1-3. (a) ?Kɛ Zoova súnman Zakari’n, nn sa benin yɛ ɔ o Izraɛlifuɛ’m su-ɔ? (b) ?Ngue ti yɛ Zoova seli i sran’m be kɛ be sa be sin be blɛ i wun-ɔn?

CƐN kun’n, Ɲanmiɛn nuan ijɔfuɛ Zakari wunnin ninnge wie mun aolia nun. Ɔ́ nían-ɔn, fluwa ɲɔnɲɔnwa kun yɛ aunngban’n fá sín nglo yɛ. Ɔ́ tó i ɲin ekun-ɔn, gbogbo kun yɛ, bla kun ti nun. Ɔ́ nían ekun-ɔn, bla nɲɔn be su tu sín nglo. Be ndɛwa’n ti kɛ anunman wɔngɔ ndɛwa sa. (Zakari 5:1, 7-9) ?Ngue ti yɛ Zoova fali abonuan ninnge sɔ mun kleli i nuan ijɔfuɛ’n niɔn? ?Blɛ sɔ nun’n, sa benin yɛ ɔ o Izraɛlifuɛ’m be su-ɔ? ?Ngue yɛ ninnge sɔ mɔ Zakari wunnin be’n, be kle-ɔ?

² Afuɛ 537 nun ka naan Klistfuɛ’m be blɛ’n w’a ju’n, Izraɛlifuɛ’m be dili aklunjuɛ dan. Afin kɛ Babilɔnifuɛ’m be trali be lomuɛn ɔli mɔ be dili afuɛ 70, be ɲannin be ti. Be sali be sin Zerizalɛmun’n naan bé kó kplán Ɲanmiɛn i  sua’n i uflɛ. Kɛ be dili afuɛ kun’n, yɛ be wlali Ɲanmiɛn i sua’n i bo ase-ɔ. Ɔ yoli be fɛ dan. Ɔ maan, be tili be aklunjuɛ kpanlɛ’n i “nganniɛn dan [...] mmua lɔ.” (Ɛsdras 3:10-13) Sanngɛ, sran wie’m be tanndannin be ɲrun kɛ nán be kplan sua’n. I sɔ’n ti, Izraɛlifuɛ’m be sa sin bubuli be. Yɛ be yacili sua’n i kplanlɛ. Be bɔbɔ be sua liɛ’m be kplanlɛ nin fie dilɛ’n, yɛ ɔ yoli be cinnjin-ɔn. Kɛ afuɛ 16 sín’n, nn be nin a wieman Ɲanmiɛn i sua’n i kplan. I sɔ’n ti’n, ɔ fata kɛ be wla be fanngan naan be yaci be bɔbɔ be wun akunndan bulɛ, naan be di Zoova i junman’n. Afin Zoova kunndɛ kɛ be yo yakpafuɛ naan be tu be klun be su i.

³ I sɔ’n ti, afuɛ 520 nun’n, Zoova sunmɛnnin i nuan ijɔfuɛ Zakari Izraɛlifuɛ’m be sin. Ɔ sunmɛnnin i kɛ, ɔ ko kan sa nga ti yɛ ɔ deli be Babilɔninfuɛ’m be sa nun’n i ndɛ kle be. Zakari i dunman’n i bo yɛle kɛ “Zoova wla kpɛnnin su.” Izraɛlifuɛ’m be wla fili like nga Zoova yoli mannin be’n su. Sanngɛ Zoova liɛ’n, i wla w’a fiman be su. (An kanngan Zakari 1:2-4 nun.) Zoova tali be nda kɛ ɔ́ súan be bo naan be su i kpa kɛ laa’n sa. Kpɛkun, ɔ seli be ekun kɛ sɛ be waan i klun jɔ be wun’n, maan be tu be klun be su i. Maan e fa e ɲin e sie i ninnge nga Zakari wunnin be aolia nun’n, be nsiɛn nin nso’n be su. É wá wún wafa nga Zoova wlali Izraɛlifuɛ’m be fanngan’n. Kpɛkun, ninnge nga Zakari wunnin be aolia nun’n, é wún like nga be kle e andɛ’n.

4. (a) ?Like nsiɛn su nga Zakari wunnin i’n, yɛle benin? (b) ?Ngue ti yɛ be klɛli fluwa’n i bue nɲɔn’n su-ɔ? (An nian desɛn 1 ng’ɔ o kan like suanlɛ’n bo i bo lɛ’n.)

⁴ Like klikli nga Zakari wunnin i’n m’ɔ kɛnnin i ndɛ i fluwa’n i ndɛ tre 5 nun’n, ɔ ti abonuan. (An kanngan Zakari 5:1, 2 nun.) Yɛle kɛ ɔ wunnin fluwa ɲɔnɲɔnwa kun mɔ aunngban su fa sín nglo’n. Fluwa sɔ’n i tɛnndɛn nun’n ti mɛtri blu, yɛ i tɛtrɛ nun’n ti mɛtri nnun. Ndɛ wie’m be klɛ fluwa sɔ’n su. (Zakari 5:3) Be ti jɔlɛ dilɛ ndɛ. Laa’n, kɛ bé klɛ́ ndɛ fluwa su’n, be klɛ ndɛ’n fluwa’n i bue kunngba su. Sanngɛ, fluwa nga Zakari wunnin i’n, ɔ timan sɔ. Be klɛli ndɛ’n i bue nɲɔn’n su. I sɔ’n kle kɛ ndɛ’n ti cinnjin dan.

5, 6. ?Wafa sɛ yɛ Zoova bu awie wualɛ’n niɔn?

⁵ An kanngan Zakari 5:3, 4 nun. Sran kwlakwla bé wá kán sa nga be yoli’n i ndɛ bé klé Ɲanmiɛn. Sanngɛ be nga Ɲanmiɛn wá úsa be sa kpa’n, yɛle i sufuɛ mun. Afin i dunman o be su. Be nga be klo Zoova’n, be si kɛ sɛ be wua’n, bé sáci i dunman. (Nyanndra Mun 30:8, 9) Sran wie’m be kwla bu i kɛ sɛ be leman like naan be wua’n, ɔ timan tɛ. Sanngɛ sran ng’ɔ wua’n, ɔ kle kɛ i ɲin ti kpli. Yɛ ɔ kle kɛ ɔ buman Zoova nin i mmla’n be like fi.

 ⁶ Zakari ndɛ tre 5 i mma 3 nin 4 se kɛ sannzan ng’ɔ́ wá tɔ́ Izraɛli mɛn’n su’n, ɔ ti kɛ sin sa. Ɔ́ ‘wlú awiefuɛ’m be sua’m be nun, kpɛkun ɔ́ ká lɔ lele ɔ́ yrá be [sua mun] sekeseke kpan.’ Ndɛ sɔ’n kle kɛ Zoova kwla yi sa tɛ kwlaa nga i sufuɛ’m be yo’n i nglo. Kpɛkun ɔ di be jɔlɛ. Sran kun kwla wua. Kpɛkun wie liɛ’n, polisie mun, annzɛ sran ng’ɔ di junman i sa nun’n, annzɛ asɔnun kpɛnngbɛn mun, annzɛ i osufuɛ’m be trɛmɛn i. Sanngɛ, ɔ kwlá fiaman Zoova ɲrun. Sran kwlaa ng’ɔ wua’n, saan Zoova yí i nglo. (Ebre Mun 4:13) Kɛ e nin be nga be di nanwlɛ “sa’n kwlaa nun” e san nun’n, ɔ yo e fɛ dan.​—Ebre Mun 13:18.

7. ?Ngue yɛ ndɛ ng’ɔ o fluwa ɲɔnɲɔnwa nun’n, ɔ kle e-ɔ?

⁷ Awie wualɛ wafa kwlaa ti tɛ Zoova ɲrun. E mɔ e si Zoova’n, ɔ fata kɛ e nanti i mmla’m be su naan y’a sacimɛn i dunman’n. I liɛ’n, kɛ Zoova wá dí be nga be ɲin yimɛn i’n be jɔlɛ’n, é fíte nun.

8-10. (a) ?Ngue ti yɛ wie liɛ’n, sran kun kwla ta nda-ɔ? (b) ?Nda benin yɛ Famiɛn Sedesiasi tali mɔ w’a yiɛmɛn i nuan-ɔn?

⁸ Ndɛ ng’ɔ klɛ fluwa’n su’n, ɔ ti be nga be bo Ɲanmiɛn dunman “be ta nda ngbɛnngbɛn’n,” be liɛ wie. (Zakari 5:4) Kɛ sran kun kán ndɛ m’ɔ ta su nda’n, i sɔ’n kle kɛ ndɛ ng’ɔ su kan’n ti nanwlɛ. Wie liɛ kusu’n, sɛ sran kun se kɛ ɔ́ yó like kun annzɛ ɔ su yoman’n, ɔ ta nda.

⁹ Sran ng’ɔ bo Zoova dunman ta nda’n, ɔ fata kɛ ɔ yiɛ i nuan. Sa ng’ɔ juli  Sedesiasi su’n, ɔ kle sɔ weiin. Sedesiasi yɛ ɔ yoli Zerizalɛmun lɔ famiɛn’m be kasiɛn’n niɔn. Ɔ boli Zoova dunman tali nda kɛ ɔ nin Babilɔnin famiɛn’n be su kunman alɛ. Sanngɛ w’a diman nda sɔ’n su. I sɔ’n ti, Zoova seli kɛ “ɔ́ wá wú Babilɔni lɔ. Babilɔni famiɛn’n yɛ ɔ sieli wɔ Babilɔni lɔ-ɔ. Sanngɛ nda nga ɔ tali nin aenguɛ nga ɔ nin i be trali’n, w’a diman be su, i ti i mɛn nun yɛ ɔ́ wú-ɔ.”​—Ezekiɛl 17:16.

¹⁰ Famiɛn Sedesiasi tali nda Zoova ɲrun, yɛ Zoova kunndɛ kɛ ɔ yia nda sɔ’n i nuan. (2 Be Nyoliɛ 36:13) Sanngɛ w’a yoman sɔ. Ɔ ko srɛli Ezipti famiɛn’n kɛ ɔ de i Babilɔninfuɛ’m be sa nun. Sanngɛ Ezipti famiɛn’n w’a kwlá demɛn i.​—Ezekiɛl 17:11-15, 17, 18.

11, 12. (a) ?Nda nga sran kun kwla ta’n i cinnjin kpafuɛ’n, yɛle benin? (b) ?Ngue yɛ sɛ e yo i ‘cɛn kwlakwla’n,’ é klé kɛ e yia nda nga e tali Zoova’n i nuan-ɔn?

¹¹ Sa ng’ɔ juli Sedesiasi su’n, ɔ kle kɛ Zoova ti nda nga e ta be’n. Sɛ e waan Zoova i klun jɔ e wun’n, ɔ fata kɛ e yia nda nga e ta be’n, be nuan. (Jue Mun 76:12) Kɛ sran kun fɛ́ i wun mán Zoova’n, ɔ tɛ i nda. Yɛle kɛ ɔ se Zoova kɛ kannzɛ lika yo kekle i su sɛ’n, ɔ su yacimɛn i sulɛ le. Nda cinnjin kpafuɛ nga sran kun kwla ta’n yɛ ɔ o lɛ-ɔ.

¹² ?Kɛ mɔ e tali Zoova i nda kɛ é sú i titi’n, ngue yɛ é yó naan y’a yia nda sɔ’n i nuan-ɔn? Kɛ sa tɔ e su’n, sɛ ɔ ti sɛ, ɔ ti sɛ o, maan e kle Zoova kɛ e kunndɛ kɛ é yía nda nga e tali’n i nuan “cɛn kwlakwla.” (Jue Mun 61:9) Wienun-ɔn, e junman’n su lɔ, annzɛ suklu lɔ’n, sran kun kunndɛ kɛ ɔ nin e trá ndalie. ?Ngue yɛ é yó-ɔ? ?É trán lɛ é níɛn i, annzɛ é nánti Zoova i mmla’n su? ( Nyanndra Mun 23:26) ?Yɛ sɛ e ngunmin yɛ e su Zoova e awlo lɔ’n nin? ?E srɛ i kɛ ɔ uka e naan e nanti klanman titi? E si kɛ e ndɛ lo Zoova yɛ ɔ kle atin. I sɔ’n ti, kannzɛ kekle o e su’n, maan e lɛ i ase titi. Maan e kanngan Biblu’n nun cɛn kwlakwla. Kɛ é fá e wun mán Zoova’n, e tali nda kɛ é yó ninnge sɔ mun. I sɔ’n ti, maan e mian e ɲin e yo be. I liɛ’n, é klé Zoova kɛ e klo i naan e ti i liɛ sakpa. Zoova i sulɛ’n ti e cinnjin tra like kwlakwla. Kɛ mɔ e nin Zoova e nanti klanman ti’n, ɔ tali nda kɛ cɛn wie lele’n, ɔ́ mán e ninnge kpakpa mun.​—Mmla’n 10:12, 13.

13. ?Ngue yɛ ninnge nga Zakari wunnin be aolia nun’n be nsiɛn su’n kle e-ɔ?

¹³ Like nsiɛn su nga Zakari wunnin i aolia nun’n, ɔ kle kɛ sɛ e klo Zoova’n, nán e wua. Sɛ e tɛ i nda’n, maan e yiɛ i nuan. E wunnin i ekun kɛ, kannzɛ Izraɛlifuɛ’m be yoli sa tɛ’n, sanngɛ Zoova w’a yiman be blo. Ɔ wunnin kɛ be kpɔfuɛ’m be kle be yalɛ. I sɔ’n ti, ɔ yoli like ng’ɔ seli kɛ ɔ́ yó mán be’n. I lɛ nun’n, Zoova kle e ajalɛ kpa. Yɛle kɛ nda nga e ta’n, maan e yiɛ i nuan. Yɛ maan e lafi su kɛ Zoova súan e bo naan y’a kwla yo sɔ. Afin, ɔ seli kɛ  cɛn wie lele e liɛ yó ye. Ɔ cɛ kan’n, ɔ́ wá núnnún klunwifuɛ’m be kwlakwla asiɛ’n su. Like nga Zakari wunnin i aolia nun’n i nso su’n, ɔ kle sɔ weiin.

14, 15. (a) ?Like nso su nga Zakari wunnin i aolia nun’n, yɛle benin? (An nian desɛn 2 su ng’ɔ o kan like suanlɛ’n bo i bo lɛ’n.) (b) ?Ngue yɛ bla m’ɔ o gbogbo’n nun’n, ɔ ti i nzɔliɛ-ɔ? (c) ?Ngue ti yɛ anzi’n katali gbogbo’n su-ɔ?

¹⁴ Kɛ Zakari wunnin fluwa ɲɔnɲɔnwa kun mɔ aunngban su fa tu sin nglo’n, anzi kun seli i kɛ: “Man ɔ ti’n su nian.” Zakari nían-ɔn, gbogbo kun yɛ. (An kanngan Zakari 5:5-8 nun.) Gbogbo’n i su tre’n ti kukluku. Sunmun yɛ be fa yoli-ɔ. Kɛ gbogbo’n i su tikeli’n, Zakari nían-ɔn, “bla kun yɛ ɔ ti nun yɛ.” Anzi’n seli Zakari kɛ bla sɔ’n ti “Klunwi’n i nzɔliɛ.” Kɛ bla’n kunndɛli kɛ ɔ́ fíte’n, srɛ kunnin Zakari. Sanngɛ, anzi’n suli bla’n i bo yili i gbogbo’n nun. Kpɛkun, ɔ fɛli i tre’n katali su ndɛndɛ. ?Ngue yɛ like sɔ mɔ Zakari wunnin i aolia nun’n, ɔ kle e-ɔ?

¹⁵ Like sɔ mɔ Zakari wunnin i’n, ɔ kle kɛ Zoova tranman lɛ nianman sa tɛ nga i sufuɛ kun yo’n. Sanngɛ, ɔ kan sa tɛ yofuɛ sɔ’n i bo ndɛndɛ. (1 Korɛntfuɛ Mun 5:13) I sɔ m’ɔ yo’n, i nzɔliɛ yɛle bla’n i bo mɔ anzi su yili i gbogbo’n nun mɔ i sin’n, ɔ katali su ndɛndɛ’n.

16. (a) ?Ngue yɛ bla nɲɔn nga be ndɛwa’n ti kɛ anunman wɔngɔ ndɛwa sa’n, be yoli-ɔ? (An nian desɛn 3 su ng’ɔ o kan like suanlɛ’n bo i bo lɛ’n.) (b) ?Nin yɛ be fali gbogbo’n ɔli-ɔ?

¹⁶ Zakari nían ekun-ɔn, bla nɲɔn yɛ. Be ndɛwa’n ti kɛ anunman wɔngɔ  ndɛwa sa. (An kanngan Zakari 5:9-11 nun.) Bla nɲɔn sɔ’m be timan kɛ bla klunwifuɛ nga Zakari wunnin i m’ɔ ti gbogbo nun’n sa. Be fali be ndɛwa dandan’n be mannin gbogbo’n su be ɔli “Mezopotami mɛn’n” nun annzɛ Babilɔnin lɔ. ?Ngue ti yɛ be fa ɔli lɔ-ɔ?

17, 18. (a) ?Ngue ti yɛ gbogbo mɔ “Klunwi’n i nzɔliɛ” o nun’n, Babilɔnin lɔ yɛ be fali ko takali-ɔ? (b) ?Ngue yɛ w’a fua kpa kɛ á yó-ɔ?

¹⁷ Like nga ti yɛ be fali gbogbo mɔ “Klunwi’n i nzɔliɛ” o nun’n be ko tɛkɛli i Babilɔnin lɔ’n, Zakari blɛ su Izraɛlifuɛ’m be kwla wun i wlɛ. Be si kɛ lɔfuɛ’m be sɔ amuɛn, yɛ be yo sa tɛtɛ mun. Zakari nin Izraɛlifuɛ nga be trannin lɔ’n, be miannin be ɲin kpa naan b’a yoman kɛ be sa wie. Like nga Zakari wunnin i aolia nun’n, ɔ kle kɛ Zoova su yaciman klunwifuɛ mun i sufuɛ’m be afiɛn.

¹⁸ Zuifu’m be wunnin i wlɛ ekun kɛ, ɔ fata kɛ be tinuntinun be mian be ɲin naan be nin Zoova be nanti klanman. Sa tɛ yofuɛ’n kwlá tranman Zoova i sufuɛ’m be afiɛn trilili. Andɛ’n, Zoova flɛli e kɛ e su i. Kɛ e o i sufuɛ’m be afiɛn’n, e wun kɛ ɔ klo e naan ɔ sasa e. I sɔ’n ti, maan e tinuntinun e mian e ɲin e yo sa ng’ɔ ti kpa’n, naan fiɛn kaan sa w’a tranman asɔnun’n nun.

19. ?Ngue yɛ ninnge nga Zakari wunnin be aolia nun’n, be kle e-ɔ?

¹⁹ Like nsiɛn nin nso su nga Zakari wunnin be aolia nun’n, be kle kɛ be nga be yo sa tɛ’n, ɔ fata kɛ be kaci be nzuɛn’n. Afin Zoova su yaciman sa tɛ yofuɛ’m be lɛ trilili. E mɔ e ti i sufuɛ’n, ɔ fata kɛ e kpɔ sa tɛ’n. E wun i wlɛ kɛ, sɛ e yo Zoova klun sa’n, ɔ́ sásá e yɛ e liɛ yó ye. Kɛ ɔ yo naan e nin Zoova e nanti klanman mɛn tɛ nga nun’n, ɔ timan pɔpɔ. Sanngɛ Zoova fanngan nun’n, e kwla yo sɔ. ?Ngue ti yɛ e kwla lafi su kɛ sran’m bé sú Zoova kɛ ɔ nin i fata’n sa titi-ɔ? ?Kɛ mɔ ɲrɛnnɛn dan’n su mantan koko’n, ngue ti yɛ e kwla lafi su kɛ Zoova sɛ́sɛ́ i sufuɛ mun-ɔn? É wá wún kosan sɔ’m be su tɛlɛ’n, like suanlɛ ng’ɔ́ bá lɛ’n nun.