1. Inyuki hala a yé njel pék i kôôba inyu bikuu?

 NGÔÔBA i mpéyés niñ. Kiki hihéga, i ngéda bikuu bi nkwo, i bôt ba nkôôba i bisu bi ngéda inyu bikuu bi, ba nla pei, ba nla yak hôla bôt bape. Ntôñ wada i Érôpa u u nsôñ bôt u nkal le: “Ngôôba ilam i nla péyés niñ.”

2. Inyuki di nlama kôôba inyu njiiha ikeñi? (Matéô 24:44)

² “Njiiha ikeñi” i ga lo kunda yada. (Matéô 24:21) Maselna ni bini bikuu bipe gwobisôna, di nyi le njiiha ikeñi i ga lo. Hala a yé yom kiki bo 2 000 di nwii len, Yésu a bi béhe banigil bé le ba ba nkôôbaga inyu hilo hi. (Añ Matéô 24:44.) Ibale di nkôôba, hala a ga ba jam li ntomb inyu yés i hônba i nledek ngéda i, ni i hôla bôt bape i boñ kiki bés.​—Lukas 21:36.

3. Lelaa bilem bini le hônba, ñem ngôô ni gwéha, bi nla hôla bés i ba nkôôbaga inyu njiiha ikeñi?

³ Di tehe bilem baa bi bi nla hôla bés i ba nkôôbaga inyu njiiha ikeñi. Kii di ga boñ ibale ba nkal bés le di waa añal ñañ nlam, ndi di legel nwin u bikééhene i ngéda ngolba i yé nnayak? (Masoola 16:21) Di ga bana ngôñ ni hônba inyu nôgôl Yéhôva ha ngéda i, ni bôdôl le a ga sôñ bés. Kii di ga boñ ibale lôk kéé yés i nimis gwom gwap tole nkus wap wonsôna? (Habakuk 3:17, 18) I ga béda bés ñem ngôô inyu lôl bo mahôla. Kii di ga boñ ibale matén momasôna ma nkodba inyu leñ bés gwét, ndi i nene le di nlama yén i hipogdo homa wada ni lôk kéé yés? (Ézékiel 38:10-12) I ga béda bés gwéha ikeñi inyu pam i hônba mangéda mabe ma.

4. Lelaa Bibel i ñunda le di nlama ke ni bisu i hôlôs bilem bini le hônba, ñem ngôô ni gwéha?

 ⁴ Bañga i Djob i nti bés makénd le di kee ni bisu i hôlôs hônba, ñem ngôô ni gwéha. Lukas 21:19 a nkal le: “Hônba nan yon y’a sôñ biniñ binan.” Kôlôsé 3:12 a nkal le: “Ni haba . . . ñem ngôô.” Ni 1 Tésalônika 4:9, 10 a nkal le: “Nyambe a mal niiga bébomede le ni gwéhna bé ni bé. . . . Ndi di nti bé makénd, a lôk kéé, le ni kônde boñ hala i nya i yôni.” Minlôñ mi Bibel mini nwominsôna mi bé béñge banigil ba ba bi unda le ba gwé bilem bini le, hônba, ñem ngôô ni gwéha. Ndi ba bé lama ke ni bisu i hôlôs bilem bi. Yak bés di nlama boñ nlélém. Inyu hôla bés, di ga tehe lelaa bikristen bi hiai hi bisu bi bi unda bilem bi. I mbus di ga tehe ki, lelaa yak bés di nla kôna banigil ba inyu unda le di yé nkôôbaga inyu njiiha ikeñi.

5. Lelaa bikristen bi hiai hi bisu bi bi hônba mandutu?

⁵ I bé béda bikristen bi hiai hi bisu hônba. (Lôk Héber 10:36) U héya mandutu bôt bobasôna ba bé boma ha ngéda i, bo ba bééna ki mandutu mape. Ba bé boma ndééñga i baéga base i Lôk Yuda, i bangomin ba Lôk Rôma ni i mahaa map. (Matéô 10:21) Yak ikété likoda, ba bé lama kolba biniigana bi batjañgbene maliga. (Minson mi baôma 20:29, 30) Ndi, bikristen bini bi bi hônba. (Masoola 2:3) Kii i bi hôla bo? Ba bi yoñ ngéda i ôt pék mu bipes bi bikaat bi bi mpôdôl hônba, kiki bo i het ba mpôdôl hônba i Hiôb. (Yakôbô 5:10, 11) Ba bé soohe inyu kôhna ngui. (Minson mi baôma 4:29-31) Ba bogok mahoñol map i bisai Yéhôva a ga ti bo ibale ba nhônba ikepam i lisuk.​—Minson mi baôma 5:41.

6. I yom Merita a bi boñ inyu hônba ndééñga i niiga kii we?

⁶ Yak bés di nla pam i hônba ibale hiki ngéda di ñañ dihéga di bôt ba ba bi hônba ikété Bibel, yak mu mimbamble nwés, di yoñok ki ngéda i ôt pék mu. Sita yés yada i loñ Albania le Merita a bi noode boñ i jam li, hala a bi hôla nye i hônba ndééñga i lihaa jé. A nkal le: “Me bi lôôha kôhna makénd i ngéda me bi nigil ñañ u Hiôb. A bi lôôha nok ndutu, ibabé i yi hee i bé lôl. Ndi, Hiôb a bi kal le: ‘Letee me wo, m’a tjôô bé libak jem li ngi nsohi!’ (Hiôb 27:5) I ngéda me bé me ñôt pék hala, me bé me nôgda le mandutu ma Hiôb ma bé loo mem huum. Hiôb a bé yi bé njee a bé nôgha nye ndutu, ndi me me bé yi njee a mboñ le me nok ndutu.”

7. To ibale di mboma bé mandutu ma ngui, kii di nlama nigil i yi i len ini?

⁷ U nla kônde hônba i ngéda u nsoohe Yéhôva, u kalak nye le a hôla we i hônba mandutu moñ momasôna. (Filipi 4:6; 1 Tésalônika 5:17) Bebek i len ini, u mboma bé mandutu ma ngui. Ndi i ngéda jam li ntééñga we, tole u nyi bé kii u boñ, baa u nsoohe Yéhôva, u bat nye le a hôla we? Ibale u mbéna soohe Nyambe woñ hiki ngéda inyu disiina di mam, u ga kon bé woñi i soohe nye i ngéda u ga boma mandutu makeñi i dilo di nlo. Ha nyen w’a ba nkwoog nkaa le Nyambe a nyi imbe ngéda a nla lôl we mahôla ni kii a nla boñ inyu lôl we mahôla.​—Tjémbi 27:1, 3.

8. Lelaa hihéga hi Mira hi ñunda le ibale di nhônba mandutu i len ini, hala a ga hôla bés i hônba mandutu i dilo di nlo? (Yakôbô 1:2-4) (Béñge yak titii.)

⁸ Ibale di mpam i hônba mandutu i len ini, di ga hônba njiiha ikeñi i i yé bebee. (Rôma 5:3) Inyuki di nkal hala? Ngandak  lôk kéé i bi léba le hiki ngéda i nhônba ngim ndutu, hala a nti bo makénd i hônba mandutu mape. I hônba i, i nti bo ngui, i nlédés ki botñem yap le Yéhôva a gwé ngôñ, a yé ki bebee i hôla bo. Ndi, hémle yo i nhôla bo i hônba ndutu ipe i noñ ha. (Añ Yakôbô 1:2-4.) Mira nsañal wada i loñ Albania, a bi léba le mandutu a bi bôk a hônba ma bi hôla nye i kônde hônba mandutu mape. A nkal le ngim mangéda, a yé a nôgda wengoñle nyetama nyen a gwé ngandak mandutu. Ndi i ngéda a nhoñol lelaa Yéhôva a nit nye mu 20 ma nwii ma ntagbe, a nkalba le: ‘Bana hémle. U nwas bañ le i 20 ma nwii mana u ntégbaha i nson u Yéhôva, ni mandutu momasôna a nhôla we i yémbél, ma kwoo lép.’ Yak we u nla hoñol lelaa Yéhôva a ma hôla we i hônba. Ba nkwoog nkaa le a ntehe mandutu momasôna u nhônba, ni le a ga kôp we bisai. (Matéô 5:10-12) Ha nyen, i ngéda njiiha ikeñi i ga bôdôl, i ga koba le u yé nkôôbaga i hônba.

9. Lelaa lôk kéé i likoda li Antiôkia nu Siria i bi unda ñem ngôô?

⁹ Di wan i yom i bi tagbe i ngéda njal ikeñi i bi kwél bikristen bi Yudéa. I ngéda lôk kéé i likoda li Antiôkia nu Siria, i bi nok le njal i nai i Yudéa, ba bi kônôl lôk kéé yap i Yudéa ngoo. Ñem ngôô u bi tinde bo i lona lôk kéé yap mahôla. “Ba bi yoñ makidik le ba ga ômle i lôk kéé i niñ i Yudéa mahôla, hiki mut inoñnaga ni la yé.” (Minson mi baôma 11:27-30) To hala kiki i lôk kéé i bééna ngôñ ni mahôla i bé haa, bikristen bi Antiôkia bi bé bebee i hôla bo.​—1 Yôhanes 3:17, 18.

10. Lelaa di nla unda ñem ngôô i ngéda lôk kéé yés i mboma bikuu? (Béñge yak titii.)

¹⁰ Yak bés di nla unda ñem ngôô, i ngéda bikuu bi nkwél lôk kéé yés. Di nla pala lôl bo mahôla​—di nla bat mimañ inyu yi too di nla ke hôla i het bikuu bi nkwo, di nla ti makébla inyu nit nson ni nkoñ ’isi wonsôna, tole di nla soohe inyu bilôk bikéé bikuu bi nkwél. b (Bingéngén 17:17) Kiki hihéga, i nwii 2020, iloo 950 i bon ba dikuu ba ba nlôl bôt mahôla i ngéda bikuu bi nkwo, ba bi tééba ni nkoñ ’isi wonsôna inyu hôla lôk kéé i i bééna ngôñ ni mahôla i ngéda himala hi COVID-19. Di nti bilôk bikéé bi bôlôm ni bi bôda bi mayéga. Ñem ngôô ba gwé inyu lôk kéé yap u bi tinde bo i ti bo i yom ba bééna ngôñ, i hôla lôk kéé yap i ke ni bisu i gwélél Yéhôva, i tibil mandap map, ni i tiimba oñ bahoma bap ba bibégés.​—Hégha ni 2 Korintô 8:1-4.

11. Lelaa di nti Tata wés Nungingii lipém i ngéda di ñunda bôt bape ñem ngôô?

¹¹ I ngéda di ñunda ñem ngôô i mbus le bikuu bi nkwo, bôt bape ba nyimbe bisesema di mboñ. Kiki hihéga, i nwii 2019, i mbuk mbebi nunu le Dorian a bi ôbôs ndap Ane i Bahamas. I lôk kéé i bé tiimba oñ i ndap Ane i, i bi bat mut wada nu a bé bé Mbôgi Yéhôva le a hôla bo i gwel ngim minson mu, ba bat nye le, ba saa nye moni nwañen. A kal bo le: “Me gwé ngôñ i hôla bé . . . m’a gwélél bisélél gwem, me sélél yak bé yañga. . . . Inyu ntôñ nan nyen me mbôñôl hala. I yom i ntinde me i boñ hala i yé gwéha ni gwé inyu mawanda manan.” Ngandak bôt i nkoñ ’isi i nyi bé Yéhôva. Ndi ngandak ipôla yap i ntehe  i yom Mbôgi Yéhôva i mboñ inyu hôla bôt bape. Kinje nsima i yi le, ñem ngôô di ñunda bôt bape u nla tinde bôt i kôôge bebee ni Nu “a yé ngwañ ikété konangoo”!​—Éfésô 2:4.

12. I len ini i ngéda di ñunda bôt bape ñem ngôô, lelaa hala a nkôôba bés inyu njiiha ikeñi? (Masoola 13:16, 17)

¹² Inyuki i ga béda le di unda bôt bape ñem ngôô i njiiha ikeñi? Bibel i ñunda le i bôt ba ga nit bé baane ba nkoñ ’isi unu ba ga boma ngandak mandutu i len ini yak ni i njiiha ikeñi. (Añ Masoola 13:16, 17.) Lôk kéé yés i bôlôm ni i bôda i ga bana ngôñ ni mahôla inyu bana gwom bi mbéda bo inyu niñ. I ngéda Kiñe yés Yésu Kristô a ga loo inyu kéés bôt ba binam, i ga ba loñge le, a ada bés di ñunda bôt bape ñem ngôô, di naña ki bo i “kôdôl Ane.”​—Matéô 25:34-40.

13. Inoñnaga ni Rôma 15:7, lelaa bikristen bi hiai hi bisu bi bi kônde gwéhna?

¹³ Gwéha yon i bé yimbne i bikristen bi hiai hi bisu. Baa hala a bé jam li ntomb i unda i gwéha i? Likoda li Rôma li bééna bôt nya ndi nya. Mu likoda li, bon ba Lôk Yuda, ba ba bi néñél isi mbén Môsi, botama bé bon ba bé mu likoda li, ndi yak bôt ba matén mape. Bebek le bikristen bipe, bi bé yak minkol, ki le bipe bi bé kunde​—bipe ki bi bé bôt ba ba bééna minkol. Lelaa bikristen bi, bi bé le bi yémbél mahéñha ma, bi kônde ki gwéhna gwo ni gwo? Ñôma Paul a bi ti bo makénd le, “leegana bé ni bé loñge.” (Añ Rôma 15:7.) Hala a bé kobla le kii? I buk ba nkobol hana le, “leegana,” i nsômbôl kal le di leege mut loñge, ni liyômba jolisôna kiki di nleege bôt i ndap yés, tole wada ikété mawanda més. Kiki hihéga, Paul a bi kal Filémôn lelaa a nlama leege Ônésimô nu a bé nkol wé u u bi ke ngwéé, a kal nye le: “Leege nye ni gwéha.” (Filémôn 17) Yak Priskila bo Akila ba bi leege Apôlô, nu a bé yi bé ngandak mam inyu Kristô kiki bo, jon “ba yoñ nye i boni.” (Minson mi baôma 18:26) Bikristen bi bi nwas bé le mahéñha ma, ma bagal bo, ndi bi bé bi nleegana gwo ni gwo.

14. Lelaa Anna bo nlôm ba bi unda le ba ngwés bôt bape?

¹⁴ Yak bés di nla unda le di ngwés lôk kéé yés i bôlôm ni i bôda, i ngéda di yéñ le ba yila mawanda més, i ngeñ di ntégbaha ngéda ni bo. Yak bo hala a ga tinde bo i gwés bés. (2 Korintô 6:11-13) Di yoñ hihéga hi Anna bo nlôm. Ndék ngéda i mbus ba bi ke kiki basañal ba tôbôtôbô i loñ ipe, i pes likôl i Afrika, himala hi COVID-19 hi bôdôl. Kiki ba bé bakén nyoo i mbok i, ba bé bé le ba tehe bilôk bikéé mbom ni mbom. Lelaa babiina bana ba bi unda gwéha yap? Ba bi gwélél manjel kiki bo Zoom inyu pam i yi bilôk bikéé bi bôlôm ni bi bôda, ba yis ki bo le ba gwé ngôñ i yi bo loñge loñge. Lôk kéé i bi lôôha yéga inyu gwéha Anna bo nlôm ba bi unda bo, hala a bi boñ yak le ba bôdôl sébél Anna bo nlôm, ba bôdôl ki tilna bo. Inyuki babiina bana ba bé yéñ yi lôk kéé i likoda jap li mondo? Anna a nkal le: “Me nla bé hôya i gwéha lôk kéé i bôlom ni i bôda i bi unda me i loñge ngéda ni i béba ngéda, yak ni lihaa jem. Ndémbél yap yon i ntinde me i gwés bôt bape.”

15. Kii ndémbél i Vanessa i niiga bés? (Béñge yak titii.)

¹⁵ Ngandak ikété yés i yé makoda ni lôk kéé i bôlôm ni i bôda, i i yé mahéñha ni  bés, i gwé bé to minlélém mi binéñél ni bés. Di nla kônde gwés bobasôna ibale di mbok ndik mis més i bilem gwap bilam. Sita yada le Vanessa, nu a ngwel nson wé i Siland Yondo, a bééna ndutu i ba liwanda ni lôk kéé i likoda jé. Ndi a bi kit le, iloole a keñgle lôk kéé i i bééna bilem bi bi nlémél bé nye, a bé lama tégbaha ngéda ni bo. I ngéda a bi bôdôl boñ hala, a bi tehe inyuki Yéhôva a bé gwés i lôk kéé i. A nkal le: “Ibôdôl nu nlô wem a yé ngwélél makiiña, me ntégbaha ngéda ni ngandak lôk kéé i bôlôm ni i bôda, i i yé mahéñha. Hala a bi yila me jam li ntomb i ba lôñni bo. I len ini, me ngwés mintén mi lôk kéé nwominsôna. Yéhôva nye a ngwés bo iloo me, inyule a bi nwas le mintén mi bôt nwominsôna, mi mi nlôl bahoma ni bahoma mi bégés nye.” I ngéda di ntehe bôt kiki Yéhôva a ntehe bo, di ñunda le di ngwés bo.​—2 Korintô 8:24.

16. Inyuki gwéha inyu lôk kéé i ga lôôha ba nseñ i njiiha ikeñi? (Béñge yak titii.)

¹⁶ I njiiha ikeñi, i ga lôôha ba nseñ le di gwés lôk kéé yés. I ngéda njiiha ikeñi i ga bôdôl, hee di ga solbene? Di wan i yom Yéhôva a bi kal litén jé i ngéda nlômbi Babilôn u bi leñ bo gwét: “Kenek, a litén jem, jôp i bituñ gwoñ bi kétékété, yip manwemel. Solop inyu ndék ngéda letee hiun hi tagbe.” (Yésaya 26:20) Bebek le bibuk bi, bi mbéñge yak bés i len ini, bés ba di ga ba ha i njiiha ikeñi. Bebek le “bituñ bi kétékété” gwon bi yé makoda més. I njiiha ikeñi, Yéhôva a mbôn le a ga sôñ bés ibale di nke ni bisu i gwélél nye lôñni lôk kéé yés i bôlôm ni bôda. Jon di nlama boñ biliya bi ngui ibôdôl nano, he ndik bé inyu neebe bilôk bikéé kiki bi yé, ndi le di gwés ki gwo ngandak. Di nlama boñ hala inyu pei!

17. Ibale di nkôôba nano kii di ga la boñ i njiiha ikeñi?

¹⁷ “Hilo hikeñi hi Yéhôva” hi ga lona bôt ba binam ngandak mandutu. (Sôfônia 1:14, 15) Yak bagwélél ba Yéhôva ba ga boma ngandak mandutu. Ndi ibale di nkôôba nano, di ga ba nwee, di hôla ki bôt bape. Di ga hônba to imbe ndutu di ga boma. I ngéda lôk kéé yés i nok ndutu, di ga boñ kii yosôna di nla inyu hôla bo, di ga unda bo ñem ngôô di ti ki bo gwom bi mbéda bo inyu niñ. Ibale di yé mawanda ma bas bas ni lôk kéé yés i bôlôm ni i bôda i len ini, di ga kônde ki gwés bo i dilo di nlo. Ha nyen Yéhôva a ga ti bés niñ boga, i nkoñ ’isi i het bikuu to mandutu bi ga ba ha bé.​—Yésaya 65:17