Ilole me nkena nkwel ni bisu, nwaha le me añle bé lelaa me bi bôdôl nson u nsañal.

Me bi gwéé i nwii 1942 i ôn ilam i Karaïb le Curaçaô. Papa yem a bé man Surinam, bôlô yon i bi boñ nye le a kee i yééne nyoo i ôn i. Ndék nwii ilole me ngwéé, a bé ikété bôt ba bisu ba ba bi sôblana i Curaçaô, ba yila Mbôgi Yéhôva. a A bé nigil Bibel ni bés bon bé bo batan hiki sonde, to ibale di bééna bé ngôñ i nigil. I ngéda me bi pamna 14 nwii, bés ni pua yés di bi ke i loñ Surinam inyu boñ le a yoñ ngéda ni nyañ nu a bé a ma un.

I loñ Surinam, me bi bôdôl kiha ni boñge ba wanda ba ba bé gwélél Yéhôva ni makénd ikété likoda. Ba bé me mañ, ba bak basañal ba ngéda yosôna. I ngéda ba bé ba añle me lelaa likalô li bé tagbe, me bé tehe le ba yé maséé ngandak. Hiki ngéda makoda ma bé pam, me ni mawanda mem di bé kwel minkwel mi Bibel. Ngim mangéda, di bé di yén i mbégdé, di béñgege tjôdôt. I mawanda ma, ma bi hôla me i boñ i jam me bé gwés boñ i niñ yem: me bééna ngôñ i gwélél Yéhôva. Jon i ngéda me bi pamna 16 nwii, me sôblana. I ngéda me bi pamna 18 nwii, me bi yila nsañal nu ngéda yosôna.

Me bi nigil ngandak mam i ngéda me bé nsañal, hala a bi hôla me ikété nson wem u nsañal. Kiki hihéga, jam li bisu me bi nigil, li bé nseñ i uñgus bôt bape. I ngéda me bi yoñ nson u nsañal, ntéé likalô nu biloñ bipe wada le Willem van Seijl a bi gwés me ngandak. b A bi niiga me i gwel minson ikété likoda. Ha ngéda i, me bé yi  bé bañga jam, me bééna ngôñ ni ngandak mahôla. I nwii u bé noñ ha, ba téé me nsañal nu tôbôtôbô. I mbus ngéda, me bôdôl hôla man juu li bilôk bikéé bi bi bé yééne ikétékété lipan li loñ Surinam, haa ni mana makoda mape. Me nyéga bilôk bikéé kiki bo Willem, inyule ba bi ti me mahôla i ngéda me bééna ngôñ ni mo! Ibôdôl ni ha, me nyéñ njel i noñ ndémbél yap, jon me noode yoñ ngéda i niiga bôt bape i gwel minson.

Biniigana bi nyônôs biba me bi kôhna gwo bini le: me yéñ bañ niñ ikeñi, me tibil ki tjek mam. I bibôdle bi hiki sôñ, me ni mankéé di bé sal bôlô i nsañal nu tôbôtôbô, di bé di noode ôt minsoñgi inyu yi bijek ni gwom bipe di nla bana ngôñ i sonde i nlo. I mbus wada ikété yés a nyoñ nténdéé njel u u mpam letee ni i nyañ nkoñ, inyu ke i sômbôl bés gwom di bééna ngôñ. Di bé lama tibil gwélél moni ntôñ u bé ti bés hiki sôñ, di boñ ki le i gwom di nsomb bi hôla bés sôñ yosôna. Ibale yom i bé le i héñél bés nyoo i lipan, ki mut nye kiki nye a bé bé le a hôla bés. Me yé nkwoog nkaa le kiki me bi suhus likala jem li niñ, me tiblak ki tjek mam ibôdôl me mañge wanda, hala a bi hôla me i bok mis i nson u Yéhôva niñ yem yosôna.

Biniigana bi nyônôs baa me bi kôhna bi yé le, me bi tehe nseñ i niiga bôt ni hop wap. Me bi nañ, me podok mahop kiki hop Hôland, Ngisi, Papiamento ni Sranantongo (hop u bôt ba Surinam) ndi nyoo i lipan, me bi tehe le bôt ba ñemble ñañ nlam loñge i ngéda di nkwélés bo ni hop wap. Me bééna ndutu i pot mahop kiki bo Saramacan, u u mboñ le ba mbédés, ba suuhak kiñ. To hala kiki me bé lama boñ biliya bi ngui, me yé maséé le me bi pam i boñ hala. Sôk i nsôk me bi pam i niiga ngandak bôt maliga inyule me bé yi pot mahop map.

Ndi me bé boñ mahôha i ngéda me bé nigil mahop ma. Kiki hihéga, kel yada, me bé sômbôl bat muda wada nu a bé nigil Bibel lelaa a nôgda nyuu, inyule me bi yék nye a nkon, libum li bé kogoo nye. Ndi i yom me bi bat nye i bé le: ‘Baa u yé jém?’ I mbadga i i bi hélés nye. To hala kiki me bé boñ dihôha, me bi ke ni bisu i nigil mahop bôt ba bé pot nyoo i bahoma ntôñ u bé ep me.

I nwii 1970, ba bi téé me ngwélél makiiña. I nwii u, me bi unda ngandak bilôk bikéé i biliñgeliñge bini ni hop Pulasi le “Une visite au siège mondial des Témoins de Jéhovah.” Inyu boñ hala, me bé hiôm mu lipan. Inyu pam nyoo i het bôt ba bééne, me ni ngim lôk kéé, di bi jôp ikété mbôñgô môñgô u bikék, di tagbene i balom ba ba bé mu lipan. Môñgô wés u bé u bééga ngandak gwom kiki bo group électrôgèn, belesin, bilambe bi kalasin, ni bikei inyu unda biliñgeliñge. I homa môñgô u bé lama yigil bés, di bé lama begee i gwom  bi gwobisôna ikété lipan letee di pam i mambai i het di nlama unda biliñgeliñge. I ngéda me nhoñol maké ma i len ini, me nhoñol ndik lelaa bôt ba mambai ma ba bé gwés ba mbéñge biliñgeliñge bi. Me bé maséé i hôla bôt i yi Yéhôva ni ntôñ wé. I ngéda me ntehe lelaa bôt ba nkôôge Yéhôva bebee, me nkon maséé ni biliya bi ngui me bi boñ.

Tolakii me bé tehe le i yén metama i gwééne me nseñ ngandak, me bééna ngôñ i biiba. Me bi bôdôl soohe inyu léba muda nu a nla ba maséé i hônba mandutu ma yé i nson u nsañal mukété lipan. Bebee le i mbus nwii wada, me bi bôdôl gwés Éthel nu a bé nsañal nu tôbôtôbô. A bé sal ni ngui inyu Yéhôva to hala kiki mam ma bé tômbôl bé nye. I bôdôl nye mañge, Éthel a bé gwés ñôma Paul ngandak, a bé boñ biliya bikeñi i nson likalô kiki Paul. Di bi biiba i sôñ Dipos i nwii 1971, di kena nson makiiña ni bisu.

Kiki Éthel a bi néñél i lihaa li yé liyep, a bi hoo meya nson u makiiña mukété lipan. Kiki hihéga, i ngéda di bé kôôba i ke yuuga makoda ma ma bé ikétékété lipan, di bé di begee ndik ndék gwom. Di bé jôwa mambot i lép, di nogbak i lép. Di bi meya ki je mintén mi bijek nwominsôna bilôk bikéé bi bé bi nkébél bés kiki bo ntén yôñgôô ba nsébél ni hop Pulasi le iguane ni tjobi ba nsébél ni hop Pulasi le piranha, yak ni hiki yom ba ngwel i bikai tole ba nlop i lép. I ngéda bipan bi bé bé, di bé jél i tjai di makubé. I ngéda tôk i bé bé, di bé je ni moo. Me ni Éthel di bi tehe le i bisesema di bi boñ inyu gwélél Yéhôva bi bi hôla bés i yila nkôô u u mbéga ni minkôô maa. (Ñañal 4:12) Hala a bé niñ bisai inyu yés.

 Kel yada di bé lôl i yuuga bilôk bikéé nyoo i lipan, ha nyen di bi kôhna i jam me mbôk me añle bé i bibôdle bi ñañ wem. I ngéda môñgô u bi jôp i homa a nhoo, u bi yin ndék ngéda; i mbus u témb u leñel ngii malép. Masoda le di bééna mambot ma mboñ le mut a leñel ngii malép, mut to wada a bi nyodi bé to i môñgô le a kwo i lép. Ndi môñgô wés u bé nyonok ni malép. Di bi sop bijek bi bé ikété dibee tjés, di gwélél dibee di inyu héya malép i môñgô.

Kiki di bééna ha bé ki bijek, jon di bé di kenek mu lép, di lobok tjobi. Ndi di bi gwel bé to yom. Inyu hala nyen di bi soohe Yéhôva, di bat nye le a ti bés bijek bi kôli inyu hilo hi. Kunda yada, i ngéda di bi mal soohe, mankéé wada a leñ nlop, a gwel hiobi. I hiobi hi, hi bé hi kôli ni bés bo batan ba di bé ha i kôkôa i; di bi je hio, di nuu.

I mbus nwii mintan mi nson u ngwélél makiiña, me ni Éthel di bi kôhna bisai bi di bé bemek bé: di bi yila bagwal. I jam li li bi kônha me maséé to hala kiki ligwéé li man li bi héñha ngandak mam i niñ yés. Me ni Éthel di bééna ngôñ i kônde kena nson wés u ngéda yosôna ni bisu. I nwii 1976, man wés nu bisu le Éthniël a gwéé. I mbus nwii ima ni pes, man wés nu yônôs iba le Giovani a gwéé.

Kiki bagwelnson ba bé béda ngandak i loñ Surinam ha ngéda i, hikuu hi loñ hi yoñ bitelbene le me kena nson wem u ngwélél makiiña ni bisu, me néñhak bon bem. I ngéda bon bés ba bi yila njohok, ntôñ u bi ep me i yuuga makiiña ma ma bééna bé ngandak makoda. Hala a bi boñ le hiki sôñ, me ngwel nson u gwélél makiiña sonde iba tole aa, dini dilo dipe me nsal kiki nsañal nu ngéda yosôna i likoda ba bi ep bés. Éthel ni bon bés ba bé ba yéga me i ngéda me nke i yuuga makoda ma ma bé bebee ni ndap yés. Ndi ngéda me nke i yuuga likoda li li yé i lipan, tole me nke i tégbaha makoda makeñi nyoo, me nke metama.

Me bi tibil tjek mam mem inyu gwel minson nwem nwominsôna. Me bi yoñ bitelbene le bibégés bi ndap lihaa bi ba hiki sonde. I ngéda me nke i yuuga makoda ma ma yé ikété lipan, Éthel ni boñge ba  ntégbaha bibégés bi lihaa i ndap. Ndi i ngéda me yé ha, di mboñ mam ntôñ. Me ni Éthel di bé béna tuk ni boñge, tole di nke i minhiômôk inyu béñge bahoma balam ba ba bé bebee ni mbai yés. Me bé me tiñha nañal inyule me bé kôôba minson mi ntôñ u Yéhôva. Kiki Éthel a bé i muda kaat Bingéngén 31:15 i mpôdôl, a bé a pule tôde inyu kôôba gwom kayéle lihaa jés jolisôna li tégbaha buk kel, di yoñ ki kofi ntôñ ilole boñge ba nke i suklu. Me yé maséé ngandak i bana i nya muda i, a nhôla me i yônôs minson nwominsôna Yéhôva a bi ti me.

Kiki di yé bagwal, di bi sal ni ngui inyu hôla bon bés i gwés Yéhôva ni nson u likalô. Di bé gwés le bon bés ba yila basañal, ha bé inyule sômbôl yés i, ndi inyule bomede bon ba mpohol wo. Di bé béna kal bo bisai bi yé ikété nson u nsañal. Di bé di añle yak bo mandutu di bé boma, ni lelaa Yéhôva a bi hôla bés, a sayap ki lihaa jés. Di bi boñ ki biliya le bon bés ba bana mawanda ma ma yé Mbôgi Yéhôva, ma diihege bôlô i nsañal.

Yéhôva a bi ti bés gwom gwobisôna di bééna ngôñ i ngéda di bé néñés bon bés. Ñ, me bé boñ kii yosôna me bé la inyu tééda lihaa jem. I ngéda me bé nsañal nu tôbôtôbô nyoo ikété lipan, me bi nigil i tééda moni inyu somb gwom bi bi bé bés nseñ. Ndi to hala, i bé i pam ngim mangéda le di hañ gwom kiki bo bijek. Mu mangéda ma, Yéhôva a bé a hôla bés. Kiki hihéga, ipôla nwii 1986 ni 1992, yubda i bé i loñ Surinam. Mu nwii mi, i bé ndutu i kôhna yak bijek. Ndi to hala, Yéhôva a bi hôla bés.​—Matéô 6:32.

Ikété niñ yés yosôna, Yéhôva a bi hôla bés i ba maséé, a hôla ki bés le di yéñ bañ mam makeñi. Bon bés ba bi kônha bés maséé ngandak, di nti ki mayéga le di bi pam i hôla bo i gwélél Yéhôva. Di yé ki maséé le ba bi pohol nson nsañal. Éthniël bo Giovanni ba bi ke i bisuklu bi ntôñ u Yéhôva, nano ba yé i Bétel i loñ Surinam ni baa bap.

Me ni Éthel di ñun, ndi di ngi pégi i nson u Yéhôva. Di yé basañal ba tôbôtôbô. Di pégi ngandak kayéle me maa bé kôhna ngéda i nigil nhoga. Ni maliga, me ntam bé i niñ me bi bana. I ngéda me mbéñge niñ yem, me ntehe le i makidik me bi yoñ ibôdôl me mañge wanda i gwel nson u nsañal ma yé malam.