1, 2. ?Ndɛ benin yɛ Biblu’n kannin m’ɔ kle kɛ Zoova i sufuɛ’m bé sɔ́n ɔn?

ASIƐ wunmuan’n su’n, Zoova le sran wie mɔ be klo i mɔ be su i ɔ. Sran sɔ mun yɛle i lalofuɛ mun. Kannzɛ be fɔn’n, sanngɛ Zoova fɛ i wawɛ’n man be. Yɛ ɔ yra be su. ?Ngue yɛ ɔ kle sɔ ɔ?

² Afuɛ 1914 nun’n, be nga be su Zoova’n b’a sɔnman. Sanngɛ, Zoova yrali jasin fɛ’n mɔ be bo’n su. Yɛle kɛ, sran miliɔn kpanngban be sili Biblu’n nun ndɛ’n. Kpɛkun be kacili i lalofuɛ wie. Zoova kannin sa sɔ’n i ndɛ. Ɔ seli kɛ: “Be nun kaan’n i osu nunfuɛ’m bé trɛ́ lele bé jú sran akpi, be nun kaan kpa’n, i osu’n ɔ́ káci nvle dan kpa kun. Sɛ sa sɔ’m be blɛ’n ju’n, m bɔbɔ min Anannganman’n, ń kán min wun ń yó be.” (Ezai 60:22) Andɛ’n, e wun kɛ ndɛ sɔ’n kpɛn su. Zoova i sufuɛ’m be ti kɛ nvle dan kun sa. Be sɔnnin tra nvle kpanngban be nun sran mun.

3. ?Wafa sɛ yɛ Ɲanmiɛn i sufuɛ’m be kle kɛ be klo be wiengu ɔ?

 ³ Mɛn’n i awieliɛ blɛ nga nun’n, Zoova maan i sufuɛ’m be klo be wun kpa. I lɛ’n nun’n, be fɛ i nzuɛn’n. Afin “Nyanmiɛn’n yɛ ɔ ti sran klofuɛ nin-ɔn.” (1 Zan 4:8) Zezi seli i sɔnnzɔnfuɛ mun kɛ: “An klo amun wiengu. [...] Sɛ an klo amun wiengu’n, i sɔ’n nun yɛ sran’m be kwlaa bé sí kɛ an ti n sɔnnzɔnfuɛ-ɔ.” (Zan 13:34, 35) Kɛ alɛ tɔ bɔbɔ’n, Zoova i sufuɛ’m be kle kɛ be klo be wiengu. I wie yɛle kɛ alɛ dan nɲɔn su’n nun’n, sran miliɔn kɔe 55 be wuli. Sanngɛ, Zoova i sufuɛ’m b’a kunman alɛ sɔ’n wie. (An kanngan Mise 4:1, 3 nun.) I sɔ’n ti’n, be kwlá saciman be dunman kɛ be kunnin sran.—Sa Nga Be Yoli’n 20:26.

4. ?Ngue ti yɛ kɛ Ɲanmiɛn i sufuɛ’m be yaciman trɛlɛ’n, i sɔ’n ti abonuan ɔn?

⁴ Ɲanmiɛn i sufuɛ’m be yaciman trɛlɛ. Sanngɛ nn, be kpɔfuɛ Satan yɛ ɔ ti “mɛn nga i min’n” niɔn. (2 Korɛntfuɛ Mun 4:4) Satan laka nvle siefuɛ mun nin be nga be kan mɛn’n nun nganniɛn mun’n. Ɔ yo sɔ naan be kle e yalɛ naan e yaci jasin fɛ’n i bolɛ. Sanngɛ, ɔ kwlá yoman ye le. Satan si kɛ i cɛn’n w’a sɔnman kun. I sɔ’n ti, ɔ yo like kwlaa ng’ɔ kwla yo’n naan y’a suman Zoova kun.—Sa Nglo Yilɛ 12:12.

5. ?Ngue ti yɛ cɛn kunngun’n e wiengu’m be yo e sa annzɛ be kan e ndɛ tɛ ɔ?

⁵ Ɲanmiɛn i sufuɛ’m be si kɛ ɔ ti cinnjin kɛ be klo Ɲanmiɛn nin sran. Zezi seli kɛ: “‘Klo ɔ Min Nyanmiɛn’n kpa, fa ɔ wla’n kwlaa guɛ i su, maan wɔ akunndan’n kwlaa trɛn i su.’ I yɛ ɔ ti mmla klikli nin i nun dan nin-ɔn. Yɛ i nnyɔn su b’ɔ fɛ’n yɛ ɔ o yɛ: ‘Klo ɔ wiengu kɛ a fa klo ɔ bɔbɔ wun’n sa.’” (Matie 22:35-39) Biblu’n kle kɛ sran’m be kwlaa be ti sa tɛ yofuɛ. Afin be ti Adam i mma mun. (An kanngan Rɔmfuɛ Mun 5:12, 19 nun.) I sɔ’n ti’n, aniaan’m be kan be wiengu i ndɛ tɛ annzɛ be yo be wiengu sa cɛn kunngun. ?Sɛ i sɔ sa ju’n, ngue yɛ é yó ɔ? ?É kló Zoova kpa titi? ?E nin i sufuɛ mun e bo’n yó kun é sú i titi? Biblu’n kan kɛ laa’n, Ɲanmiɛn i sufuɛ wie’m be kannin be wiengu i ndɛ tɛ, annzɛ be yoli be wiengu sa. ?Ngue yɛ be ndɛ sɔ’n kle e ɔ?

6. ?Kɛ Eli i mma’m bé yó sa tɛ’n, ngue yɛ Eli w’a yoman ɔn?

⁶ Maan e kan Eli i ndɛ. Ɔ ti Ɲanmiɛn ɲrun jranfuɛ’m be su kpɛn. Sanngɛ, i wa nɲɔn’n be nantiman Zoova i mmla’n su. Biblu’n se kɛ: “Eli i mma’m be ti finfinfuɛ. Be bu-man Anannganman like fi.” (1 Samiɛl 2:12) Eli si kɛ i mma’m be yo sa tɛtɛ mun. Sanngɛ, w’a tuman be fɔ kpa. Ɔ maan, kɛ ɔ́ kɔ́ i ɲrun’n, Zoova tuli Eli nin i mma’m be fɔ kekle. Kpɛkun, w’a kplinman su kɛ Eli i osu nunfuɛ yo i ɲrun jranfuɛ’m be su kpɛn kun. (1 Samiɛl 3:10-14) ?Sɛ e o lɛ blɛ sɔ’n nun naan e wun kɛ Eli tran lɛ yɛ i mma’m be yo sa tɛtɛ’n, ngue yɛ é yó ɔ? ?E sa sin búbú e? ?É yáci Zoova su lafilɛ, yɛ é yáci i sulɛ?

7. (a) ?Sa tɛ benin yɛ Davidi yoli ɔ? (b) ?Ngue yɛ Ɲanmiɛn yoli i ɔ?

 ⁷ Davidi ti sran kpa. I sɔ’n ti, Zoova kloli i sa kpa. (1 Samiɛl 13:13, 14; Sa Nga Be Yoli’n 13:22) Sanngɛ, Davidi yoli sa tɛ wie mun. Yɛle kɛ, kɛ Iri ɔli alɛ kunlɛ’n, Davidi kunndɛli i yi Bat-seba. Kpɛkun bla’n wunnzɛli. Davidi kunndɛli kɛ ɔ́ fía sa tɛ ng’ɔ yoli’n su. Ɔ maan, ɔ seli Iri kɛ ɔ blɛ i awlo. I liɛ’n, atrɛkpa’n ɔ nin i yi’n bé sí sua. Ɔ maan, sran’m bé bú i kɛ Iri yɛ maan bla’n wunnzɛli ɔ. Sanngɛ, Iri w’a lɛmɛn i awlo lɔ. Kɛ ɔ yoli sɔ’n, Davidi seli kɛ maan be fa Iri be sie i kɛ alɛ’n yri kpa lɛ’n naan be kun i. Sa tɛ dan sɔ mɔ Davidi yoli’n ti’n, i bɔbɔ nin i osufuɛ’m be wunnin be ɲrun dan. (2 Samiɛl 12:9-12) Sanngɛ Zoova sili i aunnvuɛ, yɛ ɔ yacili i sa tɛ’n cɛli i. Afin, ɔ si kɛ Davidi ti sran nanwlɛfuɛ. (1 Famiɛn Mun 9:4) ?Sɛ e o lɛ blɛ sɔ’n nun’n, ngue yɛ é yó ɔ? ?É yáci Zoova sulɛ?

8. (a) ?Ndɛ benin yɛ Piɛli kannin mɔ w’a kwlá nantiman su ɔ? (b) ?Kɛ Piɛli yoli sa tɛ’n, ngue ti yɛ Zoova kwla mɛnnin i junman ekun ɔn?

⁸ Maan e kan Zezi i sɔnnzɔnfuɛ Piɛli i ndɛ. Zezi fali Piɛli kɛ ɔ yo i akoto. Sanngɛ cɛn wie’n, Piɛli kannin ndɛ tɛtɛ mun, annzɛ ɔ yoli sa tɛ. I wie yɛle kɛ, Piɛli seli kɛ sɛ i wiengu’m be yaci Zezi lɛ be wanndi’n, i liɛ’n, ɔ su yoman sɔ le. (Mark 14:27-31, 50) Sanngɛ, kɛ Zezi i kpɔfuɛ’m be trɛli i’n, Piɛli nin i wiengu’m be kwlaa be  wanndili. I sin’n, Piɛli seli kpɛ nsan kɛ ɔ siman Zezi. (Mark 14:53, 54, 66-72) Sanngɛ, Piɛli i ayeliɛ’n yoli i nsisɔ dan. I sɔ’n ti, Zoova yaci cɛli i. Kpɛkun, ɔ mɛnnin i junman ekun. ?Sɛ blɛ sɔ’n nun’n e o lɛ, yɛ e wunnin like nga Piɛli yoli’n, ngue yɛ é yó ɔ? ?É yáci Zoova su lafilɛ?

9. ?Ngue ti yɛ a lafi su kɛ Zoova yo sa i nuan su titi ɔ?

⁹ Ndɛ kwlaa sɔ’m be kle e kɛ Zoova i sufuɛ wie’m be yoli sa tɛ, yɛ be yoli be wiengu’m be sa. ?Sɛ e wiengu’m be yo e sa’n, ngue yɛ é yó ɔ? ?É yáci aɲia’m be bo kɔlɛ? ?É yáci Zoova sulɛ? ?E nin i sufuɛ mun é bú? ?Annzɛ é wún i wlɛ kɛ Zoova si aunnvuɛ naan ɔ trɛ i awlɛn sa tɛ yofuɛ’m be wun? Ɔ ju wie’n, sran kun yo sa tɛ dan. Kpɛkun, ɔ yomɛn i nsisɔ kaan sa. ?I lɛ’n nun’n, é láfi su kɛ blɛ ng’ɔ ti su’n i su’n, Zoova tú i fɔ? Sɛ ɔ nin i fata bɔbɔ’n, bé tú sran sɔ’n asɔnun’n nun. ?E lafi su kɛ Zoova yó sa i nuan su titi?

10. ?Kɛ Zidas Iskariɔtu nin Piɛli be yoli Zezi i sa’n, ajalɛ kpa benin yɛ Zezi kleli e ɔ?

¹⁰ Biblu’n kle kɛ sran kpanngban be nin Zoova nin i sufuɛ’m be nantili klanman titi. Kusu nn be mantanfuɛ’m be yoli sa tɛtɛ mun. Cɛn kun’n, Zezi srɛli Ɲanmiɛn lele aliɛ’n cɛnnin i naan w’a fɛ i sɔnnzɔnfuɛ’m be nun 12. Sanngɛ be nun kun m’ɔ suan Zidas Iskariɔtu’n, ɔ fɛli i mɛnnin i kpɔfuɛ mun. Asa ekun’n, akoto Piɛli seli kɛ ɔ simɛn i. (Lik 6:12-16; 22:2-6, 31, 32) Ɔ nin i sɔ ngba’n, Zezi w’a faman Zoova nin i sufuɛ’m be wun ya le. Zezi kle e ajalɛ kpa dan. Ɔ nin i Si’n be afiɛn’n mantannin kpa. Yɛ ɔ suli i lele guɛli i ti’n nin i bo. I sɔ’n ti, kɛ ɔ wuli’n, Zoova cɛnnin i. Kpɛkun, kɛ ɔ́ kɔ́ i ɲrun’n, ɔ sieli i Famiɛn ɲanmiɛn su lɔ.—Matie 28:7, 18-20.

11. ?Zoova i sufuɛ’m be wun ndɛ benin yɛ i bɔbɔ kannin ɔn?

¹¹ Zezi kleli e kɛ maan e nin Zoova nin i sufuɛ mun e nanti klanman titi. Sɛ e yo sɔ’n, ɔ ti kpa. Afin, e wun kɛ Zoova nin i sufuɛ’m be o nun mɛn’n i awieliɛ blɛ nga nun. Ɔ suan be bo naan be bo jasin fɛ’n mɛn wunmuan’n nun. Yɛ be ngunmin cɛ yɛ be di junman sɔ’n niɔn. Asa ekun’n Zoova kle be like. I sɔ’n ti, be bo’n ti kun, yɛ be di aklunjuɛ. Zoova kɛnnin i sufuɛ’m be ndɛ kɛ: “Be klun jɔ́ lele trátrá su, i ti bé bó sro.”—Ezai 65:14.

12. ?Kɛ e wiengu’m be yo e sa’n, ngue yɛ ɔ fataman kɛ e yo ɔ?

¹² Zoova kle e like naan e yo sa nga be ti kpa’n. I sɔ’n ti, e klun jɔ. Sanngɛ Satan i mɛn’n nunfuɛ’m be liɛ’n, be leman like kpa kun mɔ be kwla fa be wla gua su ɔ. Yɛ be klun jɔman. I sɔ’n ti, nán e se kɛ e niaan kun w’a  kan e ndɛ tɛ, annzɛ w’a yo e sa naan e nin Zoova nin i sufuɛ mun e nantiman kun. Sɛ e yo sɔ’n, nn y’a yo e bɔbɔ e wun tɛ. Sanngɛ, maan e nin Zoova e nanti klanman titi. Like ng’ɔ kle e’n, maan e fa su. Asa ekun’n, kɛ be yo e sa’n, akunndan ng’ɔ fata kɛ e bu’n ɔ nin like ng’ɔ fata kɛ e yo’n, maan e wun i wlɛ.

13, 14. (a) ?Ngue ti yɛ e kwlá seman kɛ nán e niaan’m be yo e sa le ɔ? (b) ?Ndɛ fɛ benin yɛ Ɲanmiɛn kannin m’ɔ fata kɛ e wla kpɛn su titi ɔ?

¹³ ?Kɛ e niaan kun kan e ndɛ tɛ annzɛ ɔ yo e sa’n, ngue yɛ ɔ fata kɛ e yo ɔ? Biblu’n se kɛ: “Nán fa ya ndɛndɛ. Afin sinnglinfuɛ yɛ i anwlɛn’n ɔ ti fufu-ɔ.” (Akunndanfuɛ’n 7:9) E kwlakwla e yo sa tɛ. Ɔ maan, e kwlá seman kɛ nán e niaan’m be kan e ndɛ tɛ le, annzɛ be yo e sa le. Sɛ be yo e sa kusu’n, ɔ fataman kɛ e fa sie e klun. Afin sɛ e yo sɔ’n, e su kwlá suman Zoova aklunjuɛ su. Ng’ɔ ti tɛ kpa bɔbɔ’n yɛle kɛ e su lafimɛn i su kun, yɛ e kwla tu asɔnun’n nun. Yɛ e su lafiman su kun kɛ é trán mɛn uflɛ’n i nun wie.

¹⁴ ?Ngue yɛ é yó naan sɛ e wiengu’m be yo e sa’n, y’a kwla su Zoova aklunjuɛ su titi ɔ? Maan e wla kpɛn ndɛ fɛ kun mɔ Zoova kannin’n su titi. Ɔ seli kɛ: “Ń wá yí nyanmiɛn ng’ɔ la nglo lɔ plaii’n, nin asiɛ’n be uflɛ. Kɛ ɔ ko yo sɔ’n, be su bo-man laa sa’m be su be di-man jɔlɛ kun. Be su bu-man be akunndan kun.” (Ezai 65:17; 2 Piɛr 3:13) Sɛ e nin Zoova e nanti klanman titi’n, ninnge kpakpa ng’ɔ́ wá fá mɛ́n i sufuɛ mun’n, é ɲán wie.

15. ?Kɛ e wiengu’m be yo e sa’n, ngue yɛ Zezi seli kɛ e yo ɔ?

¹⁵ E te o Satan i mɛn tɛ’n nun. I sɔ’n ti, sɛ sran kun yo e sa’n, maan e bu like nga Zoova kunndɛ kɛ e yo’n i akunndan. Zezi seli kɛ: “Sɛ an yaci sa nga sran’m be yo amun’n cɛ be’n, amun Si b’ɔ o nyanmiɛn su lɔ’n, i kusu ɔ́ yáci amun liɛ’n cɛ́ amun. Sanngɛ sɛ an yaci-man sa nga sran’m be yo amun’n cɛ-man be’n, amun Si kusu su yaci-man amun liɛ’n cɛ-man amun.” Cɛn kun’n, Piɛli usali Zezi kɛ: “?Nannan, sɛ n niaan kun yo min tɛ’n, kpɛ nnyɛ yɛ n yaci cɛ i-ɔ? ?Lele kpɛ nso?” Zezi seli i kɛ: “Nán kpɛ nso-ɔ, sanngɛ lele kpɛ ableso fa nso.” Zezi i ndɛ’n kle e kɛ sɛ e wiengu’m be yo e sa’n, maan e yaci e cɛ be titi.—Matie 6:14, 15; 18:21, 22.

16. ?Ajalɛ kpa benin yɛ Zozɛfu kle e ɔ?

¹⁶ Kɛ Zozɛfu i niaan’m be yoli i tɛ’n, like ng’ɔ yoli’n, e kwla nian su wie.  Zakɔbu wuli ba yasua 12. Ba ng’ɔ nin Rasɛli be wuli be’n, be yɛle Zozɛfu nin i sinma yasua’n. Sanngɛ, Zakɔbu kloli Zozɛfu trali be ngba. I sɔ’n ti’n, i niaan’m be ɲin cili i. Kpɛkun be yoli i atɛ kɛ kanga sa. Be nga be toli i’n, be fɛ i ɔli Ezipti mɛn’n nun. Kɛ afuɛ kpanngban sinnin’n, Ezipti famiɛn’n fali Zozɛfu kɛ ɔ niɛn i mɛn’n su. Afin, ɔ wunnin kɛ Zozɛfu di junman klanman. Kɛ ɔ́ kɔ́ i ɲrun’n, awe’n kpɛnnin mɛn’n nun. Ɔ maan, Zozɛfu i niaan’m be ɔli aliɛ kunndɛlɛ Ezipti lɔ. Kɛ be wunnin Zozɛfu’n, b’a wunmɛn i wlɛ. Sanngɛ i liɛ’n, ɔ wunnin be wlɛ. Sa nga i niaan’m be yoli i’n, w’a yiman w’a manman be. Sanngɛ, ɔ sa be niannin naan sɛ b’a kaci’n, ɔ́ wún i wlɛ. Kɛ Zozɛfu wunnin kɛ be kacili’n, ɔ dili be nanwlɛ kɛ ɔ ti be niaan. Kpɛkun kɛ ɔ cɛli kan’n, ɔ guali be awlɛn su nzue. Ɔ seli be kɛ: “Nán srɛ kun amun. Ń nían amun nin amun mma mun amun lika.”—Bo Bolɛ 50:21.

17. ?Sɛ ɔ wiengu’m be yo ɔ sa’n, ngue yɛ a kunndɛ kɛ á yó ɔ?

¹⁷ Nán maan e wla fi su kɛ e bɔbɔ e kwla yo e wiengu’m be sa wie. Afin e kwlakwla e ti sa tɛ yofuɛ. I sɔ’n ti, sɛ e wun kɛ y’a yo e wiengu kun sa’n, maan e nanti afɔtuɛ nga Biblu’n man e’n su. Yɛle kɛ maan e se i yaci. Kpɛkun, maan e siesie e afiɛn. (An kanngan Matie 5:23, 24 nun.) Kɛ e yo e wiengu’m be sa mɔ be yaci cɛ e’n, ɔ yo e fɛ. Maan e kusu e yo sɔ wie. Efɛzfuɛ Mun ndɛ tre 4 i mma 32 se kɛ: “Sa nga amun wiengu yo amun’n, an yaci cɛ i kɛ Nyanmiɛn kusu yaci sa nga an yoli i’n cɛli amun Krist ti’n sa.” Sɛ e klo e niaan mun sakpa’n, e su faman sa nga be yoli i laa’n e sieman e klun. (1 Korɛntfuɛ Mun 13:5) Sɛ e yaci sa nga e wiengu’m be yo e’n e cɛ be’n, Zoova yáci e sa tɛ mun cɛ́ e wie. E Si Zoova si e aunnvuɛ. Maan e si e wiengu’m be aunnvuɛ wie.—An kanngan Jue Mun 103:12-14 nun.