1, 2. (a) Lelaa libii li bi bôdôl? (b) Mambe maada babiina ba bisu ba bé lama bana? (Béñge titii i bibôdle bi yigil.)

LIBII li yé jam li ntôl ikété niñ i bôt ba binam. Kiki di ntiimba wan bibôdle ni njômbi i libii, hala a nla hôla bés i bana litehge lilam inyu jam li, ni i yi lelaa di nla nok line ni bisai bi nlôl mu. Ngéda Yéhôva a bi heg mut bisu le Adam, a bi ti nye bôlô i oo binuga môl. Ndi, “inyu mut, nhôla nu bo na nye ba nkola a lébna bé.” Inyu hala nyen Yéhôva a bi boñ le Adam a ke ’ilo, a héa nye mbai yada, a heg muda ni yo. I mbus, a lona nye yak munlôm. (Añ Bibôdle 2:20-24.) Jon, libii li nlôl ni Djob.

² Yésu a bi unda le Yéhôva nyen a bi kal le: “Jo ni jon mut a’ yék isañ bo nyañ, a adbe nwaa wé, boba b’a ba nsôn wada.” (Matéô 19:4, 5) Ligwéélak li Djob li mbai i Adam inyu heg muda nu bisu, li bi lama hôñlaha babiina ba bisu, le boba ba gwé maada ma tôbôtôbô. Ha ngéda i, bitelbene to gwada bi bé bé inyu maboha, to inyu libii li ñamb.

3. Kii i bé njômbi yada i tôbôtôbô i libii?

³ Adam a bé maséé ni loñge yé nwaa, jon a bi ti nye jôl le Éva. Hala wee a bé nu bona nye “ba nkola,” a bak ki nhôla wé, inyule ba bé lama lona wada ni nuu maséé, mu kiki ba nyônôs nson wap u nwaa bo nlôm. (Bibôdle 2:18) Njômbi yada i tôbôtôbô i libii, i bé le li hôla i yônôs hisi. (Bibôdle 1:28) To hala kiki ba bé gwés bagwal bap, boñge bôlôm ni boñge bôda ba bé lama yék bo inyu ke i libii, ni inyu bot mahaa ma mondo. Bôt ba binam ba bé lama yônôs hisi i nya i kôli, kayéle ba yilha hisi hiosôna paradis.

4. Kii i bi pémél libii li bisu?

⁴ Libii li bisu li bi kôhna ndutu, inyule Adam bo Éva ba bi pohol i bep gwélél kunde yap i yoñ makidik ni bomede, i ngéda ba bi ndogbene Yéhôva. “Nlômbi nyoo,” hala wee Satan Nsohop, a bi lôg Éva, a tinde nye i hémle le, i je litam li “e i yé loñge ni béba” i bé lama ti nye yi i tôbôtôbô. I boñ ki le a laa kit ni nyemede kii i yé loñge, ni kii i yé béba. Éva a bi bat bé nlô wé mahoñol mé mu jam li, kayéle a unda nye le a ndiihe libak jé li ño u ndap lihaa. Ndi, iloole a nôgôl Djob, yak Adam a bi neebe ndigi i je litam Éva a bi ti nye.​—Masoola 12:9; Bibôdle 2:9, 16, 17; 3:1-6.

5. Bimbe biniigana di nla kôs mu mandimbhe Adam bo Éva ba bi ti Djob?

⁵ Ngéda Yéhôva a bi bat nye kii i ntagbe, Adam a bi ôm nwaa nsohi, a kal Djob le: “Muda nu u bi ti le a ba ni me, nyen a nti me matam ma e i, ndi me je.” Yak Éva a ôm nyoo nsohi le i nlôg nye. (Bibôdle 3:12, 13) To hala kiki ba bé ômna nsohi, hala a bi héa bé béba ba bi boñ! Inyule babiina ba bisu ba bi nôgôl bé Yéhôva, jon ba bé bibéba bi bôt i mis mé. Kinje mabéhna inyu yés! Inyu kôhna maséé ikété libii, nwaa bo nlôm ba nlama neebe mbegee yap, ba nôgôl ki Yéhôva.

6. Lelaa u nla toñol kaat Bibôdle 3:15?

⁶ Ibabé béñge jam Satan a bi boñ i wom Éden, Yéhôva a bi ti bôt ba binam botñem ikété mbañ i Bibel i bisu. (Añ Bibôdle 3:15.) “Mbôô” i “muda” i bé lama nyagat hégél i mbuu i bisu, i i bi ndogbene Djob. Hala nyen Yéhôva a bi ti dinyo malép di maada ma tôbôtôbô, ma ma yé ipôla yé ni bini biañgel bipe bi bi téé sép, bi gwéélak ki nye i ngii. Bitilna bi bi yik yelel le ni njel nwaa wé, hala wee bihégél gwé bi mbuu nyoo i ngii, Yéhôva a ga pohol nu a ga ep inyu “nyagat” Nsohop. A yible ki bôt ba binam ba ba nyégle manôgla njel i kon maséé ni botñem babiina ba bisu ba bi nimil​—hala wee niñ boga hana isi, inoñnaga ni bitelbene bi Yéhôva bi bisu.​—Yôhanes 3:16.

7. (a) Lelaa libii li bi yila ibôdôl i ngéda Adam bo Éva ba bi ndogbene Djob? (b) Kii Bibel i mbat inyu nwaa bo nlôm?

⁷ Ngéda Adam bo Éva ba bi ndogbene Djob, hala a bi tihba yak libii jap, ni mabii momasôna ma ma bi lo i mbus yap. Kii héga, njiiha i Éva ni i bôda bobasôna i ga ba keñi i ngéda jém, ni i ngéda gwal. Ngôñ i bôda y’a ba ndigi yak balôm bap. Ndi bôlôm b’a énél baa bap, ba tédék ki bo, ndik kiki di ntehe ikété ngandak mabii i len ini. (Bibôdle 3:16) Bibel i mbat balôm le ba gwélél libak jap li ño u lihaa ni gwéha. Yak bôda ba nlama suhus bomede isi balôm bap. (Efésô 5:33) Ngéda nwaa bo nlôm ba nkon Djob woñi, ba nôglaga ki,  hala a ga boñ le ngimanôgla i ba bañ ngandak. Hala a nla yak hôla bo i mélés mam ma nlona ngimanôgla.

8. Kii i yé ñañ u libii ibôdôl i dilo di Adam ikepam i dilo di Ntida Malép?

⁸ Ilole béba ni libak li kwéha bi nol Adam bo Éva, ba bi bana bon bôlôm ni bon bôda. (Bibôdle 5:4) Log yap i bisu le Kain, a bi biiba ni manyañ wé nu muda wada. Lamek, mut wada ikété mbôda i Kain, nyen a yé mut bisu i bana baa iba. (Bibôdle 4:17, 19) Mu tjai ipôla Adam ni Ntida Malép nu dilo di Nôa, ndék bôt ndik yon Bibel i mpôdôl kiki bagwélél ba Yéhôva. Abel, Énok, Nôa ni lihaa jé, ba bé ipôla yap. I dilo di Nôa, Bibel i nkal le: “Bon ba Nyambe ba tehe bon bôda ba bôt le ba ba balam. Ni bo ba yôñôl bomede baa ikété ba bobasôna ba ntep.” Mana maada mabe ipôla bôda, ni biañgel bi bi bi yoñ manyuu ma bôt ba binam, ma bi ti mimpémba mi bon bôlôm ba bé sébél le Néfilim, ba gwéhék bisañ kiyaga. U héa hala, “béba i mut i ba keñi hana isi ni le hégda yosôna i mahoñol ma ñem wé i ba ndik béba ngéda yosôna.”​—Bibôdle 6:1-5.

9. (a) Kii Yéhôva a bi boñ bibéba bi bôt bi dilo di Nôa? (b) Bimbe biniigana di nla ôt inyu jam li bi tagbe ha ngéda i?

⁹ Yéhôva a bi lona Ntida Malép i dilo di Nôa inyu tjé béba. Ha ngéda i, bôt ba bé ba pégi i boñ mam map, kiki bo i biiba, kayéle ba bi tibil bé yoñ ngéda i emble i jam “Nôa, ñañal telepsép,” a bé kal inyu lisuk. (2 Pétrô 2:5) Yésu a bi hégda mam ma bé tagbe ha ngéda i, ni mam di ntehe i len ini. (Añ Matéô 24:37-39.) I len ini, ngandak bôt i ntjél emble ñañ nlam u Ane Djob, u u ñañlana ni nkoñ isi wonsôna inyu mbôgi i bôt bobasôna, ilole le lisuk li nlo. Di tééda bini biniigana mu miñem nwés: Di nwas bañ le mam ma lihaa, kiki bo libii ni linéñés boñge, ma boñ le di nimis lem yés i yén péé, ni i bem hilo hi Yéhôva.

10. (a) Ikété ngandak matén, mambe maboñog ma ndéñg bôt ba bééna? (b) Imbe loñge ndémbél Abraham bo Sara ba bi ti mu libii jap?

¹⁰ To hala kiki Nôa ni bon bé bôlôm bo baa ba bééna hiki wada nwaa wada, libii li ñamb li bé jam li ntôl i dilo di basôgôsôgô. Ikété ngandak matén, libim li bôt i bé niñ ikété ndéñg, li gwéélak yak yo mu bilem bi bibase gwap. Ngéda Abram (Abraham), ni nwaa wé Sarai (Sara), ba bi nôgôl Djob, ba bi ke i Kanaan. Nkoñ u, u bé nyonok ni maboñog ma bé unda le ba nyan libii. Jon Yéhôva a bi kit le a ga tjé Sôdôm ni Gômôra inyu mam mabe bôt ba bé niñik nyoo ba bé boñ, ba neebege ki ndéñg keñi. Abraham nye a bé kena lihaa jé ni ngandak pék. Sara a bé ti loñge ndémbél mu kii a bé suhul nyemede isi nlô wé. (Añ 1 Pétrô 3:3-6.) Abraham a bi yoñ makidik le man wé munlôm le Isak a biiba ni ngwélél Yéhôva. Nlélém gwéha inyu bañga bibégés yon i bi tinde Yakôb, man munlôm nu Isak, nu bon bôlôm ba bi yila basôgôsôgô ba 12 matén ma Israél.

11. Lelaa Mbén Môsé i bé sôñ bon ba Israél?

¹¹ I mbus, Yéhôva a bi jubus mbôda i Yakôb, hala wee Israél, ikété malômbla ni Nye. Libii ha ngéda i basôsôgô, hala  wee yak libii li ñamb, li bé ntjegek ikété Mbén Môsé. Hala a bé sôñ bon ba Israél i libak li mbuu, inyule mbén i bé sôña bo i bii bôt ba ba bé gwélél bé Yéhôva. (Añ Ndiimba Mbén 7:3, 4.) Ngéda ndutu keñi i bé kwél babiina, ngim mangéda, ba bé kôs mahôla ni njel mimañ. Hala a bé hôla i sañgal mindañ ngéda sobiina wada a mbôdôl ha bé nu numpe ñem. Hala a hôlga ki i jôs mam kiki bo ndéñg tole njôñ. Mut a bé le a bos, ndi yak maboha ma bé ntjegek ikété mbén. Munlôm a bé le a bos ni nwaa inyu “jam li nhénd nye ñem.” (Ndiimba Mbén 24:1) Bibel i ntoñol bé kii i bé ‘jam li bé hénd mut ñem,’ ndi di nla ba nkwoog nkaa le li bé bé isii jam.​—Lôk Lévi 19:18.

12, 13. (a) Lelaa ngandak balôm i bé tééda baa bap i dilo di Malaki? (b) I len ini, ibale ngwélél Yéhôva a nyoñ sobiina nu mut numpe, a yi le bimbe bikuu bi mbem nye?

¹² I dilo di mpôdôl Malaki, ngandak balôm ba Lôk Yuda ba bi tjangbene baa bap, ngéda ba bé bos ni bo to inyu imbe jam. Mintén mi bôlôm mi, mi bi noode tjôô baa ba binéñél gwap, bebeg inyu biiba ni dingongonda, tole ni dingonda di ngwélél bé Yéhôva. I ngéda Yésu a bé munu isi, bôlôm ba Lôk Yuda ba bé tjangbene baa bap ngéda ba bé bos ni bo “inyu hiki jam.” (Matéô 19:3) Yéhôva a ñoo nya maboha i.​—Añ Malaki 2:13-16.

¹³ I len ini, bet ba ntjangbene sobiina wap, ba ga yén bé ikété litén li Djob. Ndi, hégda le ngwélél Yéhôva nu a yé mbiibaga a ntjôô nwaa wé tole nlô wé, a yoñ sobiina nu mut numpe, a tinde nye i bos, ndi boba ba sôk ba biiba. Ibale a ntam bé béba yé, ba ga héa nunu mboñbéba i ntôñ inyu tééda likoda mapubi. (1 Korintô 5:11-13) A nlama “num matam ma kôli inyu hielñem,” ilole ba ntémb ba neebe nye ikété likoda. (Lukas 3:8; 2 Korintô 2:5-10) Ntjegek ngéda u ta bé inyu boñ le ba témb ba neebe nye ikété likoda. Ntén liboñog libe li, li mbéna bé ba ikété ntôñ u bagwélél ba Djob. Ndi ibale hala a mbôña, di nlama bé boñ wee ngim yom bé i. Hala a nla yoñ ngéda, ngim ñwii tole iloo ha, inyu boñ le nwet a mboñ béba jam li, a unda le a ntam béba i. To ibale ba ntiimba neebe nye ikété ntôñ, a nlama yi le “a’ telep i bisu bi yééne mbagi i Nyambe.”​—Rôma 14:10-12; béñge La Tour de Garde du 15 février 1980, pages 31-32.

14. Kii i bé njômbi i Mbén Môsé?

¹⁴ Mbén Môsé i bi tééda mam ma loñ Israél bebee le 1500 ñwii. I bi hôla litén li Djob i noñ matiñ ma telepsép inyu sañgal mindañ ikété lihaa, ni nihbe ki mandutu mape ba bé kôhna. Mbén Môsé i bi gwélana ki kiki ntééda nu a bé lama kena yak Mésia. (Galatia 3:23, 24) Ni nyemb Yésu, Djob a bi tjôô Mbén Môsé, a yoñ ki bitelbene bi mondo. (Lôk Héber 8:6) Ikété bitelbene bi, bôt ba bééna ha bé ki kunde i boñ ngim mam Mbén Môsé i bé neebe.

15. (a) Ikété likoda, kii i yé litéak inyu libii? (b) Kii i nla tinde kristen i bos ni sobiina wé?

¹⁵ Inyu timbhe mbadga Farisai, Yésu a bi kal bo le Môsé a bi neebe le ba bos ni baa bap, “ndi i ba bé hala bibéé.” (Matéô 19:6-8) Yésu a bi unda le i litiñ Yéhôva a bi bôk a ti inyu libii i wom  Éden, jon yak ntôñ u Yéhôva u ga ke ni bisu i noñ. (1 Timôtéô 3:2, 12) Ngéda ba yé nsôn wada, babiina ba ñadba ntôñ kayéle ba nwas gwéha i Djob ni gwéha i hiki wada wap le i lédés maada map. To ibale mut a nkôs mapep ma maboha yak ngomin, ki le sobiina wé a nke bé i ndéñg, hala a nti bé nye kunde i bii mut numpe. (Matéô 19:9) I pot mbale, mut a nla pohol i nwéhél sobiina wé nu a nke i ndéñg ndi a tam béba yé, ndik kiki mpôdôl Hôséa a bi nwéhél nwaa wé Gômer, nu a bé muda libambe. Yak Yéhôva a bi nwéhél Lôk Israél i mbus ba bi ke ndéñg i pes mbuu. (Hôséa 3:1-5) Di nla ki kônde le, ibale mut a nyi le sobiina wé a nke i ndéñg, ndi a pohol i lalna nye, wee a nwéhél nye. Bibel i nti ha bé ki nye kunde i bos.

16. Kii Yésu a bi kal inyu bongibiiba?

¹⁶ Yésu a bi kal le ipôla bañga bikristen, yom to yada i nti bé bo kunde i bos, u héa i ke i ndéñg. Yésu a bi pot inyu “bet i ntina hala,” hala wee ba ba mpohol i yén ngi biiba. A kônde ki le: “Nu a nla leege jam li, a leege jo.” (Matéô 19:10-12) Ngandak i bi pohol i niñ ngi biiba inyule ba nyéñ gwélél Yéhôva ni ñem wap wonsôna. Di nlama ti bo bibégés inyule ba mboñ hala.

17. Kii i nla hôla kristen i kit too a nlama biiba?

¹⁷ Ilole mut a nkit le a ga yén ngi biiba tole a ga biiba, a nlama wan ikété ñem wé ibale a nla leege likébla li yén ngi biiba. Ñôma Paul a bi ti maéba inyu bet ba neebe likébla li; jon a bi kal le: “Ndi lakii manoodana ma ndéñg ma yé ikété nan, wee hiki mut a bana wé nwaa, hi muda ki wé nlôm.” Ñôma Paul a bi kônde ki kal le: “Ndi ibale ba nla bé hôt nyu, ba biak, inyule i yé loñge le mut a bii iloole ñem u loñok nye.” I yé mbale le, ibale u yé mbiibaga, hala a ga hôla we i keñgle bilem bibe kiki bo i bôble gwom bi mbôô, tole i ke i ndéñg. U héa hala, ñwii mi nla ba jam le u nlama wan. Inyu hala nyen ñôma Paul a bi kal le: ‘Ibale mut a nhoñol le i yé jam li wonyu inyu libak jé li konji, ibale a ntagbe ngéda i minheña mi mañge wanda, ndi a tehge le a nlama biiba, wee a boñ kiki a nsômbôl; a mboñ bé béba; ba biibaga.’ (1 Korintô 7:2, 9, 36, MN; 1 Timôtéô 4:1-3) Boñge ba wanda ba mbéna bana minheña mi minson, ndi mut a nlama bé nwas le nwon mi tinde nye i biiba. Hala a ga hôla bé nye i ba nhôôlak mut, ni yoñ makidik ma mut nu a mbiiba.

18, 19. (a) Libii li bikristen li nlama ba ipôla bonjee? (b) Kii di ga kwélél mu yigil i noñ?

¹⁸ Libii li bikristen li nlama ba ipôla munlôm ni muda, ba ba bi ti niñ yap nkikip yak Yéhôva, inyule ba ngwés nye ni ñem wap wonsôna. I nlama ki ba le ba ngwéhna ngandak kayéle ba ngwés at biniñ gwap ni njel libii. Ngi pééna, ba ga kôhna bisai inyule ba noñ maéba i biiba “ndigi . . . i Nwet.” (1 Korintô 7:39) I mbus libii jap, ibabé nkaa, ba ga neebe le Bibel i nti maéba ma nlôôha malam inyu kôhna maséé ikété libii.

¹⁹ Ikété yigil i noñ, di ga kwélél matode ma ma nla hôla bikristen bi bi yé mbiibak i kolba mandutu ma “dilo di nsôk,” mu kii ngandak bôlôm ni bôda i gwé bilem bibe, bi bi nhôla bé bo i ba maséé ikété libii. (2 Timôtéô 3:1-5) Ikété Bañga yé i i nlôôha ba mahee, Yéhôva a nti bés kii yosôna di gwé ngôñ inyu bana loñge libii, la kii di nkil ni litén jé mu njel i nkena i niñ boga.​—Matéô 7:13, 14.