Hégda man sônda wada a téé i ngii hikôa, a béñgege ngim homa nu a yé numuk. Bisônda bi lôk Filistia bi bi téé nyoo, bi léba ngim yom i gwé mahee i mis map: Bon ba Israel iba , ba téé i nsôsôgô. Bisônda bi ntehe bé yom yo ki yo i i nla kônha bo woñi. Bon ba lôk Filistia ba bi bémbe lôk Israel ntandaa ngéda, kayéle ba nla bé to hôl bijôl gwap bi gwét, ibabé le ba bat mahôla ma baoo bap le bon ba Filistia. Inyu hala nyen bisônda bi lôk israel bi gwé bé bañga bijôl bi gwét. Ni ki le ba yé ndik bo ba! To ibale ba bééna bijôl bi gwét, imbe béba ba bé le ba boñ bo? Ni diyana, bôt ba Filistia ba nlond le “Bedga nyono béhni, ndi d’a unda bé jam!”​—1 Samuel 13:19-​23; 14:11, 12.

Ngim jam i bé bôña, ndi bon ba Filistia bon ba bé lama kôhna jo. Bon ba lôk Israel bo iba ba ôt ngwé ikété nsôsôgô, ba yap wo, ndi ba bôdôl bet i pes hikôa i bé bebee. Kii hikôa hi bé hi nsendi, ba ba nyéksaga i hogde ni moo ni makôô, ba bedek maa, ba kenek yak basojôgwét bap! (1 Samuel 14:13) Nano bon ba Filistia ba bi nôgda le nu a bé i bisu, a bééna toi bijôl bi gwét, mbegee bijôl gwé bi gwét, a noñok nye. Ndi baa a bé kena toi ntôñ u gwét u bôt iba, i kolba ntôñ gwét u bôt ba Filistia? Baa a bé kon njék?

A bé kon bé njék. A bé mut hémle ikeñi. Jôl jé li bé le Yônatan, ni ñañ wé u gwé biniigana bi mahee inyu bikristen bi len.To ibale di nyoñ bé ngaba i gwét, ñem ngui i Yônatan, ñem wé u maliga ni libak li mut nu a ntôñ bé ni nyemede, bi nla hôla bés i néñés hémle i i umi siñ.​—Yésaya 2:4; Matéô 26:51, 52.

Inyu nok inyuki Yônatan a bé ke i jo ntôñ u gwét u, di nlama ndugi wan kii a bi bôk a boñ. Yônatan a bé man nu mañ nu Saulô, kiñe Israel bisu. Ngéda Saulô a bi tééba kii kiñe, Yônatan a bééna jam kii bo 20 nwii bebek iloo ha. I nene le Yônatan bo isañ ba bééna maada malam, isañ a bé bôdlak man wé ñem. Ha ngéda i, Yônatan a bé yi isañ, ha ndik bé kiki nu a bé ikeñi, ilam ni lôs sônda, ndi yak kiki mut nu a gwé bilem bilam ngandak​—hémle ni suhulnyu. Yônatan a bi nok inyuki Yéhôva a bi tep Saulô kiki kiñe. Yak mpôdôl Samuel a bi kal le mut numpe a ta bé kiki nye ikété loñ yosôna!​​—1 Samuel 9:​1, 2, 21; 10:20-​24; 20:2.

Yônatan a bi kôhna lipém mu kii isañ a bi ti nye kunde i jôs baoo ba litén li Yéhôva. I gwét bi, bi bé maselna ni gwét bôt ba jo len inyule ba ngwés loñ yap. I ngéda kwañ, Yéhôva a bi pohol litén li Israel inyu bibégés bipubi. Ndi matén ma ma bégés bikwéha bi mop ma bé béna jôs bo gwét. Bon ba Filistia , ba ba bé bégés bikwéha bi mop kiki bo Dagon, ba bééna lem i tééñga litén li Djob ni i noode tjé jo jôlisôna.

Inyu bôt kiki bo Yônatan, i jo gwét i bé libéghak lipubi inyu Yéhôva. Ni Yéhôva a sayap biliya bi Yônatan. Ndék ngéda i mbus le Saulô a bi yila kiñe, a bi ti lok yé kunde i énél ntôñ u gwét u 1000 di bisônda inyu jôs ntôñ gwét ikéñi u bon ba Filistia nyoo i Géba. To hala kii ba béna bé ngandak bijôl bi gwét, Yônatan a bi yémbél gwét ni mahôla ma Yéhôva. Jon inyu timbhe bo, bon ba Filistia ba bi kot bijôl gwap bi gwét gwobisôna inyu lo sôñ bomede. Ngandak bisônda bi Saulô i bi kon woñi. Libim li ke ngwéé ni solop, bape ba héñha yak tuu! Ndi, Yônatan a bi nimis bé makénd mé kekikel.​—1 Samuel 13:​2-7; 14:21.

Hilo di añlak i bibôdle bi ñañ unu , Yônatan a bi yoñ makidik i ke bisôsôli ndik ni Mbegee bijôl gwé bi gwét. Mu kii boba ba bé bebee ni ntoñ gwét i bon ba Filistia i Mikmas, Yônatan a bi solol nkol wé mahoñol mé; le ba ga telep i homa bisônda bi Filistia bi nla tehe bo kayéle ibale bon ba Filistia ba kal bo le ba mbet inyu gwét, hala a ga ba yimbne le Yéhôva a ga lôl bagwélél bé mahôla. Mbegee bijôl bi gwét a neebe ibabé pééna yo ki yo, bebek inyule bibuk bi Yônatan bini bi bi ti nye makénd: “Jam jo ki jo Ii nkéñ bé Yéhôva i tohol, to ni ngandak bôt to ni ndék.” (1 Samuel 14:​6-​10) Baa kii a bé sômbôl kal?

Yônatan a tibil yaga yi Djob jé. A yi le kôba, Yéhôva a bi hôla litén jé i yémbél baoo ba ba bé ngandak iloo bo. Ngim mangéda a bé a gwélél ndik mut wada inyu ti litén jé yémbél. (Bakéés 3:​31; 4:​1-​23; 16:23-​30) Jon, Yônatan a yé kwoog nkaa le nsoñgi u bisônda to bijôl bi gwét bé gwon bi yé nseñ inyu bagwélél ba Djob, ndi hémle. Ni hémle i, Yônatan a nwas le Yéhôva a kal bo too ba mbet i gwét; a pohol ngim yimbne i i ga unda bo sômbôl i Djob. Ngéda a bi bana bikwoo bi nkaa le Yéhôva a’ nit nye, Yônatan, a ban ñem, a nke ni bisu.

Ni yimbe pan iba i hémle i Yônatan. Pog, a bééna woñi i kôli inyuYéhôva. A bé yi le Bayemlikok a gwé bé ngoñ ni mahôla ba bôt ba binam inyu yônôs njômbi yé, ndi a yé maséé i sayap i bôt ba ngwélél nye ni ñem maliga. (2 Miñañ 16:9) Iba, Yônatan a bi yéñ yi sômbôl Djob, ilole a yoñ ngim makidik. I len ini, di gwé bé ngoñ ni ngim yimbne i tôbôtôbô inyu yôñ makidik ma ma nkiha ni ma Djob. Bañga i Djob yotama yon i nti bés kii yôsô i mbéda inyu nok sômbôl Djob. (2 Timôtéô 3:​16, 17) Inyu yoñ makidik ma ngui baa di nwan ndugi Bibel? Ibale hala, di yé unda kiki Yônatan le sômbôl Djob i gwé mahee​—iloo yés.

Yônatan ni mbegee bijôl gwé bi gwét ba bi hoo mbet nsôsôgô inyu ke i bisu bi ntôñ gwét. Bon ba Filistia ba nogda bañ le ba leñ bo gwét, ba om bisônda i jôs Yônatan ni mbegee bijôl gwé bi gwét. A mah le bon ba Filistia ba bé ngandak, ndi ba bé ki ba téé i ngii hikôa, jon ba bé le ba hoo nol bo kunda yada. Ndi Yônatan a bé kwéha bo wada i mbus nuu, mbegee bijôl gwé bigwét a nolok bo. Yônatan ni mbegee bijôl gwé bi gwét ba bi nol 20 ma bisônda bo ngi ke haa! Ndi Yéhôva nye a bi ke haa. Di añ le: “Ni masihi ma kwél libôga, ikété bikai, yak ni ngi bôt bap bobasôna; yak ni hisu hi gwét ki hi ka sehla, ni bôt ba mbuma; hisi hiomede ki hi nyengek, kayéle masihi ma ma témp masihi ma Nyambe.”​—1 Samuel 14:15.

Saulô ni bôt béé, ba té bañ haa, ba bééñgege kiki bon ba Filistia ba yé ikété lisanda likeñi ni yubda, ba bôdôl nolna wada ni nuu! (1 Samuel 14:16, 20) Bon ba Israel, ni makénd ba leñ bo gwét. I nene le ba bi gwélél bijôl bi gwét bi bon ba Filistia ba ba bé ba ma nwo. Yokela, Yéhôva a bi ti litén jé yémbél ikeñi. Ndi letee ni len a héñha bé. Kiki Yônatan ni nkol wé nu di nyi bé jôi, ibale di hémle Yéhôva di ga tam yaga bé makidik mé mo ki mo.​​—Malaki 3:6; Rôma 10:11.

Inyu Saulô, yémbél i béna bé mahee kiki inyu Yônatan. Saulô a bi boñ mahôha makeñi. A bi ndogbene Samuel, mpôdôl Yéhôva, ngéda a bi ti sesema Samuel nyetama ndik a bé kunde i ti, inyule a bé man lôk Lévi. Ngéda Samuel a bi lo, a bi bôn Saulô le inyu matjang mé, ane yé y’a nom bé. Mbus, ngéda Saulô a bi om bôt bé i gwét, a bi ti bo mana maéba mabe le: “Tiihe tiihe ni mut a nje bijek ikepam kôkôa, me ngi pun memede ngii babala bem!”​—1 Samuel 13:10-​14; 14:24.

Bibuk bi Saulô bi ñunda le a bi kahal bana mahoñol mabe. Baa i mut hémle ni suhulnyu nunu a bi bôdôl bana mahoñol ma ngôk? Ni ki le, Yéhôva a mah bé ti bisônda i nya oda i. Kii di nla kal inyu bibuk bi Saulô “me ngi pun memede ngii babala bem (tole baoo bem)”​—baa bi ñunda le Saulô a bé hoñol le gwét bi bé gwé? Baa a bi hôya le jôl li Yéhôva jon li bé mahee iloo ngôñ yé i pun ni yéñ lipém jé nyemede?

Yônatan a bé yi bé yom yo ki yo ikéta béba oda isañ a bi ti. Mu kii a bé nwaak i mbus gwét, a yoñ kék yé a yube ikété wéi a je; a nôgda kunda yada le a yé yoñ ngui. Ngéda sônda yada i bi kal nye le isañ a sôñga bobasôna i je to kii, Yônatan a timbhe le: “Tata a ntééñga loñ, nun-le mis mem kikii ma mbai, lakii me noode ndék wéi ini. Kinje ngandak loñge a bak le a ba i len ini ibale ndi bôt ba je mu gwom bi nsa ba nléba yak babala bap; ki manola ma bak le ma ba ngandak hanano ikété bôt ba Filistia.” (1 Samuel 14:25-30) A bé pot maliga. A yé mut manôgla, ndi suhul yé nyuu ipañ isañ i bééna nwaa. A bé hémle bé mam momasôna isañ a bé boñ to kal, kiki hitégéé. Libak li, li bi boñ le bape ba ti nye lipém.

Saulô a nok le Yônatan a mbôk mbén a bi ti, a bi kônde tjél nôgda le oda a bi ti i bé i kôli bé. Mahéñha ni hala, a hoñol le man wé Yônatan a nlama nôla! Yônatan a pééna bé makidik ma isañ to bat ki kona yé ngoo, a bi bat bé. Ndi ndimhe yé i héhlana. Ngi woñi wo ki wo a timbhe le “Me nunu me wok ya!” Ha ni nyen bon ba Israel ba bi sôñ nye: ‘Baa Yônatan a nlama wo, nu a nti Israel tohi ikeñi ini? Hala a ba nonok ni bés! Wee niñ Yéhôva, hiôñ hi ño wé to hiada hi’a kwo bé isi, inyule bona Nyambe ba gwel nson lôñ i len ini’. Kii i bi tagbe ni? Saulô a bi nwas. Ñañ u unda ni le : ‘Jon bôt ba loñ ba kobol Yônatan, a wo ha bé’.​—1 Samuel 14:43-​45.

Libak jé li lôs sônda ni li mut nu a gwés bape li bi hôla nye i bana jôl lilam. Libak li jon li bi tohol nye i bisu bi nyemb. Di nlama ôt mahoñol i yi limbe libak di gwé. Bibel i niiga bés le jôl lilam li yé mahee. (Ñañal 7:1) Kiki Yônatan ibale yak bés di boñ biliya i bana jôl lilam i bisu bi Yéhôva, hala a ga bane bés mahee ngandak.

To hala kii isañ a bi boñ dihôha ngandak, Yônatan a bi ke ni bisu i sal lôñ yada ni nye ngandak nwii. Di nla hégda i yom Yônatan a bi nôgda mu ki isañ a bi yila mut ndok ni ngôk. Saulô a bi jôp sum sum i mam mabe kayéle Yônatan a bi la bé hôla nye.

I mbus ngim ngéda mam ma ôbi tjagda. Kel yada, Yéhôva a bat Saulô le a jôs Lôk Amalek, i béba litén i, Yéhôva a bi pot, ni njel Môsi le a ga tjé jo. (Manyodi 17:14) Saulô a bé lama nol bémba yosôna ni kiñe Agag. A bi yémbél gwét, man wé Yônatan a bi yoñ nkaba mu gwét bi, mu kii isañ a bi ti ye kunde. Ndi i mbus, ni ngôk a mbep ndogbene Yéhôva i mis ma bôt bobasôna ni njel le a tjél nol Agag ni bémba yé yosôna, a tjél ki tjé nkus wab. Ha nyen mpôdôl Samuel a mpémés mbagi i Yéhôva inyu Saulô: “Lakii u bi ntjél lipôdôl li Yéhôva, wee yak nye ki a ntjél we le u ba ha bañ kiñe.”​—1 Samuel 15:​2, 3, 9, 10, 23.

Yéhôva a bi hoo héya Saulô mbuu wé mpubi. Mu kiki Yéhôva a bé ha bé ni nye, Saulô a bé héñha kunda yada, a nyila mut a gwés hiun ngandak ni woñi ikeñi. I bé wengoñle Djob a bi nwas le mahoñol mabe ma yoña nye. (1 Samuel 16:14; 18:10-​12) Yônatan a bi lama nok ndutu i ntehe isañ nu a bé mut ikéñi a héñha i nya i. Ndi, nye a bi waa bé ngwélél Yéhôva ikété libak li maliga. A bi nit isañ kiki la yé, a kalak ki nye maliga ngim mangéda. Ndi to la, a bi téñbe ni Djop jé ni Isañ wé nu a mah héñha bé le Yéhôva.​—1 Samuel 19:​4, 5.

Baa ni ma ntehe mut nu ni gwés, bebek le mut nan lihaa, a héñha héñha yosô? I jam li, li nla ba ndutu ngandak. Ndémbél i Yônatan i hôñlaha bés bibuk bi ntôp tjémbi nu a tila le: “Ngéda tata bo ini ba nkénés me, ha nyen Yéhôva a’ leege me.” (Tjémbi 27:10) Yéhôva a yé maliga. To ibale bôt ba binam ba ba yé bikwéha ba tjô bé, nye a ga leege bé a nyila ki bé loñge Isañ

I nene le Yônatan a bi nok le Yéhôva a bé sômbôl héya Saulô ane. Ndi kii a bi boñ? Baa a bi badba too umbe ntén éga a bé le a ba? Baa a bééna bôdôl le a ga tibil ngim dihôha isañ a bi boñ, ibale a bé le a ba kiñe manôgla ni i maliga? Di yi bé ki i bé ikété mahoñol mé; ndi yom yôsôna di nyi i le i mam a bé le mbôdôl ñem a mah boñ bé mo. Baa hala a sômbôl ni kal le Yéhôva a bi tjôô i mut hémle nu? To. Ndi Yéhôva a bi yoñ ndun le ñañ u Yônatan u ba ntilbaga i Bibel kayéle a ba bés ndémbél ilam inyu bana bañga mawanda. Mu ñañ i noñ, di ga ntehe lelaa Yônatan a bé bañga liwanda.