1. ?Ngue ti yɛ sɛ ufuɛ fi kwlá fɛmɛn i wun sunnzunman Zoova ɔ?

AFUƐ 2010, Novamblu nun’n, Sinua’m be lalafuɛ sɛ kun i gua nga be boli’n, ɔ ju miliar 35. Kɛ bé fá ufa ngbɛn’n bé fá wú sɛ klanman mɔ i gua’n cɛnnin kɛ ngalɛ sa’n, ɔ yo ɲɛnmɛn dan. Sanngɛ, sɛ ufuɛ fi kwlá fɛmɛn i wun sunnzunman Zoova m’ɔ yili e’n. Biblu’n se kɛ ɔ “fali fa naan w’a fa yi” sran kun. (Bo Bolɛ 2:7) Sran sɔ’n yɛle Adam. Ɔ ti “Nyanmiɛn wa.” Yɛ ɔ kwla fa Ɲanmiɛn i nzuɛn’n.—Lik 3:38.

2, 3. ?Ngue ti yɛ ndɛ nga laa Izraɛlifuɛ’m be kannin’n, Zoova i sufuɛ’m be kwla kan wie ɔ?

² Kɛ Adam yoli ɲin kekle’n, w’a yoman Ɲanmiɛn i wa kun. Sanngɛ, Adam i mma’m be nun kpanngban be fali be wun mannin Zoova kɛ ɔ sie be. (Ebre Mun 12:1) Be liɛ’n, b’a kunndɛman kɛ Satan sie be. Be kleli kɛ Ɲanmiɛn m’ɔ yili be’n, ɔ ti be Si. Yɛ be yoli kɛ ufa sa i sa nun. (Zan 8:44) Wafa nga be nin Ɲanmiɛn be nantili klanman’n ti’n, e wla kpɛn ndɛ kun mɔ laa Izraɛlifuɛ  nanwlɛfuɛ’m be kannin’n su. Be seli kɛ: “Anannganman, a ti e si. E ti kɛ ufa sa, wɔ yɛ a ti ye ufuɛ ɔ. E kwlaa e ti ɔ sa nuan like.”—Ezai 64:7.

³ Andɛ’n, Zoova i sufuɛ nanwlɛfuɛ’m be yo wun ase kanfuɛ. Yɛ be nanti Zoova i mmla’m be su. Be flɛ Zoova kɛ be Si. Be wun i wlɛ kɛ be ti kɛ ufa sa. Yɛ be kunndɛ kɛ ɔ fa be yo like ng’ɔ klo kɛ ɔ́ yó’n. ?Yɛ ɔ li? ?A ti kɛ ufa mɔ Ɲanmiɛn kwla fa di junman’n sa? ?Kɛ a wun aniaan mun’n, a bu i kɛ Ɲanmiɛn su kaci be naan be yo kpa tra laa’n? Like suanlɛ nga wá klé e like nsan: Yɛle kɛ Zoova fa sran ng’ɔ kwla kaci be’n, like nga ti yɛ Zoova kaci e’n, yɛ like ng’ɔ yo naan y’a kaci’n.

4. ?Ngue yɛ Zoova nian naan w’a fa sran kun kɛ ɔ su i wie ɔ? An fa sa wie mun yiyi nun.

⁴ Wafa nga sran’m be bu be wiengu mun’n, nɛ́n i sɔ yɛ Zoova bu be ɔ. I liɛ’n, ɔ nian sran’n i awlɛn’n nun lɔ lele ɔ si i kpa. (An kanngan 1 Samiɛl 16:7b nun.) Kɛ Klistfuɛ’m be asɔnun’n boli i bo’n, Zoova kleli sɔ. Ɔ yoli maan be nga be le ɲrun o, be nga be leman ɲrun o, be nun kpanngban kpa be bɛli i sulɛ. (Zan 6:44) Be nun kun yɛle Farizifuɛ kun mɔ be flɛ i kɛ Sɔlu’n. I mɔ laa’n, ɔ ‘saci Zezi i dunman’n m’ɔ kle i yalɛ’n, m’ɔ kpɛ i nzowa’n,’ ɔ wa kacili. (1 Timote 1:13) Zoova niannin Sɔlu i awlɛn’n nun lele, ɔ wunnin kɛ ɔ kwla kaci. (Nyanndra Mun 17:3) I kpa bɔbɔ’n, ɔ wunnin kɛ ɔ kwla ‘fɛ i di i junman’n.’ Yɛle kɛ, maan Sɔlu bo Ɲanmiɛn dunman’n “nvle wie’m be nun famiɛn mun nin Izraɛlfuɛ’m be nyrun.” (Sa Nga Be Yoli’n 9:15) Zoova fali sran wie mun ekun mɔ be kwla kaci’n. Laa’n be nun wie’m be ti nzanboɛfuɛ, annzɛ bla nin bian kunndɛfuɛ, annzɛ awiefuɛ. (Rɔmfuɛ Mun 9:21; 1 Korɛntfuɛ Mun 6:9-11) Kɛ sran sɔ’m be suannin Biblu’n nun like’n, be lafili Zoova su. Yɛ be loli be wun mɛnnin i naan ɔ kaci be nzuɛn’n.

5, 6. (a) ?Sɛ e wun i wlɛ kɛ e ti kɛ ufa sa Zoova sa nun’n, wafa sɛ yɛ é bú be nga e kan Ɲanmiɛn ndɛ’n e kle be’n mun ɔn? (b) ?Sɛ e wun i wlɛ kɛ e ti kɛ ufa sa Zoova sa nun’n, wafa sɛ yɛ é bú e niaan Klistfuɛ mun ɔn?

⁵ E lafi su kɛ Zoova kwla yo naan be nga be awlɛn ti kpa’n, be bɛ i sulɛ. I sɔ’n ti, kɛ é bó jasin fɛ’n, annzɛ asɔnun’n nun’n, ɔ fataman kɛ e kpli e di sran jɔlɛ. Be flɛ bian kun kɛ Misɛli. Cɛn kun’n, Zoova i Lalofuɛ’m be kunndɛli kɛ bé bó jasin fɛ’n klé i. Ɔ seli kɛ: “M’an nianman be lɔ naan se kɛ ń wún be. N kannin be ndɛ tɛtɛ. Sanngɛ, kɛ ɔ cɛli’n, awlo kun nunfuɛ’m be wun yoli min fɛ. Afin be ayeliɛ’n ti kpa. Kɛ n tili i kɛ be ti Zoova i Lalofuɛ’n, ɔ boli  min nuan. Be ayeliɛ’n ti’n, m’an usali min wun kosan wie mun. N wunnin i wlɛ kɛ kannzu n siman be kpa. N fali bewanbewan ndɛ su.” Kɛ ɔ yoli sɔ’n, Misɛli kplinnin su kɛ be kle i Biblu’n nun like. Kɛ ɔ́ kɔ́ i ɲrun’n, be yoli i batɛmun. Kpɛkun, ɔ wa yoli blɛ kwlaa nun Ɲanmiɛn junman difuɛ.

⁶ Sɛ e wun i wlɛ kɛ e ti kɛ ufa sa Zoova sa nun’n, e su buman aniaan’m be wun akunndan tɛ. Afin é wún kɛ Zoova su kaci be wie naan be yo kpa tra laa’n. Zoova si be awlɛn’n nun. Yɛ ɔ si kɛ cɛn wie lele’n, fɔ m’ɔ o be nun’n, ɔ́ wíe. Asa ekun’n, ɔ si wafa nga sran kun kwla kaci’n. (Jue Mun 130:3) Wafa nga Zoova bu e niaan mun’n, maan e bu be sɔ wie. I kpa bɔbɔ’n, maan e suan e niaan’m be bo kɛ Zoova fa yo’n sa, naan be yo kpa tra laa’n. (1 Tɛsalonikfuɛ Mun 5:14, 15) Asɔnun kpɛnngbɛn mun yɛ ɔ fata kɛ be yo i sɔ kpa ɔ.—Efɛzfuɛ Mun 4:8, 11-13.

7. ?Ngue ti yɛ e klo kɛ Zoova tu e fɔ ɔ?

⁷ Sran wie’m be se kɛ: ‘Kɛ min si nin min nin bé tú min fɔ’n, m buli i aɔwi. Sanngɛ, kɛ m bɔbɔ n wuli ba’n yɛ n wunnin i wlɛ kɛ be yoli min ye ɔ.’ Kɛ e yo kaklaka’n mɔ e wun sa wlɛ’n, yɛ e wun i wlɛ kɛ sran ng’ɔ tu e fɔ’n, ɔ klo e ɔ. (An kanngan Ebre Mun 12:5, 6, 11 nun.) Zoova klo e kɛ siɛ kpa kun fa klo i mma mun sa. Ɔ kunndɛ kɛ e yo kpa, e si ngwlɛlɛ, e di alaje yɛ e klo i wie. I sɔ’n ti yɛ ɔ tu e fɔ ɔ. (Nyanndra Mun 23:15) Nanwlɛ, Zoova kunndɛman kɛ e wun e ɲrun. Yɛ ɔ kunndɛman kɛ e ka sa tɛ yolɛ’n nun e wu.—Efɛzfuɛ Mun 2:2, 3.

8, 9. (a) ?Wafa sɛ yɛ Zoova uka e andɛ ɔ? (b) ?Mɛn uflɛ’n nun lɔ’n, ngue yɛ Zoova su yacimɛn i yolɛ ɔ?

⁸ I nun mɔ e nin a siman Zoova’n, e yoli sa tɛ kpanngban. Sanngɛ, Zoova kle e like naan e wla sa tɛ sɔ’m be ase. Ɔ maan, e nzuɛn’n w’a yo kpa kan. (Ezai 11:6-8; Kolɔsfuɛ Mun 3:9, 10) Zoova nian e lika. Ɔ maan, kannzɛ e o mɛn tɛ nga nun’n, e wla gua ase. E nun wie mun y’a ɲanman klolɛ e bakan nun. Sanngɛ siɛn’n, e le aniaan kpa mɔ be klo e ɔ. (Zan 13:35) Yɛ e bɔbɔ e klo e wiengu mun wie. Sanngɛ like ng’ɔ yo e fɛ kpa’n, yɛle kɛ e si Zoova. Yɛ e wun kɛ ɔ klo e kpa.—Zak 4:8.

⁹ Mɛn uflɛ’n nun lɔ’n, Zoova nían e lika kpa trá su. Kɛ Zezi wá síe sran mun mɔ asiɛ’n wá káci lika klanman’n, é trán su wie. Blɛ sɔ’n nun’n, Zoova klé e like tititi. Like ng’ɔ́ wá klé e’n ti’n, e nzuɛn’n yó kpa dan trá dɔ nga su liɛ’n. (Ezai 11:9) Asa ekun’n, Zoova yó maan fɔ’n su tranman e nun kun. Ɔ maan, é wún i mmla’m be wlɛ  kpa. Yɛ é tú e klun é nánti be su. I sɔ’n ti, maan e lo e wun e man Zoova naan ɔ tu e fɔ. Afin, klolɛ m’ɔ klo e’n ti yɛ ɔ tu e fɔ ɔ.—Nyanndra Mun 3:11, 12.

10. ?Ngue yɛ ɔ kle kɛ Zezi trɛ i awlɛn sran’m be wun naan ɔ kle be ngwlɛlɛ kɛ Zoova sa ɔ?

¹⁰ Sɛ ufuɛ’n si ufa ng’ɔ fa di junman’n i kpa. I wafa kunngba’n, Zoova si e kpa. Ɔ si kɛ fɔ’n wo e nun naan e kwlá yoman ninnge ngba. Like nga e su yo i kpa trá laa’n, ɔ wun i. Ɔ maan, kɛ ɔ́ klé e like naan e kaci’n, ɔ bu i kwlaa sɔ’n i akunndan. (An kanngan Jue Mun 103:10-14 nun.) Sɛ e si wafa nga Zezi nin i akoto’m be trannin’n, é wún wafa nga Zoova bu e’n i wlɛ. Cɛn wie’n, akoto’m be sili akplowa naan bé wún be nun sran ng’ɔ ti dan’n. Sɛ e o lɛ blɛ sɔ’n nun’n, atrɛkpa’n e kwla bu i kɛ be su kaciman le. Sanngɛ Zezi liɛ’n, ɔ si kɛ sɛ be fa fɔ ng’ɔ tu be’n su’n, naan be kan be wun ase kɛ i sa’n, cɛn wie lele’n, bé káci. (Mark 9:33-37; 10:37, 41-45; Lik 22:24-27) Kɛ be kunnin Zezi m’ɔ cɛnnin nguan’n, Ɲanmiɛn fɛli i wawɛ’n mannin akoto mun. Ɔ maan, b’a kunndɛman be nun sran ng’ɔ ti dan’n kun. Siɛn’n, junman nga Zezi fa mannin be’n, yɛ i dilɛ’n yoli be cinnjin ɔn.—Sa Nga Be Yoli’n 5:42.

11. (a) ?Ngue yɛ Davidi yoli m’ɔ kle kɛ ɔ kunndɛ kɛ Zoova kle i ngwlɛlɛ ɔ? (b) ?Ngue yɛ é yó naan y’a nian Davidi i ayeliɛ’n su ɔ?

¹¹ Kɛ ɔ ko yo naan y’a kaci’n, Zoova fali Biblu’n mannin e. Ɔ fɛ i wawɛ’n man e. Kpɛkun, e le e niaan Klistfuɛ mun. ?Ngue yɛ é yó naan Biblu’n nun ndɛ’n w’a kaci e ɔ? Ɔ fata kɛ e kanngan nun, yɛ e bu su akunndan. Kpɛkun, ɔ fata kɛ e srɛ Zoova naan ɔ kle e wafa nga e kwla nanti su’n. Famiɛn Davidi seli kɛ: “Kɛ n la min bɛ’n su’n, min nyin kpɛn ɔ su. M bu wɔ akunndan kɔnguɛ dɔ kwlaa su.” (Jue Mun 63:7) Ɔ seli ekun kɛ: “Ń lá Anannganman ase, afin ɔ ti min afɔtuɛ manfuɛ. Kɔnguɛ bɔbɔ’n, n wun i sɔ min akunndan’n nun.” (Jue Mun 16:7) Davidi buli afɔtuɛ nga Zoova man be’n be su akunndan. Kannzɛ afɔtuɛ sɔ’m be su falɛ’n timan pɔpɔ’n, sanngɛ ɔ fali be su. Ɔ maan i klun akunndan’n, ɔ yoli kpa. (2 Samiɛl 12:1-13) Nanwlɛ, Davidi i ɲin yili Ɲanmiɛn. Yɛ ɔ yoli wun ase kanfuɛ. Maan e niɛn i ayeliɛ’n su. Maan e usa e wun kɛ: “?Kɛ ń kánngan Biblu’n nun’n, m bu i nun ndɛ’n su akunndan lele ɔ wluwlu min wun? ?Ɔ fata kɛ n yo i sɔ kpa tra laa’n?”—Jue Mun 1:2, 3.

12, 13. ?Ngue yɛ Ɲanmiɛn yo naan y’a kaci ɔ?

¹² Ɲanmiɛn wawɛ’n kwla uka e kpa naan y’a kaci. I wie yɛle kɛ ɔ kwla uka e naan y’a yi nzuɛn kpakpa wie’m be nglo kɛ Zezi fa yoli’n sa. (Galasifuɛ Mun 5:22, 23) Nzuɛn sɔ’m be nun kun yɛle Ɲanmiɛn nin sran klolɛ. E klo Ɲanmiɛn yɛ e kunndɛ kɛ é nánti i mmla’m be su. Afin e si kɛ sɛ e nanti be su’n, é káci é yó kpa. Asa ekun’n, Ɲanmiɛn wawɛ’n maan e kwla jran kekle naan y’a nianman mɛn nunfuɛ’m be ayeliɛ’n su. (Efɛzfuɛ Mun 2:2) I  nun mɔ akoto Pɔlu te yo gbanflɛn’n, ɔ niannin Zuifu’m be like klefuɛ mɔ be tu be wun’n, be ayeliɛ’n su. Sanngɛ, Ɲanmiɛn wawɛ’n maan ɔ kwla kacili. Ɔ maan, kɛ ɔ yoli kpɛnngbɛn’n, ɔ seli kɛ: “Ɲanmiɛn m’ɔ wla n fanngan’n ti’n, n kwla like kwlaa yo.” (Filipfuɛ Mun 4:13, NW) Maan e srɛ Zoova kɛ ɔ fɛ i wawɛ’n man e. Sɛ e srɛ i sɔ’n, ɔ́ fá mán e sakpa.—Jue Mun 10:17.

¹³ Zoova maan e niaan Klistfuɛ mun nin asɔnnun kpɛnngbɛn’m be tu e fɔ wie naan e kaci. I sɔ’n ti, sɛ asɔnun kpɛnngbɛn’m be wun kɛ e su fa atin tɛ su’n, be man e afɔtuɛ. Afɔtuɛ nga be man e’n, be kpɛman be ti nun yɛ be man ɔn. (Galasifuɛ Mun 6:1) Sanngɛ, be srɛ Zoova kɛ ɔ kle be ngwlɛlɛ. Kpɛkun be nian Biblu’n nin e fluwa’m be nun be kunndɛ afɔtuɛ nga bé fá mán e’n. Wienun ɔn, asɔnun kpɛnngbɛn’m b’a man e afɔtuɛ e wun wlawlalɛ’n su. Maan e wun i wlɛ kɛ Ɲanmiɛn m’ɔ klo e’n, yɛ ɔ su tu e fɔ ɔ. Sɛ e nanti afɔtuɛ nga be man e’n be su’n, é yó kɛ ufa sa Zoova sa nun. Yɛ e liɛ yó ye.

14. ?Kannzɛ e ti kɛ ufa sa Zoova sa nun’n, ngue yɛ ɔ kle kɛ ɔ mianman e kɛ e kaci ɔ?

¹⁴ Sɛ e wun like nga Zoova yo naan y’a kaci’n i wlɛ’n, e nin e niaan Klistfuɛ mun e afiɛn’n mántan kpa. Asa ekun’n, é bú be nga e kle be Biblu’n nun like’n, ɔ nin be nga e bo jasin fɛ’n e kle be’n, be wun akunndan kpa. Lalafuɛ nun’n, sɛ ufuɛ’m be yiyi ufa’n i nun wlawla nin yɛbuɛ mma mun kwlaa naan b’a fa wu be sɛ mun. Zoova m’ɔ ti kɛ sɛ ufuɛ sa’n, ɔ uka be nga be kunndɛ kɛ bé káci’n. Ɔ mianman sran fi kɛ ɔ kaci. Sanngɛ, ɔ fɛ i mmla’n man e. Sran ng’ɔ kunndɛ kɛ ɔ́ fá su naan ɔ́ káci’n, ɔ ti kɛ i bɔbɔ sa.

15, 16. ?Ngue yɛ sran wie’m be yo naan b’a kaci kɛ ufa sa Zoova sa nun ɔn? An fa sa kun yiyi nun.

 ¹⁵ Be flɛ bla kun kɛ Tesi. Ɔ tran nvle nga be flɛ i kɛ Ɔstrali’n su lɔ. Kɛ ɔ́ súan Biblu’n nun like’n, ɔ wun ndɛ’m be wlɛ ndɛndɛ. Sanngɛ, ɔ faman ajalɛ kɛ ɔ́ sú Zoova. Yɛ ɔ kɔman aɲia’m be bo. I sɔ’n ti, aniaan bla ng’ɔ kle i Biblu’n nun like’n, ɔ srɛli Zoova. Yɛ ɔ fali ajalɛ kɛ ɔ su klemɛn i like kun. Sanngɛ, kɛ cɛn kun ɔ́ klé Tesi like’n, Tesi kannin sa nga ti yɛ ɔ nin a suman Zoova’n, i ndɛ kleli i. Ɔ seli kɛ: ‘N klo sika nun mma tolɛ. Kɛ m bu i sɔ’n i akunndan’n, n kwlá suman Zoova. Sanngɛ siɛn’n, n su toman sika nun mma kun.’

¹⁶ Tesi wa ɔli aɲia’m be bo. I wiengu’m be yoli i finfin. Sanngɛ, i sa sin w’a bubumɛn i. Kɛ ɔ́ kɔ́ i ɲrun’n, ɔ kacili. Yɛ be yoli i batɛmun. I sin’n, ɔ wa yoli atin bofuɛ, kusu nn i sa nun ba lele nnan. Ndɛ sɔ’n kle weiin kɛ, sɛ be nga e kle be Biblu’n nun like’n be wla be nzuɛn tɛ’n i ase’n, Ɲanmiɛn klun jɔ́ be wun. Ɔ́ fɛ́ i wun mántan be. Kpɛkun, bé káci kɛ ufa sa i sa nun.

17. (a) ?Kɛ Zoova kunndɛ kɛ a yo kɛ ufa sa i sa nun’n, ngue ti yɛ i sɔ’n yo ɔ fɛ ɔ? (b) ?Kosan benin mun yɛ like suanlɛ ng’ɔ́ bá lɛ’n wá tɛ́ be su ɔ?

¹⁷ Sɛ ufuɛ wie’m be te wu sɛ nglanman kpa mun be sa nun. Zoova m’ɔ ti kɛ sɛ ufuɛ sa’n, ɔ kunndɛ kɛ e nzuɛn’n yo kpa. I sɔ’n ti’n, ɔ man e afɔtuɛ. Sɛ é fá su annzɛ e su faman su’n, i ɲin ta e. (An kanngan Jue Mun 32:8 nun.) ?A wun i wlɛ kɛ ɔ ndɛ lo Zoova sakpa? ?A wun like nga Zoova yo naan w’a kaci’n i wlɛ? ?Sɛ ɔ ti sɔ’n, nzuɛn benin yɛ ɔ fata kɛ a fa naan w’a yo kɛ ufa sa Zoova sa nun ɔn? ?Nzuɛn benin yɛ ɔ fata kɛ a wlɛ i ase naan w’a yoman kɛ ufa mɔ w’a kete’n sa ɔ? ?Ngue yɛ siɛ nin niɛn’m be kwla yo naan be nin Zoova be bo’n w’a yo kun naan b’a kle be mma’m be ngwlɛlɛ ɔ? Like suanlɛ ng’ɔ́ bá lɛ’n wá tɛ́ kosan sɔ’m be su.