1, 2. ?Kɛ Zakari wunnin like nso su’n m’ɔ́ bú akunndan’n, sa benin mun yɛ ɔ sieli be nzɔliɛ-ɔ?

KƐ Zakari wunnin like nso su’n, atrɛkpa’n, ɔ buli ninnge sunman be akunndan. Ɔ wunnin kɛ Zoova su yaciman klunwifuɛ’m be lɛ trilili. I sɔ’n yoli i fɛ dan. Sanngɛ kɛ ɔ́ cɛ́ kɔ́’n, ɔ wun kɛ sran’m be te yo sa tɛ’n. Ɲanmiɛn i sua’n m’ɔ o Zerizalɛmun lɔ kusu’n, be nin a wiemɛn i kplan. ?Ngue ti yɛ Zuifu’m be yacili Zoova i junman’n, i dilɛ-ɔ? ?Be bɔbɔ be ninnge liɛ’m be yolɛ ti yɛ be sali be sin Zerizalɛmun-ɔn?

² Zakari si kɛ Zuifu nga be sali be sin Zerizalɛmun’n, be ti Zoova i sufuɛ mun. Be yɛ “Anannganman Nyanmiɛn’n suli be bo,” ɔ maan be yacili be bo ninnge mun Babilɔnin lɔ’n niɔn. (Ɛsdras 1:2, 3, 5) Be nun sunman be siman Zerizalɛmun lɔ. Sanngɛ, be tuli Babilɔnin be ɔli lɔ. Be nantili kilo kɔe 1.600. Atin sɔ’n su’n, sa tɛ fanunfanun kwla  ɲan be. Sanngɛ, b’a bumɛn i sɔ’n i like fi. Afin, be kunndɛ kɛ bé kó kplán Zoova i sua’n.

3, 4. ?Kɛ Zuifu’m be sali be sin Zerizalɛmun lɔ’n, ngue yɛ ɔ yoli kekle mannin be-ɔ?

³ Kɛ Izraɛlifuɛ’m bé tú Babilɔnin lɔ bé kɔ́ Zerizalɛmun’n, maan e bu ninnge nga be kwla yo be atin nun’n, be akunndan e nian. Be kwla bu lika nga bé kó trán’n i akunndan. Yɛ be kwla koko i sɔ’n i su yalɛ. Be nun kpɛnngbɛn nga be wunnin laa Zerizalɛmun’n, ɔ nin Ɲanmiɛn sua’n be klanman mɔ be ti’n, be kwla kɛn i ndɛ. (Ɛsdras 3:12) Maan ɔ yo e kɛ e o be nun wie naan y’a ju Zerizalɛmun lɔ sa. E wun kɛ sua nin talɛ’m b’a bubu. Yɛ ijre w’a fu lika kwlakwla. ?Kɛ e wun i sɔ’n, mɔ e wla kpɛn Babilɔnin klɔ m’ɔ ti klanman su’n, wafa sɛ yɛ i sɔ’n kwla yo e-ɔ? Nanwlɛ, e sa sin kwla bubu e. Sanngɛ, Zuifu’m be sa sin w’a bubuman be. Afin kɛ bé kɔ́ Zerizalɛmun’n, be wunnin kɛ Zoova niannin be lika yɛ ɔ sasali be. I sɔ’n ti’n, kɛ be juli lɔ’n, b’a sisiman be bo. Be kplannin tɛ yiwlɛ kun lika nga laa Zoova i sua’n o lɛ’n. Kpɛkun, be yili tɛ be mannin Zoova cɛn kwlakwla. (Ɛsdras 3:1, 2) Juejue su be boli sua’n i kplanlɛ bo. Sran fi kwlá bumɛn i kɛ be sa sin kwla bubu be.

⁴ Kɛ Izraɛlifuɛ’m bé kplán Ɲanmiɛn i sua’n, nn bé kplán be klɔ’m be uflɛ. Asa ekun’n, ɔ fata kɛ be di fie naan b’a kwla nian be awlobo’m be lika. (Ɛsdras 2:70) Nanwlɛ, be su junman’n sɔnnin. Asa ekun’n, be kpɔfuɛ’m be tanndannin be ɲrun naan be yaci sua’n i kplanlɛ. Be yoli sɔ lele afuɛ 15. Ɔ maan, Zuifu’m be sa sin wa bubuli be. (Ɛsdras 4:1-4) Afuɛ 522 nun’n, Pɛrsi famiɛn’n seli Zuifu mun kɛ nán be kplan Zerizalɛmun klɔ’n kun. I sɔ’n ti, be sa sin bubuli be dan. Ɔ maan, sran fi kwlá bumɛn i kɛ bé dí junman’n i ekun.​—Ɛsdras 4:21-24.

5. ?Ngue yɛ Zoova yoli naan i sufuɛ’m b’a ɲan wunmiɛn b’a kplɛn i sua’n niɔn?

⁵ Zoova wunnin kɛ, ɔ fata kɛ be wlɛ i sufuɛ’m be fanngan. Like kasiɛn ng’ɔ fa kleli Zakari aolia nun’n, ɔ wlali Zuifu’m be fanngan kpa. Ɔ kleli be kɛ Zoova klo be, naan be ɲin mɔ be mian be su i’n, ɔ yo i fɛ. Zoova tali be nda kɛ, sɛ be sa be sin be kplɛn i sua’n, ɔ́ sásá be. Ɔ seli be kɛ: “Sɛ amun nyin yi Anannganman amun Nyanmiɛn’n sakpa’n, i sɔ sa liɛ nga lɛ mun be kwlaa bé yó.”​—Zakari 6:15.

6. (a) ?Ngue yɛ Zakari wunnin i ekun m’ɔ kɛnnin i ndɛ-ɔ? (An nian desɛn ng’ɔ o kan like suanlɛ’n bo i bo lɛ’n.) (b) ?Ngue ti yɛ nnɛn kpanngɔ’m be wunnɛn’n ti fanunfanun-ɔn?

⁶ Ninnge nga Zakari wunnin be aolia nun’n, be mɔcuɛ su’n, uka e maan e lafi Zoova su kpa. (An kanngan Zakari 6:1-3 nun.) Zakari waan ɔ́ nían-ɔn, kakaklolo nnan “be fin oka nnyɔn be afiɛn b’a fite.” Oka sɔ’m be ti aaba oka. Nnɛn kpanngɔ nga be minnda kakaklolo’m be su’n, be wunnɛn’n ti fanunfanun. I sɔ’n kle kɛ, ɔ le kun nin i junman m’ɔ di-ɔ. Zakari usali anzi’n kɛ: “?Kpli, nguɛ yɛlɛ nnɛn nga b’a minnda-minnda be sɔ mun?” (Zakari 6:4) E kusu e kunndɛ kɛ é wún i wlɛ wie. Afin, ndɛ sɔ’n ti e liɛ wie.

7, 8. (a) ?Ngue yɛ oka nɲɔn’n be ti i nzɔliɛ-ɔ? (b) ?Ngue ti yɛ oka sɔ’m be ti aaba oka-ɔ?

 ⁷ Kɛ Biblu’n kan oka’m be ndɛ’n, wie liɛ’n, famiɛn dilɛ’m be ndɛ yɛ ɔ kan-ɔn. Oka nga Zakari wunnin be’n, be nin oka nɲɔn nga Ɲanmiɛn nuan ijɔfuɛ Daniɛli kannin be ndɛ’n be fa be wun. Oka nɲɔn sɔ’n, kun ti Zoova i famiɛn dilɛ m’ɔ o lɛ tititi’n i nzɔliɛ. Yɛ kun ti Zezi i famiɛn dilɛ’n i nzɔliɛ. (Daniɛl 2:35, 45) Afuɛ 1914 nun’n, Zoova sieli Zezi i famiɛn. Kɛ ɔ fin i lɛ’n, sɛ é kwlá sé’n, oka nɲɔn sɔ’m be o lɛ. Yɛ be yo maan Ɲanmiɛn i klun sa’n kpɛn su asiɛ’n su.

⁸ ?Ngue ti yɛ oka sɔ’m be ti aaba oka-ɔ? Aaba’n lɛ ɲrun. Kpɛkun, ɔ ti ɲanɲan kpa. I sɔ’n ti’n, Zoova seli Izraɛlifuɛ mun kɛ be fa wie be kplɛn i tannin sua’n. Kpɛkun, kɛ bé kplɛ́n i sua’n Zerizalɛmun lɔ’n, ɔ seli be kɛ be fa aaba yo sua’n i nun ninnge wie mun. (Ezipt Lɔ Tulɛ 27:1-3; 1 Famiɛn Mun 7:13-16) Oka nɲɔn nga Zakari wunnin be’n, be ti aaba oka. I sɔ’n kle kɛ Zoova nin Zezi be famiɛn dilɛ’n ti kpa dan. Kɛ bé wá síe sran mun’n, be wun jɔ́ be fɔuun. Yɛ be liɛ yó ye tititi.

9. (a) ?Wan mun yɛ be ti nnɛn kpanngɔ’m be su-ɔ? (b) ?Junman benin yɛ ɔ fata kɛ be di-ɔ?

⁹ ?Be nga be ti nnɛn kpanngɔ’m be su’n, be nin kakaklolo’m be ti ngue nzɔliɛ? Anzi mun yɛ be ti nnɛn kpanngɔ’m be su-ɔ. Atrɛkpa’n, anzi sɔ’m be ti akpasuaakpasua. (An kanngan Zakari 6:5-8 nun.) Be fin “mɛn wunmuan’n i Min’n” i sin lɔ be su kɔ junman cinnjin kun dilɛ. Be sunmannin be kɛ be ko sasa Ɲanmiɛn i sran mun, naan “nglo lɔ lika liɛ’n nun” sran’m b’a kleman be yalɛ. I sɔ’n, kle Zuifu’m be weiin kɛ Zoova su kplinman su kɛ be yo Babilɔninfuɛ’m be kanga ekun. Ndɛ sɔ’n wlali Zuifu nga be su kplan Ɲanmiɛn sua’n Zakari blɛ su’n be fanngan kpa. Afin be wunnin i wlɛ kɛ be kpɔfuɛ’m be su kwlá jranman be junman’n kun.

10. ?Ngue yɛ kakaklolo mun nin be nga be ti nnɛn kpanngɔ’m be su’n, be su ndɛ’n kle e-ɔ?

¹⁰ Andɛ’n, Zoova fɛ i anzi mun wlɛ i sufuɛ’m be fanngan. Yɛ be sasa be. (Malasi 3:6; Ebre Mun 1:7, 14) Afuɛ 1919 nun’n, Zoova yoli maan i sufuɛ’m be fin Babilɔnin klɔ dan’n nun be fiteli. Kɛ ɔ fɛ i lɛ’n, be kpɔfuɛ’m be tanndan be ɲrun naan Zoova i sulɛ’n w’a truman. (Sa Nglo Yilɛ 18:4) Sanngɛ, like nga be yo’n, ɔ kpi ase titi. Anzi’m be sasa Zoova i anuannzɛ’n. Ɔ maan, e lafi su kpa kɛ Babilɔnin klɔ dan’n kwlá fɛmɛn i sa siemɛn i Zoova i sufuɛ’m be su kun. (Jue Mun 34:8) I sɔ’n ti’n, maan e tu e klun e su Zoova titi. Ɲanmiɛn nuan ijɔfuɛ Zakari i ndɛ’n tike e ɲin kpa. Ɔ maan, e wun i wlɛ kɛ famiɛn nɲɔn mɔ be ti kɛ oka dandan nɲɔn sa’n, be nian e lika yɛ be sasa e.

11. ?Ngue ti yɛ ɔ fataman kɛ srɛ kun e-ɔ?

¹¹ Ɔ cɛ kan’n, mɛn siefuɛ’m be kwlaa be bo wá yó kun, yɛ bé kúnndɛ kɛ bé núnnún Ɲanmiɛn i sufuɛ mun. (Ezekiɛl  38:2, 10-12; Daniɛl 11:40, 44, 45; Sa Nglo Yilɛ 19:19) Ɲanmiɛn nuan ijɔfuɛ Ezekiɛli seli kɛ bé sɔ́n kpa, yɛ bé káta Ɲanmiɛn i sufuɛ’m be su kɛ aosin mɔ w’a kata mɛn’n su’n sa. Bé fú nnɛn kpanngɔ’m be su. Yɛ bé bá kɛ be nin Ɲanmiɛn i sufuɛ’m bé kún. (Ezekiɛl 38:15, 16) * (An nian nzɔliɛʼn i su ndɛʼn.) Sanngɛ, ɔ fataman kɛ srɛ kun e. Afin Zoova i anzi’m be jin e sin. Ɲrɛnnɛn dan’n i blɛ nun’n, anzi sɔ’m bé sásá e. Yɛ bé núnnún be kwlaa nga be kplinman su kɛ Zoova sie be’n. (2 Tɛsalonikfuɛ Mun 1:7, 8) Nanwlɛ, cɛn sɔ’n ɔ́ wá yó sro dan. ?Sanngɛ wan yɛ ɔ́ dún Zoova i alɛ kunfuɛ’m be ɲrun-ɔn?

12, 13. (a) ?Ngue yɛ Zoova seli Zakari kɛ ɔ yo-ɔ? (b) ?Ngue ti yɛ e kwla se kɛ sran m’ɔ ti kɛ waka sama m’ɔ fɛfɛ waka’n i bo’n su’n sa’n, yɛle Zezi-ɔ?

¹² Zakari kunngba yɛ aolia nun’n, ɔ wunnin like mɔcuɛ su’n niɔn. Sanngɛ, like kun m’ɔ wa yoli i sran kwlakwla ɲrun’n, ɔ wlali be nga be su kplan Ɲanmiɛn i sua’n, be fanngan kpa. (An kanngan Zakari 6:9-12 nun.) Yɛle kɛ cɛn kun’n, Ɛldai, nin Tɔbiza, ɔ nin Zɛdaɛza be fin Babilɔnin be bali. Zoova seli Zakari kɛ ɔ ko fa jɛtɛ ufue nin sika ɔkwlɛ be sa nun naan ɔ fa yo “kle” kun. (Zakari 6:11) Zorobabɛli m’ɔ ti Davidi i osu nunfuɛ m’ɔ fin Zida akpasua nun’n, b’a  faman kle sɔ’n b’a wlɛmɛn i ti. Sanngɛ, Zoova seli Zakari kɛ ɔ fa kle’n wla Zozie m’ɔ ti i ɲrun jranfuɛ’m be su kpɛn’n i ti. Atrɛkpa’n, i sɔ’n boli be nga be wunnin nun’n, be nuan.

¹³ Kle mɔ be fa wlali Zozie m’ɔ ti Ɲanmiɛn ɲrun jranfuɛ’m be su kpɛn’n i ti’n, ɔ kleman kɛ w’a kaci famiɛn. Zozie timan Davidi i osu nunfuɛ. Ɔ maan, ɔ kwlá yoman famiɛn. I famiɛn kle wlalɛ’n, ɔ ti sa nzɔliɛ. Ɔ kle kɛ cɛn wie lele sran ng’ɔ́ wá yó famiɛn’n, ɔ́ yó Ɲanmiɛn ɲrun jranfuɛ’m be su kpɛn wie. Yɛ ɔ́ ká lɛ tititi. Sran sɔ’n, ɔ́ wá jáso su kɛ waka sama m’ɔ fɛfɛ waka’n i bo’n su’n sa. Biblu’n kle kɛ sran sɔ’n, yɛle Zezi Klist.​—Ezai 11:1; Matie 2:23.

14. ?Junman benin yɛ Zezi m’ɔ ti Famiɛn nin Ɲanmiɛn ɲrun jranfuɛ’m be su kpɛn’n, ɔ di-ɔ?

¹⁴ Zezi ti Famiɛn. Kpɛkun, ɔ ti Ɲanmiɛn ɲrun jranfuɛ’m be su kpɛn. I yɛ ɔ ti Ɲanmiɛn i anzi nga be kun i alɛ’n be su kpɛn’n niɔn. Ɔ nian Ɲanmiɛn i sufuɛ’m be su naan b’a kwla su i kpa mɛn tɛ nga nun. (Zeremi 23:5, 6) Ɔ cɛ kan’n, Zezi Klist wá kún Ɲanmiɛn Zoova nin i sufuɛ’m be ti alɛ. Kpɛkun, ɔ́ núnnún Ɲanmiɛn i kpɔfuɛ mun. (Sa Nglo Yilɛ 17:12-14; 19:11, 14, 15) Sanngɛ ka naan i sɔ blɛ w’a ju’n, Zezi m’ɔ ti kɛ waka sama m’ɔ fɛfɛ waka’n i bo’n su’n sa’n, ɔ di junman cinnjin kpa kun.

15, 16. (a) ?Ngue ti yɛ andɛ’n, Zoova i sufuɛ’m be kwla su i kɛ ɔ fata’n sa-ɔ? (b) ?Wan ti yɛ i sɔ liɛ’n kwla yo ye-ɔ? (c) ?Kɛ Zezi wá síe sran mun afuɛ akpi’n, wafa sɛ yɛ i bo gúa-ɔ?

¹⁵ Zezi m’ɔ ti Famiɛn nin Ɲanmiɛn ɲrun jranfuɛ’m be su kpɛn’n yɛ ɔ fata kɛ ɔ kplan Zoova i sua’n niɔn. (An kanngan Zakari 6:13 nun.) Afuɛ 1919 nun yɛ ɔ dili junman sɔ’n niɔn. Yɛle kɛ, ɔ yoli maan Ɲanmiɛn i sufuɛ’m be fin Babilɔnin klɔ dan’n nun be fiteli. Kɛ ɔ fɛ i lɛ’n, be su Ɲanmiɛn kɛ ɔ nin fata’n sa. Asa ekun’n, ɔ sieli “sran kpa nanwlɛfuɛ b’ɔ si ngwlɛlɛ’n” kɛ ɔ niɛn i sufuɛ’m be lika. Sran sɔ mɔ Ɲanmiɛn kpali be sieli be ngunmin’n, be nian Ɲanmiɛn i junman’n su asiɛ’n su wa. (Matie 24:45) Asa ekun’n, Zezi yoli Ɲanmiɛn i sufuɛ’m be sanwun naan be su Ɲanmiɛn kɛ ɔ nin fata’n sa.​—Malasi 3:1-3.

¹⁶ Zezi nin sran 144.000 mɔ bé yó famiɛn nin Ɲanmiɛn ɲrun jranfuɛ’n,  bé síe sran mun afuɛ akpi kun. Blɛ sɔ nun’n, bé yó maan fɔ su tranman sran’m be nun kun. Kɛ afuɛ akpi kun ko sin’n, Zoova i sufuɛ nanwlɛfuɛ’m be ngunmin yɛ bé trán asiɛ’n su-ɔ. Yɛ bé sú Zoova kɛ ɔ nin fata’n sa tititi.

17. (a) ?Ndɛ benin yɛ Zoova kannin m’ɔ wlali Zuifu’m be fanngan kpa-ɔ? (b) ?Ngue yɛ be yoli-ɔ?

¹⁷ Zoova tali Zuifu’m be nda kɛ ɔ́ súan be bo, yɛ ɔ́ sásá be naan b’a wie sua’n i kplan. Ndɛ sɔ’n wlali be fanngan kpa. Sanngɛ, kɛ mɔ b’a sɔnman ti’n, atrɛkpa’n, be usali be wun kɛ bé yó sɛ naan b’a kwla di junman dan sɔ’n. I sɔ’n ti, Zakari kannin ndɛ kun kleli be naan be yaci kokolɛ. Yɛle kɛ nán Ɛldai, nin Tɔbiza, ɔ nin Zɛdaɛza be ngunmin yɛ bé úka be-ɔ. Sanngɛ Zoova seli kɛ: “Sran’m bé fín mmua lɔ bé bá Anannganman i sua’n i kplanlɛ.” (An kanngan Zakari 6:15 nun.) Zuifu’m be wunnin i wlɛ kɛ Zoova jin be sin. Ɔ maan, kannzɛ Pɛrsi famiɛn’n seli kɛ be yaci junman’n i dilɛ’n, b’a bumɛn i ndɛ kun. Zoova fanngan nun’n, srɛ w’a kunman be kun. Be ɔli i sua’n i kplanlɛ ekun. Afuɛ 515 nun ka naan Klistfuɛ’m be blɛ w’a ju’n, yɛ be wieli sua’n i kplan-ɔn. (Ɛsdras 6:22; Zakari 4:6, 7) Ndɛ nga Zoova kan kleli Zuifu mun’n, ɔ fa e ɲin sie i sa cinnjin kun m’ɔ ju e blɛ liɛ’n su’n, i su wie.

18. ?Wafa sɛ yɛ ndɛ ng’ɔ o Zakari 6:15 nun’n, ɔ kpɛn su andɛ-ɔ?

¹⁸ Andɛ’n, sran miliɔn kpanngban kpa be su Zoova. Yɛ be fa be sa nun “ninnge kpakpa’n” be man Zoova be klunklo su. Ninnge sɔ’n i wie yɛle be blɛ’n, nin be wunmiɛn, ɔ nin be sika’n. Kɛ be yo sɔ’n, be kle kɛ be suan ajalɛ nga Ɲanmiɛn fa be naan sran’m b’a kwla fa be wun b’a mɛntɛn i’n, be bo. (Nyanndra Mun 3:9) E lafi su kɛ i sɔ mɔ e yo’n, ɔ yo Zoova fɛ. Kɛ Ɛldai, nin Tɔbiza, ɔ nin Zɛdaɛza be fali jɛtɛ ufue nin sika ɔkwlɛ be bali’n, Zakari fa yoli kle kun. Kle sɔ’n ti “be wla kpɛnlɛ like,” nin like nga be mannin’n “i nzɔliɛ.” (Zakari 6:14) Andɛ kusu’n, Zoova i wla fiman junman nga e di’n nin klolɛ nga e fa klo i’n su.​—Ebre Mun 6:10.

19. ?Ngue yɛ ninnge nga Zakari wunnin be aolia nun’n, be kle e-ɔ?

¹⁹ Mɛn’n i awieliɛ blɛ nga nun’n, Zoova i sufuɛ be di junman cinnjin kpa kun. Zezi yɛ ɔ dun be ɲrun-ɔn. Yɛ Zoova yra be su. I sɔ’n ti yɛ be kwla di junman sɔ’n niɔn. Zoova sɛsɛ i anuannzɛ’n yɛ ɔ́ ká lɛ tititi. Kɛ e o anuannzɛ’n sɔ nun wie’n, ɔ yo e fɛ dan. E si kɛ like nga Zoova waan ɔ́ yó naan y’a kwla su i kpa titi’n, saan ɔ́ yó. I sɔ’n ti’n, maan ‘e ɲin yi Zoova e Ɲanmiɛn’n sakpa.’ Yɛ nán e yaci i sulɛ le. I liɛ’n, Zezi m’ɔ ti famiɛn’n nin Ɲanmiɛn ɲrun jranfuɛ’m be su kpɛn’n, nin anzi’m bé sásá e. Nanwlɛ, maan e suan ajalɛ nga Zoova fa naan y’a su i kpa titi’n i bo. I liɛ’n, Zoova sásá e, yɛ cɛn wie lele e liɛ yó ye.