1, 2. (a) ?Ngue ti yɛ Ɲanmiɛn seli kɛ Daniɛli ti i ‘awlɛn su sran’ ɔn? (b) ?Wafa sɛ yɛ e kwla kle kɛ e ɲin yi Ɲanmiɛn kɛ Daniɛli sa ɔ?

KƐ BABILƆNIFUƐ’M be trali Zuifu’m be lomuɛn ɔli be mɛn’n nun lɔ’n, be wunnin kɛ Babilɔnifuɛ’m be sɔ amuɛn kpanngban. Sanngɛ, Zuifu nga be ɲin yi Ɲanmiɛn kɛ Daniɛli nin i janvuɛ nsan mun sa’n, b’a nianman be nzuɛn’n su. (Daniɛl 1:6, 8, 12; 3:16-18) Daniɛli nin i janvuɛ sɔ’m be yoli kɛ ufa sa Zoova sa nun. Yɛ be suli i titi. Sran nga Daniɛli nin be trannin Babilɔni lɔ’n, be yoli sa tɛtɛ mun. Sanngɛ, Daniɛli w’a yoman kɛ be sa. Ɔ maan, Ɲanmiɛn i anzi’n seli kɛ Daniɛli ti ‘Ɲanmiɛn i awlɛn su sran.’—Daniɛl 10:11, 19.

² Laa’n, sɛ ufuɛ’m be fɔtɔ fa’n yɛ be fa wu be sɛ mun ɔn. Andɛ’n, Zoova i sufuɛ’m be si kɛ Zoova yɛ ɔ sie nglo nin asiɛ’n niɔn. Naan nvlenvle kwlaa be o i sa nun kɛ ufa sa. (An kanngan Zeremi 18:6 nun.) Yɛ ɔ kwla fa e tinuntinun yo like ng’ɔ klo’n. Zoova mianman sran fi kɛ ɔ kaci. Sanngɛ, ɔ klo kɛ e lo e wun e mɛn i naan ɔ kaci e. I sɔ’n ti, like suanlɛ nga wá tɛ́ kosan nsan nga’m be su: (1) ?Ngue yɛ é yó naan y’a yoman kɛ ufa nga w’a kete’n sa Ɲanmiɛn sa  nun ɔn? (2) ?Ngue yɛ é yó naan y’a kaci kɛ ufa mɔ be kwla fa di junman’n sa Ɲanmiɛn sa nun ɔn? (3) ?Kɛ siɛ nin niɛn’m bé klé be mma’m be like’n, wafa sɛ yɛ be kwla kle kɛ be nin Ɲanmiɛn be bo’n ti kun ɔn?

3. ?Nzuɛn tɛ benin ti yɛ e awlɛn’n kwla kete ɔ? An fa sa kun yiyi nun.

³ Ɲanmiɛn Ndɛ’n se kɛ: “Ɔ ti’n bɔ a fa bu akunndan’n, sie i kpa tra ninnge’m be kwlaa, afin i nun yɛ nguan’n i bo’n fin-ɔn.” (Nyanndra Mun 4:23) Nán e tu e wun, yɛ nán e fa sa tɛ yolɛ’n kaci e nzuɛn. Sanngɛ, maan e lafi Ɲanmiɛn su. I liɛ’n, é bú akunndan kpa, yɛ e awlɛn’n su keteman. Kpɛkun, e su yoman ɲin kekle Ɲanmiɛn su. (Daniɛl 5:1, 20; Ebre Mun 3:13, 18, 19) Maan e kan Famiɛn Oziasi i ndɛ e nian. (An kanngan 2 Be Nyoliɛ 26:3-5, 16-21 nun.) Kɛ Oziasi boli i famiɛn dilɛ’n i bo’n, i ɲin yili Ɲanmiɛn. Yɛ ɔ nin i be nantili klanman titi. Ɔ maan, Ɲanmiɛn jrɛnnin i sin. Sanngɛ, “i nyrun b’ɔ nyɛnnin i’n ti’n, ɔ tuli i wun.” Ɔ wluli Ɲanmiɛn sua’n nun lɔ naan ɔ́ yrá ansan. Sanngɛ nn, Ɲanmiɛn ɲrun jranfuɛ’m be ngunmin cɛ yɛ ɔ fata kɛ be di i sɔ junman’n niɔn. Kɛ Ɲanmiɛn ɲrun jranfuɛ’m be seli Oziasi kɛ w’a yo sa tɛ’n, ɔ fali ya dan kpa. I sɔ’n ti, Zoova guɛli i ɲin ase. Ɔ fali kokowe guɛli i wun. Yɛ kokowe’n kɛli i wun lele ɔ fa wuli.—Nyanndra Mun 16:18.

4, 5. ?Sɛ e tu e wun’n, wafa sɛ yɛ i bo’n kwla gua ɔ? An fa sa kun yiyi nun.

⁴ Sɛ y’a nianman e wun naan e yo wun tufuɛ’n, e kwla bu i kɛ e ti kpa tra e wiengu mun. Ɔ maan, sɛ be fa Biblu’n tu e fɔ’n, e su faman su. (Nyanndra Mun 29:1; Rɔmfuɛ Mun 12:3) I sɔ sa’n juli asɔnun kpɛnngbɛn kun mɔ be flɛ i kɛ Jimun’n i su. Ɔ nin i wiengu asɔnun kpɛnngbɛn’m be nuan w’a sɛman ndɛ kun su. Jimun seli kɛ: “Kɛ e yiali’n, n dili be nanwlɛ kɛ be kloman sran. Yɛ n jasoli n ɔli ɔ.” Kɛ ɔ dili anglo nsiɛn’n, ɔ tu ɔli asɔnun uflɛ nun. Sanngɛ, b’a siemɛn i asɔnun kpɛnngbɛn lɔ. I sɔ’n yoli i ya dan. Kɛ m’ɔ buli i kɛ i ndɛ’n yo fɛ’n ti’n, ɔ yacili Zoova sulɛ lele afuɛ blu. Jimun tuli i wun. Yɛ ɔ fɛli i ya’n guali Zoova su. Aniaan’m be ko wunnin i wun kpɛ sunman naan bé úkɛ i. Sanngɛ, w’a fɛmɛn i su w’a sieman be nuan bo.

⁵ Jimun waan: “Akunndan nga m buli i trilili’n, yɛle kɛ min wiengu’m be ti sran tɛ.” Jimun i wun ndɛ sɔ’n kle kɛ sran ng’ɔ tu i wun’n, ɔ kwla bu i kɛ i ndɛ’n yo fɛ sa kwlaa nun. I sɔ sran liɛ’n, ɔ ti kɛ ufa mɔ w’a kete’n sa. (Zeremi 17:9) ?Yɛ e li? ?Aniaan’m b’a lo e ngasi le? ?Kɛ junman nga e di i asɔnun’n nun’n, ɔ fili e sa’n, ngue yɛ e yoli ɔ? ?Tutre’n ti’n, e fali ya? ?Annzɛ e wunnin i wlɛ kɛ like ng’ɔ ti cinnjin’n, yɛle kɛ maan e nin Zoova nin e niaan mun e nanti klanman titi?—An kanngan Jue Mun 119:165, ɔ nin Kolɔsfuɛ Mun 3:13 be nun.

6. ?Sɛ e yo sa tɛ’n trilili’n, wafa sɛ yɛ i bo’n kwla gua ɔ?

⁶ Kɛ sran kun fia yo sa tɛ trilili’n, i awlɛn’n kete. Ɔ maan, kɛ be tu i fɔ’n, ɔ faman su. Sa tɛ yolɛ’n kaci i nzuɛn. Aniaan kun seli kɛ kɛ ɔ yoli sa tɛ’n lele’n, w’a bumɛn i sa tɛ kun. (Akunndan fuɛ’n 8:11) Aniaan kun liɛ’n, bian nin bla nna nga be fa fite nzra nun’n, yɛ ɔ nian ɔn. Ɔ seli kɛ: “Asɔnun kpɛnngbɛn’m be wun ndɛ tɛtɛ yɛ n kan ɔn.” I ayeliɛ sɔ’n ti’n, ɔ nin Zoova be afiɛn’n sacili. Kɛ i wiengu’m be wunnin sa tɛ ng’ɔ yo’n, asɔnun kpɛnngbɛn’m be ukɛli i. E ngba e fɔn. Sanngɛ, nán e kan be nga be man e afɔtuɛ’n be wun ndɛ tɛtɛ. Sɛ e yo sa tɛ’n, nán e se kɛ nán e ɲinfu yɛ e yoli ɔ. Afin, sɛ e yo sɔ’n, e awlɛn’n kéte. Kpɛkun, e su kwlá srɛman Ɲanmiɛn kɛ ɔ yaci cɛ e, naan ɔ uka e.

7, 8. (a) ?Kɛ e bu Izraɛlifuɛ’m be akunndan’n, ngue yɛ sran ng’ɔ lafiman Ɲanmiɛn su’n, ɔ yo ɔ? (b) ?Afɔtuɛ benin yɛ ndɛ sɔ’n man e ɔ?

⁷ Kɛ Zoova fa Izraɛlifuɛ mun Ezipti lɔ fiteli’n, be wunnin sa dandan ng’ɔ yoli be’n. Sanngɛ, kɛ be juli mɛn nga Ɲanmiɛn tali nda kɛ ɔ́ fá mán be’n i tiwa’n, be awlɛn’n keteli. B’a lafiman Ɲanmiɛn su kun. Srɛ kunnin be, yɛ be kannin Moizi i ndɛ tɛtɛ. Be kunndɛli kɛ bé sá be sin bé kó dí kanga Ezipti lɔ ekun. Be ayeliɛ sɔ’n yoli Zoova i ya dan. I sɔ’n ti, ɔ seli kɛ: “?Finfin nga nvlefuɛ’m be yo min yɛ’n, cɛn onin ko yɛ bé yáci i yolɛ-ɔ?” (Kalɛ 14:1-4, 11; Jue Mun 78:40, 41) Be kwlaa nga be awlɛn’n keteli mɔ b’a lafiman Ɲanmiɛn su’n, be wuli aawlɛ flɛnnɛn’n nun lɔ.

⁸ E kusu, ɔ ka kan Ɲanmiɛn mán e mɛn uflɛ’n. Sa sunman be tanndan e ɲrun naan e yaci Ɲanmiɛn su lafilɛ. I sɔ’n ti, ɔ fata kɛ e bu e klun lɔ e nian sɛ e lafi Ɲanmiɛn su kpa o. Ndɛ nga Zezi kannin m’ɔ o Matie ndɛ tre 6 i mma 33 nun’n, maan e bu e klun lɔ e nian sɛ e nanti su sakpa o. Maan e tinuntinun e usa e wun kɛ: ‘?Ajalɛ nga n fa be’n, be kle kɛ n dun mmua fa min wun man Ɲanmiɛn kɛ ɔ sie min? ?Sika kunndɛlɛ ti’n, m boman jasin fɛ’n, yɛ cɛn wie’n n kɔman aɲia’m be bo? ?Sɛ n wun kɛ junman nga n di’n ti’n, n ɲanman n ti’n, ngue yɛ ń yó ɔ? ?Mɛn nunfuɛ’m be ayeliɛ’n su yɛ n nian, ɔ maan n suman Zoova kun?’

9. (a) ?Ngue ti yɛ ɔ fata kɛ e bu e klun lɔ e nian sɛ e lafi Ɲanmiɛn su kpa ɔ? (b) ?Wafa sɛ yɛ e kwla yo sɔ ɔ?

⁹ Biblu’n se kɛ nán e nin sran tɛ nin be nga b’a tu be asɔnun’n nun’n, e san nun. Yɛ nán e fa like tɛ e yiyi e ɲin su. Sɛ y’a nantiman afɔtuɛ sɔ’m be su’n, e awlɛn’n kéte. ?Yɛ sɛ e wun kɛ e nantiman afɔtuɛ sɔ’m be su le nɲɔn nga nun’n nin? ?Ngue yɛ ɔ fata kɛ e yo ɔ? Biblu’n se kɛ: “Amun bɔbɔ an bu amun klun lɔ nian sɛ an lafi Krist su sakpa o.” (2 Korɛntfuɛ Mun 13:5) Maan e di e wun nanwlɛ. Yɛ maan e kanngan Ɲanmiɛn Ndɛ’n nun titi naan e kaci e nzuɛn’n.

10. ?Ngue yɛ é yó naan y’a yo kɛ ufa mɔ be kwla fa di junman’n sa Zoova i sa nun ɔn?

¹⁰ Ɲanmiɛn kunndɛ kɛ e yo kɛ ufa m’ɔ kwla fa di junman titi’n sa. I sɔ’n ti’n, ɔ  fɛli i Ndɛ’n mannin e. I fanngan nun e le e niaan Klistfuɛ mun. Kpɛkun, ɔ seli kɛ e bo jasin fɛ’n. Sɛ e kanngan Biblu’n nun cɛn kwlakwla naan e bu su akunndan’n, e awlɛn’n su keteman. Ɔ maan, Zoova kwla fa e di junman. Laa Izraɛli lɔ’n, ɔ seli famiɛn mun kɛ be klɛ i Mmla’n fluwa kun su naan be kanngan nun cɛn kwlakwla. (Mmla’n 17:18, 19) Akoto’m be si kɛ sɛ be kanngan Ɲanmiɛn Ndɛ’n nun naan be bu su akunndan’n, bé kwlá dí Ɲanmiɛn junman’n i kpa. Kɛ Ɲanmiɛn maan bé klɛ́ i nuan ndɛ’n, be boli Ɲanmiɛn ndɛ nga be klɛli i Ebre nun’n be nun kpanngban be su. Yɛ kɛ bé bó jasin fɛ’n, be wlali sran’m be fanngan wie kɛ be kanngan Ɲanmiɛn Ndɛ’n nun. (Sa Nga Be Yoli’n 17:11) E kusu e si kɛ ɔ ti cinnjin kɛ e kanngan Ɲanmiɛn Ndɛ’n nun cɛn kwlakwla, naan e bu su akunndan. (1 Timote 4:15) Sɛ e yo sɔ’n, é yó wun ase kanfuɛ titi. Yɛ é yó kɛ ufa mɔ be kwla fa di junman’n sa Zoova i sa nun.

11, 12. ?Zoova fanngan nun’n, ngue yɛ e niaan’m be yo naan y’a kaci e nzuɛn’n niɔn? An fa sa kun yiyi nun.

¹¹ Zoova si e kwlaa e tinuntinun. Kpɛkun i fanngan nun’n, e niaan Klistfuɛ’m be uka e naan e kaci e nzuɛn’n. I wie yɛle Jimun mɔ e kɛnnin i ndɛ’n i liɛ’n. Asɔnun kpɛnngbɛn kun fɛli i wun mɛntɛnnin i. Jimun seli kɛ: “W’a ijɔman min, yɛ w’a kanman min ndɛ tɛ. Sanngɛ, ɔ buli min wun akunndan kpa. Ɔ kleli kɛ ɔ kunndɛ kpa kɛ ɔ́ úka min.”  Kɛ ɔ dili anglo kɔe nsiɛn’n, asɔnun kpɛnngbɛn’n wlali Jimun i fanngan kɛ ɔ bla aɲia’m be bo. Kɛ ɔ ɔli aɲia’n i bo’n, aniaan’m be sɔli i nun klanman. Be ayeliɛ sɔ’n ti’n, Jimun kacili i nzuɛn’n. Ɔ wunnin i wlɛ kɛ ɔ fataman kɛ ɔ bu i ngunmin i wun akunndan ngboko kun. Asɔnun kpɛnngbɛn’n nin i yi’n be wlali Jimun i fanngan kpa. Kɛ ɔ́ kɔ́ i ɲrun’n, Jimun wa suli Zoova ekun. Asa ekun’n, ɔ kanngannin afuɛ 1992, Novamblu 15, Sasafuɛ Tranwlɛ’n i bue 13 lele 23 be nun. Ɔ wunnin kɛ ɔ fataman kɛ ɔ fɛ i ya’n gua Zoova su. Sanngɛ, ɔ fata kɛ ɔ nin i be nanti klanman.

¹² Jimun wa yoli asɔnun kpɛnngbɛn ekun. Siɛn’n, sɛ ɔ wun kɛ aniaan kun su tu i wun’n, ɔ tu i fɔ. Kpɛkun, ɔ wlɛ i fanngan naan ɔ lafi Ɲanmiɛn su. Jimun seli kɛ ɔ buli i kɛ ɔ nin Zoova be afiɛn mantan, sanngɛ ɔ timan sɔ. Tutre’n ti’n, laa’n ɔ fɛ i ɲin sie i fɔnlɛ nga i wiengu’m be fɔn’n su trɛ i bɔbɔ liɛ’n. I ayeliɛ sɔ’n wa yoli i nsisɔ.—1 Korɛntfuɛ Mun 10:12.

13. (a) ?Kɛ e bo jasin fɛ’n, nzuɛn benin mun yɛ e fa be ɔ? (b) ?Jasin fɛ’n mɔ e bo’n, ɔ yo wan ye?

¹³ Jasin fɛ’n mɔ e bo’n kwla uka e wie naan e nzuɛn’n w’a yo kpa. Afin kɛ é bó jasin fɛ’n, ɔ fata kɛ e yo wun ase kanfuɛ. Yɛ ɔ fata kɛ e yo sa nga Ɲanmiɛn wawɛ’n maan sran yo’n. (Galasifuɛ Mun 5:22, 23) Nanwlɛ, kɛ e bo jasin fɛ’n, e nzuɛn’n yo kpa dan. Sɛ e nian Klist i ayeliɛ’n su’n, sran’m bé síe be su ndɛ nga e kan’n i bo. Kpɛkun, be kwla bu e wun akunndan kpa. Cɛn kun’n, aniaan nɲɔn mɔ be tran Ɔstrali’n, be boli jasin fɛ’n be kleli bla kun i awlo lɔ. Sanngɛ, bla’n fali ya dan kpa, yɛ ɔ kannin be ndɛ tɛtɛ. Aniaan’m b’a kɛnmɛn i ndɛ tɛ wie. I sin’n, bla’n wa wunnin i wlɛ kɛ w’a yoman like kpa. Ɔ maan, ɔ klɛli fluwa ko mannin Betɛli ng’ɔ o Ɔstrali lɔ’n. Ɔ seli kɛ ɔ dili sinnzin. Afin, ɔ fuannin sran nga be kan Ɲanmiɛn ndɛ’n. Yɛ ɔ kpatali aniaan mun. Ndɛ sɔ’n kle kɛ sɛ e bo jasin fɛ’n naan e yo wɛtɛɛfuɛ’n, i bo’n gúa kpa. Nanwlɛ, jasin fɛ’n mɔ e bo’n, ɔ yo e wiengu’m be ye. Sanngɛ, e bɔbɔ e ɲan su ye wie. Afin, e nzuɛn’n yo kpa titi.

14. ?Kɛ ɔ ko yo naan siɛ nin niɛn’m b’a kle be mma’m be like naan b’a fa su’n, ngue yɛ ɔ fata kɛ be bɔbɔ be yo ɔ?

¹⁴ Ba kanngan sunman be ti wun ase kanfuɛ. Yɛ be kunndɛ kɛ be kle be like. (Matie 18:1-4) I sɔ’n ti, ɔ fata kɛ siɛ nin niɛn’m be kle be mma kanngan’m be Ɲanmiɛn ndɛ’n naan be fa su. (2 Timote 3:14, 15) Sanngɛ, ɔ fata kɛ be bɔbɔ be klo Biblu’n nun ndɛ’n. Yɛ maan be nanti su. Siɛ nin niɛn nga be yo sɔ’n, be mma’m be klo Ɲanmiɛn ndɛ’n i kpa.  Kpɛkun be wun i wlɛ kɛ be si nin be nin’m be klo be, naan Zoova klo be wie ti yɛ be tu be fɔ ɔ.

15, 16. ?Sɛ be tu ba kun asɔnun’n nun’n, wafa sɛ yɛ i si’n nin i nin’n be kwla kle kɛ be lafi Ɲanmiɛn su ɔ?

¹⁵ Wie liɛ’n, siɛ nin niɛn’m be kle be mma’m be Ɲanmiɛn ndɛ’n. Sanngɛ kɛ ɔ́ kɔ́ i ɲrun’n, ba wie’m be suman Zoova kun, annzɛ be tu be asɔnun’n nun. Kɛ ɔ ko yo sɔ’n, siɛ nin niɛn’m be wla bo be wun. Aniaan bla kun m’ɔ tran Afriki di Sidi lɔ’n, ɔ seli kɛ: “Kɛ be tuli min niaan bian’n asɔnun’n nun’n, ɔ yoli min kɛ w’a wu sa. Min wla’n boli min wun.” ?Blɛ sɔ’n nun’n, ngue yɛ aniaan bla sɔ’n, ɔ nin i si’n nin i nin’n be yoli ɔ? Be nantili ndɛ nga Biblu’n kan’n su. (An kanngan 1 Korɛntfuɛ Mun 5:11, 13 nun.) Be si kɛ, sɛ be nanti Ɲanmiɛn ndɛ’n su’n, i bo’n gúa kpa mán be kwlaa. Be wunnin i wlɛ kɛ sran nga Zoova klo i’n, yɛ ɔ tu i fɔ ɔ. I sɔ’n ti, sɛ ɔ timan be awlo lɔ ndɛ cinnjin wie i kanlɛ’n ti’n, b’a faman be wun b’a mantanman be wa’n.

¹⁶ Kɛ ɔ́ kɔ́ i ɲrun’n, ba mɔ be tuli i asɔnun’n nun’n, ɔ seli kɛ: “N si kɛ min osufuɛ’m be kpɔman min. Sanngɛ, Zoova i mmla nin ajalɛ nga Anuannzɛ’n kle e’n i su yɛ be nantili ɔ. [...] Kɛ a si kɛ saan fii ɔ fata kɛ a srɛ Zoova naan ɔ yaci sa nga a yoli’n cɛ wɔ’n, nán sran yɛ ɔ́ mían ɔ naan w’a yo sɔ ɔ.” Ba’n wa sɛli i sin suli Zoova ekun. I sɔ’n yoli i osufuɛ’m be fɛ dan. Nanwlɛ, sɛ e ɲin yi Ɲanmiɛn titi’n, e liɛ’n yó ye, yɛ e klun jɔ́.—Nyanndra Mun 3:5, 6; 28:26.

17. (a) ?Wafa sɛ yɛ e kwla kle kɛ e ɲin yi Zoova ɔ? (b) ?Sɛ e yo sɔ’n, i su mmlusuɛ benin yɛ é ɲɛ́n i ɔ?

¹⁷ Ɲanmiɛn nuan ijɔfuɛ Ezai seli kɛ Zuifu nga be o Babilɔni lɔ’n, bé káci be nzuɛn’n. Yɛ bé sé Zoova kɛ: “Anannganman, a ti e si. E ti kɛ ufa sa, wɔ yɛ a ti ye ufuɛ ɔ. E kwlaa e ti ɔ sa nuan like. [...] Nán maan sa tɛ nga e yo be’m be ka ɔ klun sa titi sɔ. Nian, e kwlaa e ti ɔ sran.” (Ezai 64:7, 8) Sɛ e ti wun ase kanfuɛ naan e nanti Zoova i ndɛ’n su titi’n, ɔ́ fá e yó i awlɛn su sran kɛ Daniɛli liɛ’n sa. Asa ekun’n, ɔ́ klé e like titi, ɔ́ fɛ́ i wawɛ’n mán e, yɛ é trɛ́n i anuannzɛ’n nun titi. Kpɛkun cɛn wie lele’n, ɲrun nga “Nyanmiɛn mma’m” bé ɲɛ́n i’n, é ɲán wie.—Rɔmfuɛ Mun 8:21.