1-3. (1) ?Wan yɛ Pɔlu fɛli i naan ɔ nin i bé sínsín asɔnun’m be su-ɔ? ?Yɛ sran sɔ’n ti sɛ? (2) ?Ngue yɛ é wá wún i ndɛ tre nga nun-ɔn?

 BE FLƐ gbanflɛn kun kɛ Timote, ɔ ti juejue kpa. Yɛ atrɛkpa’n ɔ le afuɛ kɔe ablaɔn (20). Kɛ ɔ nin akoto Pɔlu bé nánti kɔ́’n, nn Pɔlu níɛn i siin. Listri nin Ikoniɔmun akpasua mɔ i su yɛ Timote fin’n w’a ka be sin lɔ. ?Be ɲrun lɔ’n yó sɛ? Pɔlu kwla wun i wlɛ kan, afin i ajalɛ nɲɔn su m’ɔ su tu’n yɛ ɔ o lɛ-ɔ. Ɔ si kɛ sa kekleekle wie’m bé wá tɔ́ be su. ?Yɛ gbanflɛn kan sɔ’n li? ?Ɔ́ kwlá jrán sa sɔ’m be ɲrun kekle?

² Pɔlu lafi Timote su tra Timote bɔbɔ ba’n. Pɔlu si kɛ ɔ ti cinnjin kɛ ɔ ɲan sran kpa kun naan ɔ nin i b’a tu ajalɛ’n. Ɔ si kɛ asɔnun’m be su sinsinlɛ’n, nin be fanngan wlalɛ’n timan junman pɔpɔ. Ɔ maan ɔ fata kɛ be jran kekle naan b’a kwla di junman sɔ’n. Yɛ ɔ fata kɛ be nɲɔn’n kusu be nuan sɛ be wun. ?Sanngɛ ngue ti-ɔ? Afin laa kun’n, ɔ nin Baanabasi be tuli ajalɛ. Yɛ be nuan mɔ w’a sɛman be wun’n ti’n, be titili nun.

³ Ndɛ tre nga nun’n, é wá wún wafa nga e kwla siesie ndɛ nga be tɔ e afiɛn’n i klanman’n. Asa ekun’n, é wá wún sa nga ti yɛ Pɔlu kpali Timote naan ɔ nin i bé sínsín asɔnun’m be su’n. Kpɛkun é wún i wlɛ kɛ akpasua sunianfuɛ’m be junman nga be di i andɛ’n, ɔ ti cinnjin dan.

4. ?Ngue ti yɛ Pɔlu tuli i ajalɛ nɲɔn su’n niɔn?

⁴ Ndɛ tre ng’ɔ sinnin lɛ’n nun’n, e wunnin kɛ kɛ Pɔlu nin Baanabasi nin Zida, ɔ nin Silasi be kannin ajalɛ nga be ɲrun dinfuɛ’m be fali’n i ndɛ kleli asɔnun ng’ɔ o Antiɔsu lɔ’n i nunfuɛ mun’n, i sɔ’n wlali be fanngan dan. ?I sin’n, ngue yɛ Pɔlu yoli-ɔ? Ɔ seli Baanabasi kɛ: “Siɛn’n, maan e sa e sin klɔ kwlaa nga e kannin Zoova i ndɛ’n lɔ’n be su. Maan e ko nian aniaan’m be osu, sɛ be wun ti kpa-o.” (Yol. 15:36) Nán kɛ Pɔlu su se kɛ be ko nian be nga b’a kaci Klisifuɛ uflɛuflɛ’n be osu sa ngbɛn-ɔn. Sa Nga Be Yoli’n fluwa’n kle sa nga ti yɛ Pɔlu tuli i ajalɛ nɲɔn su’n. I klikli’n yɛle kɛ ɔ yoli sɔ naan ɔ́ kán ajalɛ nga be ɲrun dinfuɛ’m be fali be’n, be ndɛ klé aniaan mun titi. (Yol. 16:4) I nɲɔn su’n, yɛle kɛ ɔ  sinsinnin asɔnun’m be su naan ɔ́ wlá be fanngan naan be lafi Ɲanmiɛn su wɔ be ɲrun. (Rɔm. 1:11, 12) ?Yɛ wafa sɛ yɛ andɛ’n Zoova i Lalofuɛ’m be nian ajalɛ nga akoto’m be kleli’n su-ɔ?

5. ?Wafa sɛ yɛ e Ɲrun Dinfuɛ’m be kle asɔnun’m be atin kpɛkun be wla be fanngan-ɔn?

⁵ Andɛ’n Klisi sin Zoova i Lalofuɛ’m be Ɲrun Dinfuɛ’m be lika kle i asɔnun’n i atin. Yɛ be Ɲrun Dinfuɛ sɔ’m be klɛ asɔnun nga be o mɛn wunmuan’n nun’n be lɛtri, yɛ be yi fluwa ko man be. Be fa fluwa sɔ mun sie i ɛntɛnɛti su wie. Asa ekun’n, be siesie aɲia mun, kpɛkun be fa ajalɛ wie mun naan b’a kan ndɛ b’a kle be. Aniaan sɔ mɔ Ɲanmiɛn kpali be sieli be ngunmin’n be yo sɔ naan bé klé asɔnun nga be o mɛn wunmuan’n nun’n be kwlaa be atin, naan bé wlá be fanngan. Asa ekun’n, e ɲrun dinfuɛ’m be kunndɛ kɛ be nin asɔnun’m be tinuntinun be afiɛn mantan. I sɔ’n ti yɛ be sunman aniaan wie mun naan be sinsin asɔnun’m be su-ɔ. I lɛ nun’n, e Ɲrun Dinfuɛ’m be kpali asɔnun kpɛnngbɛn nga be si be junman’n i di kpa’n be nun akpiakpi kpanngban naan be yo akpasua sunianfuɛ.

6, 7. ?Junman benin mun yɛ akpasua sunianfuɛ’m be di-ɔ?

⁶ Andɛ’n, kɛ akpasua sunianfuɛ’m be ju asɔnun kun nun’n, be fa be ɲin sie i aniaan’m be tinuntinun be su. Kpɛkun be wla be fanngan naan be lafi Ɲanmiɛn su kpa. I lɛ nun’n, be nian Klisifuɛ klikli’m be blɛ su aniaan kɛ Pɔlu sa’n, be ajalɛ’n su. Pɔlu seli i wiengu kun m’ɔ di junman sɔ’n wie kɛ: “Bo jasin fɛ’n. Sɛ lika’n ti kpa-o, sɛ ɔ timan kpa-o, nán jrɛnjrɛn i wun. Be nga be yo sa’n ijɔ be, tu sran’m be fɔ, wla sran’m be fanngan. Kɛ á yó sɔ’n, tra wɔ awlɛn, yɛ yo i kɛ sran m’ɔ si like kle’n ɔ fa yo’n sa. [. . . ] Bo jasin fɛ’n titi.”—2 Tim. 4:2, 5.

⁷ Kɛ ɔ ko yo naan akpasua sunianfuɛ’m b’a nanti ndɛ sɔ’n su’n, kɛ be ju asɔnun kun nun’n, be nin be yi mun nin aniaan mun be bo jasin fɛ’n i wafawafa kwlaa likawlɛ. Nanwlɛ, akpasua sunianfuɛ sɔ’m be bo jasin fɛ’n i juejue su yɛ be si like kle kpa. Be ajalɛ’n wla aniaan’m be fanngan dan. (Rɔm. 12:11; 2 Tim. 2:15) Akpasua sunianfuɛ’m be yi i nglo kɛ sa ng’ɔ o aniaan’m be su’n, ɔ lo be tra be bɔbɔ be su sa liɛ mun. Asa ekun’n, kannzɛ wia’n bó-o, annzɛ nzue’n tɔ́-o, annzɛ lika’n ti kekle-o, be fa be blɛ’n nin be wunmiɛn’n fa uka aniaan mun. (Fip. 2:3, 4) Kɛ be ju asɔnun kun nun mɔ bé íjɔ nzra nun’n, be fa Biblu’n kle be like, be wla be fanngan yɛ be man be afɔtuɛ. Sɛ e tinuntinun e bu ajalɛ nga aniaan sɔ’m be kle e’n i su akunndan’n, é kúnndɛ kpa kɛ é láfi Ɲanmiɛn su kɛ be sa.—Ebr. 13:7.

8. ?Kɛ Pɔlu seli Baanabasi kɛ be ko nian aniaan’m be osu’n, i sɔ’n yoli Baanabasi sɛ?

⁸ Kɛ Pɔlu seli Baanabasi kɛ be ko ‘nian aniaan’m be osu’n,’ ɔ kplinnin su. (Yol 15:36) Be nɲɔn’n b’a di junman likawlɛ le. Asa kusu’n, be si aniaan nga be o lika sɔ’m be nun’n, be kpa. (Yol 13:2–14:28) Ɔ maan kɛ Pɔlu seli  Baanabasi kɛ be di junman sɔ’n likawlɛ’n, ɔ wunnin kɛ i sɔ’n ti ajalɛ kpa. Sanngɛ ndɛ kun wa tɔli. Sa Nga Be Yoli’n 15:37 se kɛ: “Baanabasi fuali kpa kɛ ɔ́ fá Zan mɔ be flɛ i ekun kɛ Marki’n, naan ɔ nin be wɔ.” Nán ngwlɛlɛ afɛ ngbɛn sa yɛ Baanabasi su usa Pɔlu-ɔ. Sanngɛ ɔ “fuali kpa kɛ” ɔ́ fá Marki m’ɔ nin i be ti ngawangawa’n ɔ́ kɔ́ wie.

9. ?Ngue ti yɛ Pɔlu w’a kplinman su kɛ Marki su be su-ɔ?

⁹ Pɔlu w’a kplinman su. ?Ngue ti-ɔ? Biblu’n se kɛ: “Pɔlu waan nán maan be fɛ i be wɔ. Afin i nun nga be o Panfili lɔ’n, ɔ kpɔcili be. Ɔ nin be w’a ɔman junman’n i dilɛ.” (Yol. 15:38) I nun nga Pɔlu nin Baanabasi bé tú be ajalɛ klikli’n, Marki ɔli wie. Sanngɛ w’a guɛmɛn i bo. (Yol. 12:25; 13:13) I nun mɔ be o Panfili lɔ’n, Marki yacili i junman’n i dilɛ kpɛkun ɔ sɛli i sin Zerizalɛmun. Biblu’n kanman sa nga ti yɛ ɔ yacili be lɔ’n i ndɛ. Akoto Pɔlu buli i kɛ sa nga Marki yoli i lɛ’n timan kpa, naan ɔ ti sran kun mɔ be kwlá lafimɛn i su guɛmɛn i ti nin i bo-ɔ.

10. ?Kɛ akplowa dan kpa tɔli Pɔlu nin Baanabasi be afiɛn’n, ngue yɛ be yoli-ɔ?

¹⁰ Sanngɛ Baanabasi waan san fii ɔ́ fá Marki kɔ́. Pɔlu kusu waan ɔ kplinman su. Sa Nga Be Yoli’n ndɛ tre 15, i mma 39 se kɛ: “I sɔ’n ti’n, akplowa dan kpa wa tɔli be afiɛn. Ɔ maan be titili nun.” Baanabasi fali Marki, kpɛkun be fali mmeli’n be sali be sin Baanabasi i klɔ lɔ, yɛle kɛ Sipri lɔ. Pɔlu kusu ɔli i ɲrun. Biblu’n se kɛ: “Pɔlu kusu fali Silasi, yɛ be ɔli-ɔ. Ka naan b’a ɔ’n, aniaan’m be srɛli Zoova kɛ ɔ yi i aklunye dan’n i nglo i lika.” (Yol. 15:40) Kpɛkun be nɲɔn’n be sinnin ‘Siri nin Silisi klɔ’m be su, be wlali aniaan’m be fanngan.’—Yol. 15:41.

11. ?Sɛ ndɛ tɔ e nin e wiengu kun e afiɛn’n, ngue yɛ ɔ kwla uka e naan e afiɛn w’a saciman mlɔnmlɔnmlɔn-ɔn?

¹¹ Sa sɔ’n kpɛn e wla kɛ fɔ’n wo e kwlaa e nun. Klisifuɛ’m be ɲrun dinfuɛ mun yɛ be kpali Pɔlu nin Baanabasi kɛ be yo be janunfuɛ-ɔ. Kɔlɛ’n kɛ ɔ́ kɔ́ i ɲrun’n, Pɔlu wa kacili be ɲrun dinfuɛ sɔ’m be nun kun. Ɔ nin i sɔ ngba’n, fɔ’n m’ɔ o be nun’n ti’n, sa sɔ’n nun’n b’a kwlá nianman be wun su. ?Sanngɛ bé yáci sa sɔ’n i lɛ naan be afiɛn saci mlɔnmlɔnmlɔn? Kannzɛ fɔ’n o Pɔlu nin Baanabasi be nun’n, sanngɛ be ti wun ase kanfuɛ yɛ be bu akunndan kɛ Klisi sa. Ɔ maan kɛ ɔ́ kɔ́ i ɲrun’n, be yacili be wun sa’n cɛli be wiengu, kpɛkun be kacili janvuɛ ekun. (Efɛ. 4:1-3) Kɛ ɔ cɛli kan bɔbɔ’n, Pɔlu nin Marki be dili junman uflɛ wie mun likawlɛ. a—Kol. 4:10.

12. ?Nzuɛn benin mun yɛ ɔ fata kɛ akpasua sunianfuɛ mun nin asɔnun kpɛnngbɛn onga’m be yi be nglo-ɔ?

¹² Ɔ ti su kɛ sa sɔ’n nun’n, Pɔlu nin Baanabasi be fali be wiengu wun ya dan kpa. Sanngɛ i sɔ’n timan be nzuɛn. Afin Baanabasi i klun ti ufue yɛ ɔ ta aniaan’m be uka. I sɔ’n ti’n, nɛ́n i dunman kpakpa mɔ yɛle Zozɛfu’n, yɛ aniaan’m be fa flɛ i-ɔ. Sanngɛ i suan dunman mɔ yɛle Baanabasi’n yɛ be fa flɛ  i-ɔ. Dunman sɔ’n i bo’n yɛle kɛ “Sran Fɔnvɔfuɛ.” (Yol. 4:36) Pɔlu kusu i klun ti ufue wie, yɛ sran ndɛ lo i. (1 Tes. 2:7, 8) Andɛ kusu’n, ɔ fata kɛ akpasua sunianfuɛ mun nin asɔnun kpɛnngbɛn onga’m be nian Pɔlu nin Baanabasi be ajalɛ’n su. Ɔ fata kɛ be yo wun ase kanfuɛ. Yɛ ɔ fata kɛ be yo be niaan nga be o asɔnun’n nun’n nin be wiengu asɔnun kpɛnngbɛn’m be ye wie. Yɛ maan be kle kɛ sran ndɛ lo be.—1 Piɛ. 5:2, 3.

13, 14. (1) ?Wan yɛle Timote? ?Yɛ atrɛkpa’n, blɛ benin nun yɛ Pɔlu wunnin i-ɔ? (2) ?Ngue ti yɛ Pɔlu fɛli i ɲin sieli Timote su-ɔ? (3) ?Junman benin yɛ be fa mannin Timote-ɔ?

¹³ Kɛ Pɔlu tú i ajalɛ nɲɔn su’n, ɔ sinsinnin asɔnun nga be o Rɔmunfuɛ’m be akpasua nga be flɛ i Galasi’n, be su. Kpɛkun ɔ juli Dɛɛbe nin Listri lɔ wie. Biblu’n se ekun kɛ “Zezi i sɔnnzɔnfuɛ kun o lɔ, be flɛ i Timote. Zifu bla kun m’ɔ ti Zezi i sɔnnzɔnfuɛ’n i wa-ɔ, sanngɛ i si ti Glɛki.”—Yol. 16:1. b

¹⁴ Kɛ afuɛ kɔe 47 nun mɔ Pɔlu tú i ajalɛ klikli’n yɛ atrɛkpa’n, ɔ wunnin Timote nin i awlofuɛ mun-ɔn. Yɛ kɛ afuɛ nɲɔn annzɛ nsan kun sinnin’n, ɔ fɛli i ɲin sieli i gbanflɛn kan sɔ’n su kpa. ?Ngue ti-ɔ? Afin ‘aniaan’m be kɛn i wun ndɛ kpa.’ Nán aniaan nga be o i klɔ’n su lɛ’n, be ngunmin yɛ be kɛn i wun ndɛ kpa-ɔ. Sanngɛ aniaan nga be o asɔnun nga be mantan be lɛ’n be nun’n, be bo i dunman kpa wie. Ɲanmiɛn Ndɛ’n se kɛ aniaan nga be tran Listri nin Ikoniɔmun’n be bo i dunman kpa wie. Kusu nn klɔ sɔ mun be afiɛn’n ti nun kilo kɔe ablasan (30). (Yol. 16:2) Kɛ ɔ yoli sɔ’n, Ɲanmiɛn wawɛ’n maan asɔnun kpɛnngbɛn’m be mannin Timote i junman cinnjin kpa kun. Yɛle kɛ ɔ uka Pɔlu nin Silasi naan be wlan sin asɔnun’m be su.—Yol. 16:3.

15, 16. ?Ngue ti yɛ aniaan’m be kan Timote i wun ndɛ kpa-ɔ?

¹⁵ ?Ngue ti yɛ sran’m be kannin Timote i wun ndɛ kpa sɔ-ɔ? ?Ngwlɛlɛ m’ɔ si i’n ti-ɔ? ?Annzɛ i sran waka m’ɔ ti klanman’n ti-ɔ? ?Annzɛ kusu ninnge ng’ɔ si be yo’n be ti-ɔ? Blɛ sunman’n ninnge sɔ’m be su yɛ sran’m be fa be ɲin be sie-ɔ. Ɲanmiɛn nuan ijɔfuɛ Samiɛli bɔbɔ fɛli i ɲin sieli i like nga i ɲinma guɛli i wun’n su. Sanngɛ Zoova kpɛnnin i wla kɛ: “Wafa nga klɔ sran wun ninnge mun’n, ɔ nin Ɲanmiɛn liɛ’n timan kun. Afin klɔ sran liɛ’n, like nga i ɲinma tɛ i’n yɛ ɔ nian-ɔn. Sanngɛ Zoova liɛ’n, ɔ nian sran’n i awlɛn’n nun.” (1 Sam. 16:7) Ɔ maan nán like nga Timote si i yo’n ti yɛ i niaan Klisifuɛ’m be kɛnnin i wun ndɛ kpa-ɔ, sanngɛ nzuɛn kpa m’ɔ yi i nglo’n ti-ɔ.

¹⁶ Kɛ afuɛ wie’m be sinnin’n, akoto Pɔlu kannin nzuɛn nga Timote yi be nglo’n be ndɛ. Ɔ seli kɛ Timote ti sran kpa, sran ndɛ lo i, yɛ ɔ di Ɲanmiɛn junman’n i juejue su. (Fip. 2:20-22) Asa ekun’n, Timote ti sran kun m’ɔ lafi Ɲanmiɛn su ‘sakpa-ɔ.’—2 Tim. 1:5.

17. ?Andɛ’n wafa sɛ yɛ gbanflɛn nin talua’m be kwla nian Timote i ajalɛ’n su-ɔ?

 ¹⁷ Andɛ’n, gbanflɛn nin talua kpanngban be yi nzuɛn kpa’m be nglo kɛ Timote sa. I sɔ mɔ be yo’n ti’n, kannzɛ bɔbɔ be nin-a yoman kaklaka’n, be bo be dunman kpa Zoova nin sran’m be ɲrun. (Ɲan. 22:1; 1 Tim. 4:15) Be suman Ɲanmiɛn gblɛ nun. (Jue. 26:4) Ɔ maan gbanflɛn nin talua sɔ’m be kwla di junman cinnjin wie mun asɔnun’n nun kɛ Timote sa. Kɛ be kaci jasin bofuɛ mɔ i sin’n be fa be wun man Zoova mɔ be yo be batɛmun’n, i sɔ’n yo asɔnun’n i nunfuɛ’m be kwlaa be fɛ.

18. (1) ?Kɛ Pɔlu nin Timote bé sínsín asɔnun’m be su’n, junman benin yɛ be dili-ɔ? (2) ?Yɛ i su ye benin yɛ asɔnun’m be ɲɛnnin i-ɔ?

¹⁸ Pɔlu nin Timote be dili junman likawlɛ lele afuɛ kpanngban. Kɛ mɔ be sinsin asɔnun fanunfanun’m be su’n ti’n, be dili junman kwlaa nga be ɲrun dinfuɛ’m be fa wlali be sa nun’n. Biblu’n se kɛ: “Kɛ be sinsinnin klɔ sɔ’m be su’n, mmla nga akoto mun nin kpɛnngbɛn nga be o Zerizalɛmun lɔ’n be nuan sɛli su’n, be boli be su kleli aniaan mun naan be nian su be nanti.” (Yol. 16:4) Asɔnun’m be kusu be niannin atin nga akoto mun nin kpɛnngbɛn nga be o Zerizalɛmun lɔ’n be kleli be’n su be nantili. Yɛ i sɔ mɔ be yoli’n ti’n, “asɔnun’m be nunfuɛ’m be lafili Ɲanmiɛn su kpa trali laa’n, kpɛkun cɛn kwlakwla sran’m be sɔn uka su.”—Yol. 16:5.

19, 20. ?Ngue ti yɛ ɔ ti cinnjin kɛ e ɲin yi ‘be nga be kle e atin’n,’ yɛ e fa atin nga be kle e’n su-ɔ?

¹⁹ Andɛ kusu’n, Zoova i Lalofuɛ’m be ɲin yi ‘be nga be kle be atin’n,’ yɛ be fa atin nga be kle be’n su. I sɔ’n ti’n, be ɲan su mmlusuɛ kpanngban kpa. (Ebr. 13:17) Mɛn’n nun sa’m be kaci tititi. I sɔ’n ti’n, ɔ ti cinnjin kɛ e fa e ɲin e sie i atin nga ‘junman difuɛ nanwlɛfuɛ m’ɔ si ngwlɛlɛ’n’ kle e’n su, yɛ e nian su e nanti. (Mat. 24:45; 1 Kor. 7:29-31) Sɛ e yo sɔ’n, é láfi Ɲanmiɛn su kpa tititi, kpɛkun e su yoman mɛn’n nun sa’m be wie fi.—Zak. 1:27.

²⁰ Fɔ’n wo Pɔlu nin Baanabasi nin Marki nin kpɛnngbɛn nga Ɲanmiɛn kpali be’n be nun. Andɛ kusu’n, fɔ’n wo aniaan nga be nian e su’n, nin e Ɲrun Dinfuɛ mun bɔbɔ be nun wie. (Rɔm. 5:12; Zak. 3:2) Sanngɛ e Ɲrun Dinfuɛ’m be nian Ɲanmiɛn Ndɛ’n su yɛ be nanti-ɔ. Asa ekun’n, be nian ajalɛ nga akoto’m be kleli’n su. (2 Tim. 1:13, 14) I sɔ’n ti’n, e kwla lafi be su. Yɛ junman nga be di’n ti’n, asɔnun’n i nunfuɛ’m be ɲan wunmiɛn be su Ɲanmiɛn titi, kpɛkun be lafi i su kpa.