1. Ni imbe njel bikristen bi nlama ba kiki e? (Béñge yak titii.)

 NGÉN yada i nkal le: “Mbebi i mbôk bé e i i nhôdôp.” I ngén ini, i nyigye ngim lem ilam ngim bie i gwé: ngap i hôdôp. Yak bés di nlama sal i lem i i pes mbuu inyu boñ le to ibale mam ma nlet i niñ yés, di kee ni bisu i gwélél Yéhôva ni maséé. Lelaa hala a nla bôña? Di nlama ba bebee i neebe le mam ma nhéñha, jon di héñha litehge jés, di neebe ki litehge li bôt bape ni makidik map.

2. Inyu ba bebee i héñha litehge jés li mam bimbe bilem bilam di nlama sal, kii di ga tehe munu yigil ini?

² Bés bagwélél ba Yéhôva, di nlama ba bebee i héñha litehge jés li mam. U héya hala, di nlama ki ba suhulnyuu, nyonok ni ñem ngôô. Munu yigil ini, di ga tehe lelaa bilem bi, bi bi hôla ngim bikristen i ngéda niñ yap i bi héñha. Di ga tehe ki lelaa bilem bi bi nla hôla yak bés. Di bôk ndugi di tehe i ndémbél Yéhôva bo Yésu ba nti bés mu jam li, ba ba yé bebee i héñha litehge jap li mam i nya i yôni.

3. Kii i ñunda le Yéhôva a nai bé ni litehge jé li mam?

³ Ba yé ba mbéna sébél Yéhôva le “Liaa” inyule a yé siñ, mut a nla bé piñgil nye, a nhéñha bé. (Ndiimba Mbén 32:4) Ndi, i nlélém ngéda a nai bé ni litehge jé li mam. Kiki mam ma nhéñha ngandak munu nkoñ ’isi unu, yak Yéhôva a nhéñha litehge jé li mam inyu ba nkwoog nkaa le sômbôl yé i ga bôña. Yéhôva a bi hek bôt ba binam i pôna yé, hala a nkobla le ba gwé ngap i héñha litehge jap li mam i ngéda mam ma nhéñha i niñ yap. A nti bés matiñ ma Bibel ma ma nla hôla bés i yoñ makidik malam i ngéda di mboma mandutu. Ndémbél i Yéhôva nyemede, ni matiñ ma Bibel a bi ti bés ma ñunda toi le a yé “Liaa,” ni le a nai bé ni litehge jé li mam.

4. Ti hihéga hiada hi hi ñunda le Yéhôva a nai bé ni litehge jé li mam. (Lôk Lévi 5:7, 11)

 ⁴ Manjel ma Yéhôva ma yé peles, ma ta bé ndéñ ndéñ. A ñane bé bôt ba binam ni mbanda. Kiki hihéga, di tehe lelaa a bi unda bon ba Israel le a nai bé ni litehge jé li mam. A bé nyégsa bé bôt i ti nlélém sesema, ibabé i yi too ba yé ngwañ tole liyep. Ngim mangéda, a bé neebe le hiki mut a ti bisesema inoñnaga ni maap mé.​—Añ Lôk Lévi 5:7, 11.

5. Ti hihéga hi hi ñunda le Yéhôva a yé suhulnyuu, nyonok ni ñem ngôô.

⁵ Suhulnyuu i Yéhôva, ni ñem ngôô, bi ntinde nye i héñha litehge jé li mam. Kiki hihéga, suhulnyuu yé i bi nene i ngéda a bé sômbôl tjé bibéba bi bôt bi tison i Sôdôm. Ni njel biañgel gwé, Yéhôva a bi kal Lôt mut a téé sép le a kee ngwéé i mbok dikôa. Ndi Lôt a bé kon woñi i ke nyoo. Jon a bi bat too a nla ke i solop i Zôar, man tison nu Yéhôva a bi kit le yak nye a nlama tjiba? Yéhôva a bé le a kal Lôt le a gwé bé le nyen a niiga nye i yom a boñ, a kee ndik i mbok dikôa. Ndi a bi neebe le Lôt a kee a solop nyoo, tolakii hala a bé boñ le a tjé ha bañ i tison i. (Bibôdle 19:18-22) Nwii di nwii i mbus ngéda, Yéhôva a bi kônôl bôt ba Ninivé ngoo. A bi ep mpodôl Yôna i legel i tison i le a bé lama tjé bibéba bi bôt bi bi bé yééne mu. Ndi, i ngéda bôt ba Ninivé ba bi tam béba yap, Yéhôva a bi kônôl bo ngoo, a bôn tison yosôna le a ga tjé bé yo.​—Yôna 3:1, 10; 4:10, 11.

6. Ti dihéga di di ñunda lelaa Yésu a bi unda le a nkôna Isañ nu a nai bé ni litehge jé li mam.

⁶ Kiki Yéhôva, Yésu a nai bé ni litehge jé li mam. Isañ a bi ep nye inyu tééne “minimlak mi mintômba mi ndap Israel” likalô. Ndi mu kiki a bé yônôs nson u, a bi ba bé ndéñ ndéñ. Lisañga jada, muda wada nu a bé ngond Fénikia a bi bat nye le a mbuubaha ngond yé inyule ‘mbuu mbe u bé tééñga nye ngandak.’ Yésu a bi kônôl i muda nu ngoo ngandak, a mbuubaha ngond yé. (Matéô 15:21-28) Di yoñ hihéga hipe. I bibôdle bi nson wé hana ’isi, Yésu a kal le: “Nu ni nu a ntañba me . . . , yak me m’a tañba nye.” (Matéô 10:33) Ndi baa a bi tañba Pétrô nu a bi tañba nye letee ni ngélé aa? To jam. Yésu a bé yi le Pétrô a bi tam béba yé ni le a bé mut hémle. I mbus bitugne gwé, Yésu a bi pémél Pétrô, bebek a bé sômbôl kwés nye nkaa le a nwéhél nye ni le a ngwés nye.​—Lukas 24:33, 34.

7. Inoñnaga ni Filipi 4:5, lelaa di gwé ngôñ le bôt bape ba tehe bés?

⁷ Di ntip tehe le Yéhôva Nyambe bo Yésu Kristô ba nai bé ni litehge jap li mam. Ndi mam ma yé lelaa inyu yés? Yéhôva a ngwés le di ba bôt ba nai bé ni litehge jap li mam. (Añ Filipi 4:5.) Di unda ni maboñok més le di ta bé bôt ba “nai ni litehge jap li mam.” Di nla badba le: ‘Baa bôt bape ba ntehe me kiki mut nu a nai bé ni litehge jé li mam, kiki mut nu a ndiihe litehge li bôt bape tole kiki mut nu a nwas le mam ma bôña nya ipe? Tole baa ba ntehe me kiki  mut nu a yé ndéñ ndéñ, mut a gwé ñem u nlet, tole mut nledek ño? Baa me yé me nai le bôt ba boñ ndik mam kiki me nhoñol le ma nlama bôña? Tole baa me yé me yoñ ngéda i emble bôt bape, me nwahak le yak bo ba boñ mam kiki ba ngwés ibale mbén yo ki yo i ta bé mu?’ Kiki di nke ni bisu i neebe liteghe li bôt bape, di ñunda le di nkôna Yéhôva bo Yésu. Nano di tehe makas ma niñ ima i het di gwé ngôñ i sal i lem ini le i ba bebee i héñha litehge jés li mam. Pog, i ngéda di nkôhna mahéñha i niñ yés. Iba, i ngéda litehge li bôt bape tole makidik map ma yé mahéñha ni més.

8. Kii i nla hôla bés i ba bebee i héñha litehge jés li mam i ngéda mam ma nhéñha i niñ yés? (Béñge yak buk isi lipep.)

⁸ I ngéda mam ma nhéñha i niñ yés, di nlama ba bebee i héñha litehge jés li mam. Mahéñha ma, ma nla lona bés ndutu di mah hégda bé le di ga bana kel yada. I nla pam le kunda yada, di bep kwo kon. Tole i nla pam le mam ma m’bô ma héñha i loñ yés kunda yada, le bôt ba nyuñga ba sot kayéle mangéda ma yila mabe, di kahal yep. (Ñañal 9:11; 1 Korintô 7:31) Hala a nla ki ba ndutu ngandak inyu yés ibale ntôñ u nhéñha bés nson. To di mboma mambe mahéñha, di nla pam i meya mo ibale di mboñ mana mam ma-na: (1) di neebe le nano mam ma nhéñha, (2) di hélél bañ i hoñol i mam di bi boñ, ndi di hoñol i mam di nla boñ ibôdôl nano, (3) di yimbe mam malam momasôna di nkôs i niñ yés, ni (4) di bôñôl bôt bape loñge. b Di béñge lelaa bilôk bikéé bi bôda ni bi bôlôm i len ini, bi bi ôt nseñ ni i mam ma-na mana.

9. Lelaa ngim babiina i i bé basañal ba tôbôtôbô i loñ ipe ba bi boñ i ngéda mandutu ma bi puhe bo?

⁹ Di neebe le nano mam ma nhéñha. Ba bi om Emanuele bo Francesca kiki basañal ba tôbôtôbô i loñ ipe. Kiki ba mbôdôl ndik nigil hilémb hi loñ ni meina ni lôk kéé i likoda jap, himala hi COVID-19 hi bôdôl, kayéle ba bé nyégsaga i yén i ndap. Ha nyen nyañ Francesca a bi wo kunda yada. Francesca a bééna ngôñ ikeñi i ke i tégbaha maéya ni lihaa jé, ndi himala hi bé nnayak, njel i bé bé. Kii i bi hôla nye i yémbél i mandutu ma? Jam li bisu li yé le, Emanuele bo Francesca ba bi soohe Yéhôva inyu bat nye pék i i bé lama hôla bo i yémbél ndutu i hiki kel. Yéhôva a bi timbhe masoohe map ni njel biniigana ntôñ u bi pémés i loñge ngéda. Kiki hihéga, ba bi tehe vidéô i mankéé wada nu ba bé bat ngim mambadga, i mankéé nu a kal le: “I ngéda di mpala neebe le mam ma nhéñha, hala a mboñ le di mpala témbna maséé més, di ntibil ki gwélél i pôla mondo di gwé.” c Jam li nyônôs iba li yé le, ba bi yoñ makidik i lémés likeñge jap li likalô ni njel téléfôn, kayéle ba pam i bôdôl yigil i Bibel. Jam li nyônôs aa li yé le, ndék ni ndék, ba bi kahal neebe mahôla bilôk bikéé bi likoda jap bi bé lona bo, ba tinak ki bo mayéga. Sita yada i i bé tôñ bo, i bé éble bo man nlôñ kaat hiki kel letee ni ngim nwii. Jon yak bés i ngéda di neebe le mam ma nhéñha, d’a ba maséé i ôt nseñ ni i mam di nla boñ ha ngéda i.

10. Lelaa sita yada i bi meya mahéñha i bi boma?

¹⁰ Di hoñol i mam di nla boñ ibôdôl nano,  di yimbe ki i mam malam momasôna di nkôs i niñ yés. Sita Christina nu a yé ngond Rômania, a niñik i loñ Yapan a bi nok ndutu ngandak i ngéda ba bi yip likoda jap li Ngisi i loñ Yapan. Ndi a bi hélél bé i hoñol kiki makoda ma bé tagbe. Kunda yada a bi ke i likoda li hop u Yapan, a yoñ yak makidik i téé likalô ni i hop u. A bi bat muda wada nu bo nye ba bé sal kôba le a niiga nye i tibil pot hop u Yapan. I muda nu a neebe i gwélél Bibel ni i man kaat nunu le Niñ ilam i boga ni boga! inyu niiga sita Christina hop u Yapan. Hala a bi hôla ndik bé sita Christina i yi kwel ni bôt ni hop u Yapan, ndi iloo ha, hala a bi hôla i muda nu i yéñ yi maliga. Ñ, i ngéda di mbok mahoñol i mam di nla boñ i ngéda mam ma nhéñha, ni i mam malam di nkôs, di nyik nôgda le mahéñha ma mpuhe bés ma nla lona bés bisai di bemek bé.

11. Kii i bi hôla babiina bada i pamba tolakii ba bééna ha bé moni kiki ngéda bisu?

¹¹ Di bôñôl bôt bape loñge. Babiina ba ba bé niñ i ngim loñ i het nson wés u ta bé kunde ba bi bôdôl yep i ngéda moni mi bi nimis ngui yé nyoo. Kii i bi hôla bo? Jam li bisu ba bi boñ li yé le ba bi suhus nkôm wap u niñ. I mbus hala, iloole ba bok mis mu mandutu ba bé boma, ba bi yoñ bitelbene i tégbaha libim li ngéda i hôla bôt bape mu likalô. (Minson mi baôma 20:35) Nlôm a nkal le: “Kiki di bé di pégi mu nson likalô, ngéda i bé bé i bana mahoñol mabe, ndik i boñ sômbôl i Nyambe.” Ñ, i ngeñ mam ma nhéñha, di nlama bigda le i nlôôha ba nseñ i ke ni bisu i hôla bôt bape, téntén ni nson likalô.

12. Lelaa ndémbél i ñôma Paul i nla hôla bés i héñha miño mi minkwel inoñnaga ni i bôt di mboma i nson likalô?

¹² Di nlama bana lem i ba bebee i héñha mu nson wés likalô. Di mboma bôt ba ba nhémle bé minlélém mi mam ni bés, ba ba nlôl mambok ni mambok, matén ni matén ni biloñ ni biloñ. Jon, ndémbél i ñôma Paul i yéne bés nseñ ngandak. Yésu a bi pohol Paul kiki “ñôma nu biloñ bipe.” (Rôma 11:13) Jon a bi tééne ngandak mintén mi bôt likalô, mukété yap di nla sima Lôk Yuda, bôt ba Grikia, bôt ba ba bi boñ suklu ngandak, bôt ba mbai, bikiñe, ni bambombok. Inyu tihba miñem mi bôt ba bobasôna, Paul a bi yila “mam momasôna inyu mintén mi bôt nwominsôna.” (1 Korintô 9:19-23) A bé yimbe bilem bi loñ bi bôt, i mam ba bé hémle ni binéñél gwap, a boñ ki biliya le ñañ nlam u kiha ni i mam a bi tehe i boni. Yak bés di yé le di tihba ngandak bôt ibale di ngwélél minlélém mi makeñge, hala wee ibale di nyéñ yi i mam ba nhémle, binéñél gwap, i mam ba bi boma i niñ yap, ndi di pohol minlôñ mi Bibel mi mi mpôdôl i mam ma.

13. Himbe hiandi kaat 1 Korintô 8:9 i mpôdôl di nla keñgle ibale di ndiihe litehge li bôt bape?

¹³ I lem ini le di nai bé ni litehge jés li mam i ntinde bés i neebe litehge li bôt bape. Kiki hihéga, bisita gwés bihogi bi ngwés bi pén masu ki le bipe bi ngwés bé jam li. Bikristen bipe bi ngwés bi nyo ndék maok, ndi ki le bipe bi ngwés bé to nôgda njiñ yé. Bikristen gwobisôna bi ngwés ba mbôô, ndi bi mpohol bé minlélém mi matibla. Ibale di kahal nôgda le makidik més mon ma yé malam mu mam ma, ndi di kahal nyégsa bôt i boñ kiki bés ikété likoda, di yé le di yilna bôt bape ngok baagene, bebek di lona yak mbagla ikété likoda. Ki le maliga ma yé le, di gwé bé ngôñ i lona i nya mam i ikété likoda! (Añ 1 Korintô  8:9; 10:23, 24) Di tehe dihéga diba di di ñunda le i noñ matiñ ma Bibel i nla hôla bés i nok bape ni i tééda nsañ u likoda.

14. Mambe matiñ ma Bibel ma ñéga bés inyu jam li mahabga ni bieñg?

¹⁴ Mahabga ni bieñg. Iloole Yéhôva a kal bés lelaa di nlama haba hiki ngéda, a bi ti bés matiñ di nlama noñ. Di nlama haba kiki bôt ba ba nkal le ba yé bagwélél ba Nyambe, di nai bañ ni litehge jés li mam, di haba mambot ma koli, kiki bôt ba ba “nyi hek pék.” (1 Timôtéô 2:9, 10; 1 Pétrô 3:3) Jon di gwé bé ngôñ i haba i nya i yé le, ibale di mpam i ti, ndik bés bon ba tehe. Matiñ ma Bibel ma ga hôla yak mimañ i yoñ yihe le ba bot bañ mambén inyu mahabga ni bieñg. Kiki hihéga, mimañ mi likoda jada mi bé sômbôl hôla boñge ba wanda ba likoda jap ba ba bé eñg miño kiki bôt ba libôga jap, ba bé kit tjôñ, ba lébék tjo kiki tjôñ di bakonanjék. Lelaa mimañ mi bé le mi hôla bo ibabé i bot ngim mbén? Ngwélél makiiña a bi ti mimañ maéba le ba kal bo le: “Ibale u yé niiga i hikôma, ndi mis ni mahoñol ma baemble ma bak ndik i béñge i yom u hééba tole bieñg gwoñ, wee ngim jam i nke bé mu bieñg gwoñ tole mu haba woñ. Hala a bi kola inyu hôla minjohok mi bilôk bikéé bi i nok le ba nlama héñha libak jap, mimañ mi bi bana bé ngôñ ni ngim mbén inyu kodol mam. d

15. Mambe mambén ni matiñ ma Bibel ma ñéga bés i ngéda di nsômbôl yoñ makidik inyu jam li matibla? (Rôma 14:5)

¹⁵ Matibla. Hiki kristen yon i nlama yoñ makidik inyu matibla mé. (Galatia 6:5) Mu kiki bikristen bi nyoñ makidik inyu matibla, bi gwé ndik ndék mambén ma Bibel i noñ mu jam li. Kiki hihéga le, ba yoñ bañ matjél, ni le ba keñgle maada ni mimbuu mimbe. (Minson mi baôma 15:20;  Galatia 5:19, 20) U héya hala, hiki wada wap a yé kunde i yoñ makidik ma ma nlémél nye. I yé i pam le ngim lôk kéé i pohol le bo ba nke ndik i dokta i ngéda ba nkon, ki le bape ba ntehe nseñ i yoñ matibla mape. To ibale di yé nkwoog nkaa le ngim matibla i yé loñge, tole i nlôôha loñge, di nlama bé énél lôk kéé yés i bôda ni i bôlôm i noñ matibla ma, di neebe le ba gwé kunde i yoñ map map makidik. Jon, di hôya bañ i mam ma-na mana: (1) Ndik Ane i Djob yon y’a mélés makon momasôna. (Yésaya 33:24) (2) Hiki kristen i nlama ba “nkwoog nkaa ikété mahoñol mé nyemede” le matibla a yé yoñ ma yé malam inyu yé. (Añ Rôma 14:5.) (3) Di kéés bañ lôk kéé inyu makidik ba nyoñ mu jam li, to bii i bisu gwap ngok baagene i i yé le i kwés bo. (Rôma 14:13) (4) Kristen i nlama yi le i hôñôs gwéha ni adna ikété likoda bi nlôôha ba nseñ iloo i hôñôs litehge jé li mam. (Rôma 14:15, 19, 20) Ibale di ntééda matode ma-na mana i mahoñol, di ga tééda maada ma bas bas ni lôk kéé i bôda ni i bôlôm, di hôñôs ki nsañ ikété likoda.

16. Lelaa mañ u ga unda le u nai bé ni litehge jé li mam mu maada mé ni mini mimañ mimpe? (Béñge yak bititii.)

¹⁶ Mimañ mi nlama ti ndémbél ilam i bôt ba ba nai bé ni litehge jap li mam. (1 Timôtéô 3:2, 3) Kiki hihéga, mañ w’a bem bé le ba neebe hiki jam a mpot inyule a nloo mini mimañ mimpe bimañ. Ndi a nyi le mbuu mpubi u Yéhôva u nla tinde to umbe mañ ikété juu li mimañ i pot tole i boñ ngim jam i i ga hôla bo i yoñ makidik malam. Ibale hala a mbôk bé litiñ li Bibel jo ki jo, mimañ mi mi yé ndék, mi nlama ba maséé i nit makidik ngandak yap i nyoñ, to ibale hala a nkiha bé ni litehge jap li mam.

17. Bimbe bisai bikristen bi bi nai bé ni litehge jap li mam bi nkôs?

¹⁷ I ngéda di nai bé ni litehge jés li mam, di ga bana ngandak bisai. Hala a mboñ le di bana maada malam ni bilôk bikéé bi bôlôm ni bi bôda, nsañ u ba ikété likoda. Kinje maséé di nôgda i niñ ikété lihaa li Yéhôva li li nlôôha lilam ni bôt ba ba nlôl i ngandak matén ni i ngandak biloñ, hiki mut ni gwé bilem. Jam li nlôôha nseñ li yé le di nyi le di nkôna Yéhôva, Djob li li nai bé ni litehge jé li mam.