1-2. Mambe manjom ma ntinde bés i unda lôk kéé yés i bôlôm ni i bôda loñgeñem?

NGANDAK mam i ntinde bés i unda lôk kéé yés i bôda ni i bôlôm loñgeñem. Mambe? Di béñge lelaa kaat Bingéngén i ntimbhe i mbadga i: “U neebe bañ le loñgeñem ni maliga bi nyodi ni we. . . . Hala nyen w’a léba karis ni bañga yi i mis ma Nyambe ni ma bôt.” “Mut nu loñgeñem a mboñ nom yé nyemede loñge.” “Nu a noñ telepsép ni loñgeñem a’ léba niñ.” —Bingéngén 3:3, 4; 11:17; 21:21.

² Minlôñ mini mi ñunda bés mam maa ma ma ntinde bés i éba lôk kéé yés loñgeñem. Pog, i ngéda di ñunda loñgeñem di nlémél Djob. Iba, i ngéda di ñunda bôt loñgeñem hala a yé loñge inyu yés bésbomede. Kiki hihéga, hala a mboñ le di bana bañga mawanda. Aa, i ngéda di ñunda bôt loñgeñem, hala a mboñ le di bana ngandak bisai i dilo di nlo, yak ni niñ boga. Ñ, di kôli toi noñ maéba ma Yéhôva mana le: “Ni unda ki loñgeñem ni konangoo, hi mut ni maasañ.” —Sakaria 7:9.

3. Mambe mambadga di ga timbhe munu i yigil ini?

³ Di ga timbhe mambadga ma-na munu i yigil ini. Bonjee di nlama unda loñgeñem? Kii kaat i Ruth i niiga bés inyu i lem ini le loñgeñem? Lelaa di yé le di unda loñgeñem i len ini? Bimbe bisai di nkôs i ngéda di ñunda loñgeñem?

4. Kiki Yéhôva lelaa di yé le di unda loñgeñem? (Markô 10:29, 30)

⁴ Yigil i bisu i ñunda bés le ndik i bôt ba ngwélél Yéhôva ba gwéhék nye bon a ñunda loñgeñem, hala wee a nwaa bé gwés bo. (Daniel 9:4) Di nlama yila “banigle Nyambe kiki i bon a ngwés.” (Éfésô 5:1) Jon di nlama unda lôk kéé yés i bôda ni i bôlôm loñgeñem. —Añ Markô 10:29, 30.

5-6. I buk ini le “ndéñbe” i nkobla le kii?

⁵ Bésbomede di nyi le i ngéda di ntibil nok kii i yé loñgeñem, ha nyen di nkônde unda lôk kéé yés i bôda ni i bôlôm loñgeñem. Inyu tibil nok kii i yé loñgeñem, di béñge maselna ma yé ipôla ndéñbe ni loñgeñem. Di yoñ hihéga.

 ⁶ I len ini, i ngéda mut a nsal ngim homa nwii ndi nwii di yé le di kal le i mut nu a ntéñbe. Ndi mu i nwii mi nwominsôna bebek a yé ngi tehe to ñane wada mu homa bôlô nu. Bebek to mambén ma homa bôlô nu, ma nlémél bé nye. A ngwés bé i homa bôlô nu, ndi a yé maséé i sal nyoo inyule i bôlô i i nti nye moni. Ibale a yé ngi léba bôlô ipe, a ga ke ni bisu i sal nyoo.

7-8. (a) Kii i ntinde bés i unda loñgeñem? (b) Bimbe biniigana di ga ôt mu i kaat i Ruth?

⁷ Kiki di ntehe  liben li 6, maselna ipôla loñgeñem ni ndéñbe ma yéne mahoñol ma mut. Kii i bi tinde bagwélél ba Yéhôva ba kôba i unda loñgeñem? Ba bi unda loñgeñem he bé inyule ba bi kal bo le ba boñ hala, ndi gwéha yon i bi tinde bo i boñ hala. Di yoñ hihéga hi David. Tolakii isañ Yônatan a bé sômbôl nol David, David a bi unda liwanda jé Yônatan loñgeñem inyule a bé gwés nye. Ngandak nwii i mbus nyemb Yônatan, David a bi ke ni bisu i unda lok yé le Méfibôset loñgeñem. —1 Samuel 20:9, 14, 15; 2 Samuel 4:4; 8:15; 9:1, 6, 7.

⁸ Di yé le di ôt ngandak biniigana mu kaat Ruth. Bimbe biniigana di nla ôt mu ñañ u bôt i kaat i i mpôdôl? Lelaa di yé le di gwélél biniigana bi i likoda jés? *

9. Inyuki Naômi a bé hoñol le Yéhôva a nkolba nye?

⁹ Kaat i Ruth i mpôdôl ñañ u Naômi, nkiya wé Ruth, ni mut wada le Bôas nu a bé kon Nyambe woñi, a bak mu lihaa li nlôm Naômi. Naômi bo nlôm, ni bon bap bôlôm bo iba ba bi ke i Môab inyule njal i bé nayak i loñ Israel. Nlôm Naômi a bi wo nyoo i Môab, bilok gwé gwobiba bi bi biiba, ndi yak gwo bi bi wo. (Ruth 1:3-5; 2:1) Mandutu ma, ma bi boñ le Naômi a lôôha nimis makénd. Ndutu i bi nai nye i nya i yé le a bi kahal hoñol le Yéhôva a nkolba nye. Di béñge bibañga a bi pot ha ngéda i, a kal le: “Yéhôva a bi sambal woo wé, ndi a bi hihbe me. . . . Yéhôva a mal bôgôl me béba mbôgi, Nyambe nu Ngui yosôna a mal téés me kuu.” —Ruth 1:13, 20, 21.

10. Lelaa Yéhôva a bi tehe bibuk bi Naômi, kii a bi boñ?

 ¹⁰ Lelaa Yéhôva a bi tehe bibuk bi Naômi? Tolakii Naômi a bi pôdôs nye hala, Yéhôva a bi tjôô bé nye. A bi kônôl nye ngoo. Yéhôva a nyi le “ngadla i nyilha mut pék jôñ.” (Ñañal 7:7) Ndi inyu boñ le Naômi a yi le Yéhôva a ntjôô bé nye, a bééna ngôñ ni mahôla. Lelaa Yéhôva a bi hôla nye? (1 Samuel 2:8) A bi gwélél Ruth inyu hôla Naômi ni unda nye loñgeñem. Ruth a bi hôla nyôgôl wé Naômi, a bi unda nye loñgeñem, a lédés nye, a yis nye le Yéhôva a ngi gwéhék nye. Kii ndémbél i Ruth i niiga bés?

11. Inyuki lôk kéé i bôda ni i bôlôm i nhôla i lôk kéé i i yé ntombok?

¹¹ Loñgeñem i ntinde bés i nhôla i bet ba ntomb. Kiki Ruth a bi tjôô bé Naômi, i len ini, ngandak lôk kéé i bôda ni i bôlôm i nsal ni ñem wonsôna inyu hôla i bet ba ntomb. Ba ngwés lôk kéé yap i bôda ni i bôlôm, ba mboñ kii yosôna ba nla inyu hôla bo. (Bingéngén 12:25; 24:10) I jam li jon ñôma Paul a kal le di nlama boñ. A bi kal le: “Ni tinak bôt ba gwé nduña ikeñi hogbe, ni nidik bôt ba ntomb, ni ban-ga wongut inyu bôt bobasôna.” —1 Tésalônika 5:14.

12. Imbe njel i nlôôha ilam di nla gwélél inyu hôla mankéé nu muda tole nu munlôm nu a yé ntombok?

¹² Njel i nlôôha ilam inyu hôla mankéé nu muda tole nu munlôm nu a ntomb i yé i tibil emble nye, ni i kal nye le di ngwés nye. Yéhôva a yé maséé ngandak i ngéda di nyéñ hôla bagwélél bé. (Tjémbi 41:2) Kaat Bingéngén 19:17 i nkal le: “Nu a nkon hiyeyeba ngoo a mpôôs Yéhôva, nyen a’ timbhe nye liboñok jé lilam.”

13. Mambe maselna ma bé ipôla Ruth bo Orpa, lelaa Ruth a bi éba Naômi loñgeñem? (Béñge titii i lipep li bisu.)

¹³ Di ga tibil nok kii i yé loñgeñem ibale di nwan i yom i bi pémél Naômi i mbus nyemb i nlôm ni bon bé bôlôm boba. I ngéda Naômi a bi nok le “Yéhôva a mal yuuga bôt bé, a ti bo koga,” a bi yoñ makidik i témb i loñ yé. (Ruth 1:6) Nye ni bakiya bé boba ba bi yoñ njel i nke i loñ Israel. Ndi mu i njel, letee ni ngélé aa, Naômi a bi kal i bôda bana boba le ba témb i Môab. Kii i bi tagbe? Bibel i nkal le: “Orpa a sos nyôgôl wé. Ndi Ruth a adbe ndik ni nye.” (Ruth 1:7-14) Orpa a bi boñ i yom Naômi a bi kal nye, a témb i Môab, ndi Ruth nye a bi boñ iloo i yom Naômi a bi kal nye. Yak nye  a bééna kunde i témb i loñ yé, ndi a bi unda Naômi loñgeñem, a yoñ makidik i yén ni nye. (Ruth 1:16, 17) Ruth a bi téñbe ni Naômi, he inyu bé le ba bi nyégsa nye, ndi a bi pôhôl nyemede i boñ hala. Ruth a bi éba toi Naômi loñgeñem. Bimbe biniigana di nla ôt mu ñañ u?

14. (a) Kii ngandak lôk kéé i bôda ni bôlôm i mboñ i len ini? (b) Inoñnaga ni kaat Lôk Héber 13:16, bimbe bisesema bi nlémél Djob?

¹⁴ Loñgeñem i ntinde bés i boñ iloo kiki i nsômbla. Yak i len ini, ngandak lôk kéé i bôda ni i bôlôm i ñunda i lôk kéé ba nyi bé loñgeñem. Kiki hihéga, ibale bikuu bi nkwo ngim homa, ba mpala yoñ bitelbene i yi lelaa ba nla lona mahôla. I ngéda mankéé nu likoda a ntégbaha mangéda ma nlet, ba nhoo yoñ bitelbene inyu yi kii i nhañ nye ni lelaa ba hôla nye. Kiki bikristen bi Makédônia, ba mboñ iloo kiki i mbéda. Ba nti ngéda yap, nkus wap, hala wee “bigwel moo gwap,” inyu hôla lôk kéé yap i i ntégbaha mangéda ma nlet. (2 Korintô 8:3) Yéhôva a yé maséé i nya iloo hihéga i ngéda ba ñéba i nya loñgeñem i! —Añ Lôk Héber 13:16.

15-16. Lelaa Ruth a bi unda Naômi le a nwaa bé hôla nye?

¹⁵ Bimbe biniigana di nla ôt mu ñañ u Ruth bo Naômi? Di pôdôl le mu.

¹⁶ U tomb bañ. I ngéda Ruth a bi kal nyôgôl wé Naômi le bo nye ba nke i Yuda, Naômi a bi bôk a tjél. Ndi hala a bi tômbôs bé Ruth. Mam ma bi sôk lelaa? “Kiki Naômi a ntehe le [Ruth] a ñôm yaga siñ i ke loñni nye, a nwas pôdôs nye.” —Ruth 1:15-18.

17. Kii i ga hôla bés le di tomb bañ?

¹⁷ Biniigana: Hala a mbat ngandak ngéda inyu hôla i bet ba yé ntombok, ndi di nlama bé tjôô bo. Sita i i gwé ngôñ ni mahôla, i nla ndugi tjél mahôla més. * Ndi loñgeñem i ga tinde bés i boñ kii yosôna di nla inyu hôla nye. (Galatia 6:2) Di mbot ñem le a ga sôk neebe le di hôla nye, ni le di hôgbaha nye.

18. Kii i bi lama tééñga Ruth?

¹⁸ Hala a tééñga bañ we. I ngéda Naômi bo Ruth ba bi pam i Bétléhém, Naômi a bi tehe bôt bé ba libôk a kal bo le: “Me bi nyodi nyonok bañ, ndi Yéhôva a ntémbna me nso ni nso.” (Ruth 1:21) Hégda le i yom Ruth a bi lama nôgda i ngéda a bi nok bibuk bi Naômi bi! Ruth a bi boñ kii yosôna a bi la inyu hôla Naômi, Ruth a bi ee ni nye, a hôgbaha nye, a boñ ki ntandaa liké inyu ke ni nye i loñ Israel. Ndi to hala Naômi a bi kal le: “Yéhôva a ntémbna me nso ni nso.” Tolakii Ruth a bé bebee ni Naômi mu mangéda ma, bibuk bi Naômi bi bi éba le a bé diihe bé mahôla ma Ruth! Hala a bi lama tééñga Ruth, ndi a bi tjôô bé Naômi.

19. Kii i ga hôla bés le di tjôô bañ i mut a yé ntombok?

¹⁹ Biniigana: I len ini, sita i i yé ntombok i nla leñ bés bibuk bibe, tolakii di mboñ kii yosôna di nla inyu hôla nye. Ndi di nlama bé nwas le  hala a tééñga bés, di ntjôô bé sita yés i i gwé ngôñ ni mahôla. Di mbat ki Yéhôva le a hôla bés i hôgbaha nye. —Bingéngén 17:17.

20. Kii i bi ti Ruth ngui i ke ni bisu i hôla Naômi?

²⁰ Ti mut makénd i ngéda a gwé ngôñ ni mo. Ruth a bi éba Naômi loñgeñem, ndi nano yak nye a bé a gwé ngôñ le ba ti nye makénd. Inyu hala nyen Yéhôva a bi tinde Bôas i ti nye makénd. Bôas a bi kal Ruth le: “Yéhôva a timbhe we inyu nson woñ, yak nsaa u yôni ki u tina we ni Yéhôva, Nyambe nu Israel, lakii u bi jôp i nyeni i solop isi bipapai gwé.” Bibuk bilam bini, bi bi hôgbaha toi Ruth. Ruth a bi timbhe Bôas a kal nye le: “U mal hôgbaha me, u pôdôs ki ngolibii yoñ.” (Ruth 2:12, 13) Bibuk bi Bôas bi bi ti Ruth ngui i ke ni bisu i yoñ ndun ni Naômi.

21. Inoñnaga ni kaat Yésaya 32:1, 2, kii mimañ mi nla boñ?

²¹ Biniigana. I bôt ba ñunda bôt bape loñgeñem, ngim mangéda yak bo ba gwé ngôñ le ba ti bo makénd. Bôas a bi ti Ruth bibégés inyule a bi unda Naômi loñgeñem. I len ini, ngéda mimañ mi nyimbe le lôk kéé ihogi i nhôla lôk kéé ipe, ba nti bo bibégés. I ngéda mimañ mi nti i lôk kéé ini bibégés, ba nke ni bisu i unda lôk kéé ipe loñgeñem. —Añ Yésaya 32:1, 2.

22-23. Lelaa mahoñol ma Naômi ma bi héñha, kii i bi tinde nye i héñha mo? (Tjémbi 136:23, 26)

²² I mbus ngéda, Bôas a bi ti Naômi bo Ruth bijek. (Ruth 2:14-18) Kii hala a bi tinde Naômi boñ? A kal Bôas le: “A ba nsaibak ni Yéhôva, nu a bi  nwas bé loñgeñem inyu bayômi ni bawoga!” (Ruth 2:20a) Mahoñol ma Naômi ma bi héñha ngandak! Ni gwiiha i mis a bi bôk ndugi a kal le: “Yéhôva a . . . bôgôl me béba mbôgi,” nano a nkal ni maséé momasôna le: “Yéhôva . . . a bi nwas bé loñgeñem.” Kii i bi tinde Naômi i héñha mahoñol?

²³ Naômi a bi sôk a nok le Yéhôva a bi tjôô bé nye. Yéhôva a bi gwélél Ruth inyu hôla Naômi i pam i nkoñ u Yuda. (Ruth 1:16) Naômi a bi nok ki le Yéhôva a bi gwélél Bôas inyu hôla nye ni Ruth. (Ruth 2:19, 20b) A bi lama hoñol le ‘nano nyen a nok toi le Yéhôva a bi tjôô bé nye. A yé ni nye hiki ngéda!’ (Añ Tjémbi 136:23, 26.) Kinje maséé Naômi a bi lama nôgda mu kiki Ruth bo Bôas ba bi tjôô bé nye! Di nla hégda maséé i bôt bana bo baa ba bi nôgda mu kiki Naômi a bi témbna maséé mé a bana ki ngui i ke ni bisu i gwélél Yéhôva.

24. Inyuki di nlama ke ni bisu i unda lôk kéé yés loñgeñem?

²⁴ Kii kaat i Ruth i niiga bés inyu loñgeñem? Loñgeñem i mboñ le di pala bañ tjôô lôk kéé yés i bôda ni i bôlôm i i mboma mandutu. Loñgeñem i ntinde ki bés i boñ kii yosôna di nla inyu hôla bo. Mimañ mi nlama ti i bet ba ñunda bape loñgeñem bibégés bi bi kôli. I ngéda di ntehe i bet ba ñunda loñgeñem ba nke ni bisu i gwélél Yéhôva, di nkon maséé kiyaga. (Minson mi baôma 20:35) Baa imbe njom ikeñi i ntinde bés i ke ni bisu i unda bape loñgeñem? Inyule di nyéñ kôna ni lémél Yéhôva nu a “nyaaba ni loñgeñem.” —Manyodi 34:6 Tjémbi 33:22.