1, 2. ?Ngue yɛ ɔ yoli kekle mannin Zɛfte nin i wa bla’n niɔn?

BE FLƐ laa Izraɛli lɔ bian kun kɛ Zɛfte. Kɛ ɔ ɔli alɛ kunlɛ m’ɔ́ sɛ́ i sin bɛ́ i awlo’n, ɔ́ nían ɔn, i wa bla’n su bɛ i atin kpalɛ. Ɔ́ bá’n, nn ɔ́ tó jue yɛ ɔ́ sí able. Kɛ ɔ yo naan ɔ yo Zɛfte i fɛ naan ɔ ko tɔ i wa’n nun’n, w’a yoman sɔ. Ɔ tili i wun tralɛ’n nun. Kpɛkun, ɔ seli kɛ: “Ee! Min wa, w’a kun min, w’a kun min! Amun ngba yɛ amun sanngan min angunndan’n nin-ɔn.” I sin’n, ɔ seli i wa’n kɛ ɔ tali Zoova i nda. Naan ɔ lemɛn i yowlɛ fi kun. Nda mɔ Zɛfte tali’n ti’n, i wa bla’n su jaman bian yɛ ɔ su wuman ba. Sanngɛ, talua’n wlɛli i si’n i fanngan kɛ ɔ nian nda ng’ɔ tali’n i su yo. I lɛ’n nun’n, Zɛfte i wa bla’n kleli kɛ ɔ lafi Zoova su. Ɔ si kɛ Zoova kwlá semɛn i kɛ ɔ yo like ng’ɔ timan su’n. (Jɔlɛ Difuɛ Mun 11:34-37) Ndɛ sɔ’n mɔ ba bla’n kannin’n, ɔ yoli Zɛfte fɛ. Afin ɔ wunnin kɛ i wa bla’n w’a jrɛn i sin naan bé yó like ng’ɔ yo Zoova fɛ’n.

² Zɛfte nin i wa bla’n be si kɛ Zoova yo sa’m be nuan su  titi. Ɔ maan, be kunndɛli kɛ be nin i bé nánti klanman titi. Sanngɛ, w’a yoman pɔpɔ w’a manman be. Ɔ nin i sɔ’n ngba’n, be miannin be ɲin be yoli like kwlaa nga be kwla yo’n, naan Zoova klun jɔ be wun.

3. ?Ngue ti yɛ Zɛfte nin i wa bla’n be wun ndɛ’n kwla yo e ye andɛ ɔ?

³ E kunndɛ kɛ e nin Zoova é nánti klanman titi. Sanngɛ, ɔ timan pɔpɔ. I sɔ’n ti’n, ɔ fata kɛ e “jran Klist sulafilɛ ndɛ’n” su kekle kpa. (Zid 3) Kɛ e ko yo naan y’a kwla yo sɔ’n ti’n, like suanlɛ nga wá kán sa wie mɔ be tanndannin Zɛfte nin i wa bla’n be ɲrun’n be ndɛ. Kpɛkun, ɔ́ klé e like nga ti yɛ be nin Zoova be kwla nantili klanman titi’n.

4, 5. (a) ?Kɛ Izraɛlifuɛ’m bé kó trán mɛn nga Zoova seli kɛ ɔ́ fá mán be’n i nun lɔ’n, ngue yɛ Zoova seli kɛ be yo ɔ? (b) ?Kɛ nga Jue Mun 106 fa kan’n sa’n, Izraɛlifuɛ’m be ɲin kekle’n ti’n, sa benin yɛ ɔ juli be su ɔ?

⁴ Wafa nga laa Izraɛlifuɛ’m be nin Ɲanmiɛn be nantili mɔ be wunnin i su afɛ’n, Zɛfte nin i wa bla’n be wla kpɛnnin su titi. Yɛle kɛ, i nun mɔ Izraɛlifuɛ’m bé kó trán mɛn nga Zoova seli kɛ ɔ́ fá mán be’n i nun lɔ’n, Zoova seli be kɛ be nunnun mɛn sɔ’n i nunfuɛ’m be kwlakwla. Sanngɛ, Izraɛlifuɛ’m b’a yoman sɔ. (Mmla’n 7:1-4) Ɔ maan, be nun sunman be niannin Kanaanfuɛ’m be ayeliɛ’n su. Yɛle kɛ, be sɔli be amuɛn mun wie. Yɛ be yoli sa sukusuku mun.—An kanngan Jue Mun 106:34-39 nun.

⁵ Izraɛlifuɛ’m be ɲin kekle’n ti’n, Zoova fa be wlali be kpɔfuɛ’m be sa nun. (Jɔlɛ Difuɛ Mun 2:1-3, 11-15; Jue Mun 106:40-43) Ɔ maan, awlobo nga i nunfuɛ’m be kunndɛ kɛ be nin Zoova bé nánti klanman blɛ sɔ’n nun’n, ɔ yoli kekle mannin be. Sanngɛ, Ɲanmiɛn Ndɛ’n kle kɛ sran wie’m be miannin be ɲin be nin Ɲanmiɛn be nantili klanman titi. Ɔ maan, Ɲanmiɛn i klun jɔli be wun. Sran sɔ’m be nun wie yɛle Zɛfte nin i wa bla’n, ɔ nin Ɛlkana nin Ani, ɔ nin Samiɛli.—1 Samiɛl 1:20-28; 2:26.

6. (a) ?Ngue yɛ sran’m be yo i andɛ m’ɔ fataman kɛ e yo wie ɔ? (b) ?Ngue yɛ ɔ fata kɛ e mian e ɲin e yo ɔ?

⁶ Andɛ’n, sran’m be ayeliɛ’n fa Kanaanfuɛ’m be liɛ’n. Be klo bla nin bian kunndɛlɛ nin sran’m be like yaya yolɛ’n, ɔ nin sika kunndɛlɛ’n. Zoova kunndɛman kɛ e yo sɔ wie. I sɔ’n ti’n, afɔtuɛ ng’ɔ mannin Izraɛlifuɛ mun’n, ɔ man e wie. Maan e nanti afɔtuɛ sɔ’m be su naan sa ng’ɔ juli Izraɛlifuɛ’m be su’n, w’a juman e su wie. (1 Korɛntfuɛ Mun 10:6-11) Sɛ e nian naan e su fa nzuɛn tɛ wie’n, maan e wlɛ i ase ndɛndɛ. (Rɔmfuɛ Mun 12:2) ?É mían e ɲin é yó sɔ sakpa?

7. (a) ?Sa benin yɛ Zɛfte i niaan’m be yoli i ɔ? (b) ?Yɛ ngue yɛ Zɛfte yoli ɔ?

⁷ Izraɛlifuɛ’m be ɲin w’a yiman Zoova. Ɔ maan Zɛfte blɛ su’n, Filistifuɛ nin Amɔnfuɛ’m be kleli be yalɛ dan. (Jɔlɛ Difuɛ Mun 10:7, 8) Zɛfte bɔbɔ i niaan Izraɛlifuɛ nin be kpɛnngbɛn’m be ɲin cili i. I sɔ’n ti’n, ɔ tuli klɔ m’ɔ ti i aja diwlɛ’n su. (Jɔlɛ Difuɛ Mun 11:1-3)  Sanngɛ, Zɛfte w’a fɛmɛn i niaan’m be wun ndɛ w’a siemɛn i klun. Afin, kɛ kpɛnngbɛn’m be ko seli i kɛ ɔ wa uka be naan be nin be kpɔfuɛ’m be kun’n, w’a kpɛman be atinsrɛ. (Jɔlɛ Difuɛ Mun 11:4-11) ?Ngue ti yɛ Zɛfte yoli sɔ ɔ?

8, 9. (a) ?Moizi mmla’n benin yɛ Zɛfte nantili su ɔ? (b) ?Wan yɛ i ndɛ loli Zɛfte dan ɔn?

⁸ Zɛfte ti safuɲrɛn. Kpɛkun, ɔ si Izraɛlifuɛ’m be wun ndɛ’n, ɔ nin Moizi mmla’n i kpa. Wafa nga Ɲanmiɛn nin Izraɛlfuɛ’m be trannin’n ti’n, ɔ si like ng’ɔ ti kpa’n, ɔ nin ng’ɔ ti tɛ Ɲanmiɛn ɲrun’n. (Jɔlɛ Difuɛ Mun 11:12-27) Ɔ maan, ajalɛ kwlaa ng’ɔ́ fá’n, ɔ bu Ɲanmiɛn i akunndan naan w’a fa. I wie yɛle kɛ, ɔ si wafa nga Ɲanmiɛn bu ya falɛ’n nin klunngbɔ tulɛ’n. Yɛ ɔ si kɛ Ɲanmiɛn waan be klo be wiengu. Naan be yo be kpɔfuɛ’m be kpa.—An kanngan Ezipt Lɔ Tulɛ 23:5, ɔ nin Saun Yolɛ 19:17, 18 be nun.

⁹ Atrɛpka’n, Zɛfte buli Zozɛfu i akunndan. Zozɛfu i niaan’m be yoli i tɛ. Sanngɛ, w’a yoman be tɛ wie. (Bo Bolɛ 37:4; 45:4, 5) Zozɛfu i ayeliɛ sɔ’n mɔ Zɛfte buli su akunndan’n ti’n, ɔ yoli like ng’ɔ jɔ Zoova klun’n. I niaan’m be yoli i tɛ. Sanngɛ, w’a bumɛn i ngunmin i wun akunndan. Zoova nin i nvle nunfuɛ’m be ndɛ loli i dan. Ɔ maan, ɔ ko kunnin be ti alɛ. (Jɔlɛ Difuɛ Mun 11:9) Yɛ ɔ kunndɛli kɛ ɔ nin Zoova bé nánti klanman titi. Zɛfte i ayeliɛ sɔ’n ti’n, Zoova yrɛli i su. Yɛ Izraɛlifuɛ’m be liɛ’n yoli ye wie.—Ebre Mun 11:32, 33.

10. ?Sɛ be yo e sa’n, ngue yɛ é yó m’ɔ́ klé kɛ e nanti Ɲanmiɛn nuan ndɛ’n su ɔ?

¹⁰ ?Sɛ e wiengu Klistfuɛ’m be yo e sa’n, ngue yɛ é yó ɔ? Nán é sé kɛ e suman Zoova kun. Nán é sé kɛ e kɔman aɲia’m be bo kun. Yɛ nán é sé kɛ e faman e wun mantanman e niaan mun kun. Sanngɛ, maan e nian Zɛfte i ayeliɛ’n su. Kpɛkun, maan e nanti ndɛ nga Zoova kan’n su. Sɛ e yo sɔ’n, é klé kɛ e ti sran kpa kɛ Zɛfte sa. Kpɛkun, sran uflɛ nían e ayeliɛ’n su wie.—Rɔmfuɛ Mun 12:20, 21; Kolɔsfuɛ Mun 3:13.

11, 12. (a) ?Nda benin yɛ Zɛfte tali ɔ? (b) ?Nda mɔ Zɛfte tali’n, i bo’n yɛle benin?

¹¹ Zɛfte si kɛ Ɲanmiɛn i fanngan nun yɛ Izraɛlifuɛ’m be kwla ɲan be ti Amɔnfuɛ’m be sa nun ɔn. Sanngɛ, kɛ ɔ́ kɔ́ alɛ kunlɛ’n, ɔ tali Ɲanmiɛn i nda. Ɔ seli kɛ sɛ ɔ kwlɛ i kpɔfuɛ mun naan ɔ sɛ i sin i awlo’n, sran ng’ɔ dun mmua fin i awlo’n nun lɔ bɛ i atin kpalɛ’n, ɔ́ fɛ́ i “yí tɛ bɔ be yrɛ i nnɛn kɔlikɔli’n” mán Ɲanmiɛn. (Jɔlɛ Difuɛ Mun 11:30, 31) ?Nda sɔ’n mɔ Zɛfte tali’n, i bo’n yɛle benin?

¹² Klɔ sran mɔ be fa yi tɛ’n, ɔ ti tete sa Ɲanmiɛn ɲrun. Zɛfte si sɔ. Ɔ maan,  ɔ kwlá fɛmɛn i awlo’n nun sran yiman tɛ kɛ ng’ɔ fa kannin’n sa. (Mmla’n 18:9, 10) Izraɛlifuɛ’m be blɛ su’n, tɛ nga bé yí mɔ be yrɛ i nnɛn’n kɔlikɔli’n, ɔ ti Ɲanmiɛn liɛ mlɔnmlɔn. Ɔ maan, nda nga Zɛfte tali’n i bo’n yɛle kɛ, sran ng’ɔ dun mmua bɛ i atin kpalɛ’n, ɔ́ fɛ́ i mán Zoova naan ɔ su i mlɔnmlɔn i sua’n nun lɔ. Zoova jrannin Zɛfte sin. Ɔ maan, ɔ kwlɛli i kpɔfuɛ mun. (Jɔlɛ Difuɛ Mun 11:32, 33) ?Sanngɛ, wan yɛ Zɛfte fá mán Zoova naan ɔ su i mlɔnmlɔn ɔn?

13, 14. ?Wafa sɛ yɛ ndɛ nga Zɛfte kannin m’ɔ o Jɔlɛ Difuɛ Mun 11:35 nun’n, ɔ kle kɛ ɔ lafi Ɲanmiɛn su ɔ?

¹³ Kɛ Zɛfte ɔli alɛ kunlɛ m’ɔ́ sɛ́ i sin i awlo’n, sa ng’ɔ juli mɔ like suanlɛ nga i ndɛ kpɔlɛ klikli’n kɛnnin i ndɛ’n, maan e wla kpɛn su. Sran klikli ng’ɔ dun mmua bali Zɛfte i atin kpalɛ’n yɛle i wa bla’n, m’ɔ ti i wa kunngba cɛ’n. ?Nda mɔ Zɛfte tali’n, ɔ́ kwlá yíɛ i nuan? ?Ɔ́ fɛ́ i wa bla’n mán naan ɔ su Ɲanmiɛn mlɔnmlɔn i sua’n nun lɔ?

¹⁴ I lɛ’n nun ekun’n, Zɛfte kleli kɛ ɔ nanti Ɲanmiɛn mmla’n su. Yɛle kɛ, Ezipt Lɔ Tulɛ 23:19 kle kɛ like ng’ɔ ti be awlɛn su like’n, maan be fa man Zoova. Atrɛkpa’n, Zɛfte i wla kpɛnnin mmla sɔ’n su. Ɲanmiɛn mmla’n se ekun kɛ sɛ sran kun ta Ɲanmiɛn i nda kɛ ɔ́ mɛ́n i like’n, maan “ɔ nian su yo. Nán maan ɔ yaci i lɛ sa ngbɛn.” (Kalɛ 30:3) Sran kun mɔ atrɛkpa’n, ɔ ti Zɛfte i blɛ su sran’n yɛle Ani. Kɛ ɔ tali Ɲanmiɛn i nda’n, ɔ nian su yoli. I wafa kunngba’n, Zɛfte si kɛ ɔ lemɛn i yowlɛ. Kannzɛ nda ng’ɔ tali’n w’a miɛn i sa kasiɛn su’n, sanngɛ ɔ fata kɛ ɔ nian su yo. Kɛ Zɛfte i wa bla’n wá sú Zoova mlɔnmlɔn i sua’n nun lɔ’n, ɔ su wuman ba. Ɔ maan, Zɛfte su ɲanman aja difuɛ. (Jɔlɛ Difuɛ Mun 11:34) Ɔ nin i sɔ’n  ngba’n, Zɛfte niannin nda ng’ɔ tali’n su yoli. Ɔ seli kɛ: “M’an ta nda Anannganman i nyrun. N lemɛn i yowlɛ fi kun.” (Jɔlɛ Difuɛ Mun 11:35) Zɛfte i ayeliɛ’n, ɔ yoli Zoova fɛ. Ɔ maan, ɔ yrɛli i su. ?Wafa sɛ yɛ e kwla nian Zɛfte i ayeliɛ’n su ɔ?

15. (a) ?Nda benin yɛ e kwlakwla e tali Zoova ɔ? (b) ?Wafa sɛ yɛ e kwla kle kɛ e lafi Zoova su ɔ?

¹⁵ Kɛ é fá e wun mán Zoova’n, e tɛli i nda kɛ é yó i klun sa’n titi. E si kɛ i sɔ yolɛ’n su yoman pɔpɔ cɛn kwlakwla. Ɔ ju wie’n, be kwla se e kɛ e yo sa wie m’ɔ timan Ɲanmiɛn liɛ’n su’n. Sɛ y’a yoman srongble naan e nanti Ɲanmiɛn mmla’n su’n, é klé kɛ e niannin nda nga e tali’n su. Kannzɛ e wun ajalɛ nga e fali’n i su afɛ’n, maan e si kɛ Zoova yrá e su tititi. (Malasi 3:10) ?Zɛfte i wa bla’n nin? ?Kɛ i si’n seli i kɛ ɔ tali Ɲanmiɛn i nda’n, ngue yɛ ɔ yoli ɔ?

16. ?Kɛ Zɛfte i wa bla’n tili i si’n i nda ng’ɔ tali’n, ngue yɛ ɔ yoli ɔ? (An nian desɛn ng’ɔ o kan like suanlɛ’n bo i bo lɛ’n.)

¹⁶ Nda nga Zɛfte tali Ɲanmiɛn’n, ɔ nin Ani liɛ’n be timan kun. Ani seli kɛ ɔ́ fɛ́ i wa Samiɛli mán Ɲanmiɛn naan ɔ su i mlɔnmlɔn i sua’n nun lɔ. Ɔ maan, be su yimɛn i ti’n le. (1 Samiɛl 1:11) Be nga be su Ɲanmiɛn mɔ be yiman be ti’n, be kwla ja bla yɛ be wu ba. Sanngɛ Zɛfte i wa bla’n i liɛ’n, i si’n seli kɛ ɔ́ fɛ́ i “yí tɛ bɔ be yrɛ i nnɛn’n kɔlikɔli’n” mán Ɲanmiɛn. Yɛle kɛ, ɔ́ yó Ɲanmiɛn liɛ mlɔnmlɔn. Ɔ maan, ɔ su jaman bian. Yɛ ɔ su wuman ba. (Jɔlɛ Difuɛ Mun 11:37-40) I si Zɛfte ti Izraɛli lɔ kpɛnngbɛn’n kun. Ɔ maan, Izraɛli lɔ sran kpa kun kwla se kɛ ɔ́ jɛ́ i. Sanngɛ siɛn’n, ɔ su yoman sɔ. Ɔ́ wá sú Ɲanmiɛn mlɔnmlɔn i sua’n nun lɔ. ?Ngue yɛ ɔ́ yó ɔ? Ndɛ ng’ɔ kan kleli i si’n, ɔ kleli kɛ Zoova i sulɛ’n yɛ ɔ ti i cinnjin ɔn. Ɔ seli kɛ: “Min si, kɛ bɔ a tali nda Anannganman i nyrun’n ti, sa ng’ɔ fiteli ɔ nuan kɛ á fá yó min’n, fa yo min!” (Jɔlɛ Difuɛ Mun 11:36) Bla kwlakwla kunndɛ kɛ ɔ́ já bian naan ɔ́ wú ba. Sanngɛ Zoova sulɛ’n ti’n, Zɛfte i wa bla’n wlɛli i sɔ akunndan bulɛ’n i ase. ?Wafa sɛ yɛ e kwla kle kɛ e nian Zɛfte i wa bla’n i ayeliɛ’n su ɔ?

17. (a) ?Wafa sɛ yɛ e kwla kle kɛ e nian Zɛfte nin i wa bla’n be ayeliɛ’n su ɔ? (b) ?Kɛ nga Ebre Mun 6:10-12 fa kan’n sa’n, ngue ti yɛ ɔ fata kɛ e di Zoova junman’n i kpa ɔ?

 ¹⁷ Andɛ’n, Klistfuɛ kpanngban be jaman bla annzɛ bian. Sɛ be ja bla annzɛ bian kusu’n, be nun wie’m be wuman ba. Afin be kunndɛ kɛ bé dí Ɲanmiɛn junman’n i mlɔnmlɔn. Siɛ nin niɛn wie’m be kwla se kɛ be yoman like uflɛ naan bé nían be mma mun, annzɛ be anunman’m be lika. Sanngɛ, be yoman sɔ. Be tu be klun be di Zoova junman’n. Wie’m be kplan Zoova i sulɛ sua mun wie. Yɛ wie’m be ko di Ɲanmiɛn sielɛ’n i jasin bofuɛ’m be suklu’n wie’n. Kpɛkun, be ko uka asɔnun nga be sa mian jasin bofuɛ’m be wun kpa’n. E wla kpɛnlɛ cɛn aɲia’n i blɛ nun’n, be nun wie’m be fa blɛ kpanngban be bo jasin fɛ’n. Zoova i wla kwlá fimɛn i sufuɛ nanwlɛfuɛ kwlaa sɔ’m be su mlɔnmlɔn. (An kanngan Ebre Mun 6:10-12 nun.) ?Yɛ e li, ngue yɛ e kwla yo naan y’a di Zoova junman’n i kpa ɔ?

18, 19. (a) ?Ngue yɛ Zɛfte nin i wa bla’n be wun ndɛ’n kle ɔ? (b) ?Wafa sɛ yɛ e kwla nian be ayeliɛ’n su ɔ?

¹⁸ ?Ngue ti yɛ Zɛfte nin Ɲanmiɛn be kwla nantili klanman ɔn? Yɛle kɛ, ɔ nantili Ɲanmiɛn nuan ndɛ’n su titi. W’a nianman sran’m be ayeliɛ tɛtɛ’n su. I niaan’m be yoli i tɛ. Sanngɛ, w’a yaciman Zoova sulɛ. Zɛfte nin i wa bla’n be ayeliɛ kpa’n ti’n, Zoova yrali be su. Be kleli be wiengu mun kɛ maan be su Ɲanmiɛn kpa. Be blɛ su’n, sran wie’m be yacili Ɲanmiɛn i mmla’m be su nantilɛ. Sanngɛ, Zɛfte nin i wa bla’n, be nin Ɲanmiɛn be nantili klanman titi.

¹⁹ Biblu’n se kɛ: “Be nga be lafi Nyanmiɛn su’n, bɔ be tra be anwlɛn b’ɔ maan be nyan like nga i waan ɔ́ fá mán be’n, an nian be liɛ’n su yo.” (Ebre Mun 6:12) Maan e nian Zɛfte nin i wa bla’n be ayeliɛ’n su. Afin be nga be nin Zoova be nanti klanman’n, ɔ yiman be ase le.