1, 2. ?Ngue ti yɛ Ɲanmiɛn yili i sa Saili su-ɔ? (An nian desɛn ng’ɔ o kan like suanlɛ’n bo i bo lɛ’n.)

KƐ ZOOVA síe Saili famiɛn’n, ɔ wunnin kɛ Saili ti wun ase kanfuɛ. (1 Samiɛl 9:1, 2, 21; 10:20-24) Sanngɛ, Saili wa yoli tutrefuɛ. Yɛle kɛ cɛn kun’n, Filistifuɛ’m be bali kpanngban kpa kɛ be nin Izraɛlifuɛ’m bé kún. Blɛ sɔ nun’n, Ɲanmiɛn nuan ijɔfuɛ Samiɛli seli Saili kɛ ɔ́ wá yí tɛ mán Zoova. Kɛ ɔ́ cɛ́ mɔ Samiɛli baman’n, srɛ kunnin Izraɛlifuɛ mun. Ɔ maan, be nun sunman be bo sandili Saili wun. Saili kusu w’a kwlá minndɛman lele. I bɔbɔ yili tɛ’n. I sɔ’n ti, Ɲanmiɛn i klun w’a jɔmɛn i wun. Afin, nɛ́n i yɛ ɔ fata kɛ ɔ yi tɛ’n niɔn.—1 Samiɛl 13:5-9.

² Kɛ Samiɛli bali’n, ɔ ijɔli Saili. Afin, i ɲin w’a yiman Zoova. Sanngɛ, Saili w’a bumɛn i kɛ ɔ yoli sa tɛ. Kpɛkun, ɔ fali sa m’ɔ yoli’n guali sran uflɛ su. (1 Samiɛl 13:10-14) Kɛ ɔ fɛ i lɛ’n, Saili wa yoli sa tɛtɛ wie mun ekun. I sɔ’n ti, Zoova yili i sa i su. (1 Samiɛl 15:22, 23) Saili boli i famiɛn dilɛ’n i bo klanman cɛ. Sanngɛ i agualiɛ su’n, ɔ yoli sa tɛ dan.—1 Samiɛl 31:1-6.

3. (a) ?Wafa sɛ yɛ sran sunman be bu be wun ase kanlɛ’n niɔn? (b) ?Kosan benin mun yɛ like suanlɛ nga wá tɛ́ be su-ɔ?

 ³ Andɛ’n, sran sunman be bu i kɛ sran ng’ɔ ti wun ase kanfuɛ’n, i liɛ kwlá yoman ye. I sɔ’n ti, be yo be wun dandan. Mɛn’n nun sran dan kun seli kɛ: “Kɛ be se kɛ sran kun ti wun ase kanfuɛ’n, nɛ́n i yɛle min. N kunndɛman kɛ ń yó i sɔfuɛ kaan sa.” ?Sanngɛ, ngue ti yɛ ɔ ti cinnjin kɛ Klistfuɛ’m be yo wun ase kanfuɛ-ɔ? ?Ngue yɛ wun ase kanfuɛ’n, ɔ yo-ɔ? ?Yɛ ngue yɛ ɔ yoman-ɔn? ?Wafa sɛ yɛ blɛ kekle nun bɔbɔ’n, e kwla kle kɛ e ti wun ase kanfuɛ-ɔ? Like suanlɛ nga wá tɛ́ kosan klikli nɲɔn’m be su. Kpɛkun, i sin liɛ’n tɛ́ kosan kasiɛn’n su.

4. ?Ngue yɛ wun tufuɛ’n, ɔ yo-ɔ?

⁴ Biblu’n kle kɛ be wun ase kanlɛ’n, ɔ nin tutre dilɛ’n, be ti kɛ wia nin aosin’n sa. (An kanngan Nyanndra Mun 11:2 nun.) Kɛ Davidi srɛ́ Ɲanmiɛn’n, ɔ seli kɛ: “Wun tufuɛ’m be ti, sasa min bɔ n ti ɔ sufuɛ’n.” (Jue Mun 19:14) ?Ngue yɛ wun tufuɛ’n, ɔ yo-ɔ? I sɔfuɛ’n, ɔ kwlá trɛmɛn i awlɛn, yɛ ɔ yo i wun dandan. Ɔ maan wie liɛ’n, ɔ yo like mɔ nɛ́n i yɛ ɔ fata kɛ ɔ yo’n. Fɔ m’ɔ o e nun’n ti, wie liɛ’n, e yo sa m’ɔ fataman kɛ e yo’n. Sɛ i sɔ’n kaci e nzuɛn’n, sa ng’ɔ juli Famiɛn Saili su’n kle kɛ Zoova klun su jɔman e wun. Jue Mun 119:21 se kɛ Zoova nin wun tufuɛ mun ‘bé yía nun.’ ?Ngue ti-ɔ?

5. ?Ngue ti yɛ be wun tulɛ’n ti like tɛ-ɔ?

⁵ Like nga ti yɛ Zoova nin wun tufuɛ’m bé yía nun’n, i kun yɛle kɛ be ɲin yimɛn i. Be bumɛn i kɛ ɔ ti Ɲanmiɛn naan i yɛ ɔ sie nglo nin asiɛ’n niɔn. I nɲɔn su’n yɛle kɛ, wun tufuɛ’n yo like nga nɛ́n i yɛ ɔ fata kɛ ɔ yo’n. I sɔ’n ti, ɔ kpɛ utre ba, yɛ ɔ nin i wiengu’m be nuan sɛman. (Nyanndra Mun 13:10) I nsan su’n yɛle kɛ, kɛ sran’m be wun kɛ w’a yo sa m’ɔ timan su’n, ɲannzuɛn kun i. (Lik 14:8, 9) I kwlaa sɔ’n ti’n, Zoova kunndɛ kɛ e yo wun ase kanfuɛ.

6, 7. ?Nguɛ yɛ be fa sie wun ase kanfuɛ’n i nzɔliɛ-ɔ?

⁶ Ɲanmiɛn Ndɛ’n kle kɛ sran ng’ɔ ti wun ase kanfuɛ’n, ɔ yomɛn i wun dandan, yɛ ɔ diman tutre. (Filipfuɛ Mun 2:3) Sran ng’ɔ ti wun ase kanfuɛ’n, ɔ wun like ng’ɔ kwlɛ i yo’n i wlɛ. Sɛ ɔ yo sa m’ɔ timan su’n, ɔ di i nanwlɛ. Sɛ be mɛn i afɔtuɛ’n, ɔ kplin su. Kpɛkun, ɔ kunndɛ kɛ be kle i like. Sran ng’ɔ ti wun ase kanfuɛ’n, Zoova klun jɔ i wun dan.

⁷ Ɲanmiɛn Ndɛ’n kle ekun kɛ wun ase kanfuɛ’n, ɔ wun i wlɛ kɛ ɔ kwlá yoman ninnge ngba. I sɔ’n ti’n, ɔ bu i wiengu’m be sran, yɛ ɔ nin be tran klanman.

8. ?Ngue yɛ sɛ y’a nianman e wun kpa’n, e kwla yo-ɔ?

⁸ Sɛ y’a nianman e wun kpa’n, ɔ cɛman  naan y’a tu e wun. Yɛle kɛ, junman wie mɔ be man e asɔnun’n nun ti’n, e kwla bu i kɛ e ti kpa tra e wiengu mun. Annzɛ e kwla fa sran wie mɔ e si i kpa’n, m’ɔ di junman dan asɔnun’n nun’n e di e nuan. (Rɔmfuɛ Mun 12:16) Sɛ e le like kun’n, e kwla kunndɛ kɛ sran’m be si sɔ. (1 Timote 2:9, 10) Annzɛ kusu’n, e yɛ cɛn kwlakwla e kunndɛ kɛ é klé e wiengu mun like ng’ɔ fata kɛ be yo’n, annzɛ ng’ɔ fataman kɛ be yo’n niɔn.—1 Korɛntfuɛ Mun 4:6.

9. ?Ngue ti yɛ sran wie’m be yoli tutrefuɛ-ɔ? An kan be nun kun i ndɛ.

⁹ Sɛ y’a nianman e wun kpa ekun’n, e konvi kwla yo tɛ. Kpɛkun, e tu e wun. Sran sunman be yo tutrefuɛ. Afin be klo dunman, annzɛ be kunndɛ kɛ bé yó kɛ be wiengu mun sa, annzɛ kusu be awlɛn ti fufu. Biblu’n kan sran wie mɔ be yoli sɔ’n be ndɛ. Be nun wie yɛle Absalɔmun, nin famiɛn Oziasi, nin Nɛbikadnɛzali. Zoova kleli be weiin kɛ ɔ fata kɛ be yo wun ase kanfuɛ.—2 Samiɛl 15:1-6; 18:9-17; 2 Be Nyoliɛ 26:16-21; Daniɛl 5:18-21.

10. ?Ngue ti yɛ ɔ fataman kɛ e kpli e di sran jɔlɛ-ɔ? An fa sa kun mɔ Biblu’n kɛn i ndɛ’n be yiyi nun.

¹⁰ Like nga ti yɛ cɛn kunngun sran wie’m be yo like ng’ɔ fataman kɛ be yo’n, ɔ sɔnnin. I wie yɛle abimelɛki nin Piɛli be liɛ’n. (Bo Bolɛ 20:2-7; Matie 26:31-35) ?Sran sɔ’m be bɔbɔ be ti tutrefuɛ ti yɛ be yoli sa sɔ mun-ɔn? ?Annzɛ b’a wunman sa wie’m be wlɛ ti-ɔ? ?Annzɛ b’a buman sa sin ti yɛ be yoli sɔ-ɔ? Sran fi simɛn i wiengu klun. I sɔ’n ti, ɔ fataman kɛ e kpli e di sran jɔlɛ.—An kanngan Zak 4:12 nun.

11. ?Ngue yɛ ɔ fata kɛ e kwlakwla e wun i wlɛ-ɔ?

¹¹ Zoova yoman ninnge mun sukusuku. I sɔ’n ti, ɔ mannin e tinuntinun e junman kɛ e di. Sran ng’ɔ ti wun ase kanfuɛ’n, ɔ wun i junman liɛ nga Zoova mɛnnin i’n i wlɛ. E kwlakwla e mian e wiengu wun. Afin Zoova fanngan nun’n, ɔ le sran kun i like m’ɔ si i yo-ɔ. Yɛ like nga e klo kɛ e yo’n, e kwla yo. Sanngɛ sɛ e ti wun ase kanfuɛ’n, é fá like nga e si i yo’n, é úka e wiengu mun. (Rɔmfuɛ Mun 12:4-8) Nanwlɛ, Zoova kunndɛ kɛ e fa like ng’ɔ mannin e’n e yo i klun sa. Yɛ e fa yo e wiengu’m be ye.—An kanngan 1 Piɛr 4:10 nun.

12, 13. ?Sɛ Zoova i junman nga e di’n kacikaci’n, ngue yɛ ɔ fataman kɛ e wla fi su-ɔ?

¹² Kɛ ɔ́ kɔ́ i ɲrun’n, Zoova kwla man e junman uflɛ. I wie yɛle Zezi liɛ’n. I bo bolɛ nun’n, ɔ nin i Si Zoova be ngunmin yɛ be o lɛ-ɔ. (Nyanndra Mun 8:22) I sin’n, ɔ ukali Zoova be yili anzi mun, nin nglo nin asiɛ’n, ɔ nin sran mun. (Kolɔsfuɛ Mun 1:16) Kɛ ɔ́ kɔ́ i ɲrun’n, Ɲanmiɛn sunmɛnnin i asiɛ’n su wa. Be wuli i klɔ sran. Ɔ ɲinnin, yɛ ɔ yoli kaklaka. (Filipfuɛ Mun 2:7) Kɛ ɔ wuli’n, ɔ sɛli i sin Ɲanmiɛn wun lɔ. Kpɛkun afuɛ 1914 nun’n, Ɲanmiɛn sieli i famiɛn ɲanmiɛn su lɔ. (Ebre Mun 2:9) Ɔ cɛ kan’n, ɔ́ wá dí famiɛn afuɛ akpi. Kpɛkun i sin’n, ɔ́ fá famiɛn dilɛ’n mán Ɲanmiɛn naan “Nyanmiɛn sie like’n kwlakwlakwla.”—1 Korɛntfuɛ Mun 15:28.

¹³ E kusu’n, Zoova i junman nga e di’n kwla kacikaci. Wie liɛ’n, i sɔ’n fin e bɔbɔ. I wie yɛle kɛ, e kwla ja bla annzɛ  bian. Annzɛ e wu ba. Kɛ ɔ́ kɔ́ i ɲrun’n, e kwla fa ajalɛ wie mun naan é dí Zoova junman’n i blɛ kwlaa nun. Wie liɛ kusu’n, sa wie m’ɔ ju e su’n ti’n, e kwla di junman uflɛ. Kɛ ɔ yo sɔ’n, wie liɛ’n, e kwla di junman’n i dan tra laa, annzɛ e kwlá dimɛn i dan. Sɛ e ti gbanflɛn annzɛ oke o, sɛ e ti juejue annzɛ tukpacifuɛ o, Zoova si like nga e kwla tu e klun e yo’n. I sɔ’n ti, ɔ su mianman e kɛ e yo like nga e kwlá yoman’n. Zoova klun jɔ like kwlaa nga e yo mɛn i’n su.—Ebre Mun 6:10.

14. ?Ngue ti yɛ sran ng’ɔ ti wun ase kanfuɛ’n, i klun jɔ junman nga Ɲanmiɛn mɛn i’n su-ɔ?

¹⁴ Junman kwlaa nga Zoova mannin Zezi’n, ɔ dili i aklunjuɛ su. E kwla yo sɔ wie. (Nyanndra Mun 8:30, 31) Sran ng’ɔ ti wun ase kanfuɛ’n, i klun jɔ junman nga Zoova mɛn i’n su. I ɲin bloman sran uflɛ liɛ’n su. Afin, ɔ wun i wlɛ kɛ Zoova yɛ ɔ mannin e tinuntinun e junman’n niɔn. Sran ng’ɔ ti wun ase kanfuɛ’n, ɔ bu i wiengu’m be sran. Kpɛkun, ɔ suan be bo aklunjuɛ su.—Rɔmfuɛ Mun 12:10.

15. ?Ajalɛ kpa benin yɛ Zedeɔn kle e-ɔ?

¹⁵ Be wun ase kanlɛ nun’n, Zedeɔn kle e ajalɛ kpa. Cɛn kun’n, Zoova seli i kɛ ɔ ko de Izraɛlifuɛ mun madianfuɛ’m be sa nun. Kɛ ɔ yoli sɔ’n, ɔ seli Zoova kɛ: “Min awlo’n yɛ ɔ ti Manase akpasua’m be kasiɛn’n nin-ɔn. N kusu min yɛ n ti min si i awlofuɛ’m be nun kaan-an.” (Jɔlɛ Difuɛ Mun 6:15) Sanngɛ, Zedeɔn lafili Zoova su yɛ w’a kpɛmɛn i atinsrɛ.  Ɔ wunnin like nga Zoova kunndɛ kɛ ɔ yo’n i wlɛ weiin. Kpɛkun, ɔ srɛli Zoova. (Jɔlɛ Difuɛ Mun 6:36-40) Zedeɔn ti yakpafuɛ, yɛ ɔ yo ninnge mun juejue su. Sanngɛ, ɔ ti ngwlɛlɛfuɛ yɛ ɔ niɛn i wun su wie. (Jɔlɛ Difuɛ Mun 6:11, 27) Kɛ ɔ́ kɔ́ i ɲrun’n, nvlefuɛ’m be kunndɛli kɛ ɔ yo be su kpɛn. Sanngɛ, w’a kplinman su. Kɛ ɔ wieli junman nga Zoova mɛnnin i’n i di’n, ɔ sɛli i sin i awlo.—Jɔlɛ Difuɛ Mun 8:22, 23, 29.

16, 17. ?Ngue yɛ wun ase kanfuɛ’n yo-ɔ?

¹⁶ Sɛ be man Klistfuɛ kun i junman uflɛ asɔnun’n nun naan ɔ kplin su’n, sɛ kusu ɔ kunndɛ kɛ ɔ́ úka junman ng’ɔ di’n su’n, i sɔ’n kleman kɛ ɔ timan wun ase kanfuɛ. Klistfuɛ kun kwla kunndɛ kɛ ɔ́ níɛn i niaan’m be lika kpa. Annzɛ ɔ kwla kunndɛ kɛ ɔ́ sú Ɲanmiɛn kpa trá laa’n. Ɲanmiɛn Ndɛ’n kle kɛ sɛ ɔ yo sɔ’n, ɔ ti kpa dan. (1 Timote 4:13-15) Ɔ timan cinnjin kɛ be man e junman uflɛ naan y’a su Ɲanmiɛn kpa y’a tra laa’n. Sanngɛ, like nga Zoova fanngan nun e si i yo’n, e kwla yo i kpa tra laa’n. Yɛ e kwla yo naan e nzuɛn’n yo kpa tra laa’n. Sɛ e yo sɔ’n, é kwlá sú Zoova kpa. Yɛ é yó e wiengu’m be ye dan.

¹⁷ Sran ng’ɔ ti wun ase kanfuɛ’n, ɔ usa junman nga be mɛn i’n i nun kpa naan w’a sɔ nun. Ɔ srɛ Ɲanmiɛn. Kpɛkun, ɔ nian sɛ ɔ́ kwlá dí junman sɔ’n nin o. Asa ekun’n, sɛ ɔ́ ɲán blɛ nin wunmiɛn yó ninnge cinnjin wie mun ekun’n, ɔ bu i akunndan wie. Sɛ ɔ kwlá yoman ye’n, ɔ nian sɛ sran uflɛ kwla ukɛ i o. Sɛ ɔ bu i kwlaa sɔ’n i akunndan naan ɔ wun kɛ ɔ su kwlá diman junman uflɛ sɔ’n kɛ ɔ nin i fata’n sa’n, ɔ sɔman nun.

18. (a) ?Kɛ be man sran kun i junman’n, sɛ ɔ ti wun ase kanfuɛ’n, ngue yɛ ɔ́ yó-ɔ? (b) ?Afɔtuɛ benin yɛ Rɔmfuɛ Mun ndɛ tre 12 i mma 3 man e naan y’a yo wun ase kanfuɛ titi-ɔ?

¹⁸ Zoova kunndɛ kɛ atin ng’ɔ kle e’n, e fa su nin e “wun ase kanlɛ.” (Mise 6:8) I sɔ’n ti, sɛ ɔ man e junman kun’n, maan e nian Zedeɔn i ayeliɛ’n su. Maan e fa e wun wla Zoova sa nun. Maan e kanngan Biblu’n nun, ɔ nin fluwa nga anuannzɛ’n yi be’n be nun naan e si atin nga Zoova kle e’n. Junman kwlaa nga Zoova man e’n, nán e bu i kɛ e fanngan nun ti yɛ e kwla di-ɔ. Sanngɛ, maan e wun i wlɛ titi kɛ Zoova m’ɔ ti wun ase kanfuɛ’n yɛ ɔ suan e bo naan y’a kwla di junman sɔ’n niɔn. (Jue Mun 18:36) Sran ng’ɔ ti wun ase kanfuɛ’n, ɔ ‘bumɛn i wun sran dan traman wafa ng’ɔ ti’n su.’—An kanngan Rɔmfuɛ Mun 12:3 nun.

19. ?Ngue ti yɛ ɔ ti cinnjin kɛ e yo wun ase kanfuɛ-ɔ?

¹⁹ Sran ng’ɔ ti wun ase kanfuɛ’n, ɔ wun i wlɛ kɛ Zoova kunngba cɛ yɛ ɔ fata kɛ be mɛnmɛn i-ɔ. Afin like fi nunman Zoova sin, i yɛ ɔ yili ninnge’n kwlaa-ɔ. (Sa Nglo Yilɛ 4:11) Sɛ e ti wun ase kanfuɛ’n, é klun jɔ́ junman kwlaa nga Zoova man e’n su. Asa ekun’n, é bú e niaan’m be sran, yɛ é bo yó kun. Sran ng’ɔ ti wun ase kanfuɛ’n, ɔ bu like kwlaa ng’ɔ́ yó’n i sin kpa naan w’a yo. Ɔ yo sɔ naan w’a yoman sa tɛtɛ mun. Be nga be ti wun ase kanfuɛ’n, Zoova klun jɔ be wun dan. I sɔ’n ti, ɔ ti cinnjin kpa kɛ Zoova i sufuɛ’m be yo wun ase kanfuɛ. Sanngɛ ɔ ju wie’n, i sɔ yolɛ’n timan pɔpɔ. Like suanlɛ ng’ɔ́ bá lɛ’n wá klé like ng’ɔ fata kɛ e yo naan y’a yo wun ase kanfuɛ titi’n.