndi ba bobasôna ba ngwés Yéhôva b’a gwés bé.”

9. Mimbe minson Yéhôva a bi hôla Ôsiya i gwel? (2 Miñañ 26:1-5)

⁹ Yoñ makidik malam kiki Ôsiya. I ngéda a bé mañge wanda, Kiñe Ôsiya a bé suhulnyuu ngandak. A bi nigil “i kon bañga Nyambe woñi,” a nom 68 nwii, Yéhôva a sayap nye i nwii mi nwominsôna. (Añ 2 Miñañ 26:1-5.) Ôsiya a bi yémbél ngandak matén i i bé oo Israel. A bi lédés mapénd ma Yérusalem a kéñbaha ki i ntôñ wé u gwét. (2 Miñañ 26:6-15) Ibabé nkaa, Ôsiya a bi ba maséé ni mam malam momasôna Yéhôva a bi hôla nye i boñ.—Ñañal 3:12, 13.

10. Mam ma bi sôk lelaa inyu Ôsiya?

¹⁰ Kii makidik mabe Ôsiya a bi yoñ ma niiga we? Kiñe Ôsiya a bi meya le nyen a nkal bôt i yom ba boñ. Baa hala a bi tinde nye i hoñol le a yé kunde i boñ to kii a ngwés? Kel yada, ni ngôk wonsôna a bi jôp i témpel i Yéhôva a kahal ligis binjinjiñ i juu li bisesema ki le hala bé bé kunde inyu bikiñe. (2 Miñañ 26:16-18) Azaria Prisi keñi i bi noode kodol nye, ndi Ôsiya a bi unup ngandak. Ngoo le Ôsiya a bi nimis maada mé ni Yéhôva, Yéhôva a kogse nye, a boñ le a kon lô. (2 Miñañ 26:19-21) Lisuk jé li bé le li ba maselna ibale a tééda libak jé li suhulnyuu!

11. Mambe maboñok ma nla unda too u yé suhulnyuu tole heni? (Béñge yak titii.)

¹¹ I ngéda Ôsiya a bi bana ngui, a hôya le Yéhôva nyen a bi hôla nye i bana i ngui i, ni lingwañ li jolisôna. Kii hala a niiga bés? Le bisai di gwé ni minson mi tôbôtôbô di ngwel, bi nlôl bés  ni Yéhôva. Iloole di ngôgôp inyu i mam di mboñ, di nlama ti Yéhôva lipém inyu i mam a nhôla bés i boñ. b (1Korintô 4:7) Ni suhulnyuu di nlama neebe le kiki di yé bikwéha bi bôt, di gwé ngôñ le ba kodol bés. Mankéé wada nu a gwé bebee le 60 ma nwii a nkal le: “Me bi nigil le me nlama bé hoñol le me yé nseñ ngandak. I ngéda i mpam le ba nkodol me inyu bijôñ me mboñ, me noode kodol i jam li, me kenek ni bisu i boñ kii yosôna me nla inyu lémél Yéhôva.” Maliga ma yé le, i ngéda di nkon Yéhôva woñi, di ban-ga suhulnyuu, di ga bana niñ i yé ilam kiyaga.—Bingéngén 22:4.

12. I ngéda Yôsia a bé mañge, lelaa a bi yéñ Yéhôva? (2 Miñañ 34:1-3)

¹² Yoñ makidik malam kiki Yôsia. Yôsia a bi bôdôl yéñ Yéhôva i ngéda a bé mañge wanda. A bé gwés yi njee a yé toi Yéhôva ni kii i yé sômbôl yé. Ndi hala a bé bé jam li ntomb inyu i kiñe ini i i bé i ngi yii mañge. A bi yoñ bitelbene i bégés Yéhôva kiki a ngwés, ni i tinde litén jolisôna i boñ hala, ki le kwéha base i bé nnayak mu loñ. A bi pam ki i boñ hala. Ilole a mpamna 20 nwii, a bi bôdôl mélés kwéha base mu loñ.—Añ 2 Miñañ 34:1-3.

13. I ti wemede nkikip yak Yéhôva hala a nkobla le kii?

¹³ To ibale u yii mañge, u nla yoñ makidik i yéñ Yéhôva ni i yi bilem gwé kiki Yôsia. Hala a ga tinde we i ti wemede nkikip yak Yéhôva. I ti wemede nkikip yak Yéhôva hala a nkobla le kii? Mankéé Lukas nu a bi sôblana i ngéda a bééna 14 nwii a nkal le: “Ibôdôl ha i ngéda i, me bi kit le nson u Yéhôva won u ga ba jam li bisu i niñ yem, ni le me ga boñ kii yosôna me nla inyu lémél nye.” (Markô 12:30) Kinje bisai di ga bana ibale di mboñ nlélém!

14. Ti dihéga di boñge ba ba bi kôna ndémbél i Kiñe Yôsia?

¹⁴ A mañge nu a ngwélél Yéhôva,  mambe mandutu u yé le u boma? Johan nu a bi sôblana i ngéda a bééna 12 nwii a nkal le mawanda mé ma suklu ma bé tinde nye i ôt siga i i nke ni courant. Inyu bana ngui i kolba bo, Johan a bé a bigda le ibale a ñôt i siga i, a yé le a kwo kon, a nimis yak maada mé malam ni Yéhôva. Rachel nu a bi sôblana i ngéda a bééna 14 nwii, a ñañle bés i yom i bi i hôla nye i yémbél mandutu a bé boma i suklu. A nkal le: “Me noode yéñ ngim jam i i nhôñlaha me mam ma mbuu mu i ndutu me mboma. Kiki hihéga, ibale ba yé i niiga bés miñañ mi kôba i suklu, hala a nla hôñlaha me ngim ñañ u Bibel tole ngim mbañ. Tole i ngéda me yé i kwel ni liwanda jem li suklu jada, ngim jam mu nkwel wés i nla hôñlaha me nlôñ u Bibel me yé le me pôdôl nye.” I nla ba le mandutu u mboma ma yé maselna ni ma Kiñe Yôsia a bé boma. Ndi yak we u nla yoñ makidik malam, u téñbe ni Nyambe kiki nye. I mandutu u mboma nano nu u yii mañge ma nkôôba we inyu mandutu mape u ga boma i ngéda w’a nañ.

15. Kii i bi hôla Yôsia i téñbe ni Yéhôva? (2 Miñañ 34:14, 18-21)

¹⁵ I ngéda a bi pamna 26 nwii, Kiñe Yôsia a bi bôdôl tibil témpel. I ngéda ba bé tibil yo, ba bi léba ‘kaat i Mbén Yéhôva a ti Môsi.’ I ngéda kiñe i bi nok i yom i bé ntilga mu, i bi pala yoñ makidik i boñ kiki i yé ntilga. (Añ 2 Miñañ 34:14, 18-21.) Baa yak we u ngwés u ñañ Bibel hiki kel? Ibale u ma noode, baa hala a nlémél we? Baa u ntééda minlôñ mi Bibel mi mi nla hôla we? Lukas nu di mbôk di sima, a ntila matode ma ma nlémél nye i man kaat. Baa yak we u ntila ngim minlôñ mi Bibel tole ngim matode i i nhôñlaha we i mam u nigil mu? Kiki u nke ni bisu i nigil Bibel ni i gwés yo, hala nyen u ga ke ni bisu i gwélél Yéhôva. Kiki Kiñe Yôsia, hala a ga tinde we i bii i yom u nigil bibôñôl.

16. Inyuki Yôsia a bi yoñ makidik mabe, kii hala a niiga bés?

 ¹⁶ Kii makidik mabe Yôsia a bi yoñ ma niiga we? I ngéda Yôsia a bi pamna 39 nwii, a bi boñ hihôha hi hi bi boñ le a nimis niñ yé. A bi bôdôl nyemede ñem iloole a bôdôl Yéhôva ñem. (2 Miñañ 35:20-25) Kii hala a niiga we? To u gwé nwii nwañen to u nigil Bibel hala a yé ntandaa ngéda, u nlama ke ni bisu i yéñ mahôla ma Yéhôva. Hala a nkobla le di nlama yéñ mahôla ma Yéhôva hiki ngéda ikété masoohe, di nigil Bañga yé, di yéñ mahôla ma minhôôlak mi bikristen. Ibale u nke ni bisu i boñ hala, u ga lôôha bé boñ dihôha dikeñi, u ga ba ki maséé.—Yakôbô 1:25.

17. Kii miñañ mi bikiñe baa bi Yuda mi niiga bés?

¹⁷ I ngéda u yé mañge, u gwé pôla i boñ ngandak mam malam. Ñañ u Yôas, u Ôsiya ni u Yôsia mi ñunda le boñge ba wanda ba nla yoñ makidik malam, ba gwélél ki Yéhôva i nya i nlémél nye. Maliga ma yé le, to di mboñ biliya bi, hala a kôli bé inyu hoñol le lisuk jés li mba lilam. Ndi, di nla nigle ndémbél ilam i bikiñe bini, di keñgle dihôha ba bi boñ. Ibale di mboñ hala, di ga bana niñ ilam kiyaga.

18. Dimbe dihéga di Bibel di ñunda le u nla bana niñ i maséé? (Béñge yak titii.)

¹⁸ Bibel i gwé miñañ mi boñge ba wanda bape ba ba bi kôôge Yéhôva bebee, ba lémél nye, niñ yap i ba ki ilam. David a bé wada mu. I ngéda a bé mañge a bi gwélél Yéhôva, i mbus ngéda a yila loñge kiñe. Tolakii David a bi boñ dihôha ngim mangéda, Yéhôva a bé tehe nye kiki mut a ntéñbe ni nye. (1Bikiñe 3:6; 9:4, 5; 14:8) Ibale di nigil niñ i David ni ndéñbe yé i gwélél Yéhôva, hala a nla tinde bés i boñ nlélém. U nla yak nigil ndémbél i Markô tole i Timôtéô. W’a tehe le ba bi bôdôl gwélél Yéhôva ba bak boñge, ba téñbe ki ni makidik ma letee ni lisuk.

19. Kii u nla boñ inyu bana niñ ilam?

¹⁹ Ibale u nsômbôl bana niñ ilam dilo di nlo, tibil gwélél yo nano. Ibale u mbôdôl Yéhôva ñem, he pék yoñ bé, hala a ga tinde we i yoñ makidik malam. (Bingéngén 20:24) U nla bana niñ ilam ni i maséé. Bigda le Yéhôva a ndiihe biliya u mboñ inyu gwélél nye. Yom ipe i nloo bé i gwélél Yéhôva, Tata wés nugwéha!