1-3. (a) ?Ngue yɛ ɔ kle kɛ e kwla yo Ɲanmiɛn i janvuɛ ɔ? (b) ?Sran benin mun yɛ like suanlɛ nga wá kán be ndɛ ɔ?

BIBLU’N kɛn i kpɛ nsan kɛ Abraamun ti Ɲanmiɛn i janvuɛ. (2 Be Nyoliɛ 20:7; Ezai 41:8; Zak 2:23) Abraamun kunngba cɛ, yɛ Biblu’n kɛn i ndɛ trele kɛ ngalɛ’n sa ɔ. Sanngɛ, i sɔ’n kleman kɛ sran uflɛ kwlá yoman Ɲanmiɛn i janvuɛ. I kpa bɔbɔ’n, Ɲanmiɛn Ndɛ’n kle kɛ e kwlakwla e kwla yo Ɲanmiɛn i janvuɛ.

² Ɲanmiɛn Ndɛ’n kan yasua nin bla kpanngban kpa mɔ be ɲin yili Ɲanmiɛn’n be ndɛ. Sran sɔ’m be lafili Ɲanmiɛn su. Kpɛkun, Ɲanmiɛn fa be yoli i janvuɛ. (An kanngan Jue Mun 25:14 nun.) Pɔlu kannin kɛ ‘sran kpanngban kpa mɔ be kan Ɲanmiɛn sulafilɛ ndɛ’n be sin yia e kukuku.’ Ɲanmiɛn fali sran kwlaa sɔ mun yoli i janvuɛ.—Ebre Mun 12:1.

³ Sran nga Ɲanmiɛn fa be yoli i janvuɛ’n, é wá kán be nun nsan be ndɛ: (1) Angboti bla nga be flɛ i kɛ Riti, m’ɔ  fin Moabu’n. (2) Ezekiasi m’ɔ yoli Zida famiɛn’n. (3) Mali m’ɔ wuli Zezi’n. ?Ngue ti yɛ Ɲanmiɛn fali sran sɔ mun yoli i janvuɛ ɔ? Like suanlɛ nga wá klé e.

4, 5. (a) ?Ajalɛ benin yɛ i falɛ’n kwla yoli kekle mannin Riti ɔ? (b) ?Ngue ti yɛ ɔ kwla yoli kekle mɛnnin i ɔ? (An nian desɛn ng’ɔ o kan like suanlɛ’n bo i bo lɛ’n.)

⁴ Cɛn kun’n, Naomi nin i sewi nɲɔn’n, be jasoli Moabu lɔ naan bé kɔ́ Izraɛli mɛn’n nun. I sewi’n kun suan Riti. Yɛ kun suan Ɔrpa. Kɛ be juli atin afiɛn’n, Ɔrpa sɛli i sin Moabu lɔ. ?Yɛ Riti li? ?Ngue yɛ ɔ́ yó ɔ? ?Ɔ́ sɛ́ i sin wie? ?Annzɛ kusu, ɔ́ sú i sewi’n su naan bé kó trán Bɛtleɛmun lɔ?—Rit 1:1-8, 14.

⁵ Riti i osufuɛ’m be o Moabu lɔ. Ɔ maan, ɔ kwla se kɛ ɔ́ sɛ́ i sin Moabu lɔ naan ɔ nin bé kó trán. Asa ekun’n, ɔ siman Bɛtleɛmun lɔfuɛ’m be nzuɛn’n. Naomi kusu’n, ɔ lafiman su kɛ sɛ be ju Bɛtleɛmun lɔ’n, i sewi’m bé ɲán bian uflɛ. I sɔ’n ti, ɔ seli be kɛ be sa be sin. Kɛ ɔ kannin sɔ’n, Ɔrpa ‘sɛli i sin i fuɛ mun nin i amuɛn’m be sin.’ (Rit 1:9-15) Sanngɛ, Riti w’a sɛmɛn i sin wie.

6. (a) ?Ajalɛ kpa benin yɛ Riti fali ɔ? (b) ?Ngue ti yɛ Boazi yili Riti i ayɛ ɔ?

⁶ Riti tili Zoova i wun ndɛ. Atrɛkpa’n, i wun’n annzɛ i sewi Naomi yɛ ɔ kannin Zoova i ndɛ kleli i ɔ. Riti wunnin kɛ Zoova timan kɛ Moabu lɔ amuɛn mun sa. I sɔ’n ti, ɔ kloli Zoova. Yɛ ɔ kunndɛli kɛ ɔ́ sú i wie. Riti fali ajalɛ kpa. Ɔ seli Naomi kɛ: “Ɔ nvle’n ti min nvle. Ɔ Nyanmiɛn’n ti min Nyanmiɛn.” (Rit 1:16) Kɛ e bu ndɛ sɔ’n mɔ Riti kannin’n i akunndan’n, e wun kɛ ɔ kloli Naomi. Sanngɛ like ng’ɔ yo ɲɛnmɛn’n, yɛle kɛ ɔ kloli Zoova. Kɛ mɔ Riti fɛli i wun mannin Zoova ti’n, Boazi yili i ayɛ. (An kanngan Rit 2:12 nun.) Like nga Riti yoli’n, ɔ maan e wla kpɛn anunman ba’m be su. Anunman ba’m be kunndɛ fiawlɛ be nin’m be ndɛwa’n bo. (Jue Mun 36:8; 91:1-4) Sɛ é kwlá sé’n, Riti kunndɛli fiawlɛ Zoova i ndɛwa’n bo. Ajalɛ sɔ mɔ Riti fali’n, w’a yomɛn i nsisɔ le. Afin, Zoova sɛsɛli i.

7. ?Ngue yɛ ɔ fata kɛ be nga be sisi be bo naan b’a su Zoova wie’n, be yo ɔ?

⁷ Sran kpanngban be si Zoova i wun ndɛ. Sanngɛ, be faman be wun mɛnmɛn i kɛ ɔ sasa be. Kɛ ɔ yo naan be fa be wun mɛn i naan be yo be batɛmu’n, be sisi be bo. ?Sɛ amun o i sɔfuɛ’m be nun’n, ngue yɛ amun kwla yo ɔ? Ɔ fata kɛ amun bu like nga ti yɛ amun sisi amun bo’n, i akunndan be nian. Afin, sɛ Ɲanmiɛn yɛ amún sú i’n, ɔ fata kɛ amun yi i nglo. (Zozie 24:15) Sran ng’ɔ su Ɲanmiɛn’n, i liɛ’n su ti ye. Afin, Ɲanmiɛn sɛsɛ i sɔfuɛ’n, yɛ ɔ suɛn i bo sa’n kwlaa nun. I sɔ yɛ Ɲanmiɛn nin Riti be trannin ɔn.

8. An kan Ezekiasi nin i osufuɛ’m be ndɛ.

⁸ Be flɛ gbanflɛn kun kɛ Ezekiasi. Ɔ ti Izraɛlifuɛ. I blɛ su’n, Izraɛlifuɛ sunman be nin Zoova b’a nantiman klanman. I si’n o sran sɔ’m be nun wie. Be  flɛ i si’n kɛ Akazi. Yɛ ɔ yoli Izraɛli famiɛn. Akazi yoli sa nga be yoman Zoova fɛ’n. Yɛle kɛ, ɔ sɔli amuɛn. Kpɛkun, nvlefuɛ’m be niɛnnin i ayeliɛ’n su. I tɛ bɔbɔ’n, Akazi fɛli i mma wie mun sɔli amuɛn. Nanwlɛ, Ezekiasi i bakan nun’n, ɔ wunnin sa sroesroe mun.—2 Famiɛn Mun 16:2-4, 10-17; 2 Be Nyoliɛ 28:1-3.

9, 10. (a) ?Ngue yɛ Ezekiasi wunnin i mɔ i sɔ’n ti’n, ɔ kwla se kɛ ɔ́ fɛ́ i ya’n gúa Zoova su ɔ? (b) ?Ngue ti yɛ ɔ fataman kɛ e fa e ya’n gua Zoova su ɔ? (c) ?Ngue ti yɛ ɔ fataman kɛ e se kɛ sa nga e yo be’n, be fin e si nin e nin mun ɔn?

⁹ Sa tɛtɛ nga Ezekiasi i si Akazi yoli be’n ti’n, ɔ kwla se kɛ ɔ́ fɛ́ i ya’n gúa Zoova su. Sanngɛ, w’a yoman sɔ. Kɛ andɛ be kle sran wie’m be ɲrɛnnɛn’n, annzɛ be wun sa tɛtɛ mun’n, ‘Anannganman su yɛ be fa be ya’n gua ɔ.’ (Nyanndra Mun 19:3) Wie’m be liɛ’n, be se kɛ sa tɛ nga be si nin be nin’m be yoli’n ti yɛ be fɛ ɔ, annzɛ i ti yɛ be yo sa tɛ’n wie ɔ. (Ezekiɛl 18:2, 3) ?Sanngɛ, ndɛ sɔ’n mɔ be kan’n, ɔ ti su?

¹⁰ Ezekiasi i wun ndɛ’n kle kɛ be ndɛ sɔ’n timan su. Sɛ e wun ɲrɛnnɛn’n, annzɛ e wun kɛ sran’m be yo sa tɛ’n, ɔ fataman kɛ e fa e ya’n e guɛ i Zoova su. Afin, klunwi yolɛ’n timan Zoova i nzuɛn. (Zɔb 34:10) Siɛ nin niɛn wie’m be kle be mma’m be ajalɛ kpa. Wie kusu’n, be kle be ajalɛ tɛ. (Nyanndra Mun 22:6; Kolɔsfuɛ Mun 3:21) Sanngɛ, nɛ́n i sɔ’n ti yɛ saan fii be mma’m bé nían be ayeliɛ’n su ɔ. Afin, wafa nga Zoova yili e’n ti’n, e kwla se kɛ é yó sa tɛ, annzɛ é yó sa kpa. (Mmla’n 30:19) ?Ezekiasi liɛ’n, ngue yɛ ɔ yoli ɔ?

11. ?Ngue ti yɛ Ezekiasi yoli famiɛn kpa ɔ?

¹¹ Ezekiasi i si’n w’a yoman famiɛn kpa. Sanngɛ, Ezekiasi w’a niɛnmɛn i ayeliɛ’n su. (An kanngan 2 Famiɛn Mun 18:5, 6 nun.) Ɔ nantili Zoova i nuan ijɔfuɛ’m be ndɛ’n su. Zoova i nuan ijɔfuɛ sɔ’m be nun wie yɛle Ezai, nin Mise, ɔ nin Oze. Ezekiasi fali afɔtuɛ nga be mɛnnin i’n be su. I sɔ’n ti’n, sa tɛ nga i si yoli be’n, w’a yoman wie. Ninnge ng’ɔ fataman kɛ be fa  be sie i Ɲanmiɛn sua’n nun’n, Ezekiasi yili be. Ɔ bubuli amuɛn sɔwlɛ mun. Kpɛkun, ɔ srɛli Zoova kɛ ɔ yaci sa tɛ nga i nvle’n nunfuɛ’m be yoli’n cɛ be. (2 Be Nyoliɛ 29:1-11, 18-24; 31:1) Cɛn kun’n, Sankeribu m’ɔ ti Asiri famiɛn’n, ɔ bali Zerizalɛmun klɔ’n i utulɛ. Blɛ sɔ’n nun’n, Ezekiasi kleli kɛ ɔ ti yakpafuɛ naan ɔ lafi Ɲanmiɛn su. Ɲanmiɛn su m’ɔ lafi’n ti, ɔ wlɛli i nvle’n nunfuɛ’m be fanngan. (2 Be Nyoliɛ 32:7, 8) Sanngɛ cɛn kun’n, Ezekiasi dili tutre. Kɛ ɔ yoli sɔ’n, Zoova tuli i fɔ. Sanngɛ, ɔ sɔli fɔ tulɛ’n nun klanman. Yɛ ɔ kacili i nzuɛn’n. (2 Be Nyoliɛ 32:24-26) Nanwlɛ, Ezekiasi kle e ajalɛ kpa. W’a nianman i osufuɛ’m be ayeliɛ tɛ’n su. Ɔ kleli kɛ ɔ ti Zoova i janvuɛ sakpa.

12. ?Ngue yɛ Ezekiasi yoli mɔ andɛ sran sunman be nian su ɔ?

¹² Andɛ’n, sran’m be yo wlɛ, be kloman be wiengu. Siɛ nin niɛn wie’m be yo be mma’m be tɛtɛ. (2 Timote 3:1-5) Klistfuɛ sunman be si nin be nin’m be yoli be sɔ wie. Sanngɛ, be nianman be si nin be nin’m be ayeliɛ tɛ’n su. Be su Zoova kɛ nga Ezekiasi fa yoli’n sa. Nanwlɛ, wafa nga Ɲanmiɛn yili e’n ti’n, e kwla se kɛ é sú i annzɛ e sumɛn i.

13, 14. (a) ?Ngue ti yɛ like nga Ɲanmiɛn i anzi kun seli Mali kɛ ɔ́ wá yó’n, ɔ timan like kaan ɔn? (b) ?Wafa sɛ yɛ Mali tɛli anzi Gabliɛli su ɔ?

¹³ Kɛ Ezekiasi wuli mɔ afuɛ kpanngban sinnin’n, talua kun o lɛ’n be flɛ i kɛ Mali. Ɔ ti wun ase kanfuɛ. Yɛ ɔ nin Ɲanmiɛn be nanti klanman. I sɔ’n ti, Ɲanmiɛn i anzi kun wa seli i kɛ, ɔ́ wá wúnnzɛ naan ɔ́ wú ba yasua kun. Naan ba sɔ’n m’ɔ ti Ɲanmiɛn i Wa’n, ɔ fata kɛ ɔ niɛn i lika. I sɔ’n kle kɛ, Zoova lafi Mali su naan ɔ bu i sran. ?Kɛ Mali tili ndɛ sɔ’n, ngue yɛ ɔ yoli ɔ?

¹⁴ Titi’n, e kan ye dan nga Ɲanmiɛn yoli Mali’n i ndɛ. Sanngɛ, e kanman srɛ m’ɔ kwla kunnin i’n i ndɛ. Mali nin a siman bian. Kpɛkun, anzi Gabliɛli wa seli i kɛ ɔ́ wá wúnnzɛ. Gabliɛli w’a kanman sa sɔ’n i ndɛ w’a kleman Mali i osufuɛ nin i mantanfuɛ wie fi. ?Kɛ bé wá wún kɛ Mali w’a wunnzɛ’n, wafa sɛ yɛ bé bú i ɔ? ?Ngue yɛ Mali yó naan Zozɛfu w’a bumɛn i kɛ w’a kunndɛ bian i bo ɔ? Asa ekun’n, ɔ́ wá nían Ɲanmiɛn bɔbɔ i Wa’n i lika. Kosan kwlaa nga Mali kwla fa usɛ i wun’n, Biblu’n boman su. Sanngɛ, kɛ Gabliɛli  kan ndɛ’n kleli i’n, ɔ tɛli i su kɛ: “Min yɛ, n ti e Min Nyanmiɛn’n i afanniɛn, Nyanmiɛn nin ɔ nuan fɛ.”—Lik 1:26-38.

15. ?Ngue yɛ ɔ kle kɛ Mali lafi Ɲanmiɛn su kpa ɔ?

¹⁵ Mali lafi Ɲanmiɛn su dan. Ɔ lafi su kɛ Ɲanmiɛn níɛn i lika naan ɔ́ sɛ́sɛ́ i. Ɔ maan, like kwlaa nga Ɲanmiɛn seli i kɛ ɔ yo’n, ɔ buli i wun afanniɛn naan ɔ́ yó. ?Ngue ti yɛ Mali lafili Ɲanmiɛn su dan sɔ ɔ? Sɛ sran kun lafi Ɲanmiɛn su’n, ɔ nin i sɔ’n finmɛn i nin klun. Kɛ e fa e wun mantan Ɲanmiɛn mɔ e wun kɛ ɔ yra e su’n, yɛ e lafi i su ɔ. (Galasifuɛ Mun 5:22; Efɛzfuɛ Mun 2:8) I sɔ yɛ Mali yoli ɔ. Wafa ng’ɔ sieli i su tieli ndɛ nga be kan kleli i’n, ɔ nin ndɛ nga i bɔbɔ kannin’n, be kle sɔ weiin.

16. ?Ngue yɛ ɔ kle kɛ Mali sie i su tieli ndɛ nga be kan kle i’n niɔn?

¹⁶ Mali sieli i su kpa. Biblu’n se kɛ maan e sie e su e “tie ndɛ nga be kan’n kpa, nán maan sran fi kan ndɛ ndɛndɛ.” (Zak 1:19) I sɔ yɛ Mali yoli ɔ. Biblu’n kle kɛ ɔ fɛ i su sieli ndɛ nga be kan kleli i’n, i bo kpa. I li kɛ be kan Ɲanmiɛn ndɛ be kle i’n, yɛ ɔ sie i su kpa ɔ. Kpɛkun i sin’n, ɔ bu su akunndan. Kɛ Mali wuli Zezi’n, anzi kun fiteli nnɛn kankanfuɛ wie’m be ɲrun. Ndɛ nga anzi’n kan kleli be’n, be wa kan kleli Mali. Kɛ Zezi ɲannin afuɛ 12, ɔ kannin ndɛ kun m’ɔ boli Mali nuan ɔn. Mali fali ndɛ kwlaa sɔ mun sieli i klun, yɛ ɔ buli be su akunndan.—An kanngan Lik 2:16-19, 49, 51 nun.

17. ?Ngue yɛ ndɛ nga Mali kannin be’n, be kle ɔ?

¹⁷ Ndɛ nga Mali kannin’n. Ndɛ nga Mali kannin be’n, Biblu’n bomɛn i ngba su. I ndɛ ng’ɔ kannin be’n, be nun tɛnndɛn’n ɔ o Lik 1:46-55 nun. Ndɛ sɔ’n mɔ Mali kannin’n, ɔ kle kɛ ɔ si Ɲanmiɛn Ndɛ nga laa be klɛli i Ebre nun’n i kpa. Afin, kɛ Samiɛli i nin Ani srɛ́ Ɲanmiɛn’n, ndɛ ng’ɔ kannin’n, i wie yɛ Mali kannin ɔn. (1 Samiɛl 2:1-10) Sran wie’m be waan Mali boli Ɲanmiɛn Ndɛ’n i nun ndɛ kɔe 20 be su. I sɔ’n kle kɛ Mali si Ɲanmiɛn ndɛ’n naan Zoova i ndɛ kanlɛ’n yoli i fɛ.

18. ?Wafa sɛ yɛ e kwla kle kɛ e lafi Ɲanmiɛn su kɛ Mali sa ɔ?

¹⁸ Ɔ ju wie’n, Zoova man e junman wie mun kɛ e di. Yɛ e kwla bu i kɛ junman sɔ’m be dilɛ’n ti kekle. I lɛ’n nun’n, maan e nian Mali i ayeliɛ’n su. Like nga Zoova se e kɛ e yo’n, maan e yo. Maan e lafi su kɛ ɔ́ súan e bo. Ndɛ nga Zoova kan kle e’n, maan e sie e su tie kpa. Yɛ e bu be su akunndan. Asa ekun’n, maan e kan kle e wiengu mun. Sɛ e yo i kwlaa sɔ’n, é klé kɛ e lafi Ɲanmiɛn su kɛ Mali sa.—Jue Mun 77:12, 13; Lik 8:18; Rɔmfuɛ Mun 10:15.

19. ?Sɛ e lafi Ɲanmiɛn su kɛ laa Ɲanmiɛn i sufuɛ wie mun sa’n, mmlusuɛ benin yɛ é ɲɛ́n i ɔ?

¹⁹ Riti nin Ezekiasi, ɔ nin Mali be kleli kɛ be ti Ɲanmiɛn i janvuɛ kɛ Abraamun sa. Be o ‘sran kpanngban kpa mɔ be kan Ɲanmiɛn sulafilɛ ndɛ’n mɔ be sin yia e’n,’ be nun wie. Sran sɔ’m be kleli kɛ be ti Ɲanmiɛn janvuɛ. Maan e lafi Ɲanmiɛn su titi kɛ be sa. (Ebre Mun 6:11, 12) Sɛ e yo sɔ’n, e kwla lafi su kɛ Ɲanmiɛn fá e yó i janvuɛ.