1, 2. Lelaa ngandak i ntehe bôlô yap?

NGANDAK bôt i nhoñol le ibale mut a gwé loñge bôlô, wee a yé bañga mut. Inyu yap, bôlô yap tole tel yap gwon bi ñunda too niñ yap i gwé mahee. I matén mape, ibale mut a nsômbôl yi numpe, mbadga bisu a nla bat i yé le: “U mboñ kii i niñ yoñ?”

² Ngim mangéda, inyu pôdôl ngim mut, Bibel i ntoñol bôlô a mboñ. I nkal le Matéô a bé “nkottas,” i séblak Simôn le “ntibil bikôp,” i séblak ki Lukas le ‘dokta nu gwéha.’ (Matéô 10:3; Minson mi baôma 10:6; Kôlôsé 4:14) Minson tole bisai bi tôbôtôbô bi bé hôla i yimbe bôt. Kiki héga, Kiñe David, mpôdôl Élia, ni ñôma Paul. I bôt bana ba bé diihe minson Djob a bi ti bo. Yak bés, ibale di gwé mbegee i tôbôtôbô ikété likoda, di nlama diihe yo.

3. Inyuki i mbéda le mimañ mi bôt mi niiga lôk kéé i i ngi yii njohok i yi gwel minson ikété likoda? (Béñge titii i bibôdle.)

³ Di yé ngandak le di ngwés bôlô di mboñ, di ban-ga ki ngôñ i boñ yo niñ yés yosôna. Ndi ngoo ngandak le, ibôdôl dilo di Adam, hiai hiada hi ñun, hi tagbe, hiai hipe hi loo, hi  héñha hio. (Ñañal 1:4) Munu mangéda més, i jam lini le mimañ mi bôt mi nlama lôôs boñge ba wanda minson, li yé jam li tôbôtôbô inyu bañga bikristen. Nson u bagwélél ba Yéhôva u ngi keñbak, yak mandutu ma mondo ma nkônba. Kiki di nsal bibôlô bi mondo, di ngwélél manjel ma mondo, ni bisélél bôt ba njôôñ yi ba mbañ—i bak ki le bisélél bi, bi mbéna gwélél likeñge li li héñha hiki ngéda. Ngim mimañ mi bôt i nla ntehe le hala a yé ndutu i noñ mahéñha ma. (Lukas 5:39) To ibale mahéñha ma, ma nlédél bé bo, maliga ma yé le, njohok lôk kéé i bôlôm i gwé ngui ni makwasi iloo lôk kéé i i mañap. (Bingéngén 20:29) Jon, hala a yé toi njel pék, ni njel gwéha, le lôk kéé i i mañap i hôla njohok lôk kéé i neebe minson minkeñi.—Añ Tjémbi 71:18.

4. Inyuki i yé nledek jam inyu bahogi i lôôs bôt bape kunde i gwel minson? (Béñge minkéñég mi matila le: “ Inyuki bahogi ba ntjél lôôs bape minson ba gwé.”)

⁴ Inyu bet ba gwé ngim mbegee ikété likoda, hala a nla ba ndutu i lôôs njohok lôk kéé minson ikété ntôñ. Inyuki? Bahogi ba nkon woñi le ba ga nimis i tel i ba gwé, i i nôgha bo maséé. Bape ba konok woñi le ba ga nimis kunde yap inyu téé mam, inyule ba yé nkwoog nkaa le njohok lôk kéé i nla bé sal i nya i kôli. Bape ki ba nkal le ba gwé bé ngéda inyu niiga mut numpe bôlô. Ndi yak i pes yap, njohok lôk kéé i nlama bé nimis wongut ibale ba nlôôs bé bo minson minkeñi ikété likoda.

5. Mambe mambagba di ga wan munu yigil ini?

⁵ Di wan le mam ima inyu jam li mbéñge i lôôs bape minson ikété likoda. Pog, lelaa mimañ mi bôt mi nla hôla njohok lôk kéé i begee minson minkeñi ikété likoda, ni inyuki hala a yé nseñ? (2 Timôtéô 2:2) Iba, inyuki hala a yé nseñ le njohok lôk kéé i tééda mahoñol malam ngéda i nsal ni lôk kéé i i yé nhôôlak iloo bo, i kôhôk biniigana gwap? Inyu bôdôl, di tehe lelaa Kiñe David a bi bôñha man wé inyu nson u tôbôtôbô u bé bem nye.

6. Kii Kiñe David a bééna ngôñ i boñ, ndi lelaa Yéhôva a bi timbhe nye?

⁶ I mbus ngandak ñwii le a bi niñ ikété lisol, David a bi yila kiñe, a yééne ki ikété ndap i i bé lam ngandak. Kiki hala a bé tééñga nye le Yéhôva a gwé bé “ndap” tôbôtôbô inyu bibégés, tole témpel, a gwés ôñôl Yéhôva ndap. Inyu hala nyen a kal mpôdôl Natan le: “Me me nyén ikété ndap sidar, ndi nkuu malômbla u Yéhôva u nyén isi mabadô.” Ni Natan a kal nye le: “Boñ mam momasôna ma yé ñem woñ, inyule Nyambe a yé lôñni we.” Ndi, Yéhôva a bé hoñol jam lipe. A kal Natan le a legel David unu ñwin le: “W’a ôñôl bé me ndap le me yén mu.” To hala kii Yéhôva a bi kal David le a ga kônde sayap nye, Yéhôva a bi kit le man David le Salômô nyen a ga oñ témpel. Kii David a bi boñ?—1 Miñañ 17:1-4, 8, 11, 12; 29:1.

7. Lelaa David a bi leege ndimbhe i Yéhôva?

⁷ David a bi tjél bé nit bôlô, to huñbe le mut numpe nyen a ga oñ témpel. Témpel i bi sôk sébla le témpel i Salômô, ha i David bé. Hala a bé le a wéha David nyuu inyule a bi yônôs bé ngôñ yé, ndi David a bi nit nson u ni ñem wé wonsôna. Ibabé lep ngéda, a tjek mintôñ mi bôt, ni bo ba kot bikei, mamuna, silba, ni gôl, ni bie bi sidar. I mbus, a ti Salômô makénd, a kal nye le: “Hanano ni, a man wem, Yéhôva a ba ni we, le njel yoñ i too, u oñ ki ndap Yéhôva Nyambe woñ, kiki a bi pot inyu yoñ.”—1 Miñañ 22:11, 14-16.

8. Kii i bé le i tinde David i hoñol le Salômô a kôli bé inyu nson, ndi kii a bi boñ?

⁸ Añ 1 Miñañ 22:5. David a bé le a kit le Salômô a nla bé éga ini soso bôlô inyule témpel i bé lama “béghana ngandak.” Ndi ha yo ngéda, Salômô a bé ‘mañge nu a mbomb.’ David a bé yi le Yéhova a ga ti Salômô ngap i sal bôlô i. Jon, David a boñ biliya gwé gwobisôna inyu kôôba ngandak gwom.

9. Inyuki mimañ mi bôt mi nlama ba maséé i lôôs bape minson ikété likoda? Ti hihéga.

⁹ Hala a nlama bé tééñga mimañ mi bôt ibale i mpam le mi nlama lôôs njohok lôk kéé minson nwap. I pot maliga, bôlô i ga ke loñge ibale ba niiga ba ba ngi yii njohok i gwel minson ikété likoda. Bilôk bikéé bi bôlôm bi bi bééga mbegee i tôbôtôbô bi nlama ba maséé ngéda njohok lôk kéé ba bi hôla i gwel minson, i mpam i bana ngap inyu sal bôlô. Hoñol ki mañge nu isañ a niiga i luk matôa. Ngéda a ngi yii mañge, hiloga hi mba ndigi hi mbéñge isañ a nluk litôa. Ngéda a nañ, isañ a ntoñle nye mam a nlama boñ. Ndi, ngéda mañge nu a mbana ñwii i luk matôa, a mbôdôl luk matôa a  noñok maéba isañ. Ngim mangéda, a mba a luk, yak isañ a luguk. Ndi sôk i nsôk, hiloga hiotama hion hi mba hi nluk inyule isañ a ñun. Isañ nu a gwé pék a yé maséé i tehe le lok yé yon i nluk nano, a ntam bé to le nyen a lamga ki luk. Nlélém jam, mimañ mi bôt mi yé maséé ngéda mi niiga njohok lôk kéé i gwel minson ikété likoda.

10. Lelaa Môsé a bé tehe lipém ni kunde a bééna?

¹⁰ Mimañ mi bôt mi nlama yoñ matat le mi kil bañ njohok lôk kéé njôñ. Yimbe kii Môsé a bi boñ ngéda ngim bôt i bi bôdôl boñ kiki bapôdôl. (Añ Ñanga bôt 11:24-29.) Yôsua, nhôla nson nu Môsé a bi noode sôña bo. A bé hoñol le bôt ba, ba bé kadal lipém ni kunde i Môsé. Ndi Môsé a timbhe le: ‘Baa u nkil bo njôñ inyu yem? Yoo! Ibale bôt ba Yéhôva ba bak to le ba ba bapôdôl bobasôna, ni le, Yéhôva a kéhi mbuu wé ngi yap!’ Môsé a bi tehe woo u Yéhôva mu jam li. Ngôñ i Môsé i bé bé le a tééda lipém inyu yé, ndi nye a bé sômbôl le bagwélél ba Djob bobasôna ba bana mbuu u Djob. Kiki Môsé, baa yak bés di ta bé maséé ngéda bôt bape ba nkôs minson di lamga kôs?

11. Kii mankéé wada a bi kal ngéda a bi lôôs mbegee a bééna ikété ntôñ?

¹¹ I len ini, di gwé ndémbél i ngandak bilôk bikéé bi bôlôm, bi bi bi sal ngandak ñwii ni ngui yap yosô inyu niiga bape i gwel minson mi tôbôtôbô ikété likoda. Kii héga, mankéé wada le Peter a bi sal kiki nsañal iloo 74 ñwii; mu ñwii mi, a sal 35 ñwii i hikuu hi loñ yada i Érôpa. Hala a yé ndék ngéda nano, nyen a bé ngwélél nu juu li ñéga nson u likalô i Bétel. I len ini, Paul, njohok mankéé u u bi sal ni Peter ngandak ñwii, nyen a mboñ i bôlô i nano. Ngéda ba bi bat Peter mahoñol mé ngéda a bi nyodi mu nson u, a timbhe le: “Me yé maséé ngandak i tehe le bilôk bikéé, bi di bi hôla i begee mbegee tôbôtôbô ikété ntôñ, bi mboñ bôlô yap loñge.”

12. Bimbe biniigana di nla ôt i ñañ u Rôbôam?

¹² I mbus nyemb i Salômô, Rôbôam man wé, a yila kiñe. Ngéda Rôbôam a bana ngôñ ni maéba inyu yi lelaa a nlama kena nson wé, a bôk a bat mimañ mi bôt. Ndi, a tjél maéba map! A noñ maéba ma bisega gwé, bi bi bé sal ni nye. Lisuk li bé béba kiyaga. (2 Miñañ 10:6-11, 19) Bimbe biniigana di nla ôt mu? Hala a yé njel pék i bat mimañ mi bôt maéba. To hala kiki njohok i lok kéé i ta bé nyéksaga i boñ mam kiki ma bé bôña kôba, i nlama bé pala tjôô maéba ma mimañ mi bôt.

13. Lelaa lôk kéé i i ngi yii njohok i nlama sal ni lôk kéé i i nyoñ ñwii?

¹³ I len ini, lôk kéé i i yé njohok, i gwé minson mi mi mbat bo le ba éga lôk kéé i yé bo mañ. To hala kii minson mi nhéñha moo, i nla ba loñge le njohok lôk kéé i kônde bat pék ni yi i pañ lôk kéé i i ñun, ilole ba nyoñ makidik. Paul nu di mbôk sima, nu a bi héñha Peter kiki ngwélél nu juu li a ñéga nson u likalô i Bétel, a bi kal le: “Me yé me bat Peter maéba, me tinak bôt me ni bo di nsal makénd le yak bo ba boñ nlélém.”

14. Kii maada ma ñôma Paul bo Timôtéô ma niiga bés?

¹⁴ Ngéda Timôtéô a bé mañge wanda, a bi sal ngandak ñwii ni ñôma Paul. (Añ Filipi 2:20-22.) Paul a bi tilna lôk kéé i Korintô le: “Inyu hala nyen me bi ômlene bé Timôtéô, nu a yé man wem me ngwés, ni nu maliga, i Nwet. Nyen a’  bigdaha bé manjel mem i Kristô, nlélém kikii me niiga homa nyensôna ikété hi ntôñ.” (1 Korintô 4:17) Bibuk bini bi ntibil yaga unda maada ma bas bas ma bé ipôla Paul bo Timôtéô. Paul a bi yoñ ngéda i niiga Timôtéô ‘manjel mé i Kristô.’ Timôtéô a bé loñge ñudu, yak Paul a gwés ki nye ngandak, inyu hala nyen Paul a bé nkwoog nkaa le Timôtéô a ga yi tééda bilôk bikéé bi Korintô i pes mbuu. Kinje ndémbél ilam mimañ mi likoda mi nlama noñ i len ini, ngéda mi niiga lôk kéé i bôlôm ipe i gwel nson ikété likoda!

15. Lelaa maéba Paul a bi ti bikristen bi Rôma ma nhôla bés ngéda mahéñha ma ntihba bés?

¹⁵ Di niñil mangéda ma tôbôtôbô! Ntôñ u Yéhôva hana isi u nhol ikété ngandak manjel. Ndi, mahol ma, ma nlona ngandak mahéñha. Ibale mahéñha ma, ma ntihba bés, di bana suhulnyu, di bogok mis més i ngii gwéñe bi Yéhôva, ha gwéñe gwés bé. I boñ hala i nhôlôs adna ipôla yés. Paul a bi tilna bikristen bi Rôma le: “Me nkal yaga hiki mut nyoo béni, kingéda karis i tina me, le mut a hoñol bañ ngandak inyu yé nyemede iloo kiki i nsômbla le a hoñol, ndigi le a hoñol kiki mut a nsuhus nyuu kayéle a lel bé nwaa Nyambe a sigil nye ikété hémle yé. Inyule kiki di gwé ngandak bijô i pom nyuu yada, ndi bijô gwobisôna bi gwé bé nlélém nson, hala ki ni bés, ba di yé ngandak, di yé ndik nyuu yada i Kristô.”—Rôma 12:3-5.

16. Kii mimañ mi bôt, njohok lôk kéé, ni baa bap ba nla boñ inyu tééda adna ni nsañ ikété ntôñ u Yéhôva?

¹⁶ Di yoñ makidik le, to kii leñek, bés bobasôna di ke ni bisu i yéñ gwéñe bi Ane i mbuma ñañ i Yéhôva. A bé mimañ mi bôt, niigana njohok lôk kéé i boñ bibôlô binan. A bé njohok lôk kéé, ni leegana minson ba nti bé ikété likoda, ndi ni yik minwaa minan, ni kenek ni bisu i ti mimañ mi bôt lipém. A bé bôda, ni kôna ndémbél i nwaa Akuila ba nsébél le Priskila, nu a bé yéga nlô wé, a nidik ki nye mu mahéñha ba bé boma i niñ yap.—Minson mi baôma 18:2.

17. Imbe botñem Yésu a bééna inyu banigil bé, inyuki a bi niiga bo?

¹⁷ Inyu niiga bôt bape i gwel minson minkeñi, ndémbél i nlel i Yésu a ta bé. A bé yi le nson wé hana isi w’a pam lisuk, ni le banigil bé ba nlama kena bôlô ni bisu. To hala kii banigil bé ba bé bikwéha bi bôt, a bé bôdôl bo ñem, a kalak le ba ga boñ mam ma nlel ma a bi boñ. (Yôhanes 14:12) A bi tibil niiga bo, ni bo ba tjam miñañ minlam i mambok momasôna ma bé yiba i nkoñ isi, ha ngéda i.—Kôlôsé 1:23.

18. (a) Mambe mam malam ma mbem bés?

¹⁸ I mbus nyemb yé, Yésu a bi tuge inyu niñ i ngii i het a bi kôs bôlô ni kunde bi bi “nloo ane yosôna, ni kunde yosôna, ni lipémba jolisôna, ni bet bobasôna, ngandak malôô.” (Efésô 1:19-21) Ibale di nwo ilole gwét bi Armagédôn bi nlo, di bak di tiñi i gwés Djob, di ga tuge i mbok yondo i het telepsép, ni loñge bôlô inyu bôt bobasôna bi ga ba. Ndi nano, nson wada u yé, u u nlôôha bana mahee, ni u bés bobasôna di nla yoñ ngaba mu: I añal miñañ minlam, ni yilha bôt banigil. Inyu hala nyen, bés bobasôna, njohok tole mimañ mi bôt, di “ligip ni nson Nwet ngéda yosôna.”—1 Korintô 15:58.