Pintor tu konten

Pintor tu daftar isi

PASAL 7

‘Botoon ni Akka Bangso ma na Au do Jahowa’

‘Botoon ni Akka Bangso ma na Au do Jahowa’

HESEKIEL 25:17

INTINA: Parsiajaran na boi tadapot sian hubungan ni halak Israel tu akka bangso na mangaleai goar ni Jahowa

1, 2. (a) Boasa Israel i dipatudos songon biru-biru na di tonga-tonga ni akka serigala? (Ida gambar di mula ni parsiajaran.) (b) Aha do na jotjot diulahon halak Israel dohot akka rajana?

SALELENG marratus taon, tudos ma Israel i songon sada biru-biru na dikalilingi akka serigala. Di sabola timur ni Israel adong do bangso Ammon, Moab, dohot Edom na mangancam nasida. Di sabola barat adong do bangso Palistim. Nungnga leleng nasida tinggal disi, jala torus do nasida marmusu tu Israel. Di sabola utara adong do kota Tirus. Mora do kota i, jala massai penting do kota on tu inganan na asing. Godang do partiga-tiga na ro tusi. Di sabola selatan, adong do bangso Mesir na diparetta Raja Firaun, na dianggap gabe dewa.

2 Tikki diandalhon halak Israel Jahowa, dijaga do nasida sian akka musu. Alai jotjot do akka raja ni Israel dohot rakyatna mangulahon na jahat, dos songon akka bangso na di sakaliling ni nasida. Umpamana, songon Raja Ahab. Dang togu haporseaonna tu Jahowa. Si Ahab mamaretta tu Israel na sappulu marga, jala sarupa do tikkina mamaretta dohot si Jehosapat raja ni Juda. Dibuat ibana do boru ni raja Sidon gabe istrina. Raja i do na mamaretta tu kota Tirus na mora i. Goar ni boruna, i ma si Izebel. Torus do ditogihon si Izebel akka halak asa manomba Baal di Israel. Ditogihon ibana do suamina asa manadikkon Jahowa, jala mambahen sega ibadat na sittong. Sahat tu tikki i, dang hea dope songon i segana ibadat na sittong.​—1 Raj. 16:30-33; 18:4, 19.

3, 4. (a) Tikki hona kepung Jerusalem, aha do disurirangkon si Hesekiel? (b) Aha do sukkun-sukkun na lao tabahas?

3 Nungnga dipaboa Jahowa hian tu akka naposona aha akibatna molo dang setia nasida. Saonari, nungnga habis be batas kesabaran ni Jahowa. (Jer. 21:7, 10; Hes. 5:7-9) Taon 609 SM, ro ma patoluhalihon tentara ni Babel menyerang Luat na Dijanjihon. Hape nungnga hea nasida ro sappulu taon na salpu menyerang Jerusalem. Taon 609 SM, dihancurhon nasida ma tembok ni Jerusalem. Dipamate ma sude na mangalo tu si Nebukadnesar. Tikki mulai dikepung Jerusalem, saut ma akka surirang ni si Hesekiel taringot kota i jala mulai ma dipaboa ibana aha na lao masa tu akka bangso na di sakaliling ni luat i.

Pasti dihukum Jahowa do akka bangso na mangaleai goarna

4 Dipaboa Jahowa ma tu si Hesekiel na lao marlas ni roha do musu ni Juda mangida Jerusalem hancur. Takkupon ni nasida do penduduk na lari sian kota i. Alai pasti hona hukum do sude bangso na kejam na mangaleai goar ni Jahowa jala na manegai bangsona. Aha ma parsiajaran na boi tadapot sian hubungan ni halak Israel dohot akka bangso i? Jala songon dia do surirang ni si Hesekiel taringot akka bangso i paposson rohatta tu janjina?

Keluarga na Mangaleai Halak Israel

5, 6. Songon dia do hubungan ni halak Ammon dohot halak Israel?

5 Sasittongna markeluarga dope halak Ammon, Moab, dohot Edom tu halak Israel. Saompu dope nasida, alai torus do akka bangso i marmusu jala mangaleai naposo ni Debata.​—Hes. 25:6.

6 Pinoppar ni boru siappudan ni si Lot do halak Ammon. Hape si Lot tubu ni abang ni si Abraham do. (1 Mus. 19:38) Mirip do bahasa ni nasida tu bahasa Heber. Alani i, diattusi naposo ni Debata dope bahasa ni nasida. Ala markeluarga dope halak Ammon tu halak Israel, diorai Jahowa do halak Israel marporang mangalo nasida. (5 Mus. 2:19) Alai nang pe songon i, di jaman ni akka Panguhumi, dohot do halak Ammon mangurupi si Eglon raja ni Moab mambahen susa halak Israel. (Pangh. 3:12-15, 27-30) Dung i, tikki gabe raja si Saul, diserang halak Ammon do halak Israel. (1 Sam. 11:1-4) Jala di tikki ni Raja Jehosapat, diurupi nasida do halak Moab menyerang Luat na Dijanjihon i.​—2 Kron. 20:1, 2.

7. Aha do na dibahen halak Moab tu halak Israel keluargana i?

7 Halak Moab pe sian pinoppar ni si Lot do, alai sian boru siakkanganna. (1 Mus. 19:36, 37) Diorai Jahowa do muse asa unang marporang halak Israel mangalo Moab. (5 Mus. 2:9) Alai nang pe markeluarga nasida, jahat do halak Moab i tu Israel. Ai tikki kaluar halak Israel sian Mesir, dang diurupi nasida halak Israel. Diabbat halak Moab do halak Israel i asa unang masuk tu Luat na Dijanjihon. Dibayar si Balas raja ni Moab do si Bileam mamburai halak Israel. Dipaboa si Bileam do tu si Balas songon dia carana asa mangulahon seks na so patut akka bawa ni halak Israel, jala manomba patung. (4 Mus. 22:1-8; 25:1-9; Pgk. 2:14) Saleleng marratus taon torus do dibahen halak Moab susa keluarga ni nasida i, bahkan sahat tu tikki ni si Hesekiel.​—2 Raj. 24:1, 2.

8. Boasa didok Jahowa halak Edom i haha ni halak Israel, jala songon dia do dibahen halak Edom tu nasida?

8 Anggo halak Edom pinoppar ni si Esau do, kembar ni si Jakkob (si Israel). Alani i ma didok Jahowa halak Edom i haha ni halak Israel. (5 Mus. 2:1-5; 23:7, 8) Alai torus do sogo roha ni halak Edom tu halak Israel, mulai sian na kaluar halak Israel sian Mesir, sahat tu na hancur Jerusalem taon 607 SM. (4 Mus. 20:14, 18; Hes. 25:12) Di tikki i, las do roha ni halak Edom mangida halak Israel susa. Jala dijujui nasida do halak Babel manghancurhon Jerusalem. Ditakkupi nasida do halak Israel na malua sian Jerusalem, jala dipasahat tu musu.​—Ps. 137:7; Ob. 11, 14.

9, 10. (a) Aha do na masa tu halak Ammon, Moab, dohot Edom? (b) Sian dia do taboto na so sude halak sian bangso i marsogo ni roha tu halak Israel?

9 Dang pasombuon ni Jahowa akka bangso na markeluarga tu Israel malua sian hukuman. Ai nungnga dibahen nasida na haccit tu bangso ni Debata. Jahowa mandok, “Pasahatonku ma . . . halak Ammon gabe appuna ni halak na di sabola Timur. Alani i, dang diingot be halak Ammon di tonga-tonga ni bangso. Parookku ma hukuman tu Moab, jala sian i botoon ni nasida ma na Au do Jahowa.” (Hes. 25:10, 11) Hira-hira lima taon dung hancur Jerusalem mulai ma saut akka surirang i. Tikki i ditaluhon Babel ma halak Ammon dohot halak Moab. Taringot halak Edom, Jahowa mandok, “Pamateonku ma sude jolma dohot sude binatang na dipiaro nasida. Dung i bahenokku ma tarulang luat ni nasida.” (Hes. 25:13) Jadi songon na disurirangkon, mate ma sude halak Ammon, Moab, dohot Edom.​—Jer. 9:25, 26; 48:42; 49:17, 18.

10 Alai dang sude halak na sian bangso i marsogo ni roha tu bangso ni Debata. Tentara ni si Daud na gogo do si Selek halak Ammon, dohot si Itma halak Moab i. (1 Kron. 11:26, 39, 46; 12:1) Si Rut halak Moab i pe manomba Jahowa do, jala setia do ibana.​—Rut 1:4, 16, 17.

Saotik pe na sala taulahon, boi do i mambahen sega parale-aleotta tu Jahowa

11. Aha do parsiajaran na boi tadapot sian hubungan ni halak Israel tu halak Ammon, Moab, dohot Edom?

11 Aha ma parsiajaran na boi tadapot sian hubungan ni halak Israel dohot akka bangso i? Ala dang dioloi halak Israel patik ni Debata, gabe dohot do nasida mangihutton kebiasan agama palsu ni keluarga ni nasida. Disomba nasida do Baal Peor dewa ni halak Moab, dohot Molek dewa ni halak Ammon. (4 Mus. 25:1-3; 1 Raj. 11:7) Dos songon i ma, olo do ra adong keluargatta na so sahaporseaon manjujui hita asa unang mangihutton patik ni Debata. Mungkin dang diattusi nasida boasa dang tarayahon Paska, martukkar hadiah di ari Natal, manang mangulahon adat istiadat na adong hubunganna tu agama palsu. Mungkin denggan do tujuan ni nasida, olo do sai dipaksa nasida hita mangulahon ulaon na hira na so sala idaon, hape sasittongna nungnga mangalanggar patik ni Debata. Alai aha pe na masa, unang ma taoloi pangidoanna i. Sian halak Israel hita marsiajar, holan saotik pe na sala na taulahon, boi do i mambahen sega parale-aleotta tu Jahowa.

12, 13. Aha do tantangan na mungkin ro sian keluargatta, alai songon dia do hasilna molo toktong hita setia?

12 Adong dope parsiajaran na asing. Diorai Jahowa do halak Israel mambahen parbadaan tu keluargana. Jadi hita pe, unang ma talului parbadaan dohot keluarga na so sahaporseaon. Alai olo do adong tantangan na borat dibahen keluarga na so sahaporseaon tu hita. Unang pola songgot rohatta, ai Jesus pe nungnga dipaingot hita, barita na taboan i “mambahen parbadaan do”, “sahalak bawa mangalo bapakna, sahalak borua mangalo omakna”.​—Mat. 10:35, 36; 2 Tim. 3:12.

13 Mungkin dang langsung hita diorai keluarga lao manomba Jahowa. Alai manat ma hita asa unang umbalga holong ni rohatta tu keluarga, na mambahen hita gabe mangihutton sude lomo ni roha ni nasida. Boasa? Alana ikkon umbalga do holong ni rohatta tu Jahowa sian manang ise pe. (Jaha Mateus 10:37.) Molo toktong hita setia tu Jahowa, olo do ra gabe dohot keluargatta i mangulahon ibadat na sittong, songon si Selek, si Itma, dohot si Rut. (1 Tim. 4:16) Ai pasti las do roha ni nasida molo disomba nasida Debata na sasada i, jala na sittong i. Tarlumobi molo dung dihilala nasida cara ni Jahowa makkaholongi dohot manjaga nasida.

Paroon ni Jahowa ma “Hukuman na Borat” tu Akka Musuna

14, 15. Aha do na dibahen halak Palistim tu halak Israel?

14 Na pinda sian Pulo Kreta do halak Palistim tu luat Kanaan. Di pudian ni ari, marjanji ma Jahowa lao mangalehon luat i tu si Abraham dohot tu pinopparna. Hea do adong urusan ni si Abraham dohot si Isak tu bangso i. (1 Mus. 21:29-32; 26:1) Tikki masuk halak Israel tu Luat na Dijanjihon, nungnga bangso na balga Palistim, jala gogo do akka tentarana. Akka dewa do na disomba nasida, songon dewa Baal-zebub dohot Dagon. (1 Sam. 5:1-4; 2 Raj. 1:2, 3) Piga-piga hali gabe dohot do halak Israel manomba akka dewa i.​—Pangh. 10:6.

15 Ala dang setia halak Israel, dipasombu Jahowa ma halak Palistim mangarajai nasida saleleng martaon-taon. (Pangh. 10:7, 8; Hes. 25:15) Dibahen halak Palistim do akka aturan na kejam tu halak Israel. * Godang do nasida na dipamate. (1 Sam. 4:10) Alai tikki marhamubaon halak Israel jala mulak tu Jahowa, diselamatton ma bangsona i. Dipillit Debata ma akka bawa lao mangurupi nasida songon si Simson, si Saul, dohot si Daud. (Pangh. 13:5, 24; 1 Sam. 9:15-17; 18:6, 7) Songon na disurirangkon tu si Hesekiel, diparo Debata ma tu halak Palistim “hukuman na borat”. Masa ma i tikki ro halak Babel menyerang nasida, jala di pudian ni ari ro halak Junani manaluhon nasida.​—Hes. 25:15-17.

16, 17. Parsiajaran aha do na boi tadapot sian na dibahen halak Palistim tu halak Israel?

16 Parsiajaran aha do na boi tadapot sian na dibahen halak Palistim tu halak Israel? Dos songon nasida, hea do hita diorai bangso na massai gogo. Alai dang songon halak Israel, toktong do hita setia tu Jahowa. Sipata songon na marhasil do musu mangabbati hita mangulahon ibadat na sittong. Umpamana di mula ni taon 1900-an marsitutu do pamarettaon ni Amerika Serikat pasohon ulaonta. Disuru do akka donganta na mamimpin organisasi asa dipenjarahon saleleng marpulu taon. Saleleng Perang Dunia II, marsitutu do partai Nazi Jerman naeng pamatehon sude naposo ni Debata. Marribu saksi na dipenjarahon, jala lobi sian saribu na dipamate. Dukkon porang, mulai ma pamarettaon ni Uni Soviet mambahen na kejam tu akka saksi. Adong do sian akka donganta na diboan tu kamp inganan ni kerja paksa, dohot tu inganan na massai dao.

17 Olo do diorai pamaretta ulaonta marbarita, dipenjara akka naposo ni Debata, jala dipamate deba sian hita. Alai gabe mabiar do hita jala mago haporseaotta? Daong. Ai dijaga Debata do naposona na setia. (Jaha Mateus 10:28-31.) Najolo adong do akka pamaretta na hea mambahen susa akka saksi, alai godang sian nasida dang adong be saonari, hape pamaretta na gogo do nasida. Alai anggo naposo ni Debata torus do martamba-tamba. Satokkin nai sude pamarettaon na di tano on mamboto ise sasittongna Jahowa. Jala songon halak Palistim, na lao dipamate ma nasida sude!

Dang Jaminan “Hamoraon” I

18. Kota na songon dia do najolo Tirus i?

18 Anggo najolo, kota Tirus * do sada sian kota na gabe pusat perdagangan. Sian sabola barat ni kota i do kapal na sian Tirus marlayar. Dilewati akka kapal i do godang jalur perdagangan na di Laut Tengah. Di sabola timur ni kota i, adong do jalur perdagangan na sian darat asa boi nasida martiga-tiga tu akka luat na dao. Saleleng marratus taon, gok do arta na dipapungu Tirus sian akka inganan i. Massai mora do akka partiga-tiga ni kota Tirus, disarupahon nasida do dirina songon pamimpin.​—Jes. 23:8.

19, 20. Aha do perbedaan ni halak Tirus dohot halak Gibeon?

19 Di tikki ni Raja Daud dohot Raja Salomo, denggan do hubungan ni halak Israel tu halak Tirus. Halak Tirus do na paradehon bahan bangunan na tu istana ni Raja Daud dohot bagas joro ni si Salomo, jala halak Tirus do partukkangna. (2 Kron. 2:1, 3, 7-16) Di tikki i, setia do halak Israel jala dipasu-pasu Jahowa do nasida. (1 Raj. 3:10-12; 10:4-9) Alani i, adong do kesempatan ni halak Tirus di tikki i marsiajar taringot Jahowa jala mangulahon ibadat na sittong.

20 Alai ummarga do di halak Tirus arta ni nasida. Dang ditiru nasida penduduk ni kota Gibeon na di Kanaan. Ai halak Gibeon taronjar do rohana lao manomba Debata, hape holan sian na dao do dibege nasida mukjizat na dibahen Jahowa. (Jos. 9:2, 3, 22–10:2) Di pudian ni ari, gabe sogo do roha ni halak Tirus tu naposo ni Debata. Dijual nasida do deba sian halak Israel gabe budak.​—Ps. 83:2, 7; Joel 3:4, 6; Am. 1:9.

Unang ma taanggap arta i songon tembok na boi manjaga hita

21, 22. Aha do na masa tu kota Tirus, jala boasa?

21 Marhite si Hesekiel, dipaboa Jahowa ma aha na lao bahenonna tu halak Tirus. Didok do, “Ale Tirus, Au nama na gabe alom. Parookku ma godang bangso lao mangalo ho. Ro ma nasida mangalo ho songon galumbang ni laut na so hea so. Bahenon ni nasida ma hancur tembok ni Tirus, jala bahenon ni nasida ma maruppak akka menarana. Horusokku ma sude na maruppak i jala bahenokku ma i gabe dolok batu na gundul.” (Hes. 26:1-5) Porsea do halak Tirus molo hamoraonna i boi manjaga nasida sian musu. Dipatudos nasida do i songon tembok ni kota i. Ai dipajongjong nasida do tembok manjaga pulo ni nasida, timbona 46 meter. Alai lupa do nasida tu sipasingot ni si Salomo on, “Dos songon kota na marbenteng do arta di halak na mamora, jala di pikkiranna [di angan-angan], dos songon tembok partahanan do artana i.”​—Poda 18:11.

22 Saut ma surirang ni si Hesekiel tikki ro tentara ni Babel dohot halak Junani menyerang Tirus. Di tikki i, diboto penduduk ni Tirus ma na so boi hamoraon dohot tembok ni kota i manjaga nasida. Holan angan-angan ni nasida do i. Dukkon dihancurhon Jerusalem, ro ma Babel mangepung Tirus. Jala dung salpu 13 taon, ditaluhon nasida ma bagian ni kota Tirus na di luar ni pulo i. (Hes. 29:17, 18) Taon 332 SM, saut ma muse sada sian surirang ni si Hesekiel. * Dipapungu akka tentara ni si Aleksander Agung ma batu, hau, dohot tano na sian bagian ni kota Tirus naung maruppak i. Dibolokkon nasida ma i tu laut, jala dibangun ma dalan tu kota Tirus na adong di pulo i. (Hes. 26:4, 12) Dihancurhon si Aleksander ma tembok ni kota i, dibuat ma arta ni nasida, dipamate ma marribu tentara dohot penduduk ni kota i, jala dijual ibana ma marpulu ribu halak gabe budak. Di tikki i, tarpaksa ma penduduk ni Tirus mangakkui huaso ni Jahowa. Diboto nasida ma “hamoraon” i dang boi gabe jaminan lao manjaga nasida.​—Hes. 27:33, 34.

Nang pe idaon songon na so boi ditaluhon kota i, alai ditaluhon do Tirus pas songon na didok si Hesekiel (Ida paragraf 22)

23. Aha do parsiajaran na boi tadapot sian penduduk ni Tirus?

23 Aha do parsiajaran na boi tadapot sian penduduk ni Tirus? Unang ma sappe tapasombu “holong ni roha tu hamoraon” mambahen hita gabe mangandalhon arta, jala mambahen i gabe songon tembok lao manjaga hita. (Mat. 13:22) Ai dang boi hita “gabe hatoban ni Debata jala gabe hatoban ni Hamoraon”. (Jaha Mateus 6:24.) Alai molo tasomba Jahowa sian nasa rohatta, boi ma dame tahilala. (Mat. 6:31-33; Joh. 10:27-29) Dos songon akka surirang na masa tu Tirus, sude surirang na paboahon ujung ni portibi on pasti saut do. Jala tikki dihancurhon Jahowa sistem perdagangan ni potibi na egois on, pasti tarpaksa do diakkui halak na mangandalhon hamoraon i huaso ni Jahowa.

Dos Songon Sada “Batang ni Durame” do Huaso ni Politik

24-26. (a) Boasa didok Jahowa Mesir i songon sada “batang ni durame”? (b) Songon dia do Raja Sedekia mangalo paretta ni Jahowa, jala aha do akibatna?

24 Mulai sian andorang so tikki ni si Josep sahat tu na dikepung Babel Jerusalem, Mesir do negara na unggogo huasona di sude Luat na Dijanjihon i. Leleng do Mesir martahan gabe negara na unggogo huasona. Dipatudos ma Mesir songon hau na balga na togu. Alai molo dibandingkon tu huaso ni Jahowa, dos songon sada “batang ni durame” na mura ropuk do huaso ni Mesir i.​—Hes. 29:6.

25 Dirippu Raja Sedekia na murtad i do na massai gogo huaso ni Mesir. Hape marhite Panurirang Jeremia, dipaboa Jahowa do tu si Sedekia asa dioloi ibana raja ni Babel. (Jer. 27:12) Bahkan marsumpa do si Sedekia di bagasan goar ni Jahowa na so mangalo ibana tu si Nebukadnesar raja ni Babel. Alai di pudian ni ari, dang dioloi ibana paretta ni Jahowa i. Dilanggar ibana do sumpa na dibahen tu si Nebukadnesar. Dipangido ibana do Mesir mangurupi ibana mangalo Babel. (2 Kron. 36:13; Hes. 17:12-20) Alai parohon jea tu diri ni nasida sandiri do halak Israel i, ala nungnga diandalhon nasida huaso ni Mesir. (Hes. 29:7) Ai gogo do Mesir i idaon, songon “binatang raksasa” na peak di Sunge Nil. (Hes. 29:3, 4) Alai Jahowa mandok na lao takkuponna ma ibana, dos songon halak na manakkup buaya di Sunge Nil. Pasangon ni Jahowa ma hait-hait tu osang-osang ni Mesir, jala diboan lao dipamate. Saut ma surirang on tikki dipakke Jahowa tentara ni Babel manaluhon Mesir.​—Hes. 29:9-12, 19.

26 Jadi aha do na masa tu si Sedekia na so setia i? Ala mangalo do ibana tu Jahowa, si Hesekiel mandok, na lao dipalua ma mahkota ni ‘pamimpin na jahat’ i, jala na lao sursar ma pamarettaonna. Alai adong do barita na denggan na dipaboa si Hesekiel. (Hes. 21:25-27) Dipaboa Jahowa do na lao lehononna harajaon i tu sada sian pinoppar ni si Daud na “marhak” lao gabe raja. Di pasal na mangihut lao taida ma ise raja i.

27. Aha do parsiajaran na boi tadapot sian hubungan ni halak Israel dohot Mesir?

27 Aha do parsiajaran na boi tadapot sian hubungan ni halak Israel dohot Mesir? Unang ma diandalhon naposo ni Debata huaso ni politik. Unang ma ro tu pikkiran ni nasida na boi huaso ni politik manjaga nasida. Bahkan di bagasan rohatta pe tapatudu ma “dang sian portibi on” hita. (Joh. 15:19; Jak. 4:4) Memang songon na gogo do idaon sistem politik ni portibi on. Alai sasittongna dos songon Mesir, gale do nasida songon sabatang durame. Jadi massai oto do molo taandalhon pamarettaon ni jolma, dang Debata Natumimbul, Parhuaso di alam semesta on. Ai na lao mate do nasida!​—Jaha Psalmen 146:3-6.

Unang ma hita marpihak tu politik ni portibi on, bahkan tikki dang adong na mangida hita (Ida paragraf 27)

‘Botoon ni Akka Bangso ma’

28-30. Songon dia do akka bangso boi mamboto ise Jahowa, jala aha do bedana tu hita?

28 Di bukku ni si Hesekiel adong do piga-piga hali didok Jahowa songon on, “Botoon ni [akka bangso] ma na Au do Jahowa.” (Hes. 25:17) Najolo, saut do hata on tikki dihukum Jahowa akka musu ni naposona. Alai di tikkinta on, na lao pasauton ni Jahowa ma surirang i tu sude pamarettaon ni jolma na di portibi on.

29 Songon naposo ni Debata najolo, dos songon biru-biru na so margogo do hita diida akka bangso. (Hes. 38:10-13) Songon na lao tabahas di Pasal 17 dohot 18, satokkin nai lao diserang akka bangso na kejam nama naposo ni Debata. Alai tikki dihancurhon Jahowa nasida di porang Armagedon, idaon ni nasida ma balga ni huaso ni Jahowa. Jala tarpaksa ma diakkui nasida na holan Jahowa do Debata na marhak lao mamaretta.​—Pgk. 16:16; 19:17-21.

30 Alai asing do na masa tu hita. Na lao jagaon ni Jahowa do hita asa toktong aman jala pasu-pasuonna do hita. Boasa? Ai nungnga taboto ise Jahowa i. Tapatudu do i marhite mangandalhon Ibana, mangoloi Ibana, jala mangulahon ibadat na sittong holan tu Ibana. Tapatudu do na holan Ibana Debata na tama disomba.​—Jaha Hesekiel 28:26.

^ par. 15 Umpamana, dang dipaloas halak Palistim adong tukkang logam di Israel. Lao patajoppon mata bajak ni nasida ikkon lao do halak Israel tu halak Palistim. Balga ni upa na digarar nasida dos ma i tu upa ni sasahalak na karejo piga-piga ari.​—1 Sam. 13:19-22.

^ par. 18 Najolo, kota Tirus on dipajongjong di sada pulo na marbatu-batu, dang pola dao sian pinggir ni laut. Hira-hira 50 kilometer ma di sabola utara ni Dolok Karmel. Di pudian ni ari, ditambai do bagian ni kota i, alai dang di pulo i be dibangun. Di bahasa Heber goar ni kota on Sur, lapatanna “Batu”.

^ par. 22 Dohot do Panurirang Jesaya, Jeremia, Joel, Amos, dohot Sakaria paboahon aha na lao masa taringot Tirus. Saut do sude hatorangan na di surirang ni nasida.​—Jes. 23:1-8; Jer. 25:15, 22, 27; Joel 3:4; Am. 1:10; Sak. 9:3, 4.