1, 2. (a) Mambe mandutu bôt ba mboma i len ini? Ma mandutu ma nlona kii bo? (b) Imbe botñem Bañga i Djob i nti bés i kaat Yésaya 41:10, 13?

MANKÉÉ nu muda wada nu a yé nsañal, a bak ki mbiibaga ni mañ u likoda, a nkal le: “Me bi jo ni nduña ngandak ñwii, to hala kii me bééna lem i yoñ ngaba i mam ma mbuu. Nduña i, i bé nip me ’ilo hiem, i tinak me kon, i tihbaga maada mem ni bôt bape. Ngim mangéda, i bé tinde me i tjôô mam momasôna me ngwés boñ, me bak kiki mut nu a yé nhelek.”

² Baa u ma bana minlélém mi mahoñol ma mankéé nu muda nunu? I pot maliga, niñ munu nkoñ isi u Satan i nlona bés ngandak mandutu, i nla ki lona bés nduña keñi, tole i boñ le mut a nimis makénd mé. I nla yilha mut kiki môngô le ba nkañ i ngwañ lép, kayéle u nla ha bé ke ni bisu. (Bingéngén 12:25) Kii i nla tinde we i nôgda hala? Bebeg le u bi nimis mut u ngwés, jon u noode boñ biliya i témbna makénd moñ. Bebeg le u yé jo ni ngim kon, tole u mboñ biliya i ti lihaa joñ likala li kel munu mangéda mana ma nlet, tole u njo ni ngolba. Ini nduña i ñem i nla sôk i suhus ngui u ban-ga. I nla ki boñ le u nimis maséé moñ. Ndi, u ba nkwoog nkaa le Djob a yé bebee i hôla we.​—Añ Yésaya 41:10, 13.

3, 4. (a) Lelaa Bibel i ngwélél ini buk le “woo”? (b) Kii i nla tômbôs moo moñ?

 ³ Bibel i mbéna gwélél bijô bi nyuu bi mut binam inyu pôdôl mam ni maboñog nya ndi nya. Kiki héga, i ngwélél ini buk le ‘woo’ mbôgôl ngélé. I lédés woo u mut i nla kobla le i ti nye makénd, i nit nye, tole i ti nye ngui i boñ ngim jam. (1 Samuel 23:16; Esra 1:6) I nla ki kobla le i bana loñge botñem inyu dilo di nlo.

⁴ Ngim mangéda, ini titii le moo ma mut ma ntomb, i ngwélana inyu pôdôl mut nu a gwé ha bé makénd, mut nu a gwé nduña, tole mut nu a gwé bé botñem. (2 Miñañ 15:7; Lôk Héber 12:12) Bet ba mboma nya mandutu i, ba mbéna nimis makénd ba gwé. Ibale u ntégbaha béba ngéda i i ntômbôs we nyuu, i nti we nduña i ñem, i nwéés ki we i pes mbuu, lelaa u nla bana makénd ma mbéda? Lelaa u nla kôhna ngui, u lédés ki ñem inyu hônba ni tééda ki maséé moñ?

5. (a) Ngéda mindañ mi nkwo, kii di nlama boñ, ndi kii di nlama bé hôya? (b) Kii di ga kwélél?

⁵ Añ Sôfônia 3:16, 17. Iloole di nimis makénd més, di kon ki woñi, hala wee di nwas le moo més ma tomb, Yéhôva Isañ wés nu a ntôñ bés, a naña bés i ‘yugye nye nduña yés yosôna.’ (1 Pétrô 5:7) Di nla hoñol jam Djob a bi kal Lôk Yuda. A bi kal bo le mpémba ‘woo u Yéhôva u ta bé nhubuk le u nla bé tohol’ bagwélél bé ba ba ntéñbe ni nye. (Yésaya 59:1) Di ga kwélél ndémbél aa Bibel i nti, inyu unda ngôñ ni ngap Yéhôva a gwé, i ti litén jé ngui le ba ke ni bisu i boñ sômbôl yé, yak ngéda i nene le mandutu ma yé i mil bo. Béñge lelaa ini ndémbél i nla ti bés makénd.

6, 7. Bimbe biniigana bi bi yé nseñ di nla ôt mu gwét Lôk Israél i bi yémbél?

⁶ Ndék ngéda i mbus le ba bi kobol Lôk Israél i minkôm i Égiptô, bôt ba Amalek ba bi suu bo gwét. Limbe likeñge Lôk Israél i bi kôôba i gwélél mu gwét bi? Mu kii a bé noñ maéba ma Môsé ni makénd, Yôsua a bi éga Lôk Israél i gwét. I nlélém ngéda, Môsé, Arôn bo Hur ba bet i ngii hikôa hi hi bé bo bebee, inyu tehe homa ba bé jôl gwét. Baa bôlôm bana bo baa ba bé ôt ngwéé inyule ba bé kon woñi? Heni!

⁷ Môsé a bi gwélél likeñge li li bi sôk ba loñge jam inyu hôla bo i yémbél gwét. Ni moo mé, Môsé a bi paa ntoñgo u Djop i ngii, kayéle moo mé ma kida ma téé i ngii. Ngéda moo ma Môsé ma bé ma téé hala, Yéhôva a bé a ti Lôk Israél ngui inyu yémbél gwét i ngii bôt ba Amalek. Ndi, ngéda moo mé ma bi bôdôl yidil nye, kayéle ma kahal sôs, bôt ba Amalek ba bôdôl yémbél gwét. Arôn bo Hur ba bi pala yoñ bitelbene, ba ‘yoñ ngok, ba bii nye yo isi, ni nye a yééne yo; ni Arôn bo Hur ba nit moo mé, wada ini pes, wada ii; ni moo mé ma let letee manañlene ma hiañgaa.’ Ñ, ni njel mpémba woo u Djob, Lôk Israél i bi yémbél gwét.​—Manyodi 17:8-13.

8. (a) Kii Asa a bi boñ ngéda bôt ba Étiôpia ba bé tét Lôk Yuda? (b) Lelaa di nla kôna ndémbél i Asa mu kiki a bi bôdôl Djob ñem?

⁸ Yéhôva a bi unda ki le woo wé u ta bé nhubuk i dilo di Kiñe Asa. Bibel i mpôdôl ngandak gwét. Ndi ikété Bibel, ntôñ gwét umpe u bi lôôha bé ba keñi kiki ntôñ gwét u Zéra, mut Étiôpia. A bééna ntôñ gwét u hidun hi minhôlak mi bôt ba gwét. Ntôñ gwét u Étiôpia u bé lel ntôñ gwét u Asa bebee le ngélé iba. U nla hoñol lelaa hala a bé isii jam inyu Asa le a kahal kon woñi, a nwas ki le moo méé ma tomb, kayéle baoo ba yémbél nye.  Ndi, ilole a boñ hala, Asa a bi pala lôndôl Yéhôva inyu bat nye mahôla. I bitéé bi mis, Lôk Yuda i bé bé le i yémbél bon ba Étiôpia. Ndi, “Nyambe a nla boñ mam momasôna.” (Matéô 19:26) Djob a bi unda ngui yé i i mbuma ñañ, “a bép bôt ba Étiôpia i bisu bi Asa” nu ‘ñem u ba peles ni Yéhôva dilo tjé tjodisôna.’​—2 Miñañ 14:8-13; 1 Bikiñe 15:14.

9. (a) Kii i bi kéñ bé Néhémia njel i tiimba oñ lipénd li Yérusalem? (b) Lelaa Yéhôva a bi timbhe masoohe ma Néhémia?

⁹ Hégda lelaa Néhémia a bi nôgda ngéda a bi témb i Yérusalem. Lipénd li tison li bé ha bé, yak Lôk Yuda i bi nimis yaga makénd map. Minhanak mi baoo mi bi tômbôs moo ma Lôk Yuda, kayéle ba téé maoñ ma lipénd. Baa Néhémia a bi nwas jam li le li tômbôs moo mé kayéle yak nye a nimis makénd mé? Heni! Kiki Môsé, Asa, ni bagwélél bape ba Yéhôva, Néhémia a bééna lem i bôdôl Yéhôva ñem ni njel masoohe. A bi héñha bé lem yé lam yak munu ndutu ini. I ngéda Lôk Yuda i bé hoñol le mandutu ma nlel bo ngui, ha nyen Yéhôva a bi timbhe masoohe ma Néhémia, a ti nye mahôla a bé bat. Djob a bi gwélél ‘lipémba jé likeñi’ ni ‘woo wé u ngui’ inyu lédés moo ma Lôk Yuda ma ma bi tomb. (Añ Néhémia 1:10; 2:17-20; 6:9.) Baa u nhémle le Yéhôva a nla gwélél ‘lipémba jé likeñi’ ni ‘woo wé u ngui’ inyu lédés bagwélél bé i len ini?

10, 11. (a) Lelaa Satan a noode tômbôs moo més? (b) Kii Yéhôva a ngwélél inyu lédés bés ni ti bés ngui? (c) Bimbe bisai u bi kôhna ni njel biniigana Yéhôva a nti bés i makoda, ni i bisuklu bi ntôñ?

¹⁰ Di nla ba nkwoog nkaa le Satan a ga nwas bé le moo mé ma ntomb mu biliya a mboñ inyu jôs minson nwés mi bikristen. A ngwélél bitembee ni ngolba i nlôl ni ngomin, ni baéga bibase, tole ni bôt ba matjank. Kii i yé njômbi yé? Njômbi yé i yé le a tômbôs moo més mu nson wés i añal ñañ nlam u Ane. Ndi, Yéhôva a gwé ngap, a yé ki bebee i ti bés ngui ni njel mbuu mpubi wé. (1 Miñañ 29:12) I yé nseñ le di bôdôl mbuu wé ñem inyu boñ le di la bana ngui i kolba manoodana ma Satan ni nkoñ isi wé, u u noode kwés bés i si. (Tjémbi 18:40; 1 Korintô 10:13) Di yé ki maséé i bana Bañga i Djob, i i nlôl ni mbuu mpubi. Hoñol ki bijek bi mbuu di nkôs hiki sôñ, bi bi nyôñna ikété Bibel. Bibañga di nkoba i kaat Sakaria 8:9, 13 (añ) bi bi gwélana i ngéda ba bé tiimba oñ témpel i Yérusalem. Bibañga bi, bi ntibil yon i ngii yés i len ini.

¹¹ Di nkônde ki let ni njel biniigana Yéhôva a nti bés i makoda ma bikristen, i makoda makeñi , i makoda ma ndôn, ni i bisuklu bi ntôñ. Biniigana bini bi nti bés makénd ma mbéda bés, bi nhôla ki bés i tjek mam di nyéñ boñ i pes mbuu, ni i yônôs ngandak minson mimpe mi bikristen. (Tjémbi 119:32) Baa u mboñ biliya i nwas le biniigana bi, bi lédés we?

12. Kii di nlama boñ inyu bana ngui i pes mbuu?

¹² Yéhôva a bi hôla Lôk Israél i yémbél Lôk Amalek ni bôt ba Étiôpia. A bi ti yak Néhémia ni bôt bé ngui i mélés maôñ map. Yéhôva a ga ti bés nlélém ngui inyu hôla bés i telep siñ siñ, i ngéda di mbôma ngolba, diyana, ni nduña keñi, kayéle di la kena nson wés u likalô ni bisu. (1 Pétrô 5:10) Di mbem bé le Yéhôva a bôñôl bés bihélha bi mam. Ndi bés di nlama boñ mam di gwé le di boñ. Hala a nkobla le di nlama añ Bañga i Djob hiki kel, di kôôbaga makoda més, di kenek i makoda més hiki sonde. Di nlama ki gwélél yigil yés i Bibel, ni ngéda lihaa  li mpohol i bégés Yéhôva, inyu yônôs mahoñol més ni miñem nwés ni mam ma mbuu. Di nlama ki bôdôl Yéhôva ñem hiki ngéda ni njel masoohe. Kekikel, di nwas bañ le mam ma nkoñ isi, ni bibôlô bipe, bi kéñ bés njel i boñ mam Yéhôva a ngwélél inyu lédés bés, ni ti bés makénd. Ibale u nôgda le moo moñ ma mbôdôl tomb inyu mam ma, bat Djob mahôla. I mbus, tehe lelaa mbuu wé ‘u ñéba ngui yé inyu yoñ, u tinak ki we ngôñ ni ngui i boñ mam ma nlémél nye.’ (Filipi 2:13, MN) Ndi, kii u nla boñ inyu lédés moo ma bôt bape?

13, 14. (a) Kii i bi lédés mankéé wada ngéda a bi nimis nwaa? (b) Mambe manjel di nla gwélél inyu lédés bôt bape?

¹³ Yéhôva a nti bés lôk kéé ni nkoñ isi wonsôna. Bana bagwélél ba Djob ba nla ti bés makénd. U hôiga bañ le ñôma Paul a bi tila le: “Lédhana moo mayoombaga, yak ni dinyéngha di maboñ, tiblana ki manjel manan le makôô ma kil loñge mu.” (Lôk Héber 12:12, 13) Ngandak bikristen bi hiai hi bisu, i bi kôhna unu ntén mahôla i pes mbuu. Nlélém jam jon li mbôña i len ini. Mankéé wada a bi nimis nwaa, a kôhna ki ngandak mandutu mape. Ndi i mbus, a bi kal le: “Me bi nigil le di nla bé pohol manoodana més, di nla bé pohol ngéda m’a ga kwél bés, di nla bé ki to pohol ngélé yañen d’a boma mo. Ndik kiki biliya bi mbéda inyu boñ le mut a tééda ño wé ngii malép kayéle a yin bañ, hala nyen masoohe ni yigil i Bibel, bi bi hôla me i yén mbôô i pes mbuu. Yak lôk kéé yem i bôda ni i bôlôm i pes mbuu, i bi nit me kayéle hala a ti me ngandak hogbe. Me bi sôk me nok mahee i bana maada ma bas bas ni Yéhôva ilole mandutu ma nkwél bés.

¹⁴ Arôn bo Hur ba bi nit yaga moo ma Môsé i ngéda gwét. Jon yak bés di nla yéñ manjel inyu nit bôt bape, ni hôla bo i nya i mba toi bo nseñ. Bonjee di nla hôla? Bet ba njôs mandutu ma nlo ni biuni, tole bôt makon ma ntômbôs, ba ba nkôhna ngolba i mahaa map, i bôt binyuu bi ngwel, tole bet ba nimis mut ba ngwés. Di nla ki lédés boñge ba wanda mu kiki bôt ba ntinde bo i boñ béba, tole i “too” munu nkoñ isi u Satan ni njel bisuklu bikeñi, mam ma moni, tole jam li bôlô. (1 Tésalônika 3:1-3; 5:11, 14) Yéña manjel i unda bôt bape le ni ntôñ toi bo ngéda ni yé Ndap Ane, ngéda ni yé i likalô, ngéda ni yé je ntôñ, tole ngéda ni nkwel ni njel nsiñga.

15. Lelaa bibuk gwoñ bilam bi nla tihba miñem mi bikristen bipe?

¹⁵ Ngéda Asa a bi mal yémbél gwét i nya i mbuma ñañ, mpôdôl Azaria a bi ti nye ni bôt bé makénd ni bini bibuk le: “Ndi bé bana ngui, moo manan ma tomb bañ, inyule nson nan w’a bana nsaa.” (2 Miñañ 15:7) Hala a bi tinde Asa i héñha ngandak mam kayéle a témb a timbis bañga bibégés. Jon yak we, bibuk gwoñ bilam bi nla tihba miñem mi bôt bape. Hala nyen u nla hôla bo i kônde gwélél Yéhôva i nya i yôni. (Bingéngén 15:23) Jon ngéda u nlo i makoda, kekikel, u yanak bañ loñge ndémbél u nla ti bape ngéda u ntéé woo woñ, u ti ki mandimbhe inyu lédés bape.

16. Kiki Néhémia, lelaa mimañ mi nla lédés moo ma lôk kéé i likoda? Ti ndémbél inyu toñol lelaa bilôk bikéé bi bi hôla we.

¹⁶ Ni mahôla ma Yéhôva, Néhémia ni bôt bé ba bi lédés moo ma bôt bape inyu sal bôlô. Jon ba bi yoñ ndik 52 dilo inyu mélés maoñ ma lipénd li Yérusalem! (Néhémia 2:18; 6:15, 16) Néhémia a bé ti ndik bé bape bioda inyu kena bôlô. Nyemede a bé sal inyu  oñ lipénd li Yérusalem. (Néhémia 5:16) Nlélém jam i len ini, ngandak mimañ mi likoda mi nkôna Néhémia, jon ba nhôla inyu oñ mandap ntôñ u ngwélél, ba hôlga i pubus ni tééda mandap ma Ane loñge. Mu kii ba nsal ntôñ ni lôk kéé yap i likalô, ba yuugaga bo kiki batat mintômba, ba nlédés moo ma ntomb ma bôt ba gwé nduña ñem.​—Añ Yésaya 35:3, 4.

17, 18. Ngéda di mboma mandutu tole di gwé nduña, di nla ba nkwoog nkaa le kii?

¹⁷ Ngéda bés ni lôk kéé yés i bôlôm ni i bôda di ngwélél Yéhôva ni ñem wada, hala a nlona adna. Hala a nhôla ki bés i ba mawanda ni lôk kéé niñ yés yosôna, hala a kôndge ki tinde bés i bôdôl Ane Djob ñem le i ga lona bés bisai. Ngéda di nlédés moo ma bôt bape, di nhôla bo i nihbe mandutu ma ma nla tômbôs bo. Di nhôla ki bo i tééda litehge jap lilam li mam, ni botñem yap inyu dilo di nlo. Ndi u héa li, i ngéda di mboñ hala inyu bôt bape, di nhôla bésbomede i bok mis més i ngii mam ma mbuu, ni nôgda toi le mam Yéhôva a ntéédana bés ma yé maliga. Ñ, hala a nlédés yak moo més.

¹⁸ Ngéda di ntehe lelaa Yéhôva a nit, a tatak ki bagwélél bé ba maliga ba kôba, hala a nlédés hémle yés ni botñem di gwéne nye i len ini. Jon, ngéda u mboma mandutu ni manoodana, “moo moñ ma tomb bañ”! Ndi yéñ mahôla ma Yéhôva ni njel masoohe, u nwas ki le mpémba wé woo u lédés we, u éga ki we kayéle u kôhna bisai bi Ane.​—Tjémbi 73:23, 24.