1, 2. (a) ?Ngue yɛ sran ng’ɔ klo Ɲanmiɛn’n, ɔ yo-ɔ? (b) ?Kosan benin mun yɛ like suanlɛ nga wá tɛ́ be su-ɔ?

E KLO e Si Zoova. Afin “ɔ dun mmua kloli ye.” (1 Zan 4:19) Like ng’ɔ kle sɔ’n, yɛle kɛ ɔ seli kɛ ɔ́ yrɛ́ i sufuɛ nanwlɛfuɛ’m be su. Klolɛ mɔ e klo Zoova’n ti’n, e lafi i su. E si kɛ be nga be klo i’n, ɔ́ yí i wun klé be.​—An kanngan Ebre Mun 11:6 nun.

² Zoova klo sran su yralɛ. Sɛ sran kun bumɛn i kɛ Ɲanmiɛn kwla yi i wun kle i sufuɛ nanwlɛfuɛ mun’n, nn ɔ lafimɛn i su kpa. Afin, sran ng’ɔ lafi Ɲanmiɛn su’n, ɔ ‘si weiin kpa kɛ w’a ɲan like nga i wla o su’n.’ (Ebre Mun 11:1) Ɔ lafi su kpa kɛ Ɲanmiɛn yrɛ i sufuɛ nanwlɛfuɛ’m be su. ?Kɛ e lafi su kɛ Ɲanmiɛn yrɛ i sufuɛ’m be su’n, ngue ti yɛ i sɔ’n ti kpa dan-ɔn? ?Wafa sɛ yɛ lalafuɛ nun’n, Zoova yili i wun kleli i sufuɛ mun-ɔn? ?Wafa sɛ yɛ ɔ yi i wun kle e wie andɛ-ɔ? Like suanlɛ nga wá tɛ́ kosan sɔ’m be su.

3. ?Ngue yɛ Malasi 3:10 nun’n, Zoova seli kɛ ɔ́ yó ɔ?

³ Ɲanmiɛn Zoova seli kɛ ɔ́ yí i wun klé i sufuɛ nanwlɛfuɛ mun. Ɔ kunndɛ kɛ e tu e klun e su i, yɛ e lafi su kɛ ɔ́ yrá e su. Afin ɔ seli kɛ: “Amun sa min sɔ be nian. Sɛ m’an tike-man nyanmiɛn su lɔ anuan’n m’an man-man amun naan m’an man-man amun ninnge kpakpa lele w’a bobo-man amun su cɛ’n, wuun nán min-ɔn.” (Malasi 3:10) Kɛ e tu e klun e su Zoova’n, e kle kɛ e si ye.

4. ?Ngue ti yɛ e kwla lafi ndɛ nga Zezi kannin m’ɔ o Matie 6:33 nun’n su-ɔ?

⁴ Zezi seli i sɔnnzɔnfuɛ mun kɛ, sɛ be dun mmua fa be wun man Ɲanmiɛn maan ɔ sie be’n, Ɲanmiɛn nían be lika. (An kanngan Matie 6:33 nun.) Afin, i bɔbɔ si kɛ like nga Ɲanmiɛn se kɛ ɔ́ yó’n, ɔ yo i titi. (Ezai 55:11) E kusu e kwla lafi su kɛ like nga Zoova seli kɛ ɔ́ yó’n, ɔ́ yó mán e. Afin, ɔ seli kɛ: “N su yaci-man wɔ, n su kpɔci-man wɔ mlɔnmlɔn.” (Ebre Mun 13:5) Ndɛ sɔ mɔ Zoova kannin’n ti’n, e lafi ndɛ nga Zezi kannin m’ɔ o Matie 6:33 nun’n su.

5. ?Ngue ti yɛ ndɛ nga Zezi kan kleli Piɛli’n, ɔ wla e kwlaa e fanngan-ɔn?

⁵ Cɛn kun’n, akoto Piɛli usali Zezi kɛ: “Nian, y’a yaci e ninnge’n kwlaa y’a su ɔ su. ?Nguɛ yɛ é nyɛ́n i-ɔ?” (Matie 19:27) Kɛ Piɛli usali sɔ’n, Zezi w’a ijɔmɛn i. Sanngɛ, ndɛ ng’ɔ kannin’n, ɔ  kan mɛnnin i sɔnnzɔnfuɛ’m be kwlaa. Ɔ seli kɛ be ɲin mɔ be mian be su Ɲanmiɛn’n, ɔ su kaman ngbɛn. Cɛn wie lele Zezi nin i akoto mun nin Ɲanmiɛn i sufuɛ nanwlɛfuɛ wie’m bé dí famiɛn ɲanmiɛn su lɔ. Sanngɛ dɔ nga su’n, Ɲanmiɛn wla fiman e su. Afin Zezi seli kɛ: “Sran kwlaa nga min ti ɔ yaci sɛ i awlo o, sɛ i niaan bian o, sɛ i niaan bla o, sɛ i si o, sɛ i nin o, sɛ i wa o, sɛ i asiɛ o, ɔ́ nyán be wunsu kpɛ ya, yɛ ɔ́ nyán anannganman nguan.” (Matie 19:29) Be nga e nin be e su Ɲanmiɛn dɔ nga su’n, wie’m be kaci e si annzɛ e nin, annzɛ e niaan, annzɛ e wa. Ninnge nga e niaan sɔ’m be yo man e’n, be ti kpa lele tra like kwlaa nga Ɲanmiɛn sulɛ’n ti’n, e yacili be’n.

6. ?Kɛ e si kɛ Zoova waan ɔ́ yrá e su’n ti’n, ngue yɛ e kwla yo-ɔ?

⁶ Kɛ é sé yɛ’n, Ɲanmiɛn yra e su dan. Sanngɛ e lafi su kɛ cɛn wie lele’n, ɔ́ yrá e su dan kpa ekun. (1 Timote 4:8) Zoova bɔbɔ seli kɛ ɔ́ yrɛ́ i sufuɛ’m be su. Kɛ e si sɔ’n ti’n, e ɲan wunmiɛn e jran sa’m be ɲrun kekle. Nanwlɛ, e lafi su kpa kɛ “be nga be kunndɛ [Ɲanmiɛn’n], ɔ́ yí i wun klé be.” I sɔ’n ti, e nanti seiin titi.​—Ebre Mun 11:6.

7. ?Ngue ti yɛ like nga e wla o su’n ti kɛ mmeli i blalɛ’n mɔ be fa jrɛn i’n sa-ɔ?

⁷ Kɛ Zezi kán Ɲanmiɛn ndɛ oka’n su lɔ’n, ɔ seli kɛ: “Amun mo’n ɔ́ wá yó dan nyanmiɛn su lɔ. I sɔ’n ti, maan amun klun jɔ, maan amun wun blibli amun. Afin laa kɛ be kleli Nyanmiɛn nuan ijɔfuɛ’m be yalɛ sɔ-ɔ, i sin naan b’a wu amun.” (Matie 5:12) Wafa nga Ɲanmiɛn yó i sufuɛ’m be mo’n, yɛle kɛ wie’m bé kɔ́ ɲanmiɛn su. Yɛ wie’m be ɲán anannganman nguan asiɛ’n su wa. I sɔ’n ti, maan e “klun jɔ.” Yɛ maan e “wun blibli” e. (Jue Mun 37:11; Lik 18:30) Sɛ e lafi su kɛ é kɔ́ ɲanmiɛn su o, annzɛ é ká asiɛ’n su wa o, like nga e wla o su’n “ti kɛ mmeli i blalɛ’n bɔ be fa jrɛn i’n sa, ɔ tra ye ase.” (Ebre Mun 6:17-20) Kɛ aunmuan fita dan kpa’n, mmeli’n i blalɛ’n trɛ i ase. Ɔ maan, mmeli’n utuman. I wafa kunngba’n, like nga e wla o su’n ti’n, kɛ sa’m be tɔ e su’n, e jran kekle.

8. ?Ngue ti yɛ like nga e wla o su’n ti’n, e kokoman dan-ɔn?

⁸ Like nga e wla o su’n ti, e kokoman dan. Afin, ɔ cici e wla. Zoova seli kɛ e fa sa ng’ɔ o e su’n kwlaa wlɛ i sa nun, naan ɔ́ súan e bo. I sɔ’n fɔnvɔ e dan. (Jue Mun 55:23) Maan e lafi su kpa kɛ Zoova “kwla yo sa dan tra like nga e srɛ i kɛ ɔ yo’n i kwlaa.” (Efɛzfuɛ Mun 3:20) Nanwlɛ, Zoova úka e. Like nga ɔ́  yó mán e’n, “ɔ́ trá like nga e srɛ i kɛ ɔ yo’n i kwlaa.”

9. ?Ngue yɛ é yó naan Zoova w’a yi i wun w’a kle e-ɔ?

⁹ Maan e lafi Zoova su kpa. Yɛ e nanti like ng’ɔ kle e’n su. I liɛ’n, ɔ́ yí i wun klé e. Moizi seli Izraɛlifuɛ mun kɛ: “Anannganman amun Nyanmiɛn’n ɔ́ wá yó amun ye mɛn nga w’a fa man amun kɛ amun ko fa’n nun. Sanngɛ ɔ fata kɛ amun ti Anannganman amun Nyanmiɛn’n i aniɛn, naan amun fa mmla nga ḿ mán amun ndɛ yɛ’n be su. Sɛ Anannganman amun Nyanmiɛn’n ko yo amun ye kɛ ɔ kan kleli amun’n sa’n, amún bó nvle sunman be bosia.” (Mmla’n 15:4-6) Nanwlɛ, sɛ e nin Zoova e nanti klanman titi’n, maan e lafi su kɛ ɔ́ yrá e su.

10, 11. ?Wafa sɛ yɛ Zoova yili i wun kleli Zozɛfu-ɔ?

¹⁰ E bɔbɔ e kpa yolɛ ti’n, Ɲanmiɛn maan be klɛli Biblu’n. Kɛ e kanngan nun’n, e wun wafa nga Ɲanmiɛn yili i wun kleli i sufuɛ wie mun’n. (Rɔmfuɛ Mun 15:4) Be nun kun yɛle Zozɛfu. I niaan’m be yoli i atɛ. Kɛ ɔ́ kɔ́ i ɲrun’n, i min’n i yi’n ɔ tɔnnin i suɛn. I sɔ’n ti, be wlɛli i bisua Ezipti lɔ. Ɔ nin i sɔ ngba’n, Zozɛfu nin Zoova be afiɛn’n mantannin titi. Biblu’n se kɛ: “Anannganman nin Zozɛf o nun. Ɔ yoli i kpa. [...] Ɔ yo maan like kwlaa ng’ɔ yo, ɔ yo ye.” (Bo Bolɛ 39:21-23) Zozɛfu wunnin ɲrɛnnɛn. Sanngɛ, ɔ fɛ i wun wlali Ɲanmiɛn sa nun titi.

¹¹ Kɛ afuɛ kpanngban sinnin’n, Ezipti famiɛn’n yili Zozɛfu. Kpɛkun, Zozɛfu yoli Ezipti lɔ sran dan kun. I yɛ ɔ mantan Ezipti famiɛn’n niɔn. (Bo Bolɛ 41:1, 37-43) Kɛ ɔ́ kɔ́ i ɲrun’n, Zozɛfu nin i yi’n, be wuli ba yasua nɲɔn. Ɔ “tɔnnin kpɛnngbɛn’n i dunman kɛ Manase. Afin ɔ seli kɛ: ‘Nyanmiɛn maan min wla w’a fi min afɛ’n kwlakwla nin nun tilɛ nga e nin min osufuɛ mun e tili nun’n be su.’” (Bo Bolɛ 41:51, 52) Zoova yili i wun kleli Zozɛfu i su m’ɔ lafi’n ti. Ɔ maan, kɛ awe’n kpɛnnin’n, ɔ kwla niannin Izraɛlifuɛ mun nin Eziptifuɛ’m be lika. Zozɛfu bɔbɔ wunnin i wlɛ kɛ Ɲanmiɛn i fanngan nun ti yɛ ɔ kwla yoli sɔ-ɔ.​—Bo Bolɛ 45:5-9.

12. ?Ngue ti yɛ Zezi kwla jrannin kekle-ɔ?

¹² Zezi Klist kusu wunnin i ɲrun. Sanngɛ, ɔ jrannin kekle. I sɔ’n ti, Ɲanmiɛn yrɛli i su. ?Ngue ti yɛ Zezi kwla jrannin kekle-ɔ? Ɲanmiɛn Ndɛ’n se kɛ: “Kɛ ɔ bu i klun b’ɔ́ wá jɔ́’n i akunndan’n, ɔ kplinnin su maan be kunnin i waka’n su, w’a bu-mɛn i nyin ase gualɛ’n i like fi.” (Ebre Mun 12:2) Zezi si kɛ sɛ ɔ jran kekle’n, sran’m bé bó Ɲanmiɛn i dunman fɛ. I sɔ’n ti, i klun jɔli. Sa nga Zezi yoli’n, ɔ yoli Zoova fɛ.  Ɔ maan, ɔ yrali Zezi su dan. Biblu’n se kɛ Zezi “w’a ko tran Nyanmiɛn i bia’n i fama su.” Ɔ se ekun kɛ: “I sɔ’n ti yɛ Nyanmiɛn fɛ i sieli like’n kwlaa su bɔ i dunman’n fu trali dunman’n kwlaa nin-ɔn.”​—Filipfuɛ Mun 2:9.

13, 14. ?Wafa sɛ yɛ Zoova bu like nga e yo e mɛn i’n niɔn?

¹³ Like kwlaa nga e tu klun e yo e man Zoova’n, maan e lafi su kɛ ɔ bu i like dan. Zoova si kɛ wie liɛ’n, e lafiman su kɛ e kwla yo like e mɛn i. Ɔ si kɛ junman ndɛ’n ti, annzɛ e awlofuɛ’m be lika nianlɛ’n ti, wie liɛ’n e koko. Ɔ si kɛ tukpacɛ annzɛ e wla m’ɔ bo e wun’n ti’n, e kwlá sumɛn i juejue su kɛ laa’n sa. Sanngɛ i kwlaa m’ɔ yoli o, maan e lafi su kpa kɛ Zoova i ɲin kpaman e ɲin mɔ e mian e su i’n su.​—An kanngan Ebre Mun 6:10, 11 nun.

¹⁴ Maan e wla kpɛn su titi kɛ, kɛ be srɛ Zoova’n, ɔ “ti.” I sɔ’n ti, sɛ e srɛ i’n, maan e lafi su kɛ ɔ́ tí. (Jue Mun 65:3) Ɲanmiɛn, “ti e Si, ɔ si aunnvuɛ, ɔ ti Nyanmiɛn kun b’ɔ jran e sin sa’n kwlaa nun.” I sɔ’n ti, like kwlaa ng’ɔ fata kɛ e ɲɛn i naan e nin i e afiɛn’n w’a mantan titi’n, ɔ́ fá mán e. Wie liɛ’n, ɔ sin e niaan Klistfuɛ’m be lika yɛ ɔ man e like sɔ’n niɔn. (2 Korɛntfuɛ Mun 1:3) Kɛ e si e wiengu’m be aunnvuɛ’n, i sɔ’n yo Zoova fɛ. Biblu’n se kɛ: “Like nga sran kun fa cɛ yalɛfuɛ’n, ɔ ti kɛ Anannganman yɛ w’a fa mɛn i sa. Ɔ maan Anannganman ɔ́ yó i mo.” (Nyanndra Mun 19:17; Matie 6:3, 4) Maan e yo e niaan’m be ye. Sɛ e yo sɔ’n, ɔ ti kɛ Zoova yɛ y’a mɛn i like sa. Yɛ cɛn wie lele’n, ɔ́ yó e mo.

15. ?Ngue yɛ a lafi su kɛ á ɲɛ́n i ɔ? (An nian desɛn ng’ɔ o kan like suanlɛ’n bo i lɛ’n.)

¹⁵ Be nga Ɲanmiɛn kpali be sieli be ngunmin’n, be lafi su kɛ Zezi wá mán be “like nga be fa yo sran ng’ɔ yo kpa’n i mo’n.” (2 Timote 4:7, 8) Sanngɛ, sɛ e nunman Klistfuɛ sɔ’m be nun wie’n, nán maan e bu i kɛ Ɲanmiɛn su yoman e mo wie. Sran miliɔn kpanngban kpa be ti Zezi i “bua’m be wie” mun. Yɛ be wun blibli be kɛ bé ɲán anannganman nguan asiɛ’n su wa. Blɛ sɔ nun’n, “be wun jɔ́ be kpa fɔuun.”​—Zan 10:16; Jue Mun 37:11.

16. ?Ndɛ benin yɛ ɔ o 1 Zan 3:19, 20 nun m’ɔ fɔnvɔ e-ɔ?

¹⁶ Wie liɛ’n, e bu i kɛ like nga e yo man Zoova w’a sɔnman, annzɛ Zoova i klun jɔman su. Wie liɛ bɔbɔ’n, e bu i kɛ e nin mo yolɛ fi fataman. Sanngɛ, maan e wla kpɛn su titi kɛ “Nyanmiɛn ti dan tra e klun akunndan’n, yɛ ɔ si sa’n kwlaa-a.” (An kanngan 1 Zan 3:19, 20 nun.) E klo Zoova yɛ e lafi i su. I ti yɛ e su i-ɔ. I sɔ’n ti, maan e lafi su kɛ like nga e yo mɛn i’n, sɛ ɔ ti kaan sa bɔbɔ’n, i wla su fiman su.​—Mark 12:41-44.

17. ?Wafa sɛ yɛ Zoova yrɛ i sufuɛ’m be su andɛ-ɔ?

¹⁷ Satan i mɛn’n i awieliɛ blɛ nga nun bɔbɔ’n, Zoova yrɛ i sufuɛ’m be su. Zoova kle e like kpanngban. I fanngan nun’n, e le niaan mɛn wunmuan’n  nun. I sɔ’n ti, e di alaje. (Ezai 54:13) Kɛ nga Zezi fa kannin’n sa’n, kɛ é sé yɛ’n, Zoova maan e nin i sufuɛ nga be o asiɛ wunmuan’n su’n, e tran kɛ awlobo kun nunfuɛ mun sa. (Mark 10:29, 30) Asa ekun’n, be nga be tu be klun be kunndɛ Ɲanmiɛn’n, be wun jɔ be fɔuun. Yɛ be klun jɔ.​—Filipfuɛ Mun 4:4-7.

18, 19. ?Kɛ Zoova yi i wun kle i sufuɛ mun’n, wafa sɛ yɛ i sɔ’n yo be-ɔ?

¹⁸ Zoova i sufuɛ nga be o asiɛ wunmuan’n su’n, be wun kɛ Zoova yi i wun kle be. I wie yɛle aniaan bla kun liɛ’n. Be flɛ i kɛ Bianka, ɔ tran Alemaɲin. Ɔ seli kɛ: “Sa’m be o min su. Sanngɛ, n wun kɛ Zoova suan min bo titi. N wunman like nga ń yó ń fá lɛ́ i ase’n. Mɛn’n w’a yo kekle dan. Sanngɛ, kɛ mɔ e nin Zoova e di junman’n ti’n, min wun usuman min. Like kwlaa nga n tu n klun n yo n mɛn i’n, ɔ yi man min kpɛ ya.”

¹⁹ Be flɛ aniaan bla kun ekun kɛ Pola. Ɔ le afuɛ 70, yɛ ɔ tran Kanada. I wi’n yo i ya kpa. I sɔ’n ti, ɔ kwlaman nanti kpa. Sanngɛ, ɔ bo jasin fɛ’n titi. Ɔ seli kɛ: “N bo jasin fɛ’n i telefɔnun nun. Yɛ n bo n kle sran kwlaa nga n wun be’n. Biblu’n nun ndɛ mma nga be wla min fanngan’n, n klɛ n sie i fluwa kun nun. Yɛ n kanngan be nun cɛn kunngun. N flɛ fluwa sɔ’n kɛ ‘min fluwa m’ɔ de min’n.’ Kɛ e bu like nga Zoova se kɛ ɔ́ yó mán e’n i akunndan’n, e wla boman e wun lele. Sa’n kwlaa nun’n, Zoova suan e bo titi.” Atrɛkpa’n, sa ng’ɔ o e su’n, ɔ timan kɛ Bianka nin Pola be liɛ’n sa. Sanngɛ, wafa nga Zoova yi i wun kleli e bɔbɔ nin e niaan mun’n, maan e wla kpɛn su. Nanwlɛ, Zoova yra e su andɛ. Yɛ cɛn wie lele’n, ɔ́ yrá e su kpa ekun. Sɛ e bu i kwlaa sɔ’n i su akunndan’n, é ɲán su ye dan.

20. ?Sɛ e tu e klun e su Zoova titi’n, ngue yɛ é ɲɛ́n i-ɔ?

²⁰ Kɛ e tu e klun e srɛ Ɲanmiɛn’n, maan e wla kpɛn su kɛ “mo yolɛ dan kpa o su.” Maan e “yo Nyanmiɛn klun sa.” Sɛ e yo sɔ’n, é ‘ɲán like nga i waan ɔ́ fá mán’ e’n. (Ebre Mun 10:35, 36) I sɔ’n ti, maan e lafi Ɲanmiɛn su kpa titi. Yɛ maan e yo like kwlaa nga e kwla yo naan y’a su i titi’n. Sɛ e yo sɔ’n, Zoova yí i wun klé e.​—An kanngan Kolɔsfuɛ Mun 3:23, 24 nun.