IKÉTÉ nsoñgi u ba ba ntéé likalô ni makénd i bahoma ngôñ baañal ñañ nlam i yé ngandak, di gwé bilôk bikéé gwés bi bôda bi bi ta bé mbiibaga. Bahogi ba ngwel nson i biloñ bipe hala a yé môm ma ñwii. Kii i bi tinde bo i ke téé likalô i biloñ bipe? Mambe mam ba bi nigil nyoo? Lelaa ba bi niñ nyoo? Ndék ipôla yap i nti bés mbôgi yap. Ibale u yé mankéé nu muda nu a ta bé mbiibaga, u ban-ga ngôñ i kéñbaha nson woñ u likalô, di yé nkwoog nkaa le mbôgi yap i ga ba we nseñ. I pot maliga, ndémbél yap i nla ba nseñ inyu bagwélél ba Djob bobasôna.

Baa u mbadba ibale u gwé toi ngap i gwel nson i loñ ipe, kayéle mu libag joñ li mankéé nu muda nu a ta bé mbiibaga, bôlô yoñ i nsañal i num matam malam? Anita, nu a gwé iloo 70 ñwii, a bé badba too a gwé toi i ngap i mbéda. A bi nañ i loñ Ngisi, i het a bi yila nsañal ngéda a bééna 18 ñwii. A nkal le: “Me bé gwés niiga bôt Bibel, ndi me bé emel bé le kel yada, m’a ke téé likalô i loñ ipe. Me bé ngi nigil hilémb hipe, me bak ki nkwoog nkaa le m’a la bé nigil to hiada. Jon, ngéda ba bi naña me i suklu Giléad, hala a bi tihba me. Ñem u bé papla me, inyule me yañga mut, me bi kôs i nya nsébla u. Me kal ikété ñem wem le: ‘Ibale Yéhôva a nhoñol le me nla, we m’a liya ndigi.’ Hala a yé 50 ma ñwii nano le me bi kôs nsébla u. Ibôdôl ha ngéda i, me ngwel nson kiki nsañal nu tôbôtôbô i biloñ bipe. Ba bi ep me i Yapan.” Anita a nkônde le: “Ngim mangéda, me nkal njohok bilôk bikéé bi bôda ni makénd le: ‘Ni begee bibot binan, ni noñ me mu nson u tôbôtôbô u mbuma ñañ!’ Me yé maséé i kal le, ngandak i bi noñ ndémbél yem.”

Ngandak bilôk bikéé bi bôda bi bi ntéé likalô i biloñ bipe, bi bi kon ndugi woñi i boñ hala. Lelaa ba bi boñ inyu kôhna makénd ma bé béda bo?

Môrin, nu a gwé iloo 60 ñwii, a ntoñol le: “Ngéda me bé nañ, me bé yéñ bana niñ i i gwé nseñ, i i ga tinde me i hôla bôt bape.” Ngéda a bi bana 20 ma ñwii, a ke i pes mbok i Kébek, i loñ Kanada, i het ngôñ basañal i bé keñi. A nkônde le: “I mbus, me bi kôhna nsébla inyu ke i suklu i Giléad. Ndi, me bé kon woñi ngandak i ke homa me nyi bé, ngi mawanda mem. Me bé badba ibale me nlama nwas le mama a yégle nyetama i tat Pua, nu a bé kon. Me bi tégbaha ngandak mau i soohe Yéhôva ni gwiiha.  Ngéda me bi kal bagwal bem le ba naña me i suklu, ba kal me le me hoo neebe. Me bi tehe ki lelaa likoda li bi nit bagwal bem ni gwéha. Ngéda me bi tehe lelaa Yéhôva a bi kena mam, hala a hôla me i bana botñem le a ga tat me. Ha ngéda i, me bé bebee i ke!” Ibôdôl i ñwii 1979, Môrin a bi tégbaha 30 ñwii kiki nsañal nu tôbôtôbô i biloñ bipe. Ba bi ep nye i pes Hiônk i Afrika. I len ini, to hala kiki a ntééda nyañ, Môrin a ngi salak kiki nsañal nu tôbôtôbô i loñ Kanada. Ngéda a nhoñol ñwii nwominsôna a bi tégbaha i téé likalô kiki nsañal i biloñ bipe, a nkal le: “Hiki ngéda, Yéhôva a bé ti me mam me bééna ngôñ, ni i ngéda me bééna ngôñ ni mo.”

Wendi, nu a gwé iloo 60 ñwii, a bi bôdôl bôlô nsañal i loñ Ôstrélia ngéda a bééna 14 ñwii. A ngi hoñlak: “Me bé nwee ngandak, hala a bé lédél me i pot ni bakén ba bôt. Ndi, bôlô i nsañal i bi niiga me i kwel ni mintén mi bôt nwominsôna, ni i bana makénd. I mbus, me bi sôk me tehe le, me nkon ha bé me woñi i kwel ni bakén. Bôlô i nsañal i bi niiga me i bôdôl Yéhôva ñem. Jon me bi bôdôl tehe le me nla ke i gwel nson i loñ ipe. Jam lipe ki, mankéé nu muda wada nu a bé bé mbiibaga, nu a bi sal iloo 30 ñwii kiki nsañal nu tôbôtôbô i loñ Yapan, a bi naña me i tégbaha sôñ aa i téé likalô nyoo loñ Yapan. Sal ni nye i bi lôñôs ngôñ yem i ke i loñ ipe.” I ñwii 1986, Wendi a bi ke i Vanuatu, ôn i i yé 1 770 kilométa haa ni pes likôl li loñ Ôstrélia.

Wendi a ngi yii i Vanuatu, a nsal nano i juu li ngobol jada. A nkal le: “Maséé mape ma nloo bé mana le, me tehe lelaa makoda ma nkôndba i bahoma ba yé haa ngandak. Hala a yé bisai bi mbuma ñañ i ti mahôla mem mu nson u Yéhôva, i bahoma ba.”

Kumikô, nu a gwé iloo 60 ñwii, a bé nsañal nu ngéda yosôna i loñ Yapan ngéda mankéé nu muda nu bo nye ba bé nsañal, a bi ti yi le ba ke i loñ Népal. Kumikô a nkal le: “Hiki kel a bé pôdôl me jam li, ndi me bé kal le, to. Me bé badba too m’a la nigil hilémb hipe ni meya ni nkén homa. Ndutu ipe me bééna i bé i bana moni inyu liké. Mu pôla i, me bé wan jam li, ngim ndutu i kwél me. Me bé i ngii tutus ngéda litôa jada li kumul me, ba kena me i dokta. Nyoo lôkdokta, me yoñ ngéda i hek pék: ‘Kii i ga pémél ki me dilo di nlo? Béba kon i nla gwel me, kayéle me nimis bisai me gwé i ba nsañal i loñ ipe. Baa me nla bé gwel nson i loñ ipe to ñwii wada ndigi?’ Me bi soohe Yéhôva ngandak le a hôla me i yoñ makidik malam.” Kiki a bi pam i dokta, Kumikô a ke béñge loñ Népal, i mbus, nye ni mankéé nu muda nu a bé nsañal kiki nye ba ke ba yén nyoo.

 Ngéda a nhoñol bebee le jôm li ñwii a bi tégbaha i téé likalô i loñ Népal, Kumikô a nkal le: “Mandutu me bé hoñlak le me ga bana, ma bi bagla bisu gwem kiki Tuye Nkôibaga. Me yé maséé ngandak inyule me bi yoñ makidik i gwel nson het ngôñ batéé likalô i yé keñi. I bé i ba le, ngéda me yé tégbaha yigil i ndap yada, bôt batan tole basamal ba nlo inyu emble. Yak boñge ba bé ba lo i bat me le me ti bo bon ba bikaat ba ba mpôdôl Bibel. Kinje maséé i téé likalô i het bôt ba ngwés emble miñañ minlam.”

Ndi bini bilôk bikéé gwés bi bôda bi bi nti mbôgi yap bi bi boma mandutu. Lelaa ba bi yémbél mo?

Diana nu a nlôl i loñ Kanada a nkal le: “I bibôdle, me bé nok ndutu i ba haa ni lihaa jem.” I len ini, a gwé 62 ñwii; a ntégbaha 20 ñwii kiki nsañal nu tôbôtôbô i loñ i Mañ mi Njok. A nkônde le: “Me bi bat Yéhôva le a hôla me i gwés bôt ba loñ i. Malét wés wada i suklu Giléad, mankéé Jack Redford, a bi toñle bés le hala a nla tééñga bés ngandak i tehe mandutu ma bôt mu biloñ het b’a ep bés, téntén i tehe liyep jap. Ndi a sôk kal le: ‘Ni bok bañ mis manan i ngii liyep. Ni béñge bôt, ni masu map, ni mis map. Ni tehe lelaa ba ga nôgda ngéda ba ga emble maliga ma nlôl ikété Bibel.’ Hala nyen me bi boñ, hala a lona ki me bisai! Mu kii me bé añal miñañ minlam, me bé tehe kiki mis ma bôt ma mbai!” Kii ipe i bi hôla Diana i lémés nson wé i loñ ipe? A nkal le: “Me bi kôôge bebee ni bôt me bé niiga Bibel, me nôgda ki maséé ma mbuma ñañ i tehe bo ba nyila bagwélél ba ba tiñi i gwés Yéhôva. Loñ het me bi ke i bi yila mbai yem. Me bi kôs banyañ, ni basañ, ni bilôk bikéé bi bôlôm ni bi bôda, ndik kiki Yésu a bi bôn.”—Markô 10:29, 30.

Ana, nu a gwé iloo 40 ñwii, a ngwel nson i loñ yada i Asia, het di gwé bé kunde yés yosôna. A nkal le: “Mu ngandak ñwii me bi gwel nson i biloñ bipe, me bi niñ ni bilôk bikéé bi bôda bi bi bééna bilem, ni mabak ma ma bé mahéñha ngandak ni mem. Ngim mangéda, hala a bé babaa bés, a longa ki bés ngimanôgla. Ngéda hala a mbôña, me noode kôôge bo bebee, me noodege ki nok bilem bi matén map. Me bi boñ biliya bi ngui i hôlôs gwéha yem, me boñ ki biliya i nok bo. Me yé maséé le biliya gwem bi bi num matam malam, bi hôla ki me i bana mawanda ma ñem nyuu, ma ma nti me makénd mu nson wem.”

 Uti, nu a gwé iloo 50 ñwii, a nlôl i loñ Jaman. I ñwii 1993, ba bi bat nye le a ke nsañal nu tôbôtôbô i loñ ipe, loñ Madagaskar. A ntoñol le: “I bibôdle, me bééna le me nigil hilémb hi loñ, i hônba ngéda nop, ni i nihbe makon, kiki bo lihep likeñi, bilok, ni minsoñ. Ndi me bi kôhna ngandak mahôla. Bilôk bikéé bi bôda bi likoda, bon bap, ni bôt me bé niiga Bibel ba bi hôla me i yi pot hilémb hi loñ. Mankéé nu muda ba bi ep bés na nye, a bi tôñ me ni ngandak gwéha ngéda me bé kon. I ngii mam momasôna, Yéhôva a bi hôla me. Me bééna lem i pahlene nye nduña yem ni njel masoohe. I mbus, me bé bem, jôga dilo ngim mangéda, tole ngandak sôñ, le a timbhe masoohe mem. Yéhôva a bi mélés mandutu mem momasôna.” Hala a yé nano 23 ñwii le Uti a ngwel nson i Madagaskar.

Kiki bape, ba ba bi ke i nit bahoma ngôñ i batéé likalô i yé keñi, bilôk bikéé bi bôda bi bi ta bé mbiibaga, bi mbéna kal le bi bi kôs ngandak bisai. Bimbe?

Heidi, a nlôl i loñ Jaman; a gwé nano 73 ñwii. Ibôdôl ñwii 1968, a ngwel nson kiki nsañal nu tôbôtôbô i loñ ipe, le Mañ mi Njok. A nkal le: “Maséé makeñi me bi kôs ma yé i tehe lelaa bon bem i pes mbuu ‘ba nhiumul ikété maliga.’ Ikété nsoñgi u bôt me bi niiga Bibel, bape ba yé basañal, bape ki mimañ ikété likoda. Ngandak ikété yap i nsébél me Mama tole Mbômbô. Mañ wada ipôla yap, nwaa wé ni bon bé, ba nyoñ me kiki mut wap lihaa. Hala nyen, Yéhôva a bi ti me man munlôm, nkiya, ni balal baa.”—3 Yôhanes 4.

Karen, nu a nlôl i loñ Kanada, a gwé nano 72 ñwii; a bi gwel nson iloo 20 ñwii i pes Hiônk i Afrika. A nkal le: “Niñ i nsañal i biloñ bipe i bi niiga me i ti memede nkikip, i hôlôs gwéha yem, ni i bana wongut. I bana mawanda ikété ngandak biloñ i bi héñha litehge jem li ntôñ u Yéhôva. Me bi nigil le manjel ma yé ngandak i boñ jam. Kinje bisai me gwé i bana mawanda ma ñem nyuu i nkoñ isi wonsôna! To hala kiki niñ yés, ni minson nwés mi tôbôtôbô mi nhéñha, di ngi yii ki mawanda.”

Margaret a gwé bebee 79 ñwii nano. A bé niñ i loñ Ngisi ngéda ntôñ u bi ep nye kiki nsañal nu tôbôtôbô i loñ ipe, le Laôs. A nkal le: “I gwel nson i biloñ bipe i bi hôla me i tehe lelaa Yéhôva a ñôt bôt ba biloñ ni matén momasôna ikété ntôñ wé. I tehe mam ma, i bi lédés hémle yem. Hala a nkwés me nkaa le Yéhôva nyen a ñéga ntôñ wé, ni le mimbônga nwé mi ga yon.”

I pot maliga, bilôk bikéé bi bôda bi bi ta bé mbiibaga, bi mboñ bôlô keñi mu nson wés u bikristen. Bi kôli ni ngandak bibégés. (Bakéés 11:40) Jam li hélha li yé le, nsoñgi wap u mbet hi kel. (Tjémbi 68:12) Baa yak we u nla tjek ngéda yoñ, kayéle yak we u noñ ndémbél i bilôk bikéé bi bôda bi bi nti mbôgi yap hana? Ibale u nla, ‘noode, u ga tehe le Yéhôva a yé loñge.’—Tjémbi 34:9.