1. ?Ndɛ benin yɛ Abraamun kannin m’ɔ kle kɛ ɔ lafi su kɛ Zoova yo sa’n i nuan su-ɔ? (An nian desɛn ng’ɔ o kan like suanlɛ’n bo i bo lɛ’n.)

KƐ ZOOVA seli kɛ ɔ́ núnnún Sodɔmun nin Gomɔru klɔ’n, Abraamun usɛli i kɛ: “?Wɔ bɔ a di asiɛ’n sufuɛ’m be kwlaa be jɔlɛ’n, sɛ a di-man nanwlɛ’n, wan yɛ ɔ́ dí ekun-ɔn?” (Bo Bolɛ 18:25) Ndɛ sɔ mɔ Abraamun kannin’n, ɔ kle kɛ ɔ lafi su kpa kɛ Ɲanmiɛn yó sa ng’ɔ ti i nuan su’n. Yɛle kɛ, kɛ ɔ́ wá núnnún klɔ nɲɔn sɔ mun’n, ɔ su ‘kanman sran kpa mun nin sran tɛ mun boman nun.’ Nanwlɛ, Ɲanmiɛn “su yo-mɛn i sɔ mlɔnmlɔn.” Kɛ ɔ cɛli kpa’n, Zoova kɛnnin i bɔbɔ i wun ndɛ kɛ “ɔ ti kɛ yɛbuɛ sa [...], sa ng’ɔ yo be’n be ti kpa lele tra su. I atin’m be ti seiin. Ɔ ti Nyanmiɛn kun b’ɔ kaci-man, ɔ di-man ndɛ kwlɛ. Ɔ yo sa’n i nuan su sɛsɛsɛ, ɔ di nanwlɛ.”—Mmla’n 31:19; 32:4.

2. ?Ngue ti yɛ Zoova kwlá diman ndɛ kwlɛ-ɔ?

² Abraamun lafili su kɛ Zoova diman ndɛ kwlɛ. Afin,  Zoova yo sa i nuan su titi. Yɛ ɔ di nanwlɛ. I kpa bɔbɔ’n, ngbaciɛ nunman “sa nga be yo i i nuan su’n,” ɔ nin “nanwlɛ dilɛ’n” be afiɛn. Ɔ maan, Ɲanmiɛn Ndɛ’n i bue nga laa be klɛli i Ebre nun’n i nun’n, kɛ bé kán “sa nga be yo i i nuan su’n” i ndɛ’n, kpɛ sunman be kan “sa ng’ɔ ti nanwlɛ’n” i ndɛ wie. Zoova yo sa’n i nuan su titi, ɔ diman ndɛ kwlɛ. I sɔ’n ti, Biblu’n se kɛ: “Ɔ klo sa nga be yo i i nuan su’n, ɔ klo sa ng’ɔ ti nanwlɛ’n.”—Jue Mun 33:5.

3. ?Ngue yɛ ɔ kle kɛ andɛ sran’m be yoman sa’n i nuan su-ɔ?

³ Kɛ e si kɛ Zoova yo sa’n i nuan su titi’n, ɔ yo e fɛ dan. Sanngɛ, andɛ sran’m be dan lika be yoman sa’n i nuan su. Wie liɛ’n, be wla sran mɔ b’a yoman sa tɛ fi’n, be bisua afuɛ kpanngban kpa. I sin yɛ be wun kɛ sran sɔ’m b’a yoman sa tɛ fi-ɔ. Sa kɛ ngalɛ sa’n, ɔ wla sran klunngbɔ. Sanngɛ, sa kun o lɛ mɔ kɛ be fa yo e’n, ɔ yo e ya dan-ɔn. ?Sa sɔ’n yɛle benin?

4. ?Sa benin yɛ kɛ e wun i’n, ɔ cɛman naan y’a yaci Ɲanmiɛn su lafilɛ-ɔ?

⁴ Klistfuɛ’m be si kɛ be nga be timan Klistfuɛ’n be kwla yo be sa m’ɔ timan su’n. Sanngɛ asɔnun nun’n, e niaan Klistfuɛ kun kwla yo e bɔbɔ annzɛ sran uflɛ i sɔ sa wie. ?Sɛ i sɔ sa ju’n, ngue yɛ é yó-ɔ? ?É yáci Ɲanmiɛn su lafilɛ?

5. ?Sɛ be yo aniaan kun i sa m’ɔ timan su’n, annzɛ e bɔbɔ yɛ be yo e sɔ’n, ngue ti yɛ ɔ fataman kɛ ɔ bo e nuan-ɔn?

⁵ E kwlakwla e ti sa tɛ yofuɛ. Ɔ maan, asɔnun nun’n, e niaan kun kwla yo e sa m’ɔ timan su’n. Annzɛ e bɔbɔ yɛ e yo i sɔ-ɔ. (1 Zan 1:8) E wunmɛn i sɔ titi. Sanngɛ, kɛ i sɔ sa ju’n, ɔ boman Ɲanmiɛn i sufuɛ kpa’n i nuan. Yɛ i sa sin bubumɛn i. Zoova man e afɔtuɛ kpakpa mun Biblu’n nun naan sɛ e niaan’m be yo e sa m’ɔ timan su’n, y’a yacimɛn i su lafilɛ.—Jue Mun 55:13-15.

6, 7. (a) ?Sa benin yɛ be yoli aniaan bian kun-ɔn? (b) ?Ngue yɛ ɔ yoli naan i sa sin w’a bubumɛn i-ɔ?

⁶ Be flɛ aniaan kun kɛ Wili Diɛli. Kɛ ɔ fɛ i afuɛ 1931 nun’n, ɔ dili junman nvle nga be flɛ i kɛ Suisi’n i Betɛli’n nun. Afuɛ 1946 nun’n, ɔ ko dili Gileadi suklu Niyɔki lɔ. Kɛ ɔ wieli suklu’n i di’n, ɔ yoli akpasua sunianfuɛ Suisi lɔ. Afuɛ 1949, Mɛ nun’n, ɔ kan kleli Suisi lɔ Betɛli komite’n kɛ ɔ su wa ja bla. Kɛ ɔ yoli sɔ’n, aniaan sɔ’m be seli i kɛ be su mɛnmɛn i junman wie fi kun. Saan titi atin bolɛ junman kunngba cɛ yɛ ɔ́ dí-ɔ. Aniaan bian Diɛli seli kɛ: “B’a manman min atin kɛ n ijɔ nzra nun. Aniaan sunman b’a yoman e nin min yi e like kun. Be nin e trannin kɛ b’a tu e asɔnun nun’n sa.”

⁷ ?Ngue yɛ aniaan bian Diɛli yoli-ɔ? Ɔ seli kɛ: “E si kɛ Ɲanmiɛn Ndɛ’n buman bla nin bian jalɛ’n i fɔ. I sɔ’n ti, e fali ndɛ’n e wlali Zoova sa nun. Yɛ e srɛli i titi.” Blɛ sɔ nun’n, aniaan wie’m b’a wunman wafa nga Zoova bu bla nin bian jalɛ’n i wlɛ kpa. Kɛ ɔ́ kɔ́ i ɲrun’n, yɛ be wunnin i wlɛ-ɔ. Aniaan bian Diɛli i awlɛn m’ɔ trali’n ti’n, Zoova yrɛli i su. Junman ng’ɔ dili be  laa’n, ɔ wa dili be ekun.  * Maan e tinuntinun e usa e wun kɛ: ‘?Sɛ min yɛ be yoli min sɔ’n, ń trá min awlɛn ń fá ndɛ’n ń wlá Zoova sa nun naan ɔ siesie? ?Annzɛ kusu, ń kúnndɛ kɛ n bɔbɔ ń síesíe ndɛ sɔ’n?’—Nyanndra Mun 11:2; an kanngan Mise 7:7 nun.

8. ?Ngue ti yɛ wie liɛ’n, e bu i kɛ b’a yo e bɔbɔ annzɛ aniaan kun i sa m’ɔ timan su-ɔ?

⁸ Sɛ e bu i kɛ b’a yo sa m’ɔ timan su asɔnun nun’n, maan e wla kpɛn su kɛ e kwla di fɔ. Afin, fɔ o e nun. Yɛ nán sa nga be yo e’n be ngba yɛ e kwla wun be bo-ɔ. Wie liɛ bɔbɔ’n, e siman ndɛ’n i ngba nun. Sɛ e wun like nga ti yɛ be yoli sa kun i wlɛ, annzɛ e wunmɛn i wlɛ o, maan e fa wla Zoova sa nun. Maan e srɛ i titi, yɛ nán e yaci i su lafilɛ. I liɛ’n, ‘e su faman e ya’n guaman Zoova su.’—An kanngan Nyanndra Mun 19:3 nun.

9. ?Ngue yɛ like suanlɛ nga, ɔ nin ng’ɔ́ bɛ́ i sin’n bé wá fá e ɲin síe su-ɔ?

⁹ Biblu’n kan Ɲanmiɛn i sufuɛ wie mɔ be yoli be sa m’ɔ timan su’n be ndɛ. Yɛ ɔ kan sran wie mɔ be yoli sa m’ɔ timan su’n be ndɛ wie. Like suanlɛ nga wá fá e ɲin síe sa nga Abraamun i anunman Zozɛfu i niaan’m be yoli’n i’n, i su. Like suanlɛ ng’ɔ́ bɛ́ i sin’n wá kán wafa nga Zoova nin Famiɛn Akabu be nantili’n i ndɛ. Kpɛkun, ɔ́ kán sa kun mɔ akoto Piɛli yoli i Antiɔsu lɔ’n i ndɛ. Kɛ é fá e ɲin é síe sa sɔ’m be su’n, maan e bu like nga é yó naan e nin Zoova e afiɛn’n w’a mantan kpa titi’n i akunndan. I li sɛ e bu i kɛ be yoli e sa m’ɔ timan su’n, yɛ ɔ fata kɛ e yo sɔ kpa-ɔ.

10, 11. (a) ?Sa benin yɛ be yoli Zozɛfu-ɔ? (b) ?Ndɛ benin yɛ Zozɛfu kan kleli i wiengu bisuafuɛ kun-ɔn?

¹⁰ Zozɛfu ti Ɲanmiɛn i sufuɛ kpa. Sanngɛ, sran wie mɔ be suman Ɲanmiɛn’n, be yoli i sa m’ɔ timan su’n. I niaan’m be yoli i sɔ wie bɔbɔ. Yɛ ɔ yoli i ya dan. Yɛle kɛ, i nun m’ɔ le afuɛ 17, i niaan’m be yoli i atɛ. I agualiɛ su’n, be nga be toli i’n, be fɛ i ɔli Ezipti. (Bo Bolɛ 37:23-28; 42:21) Ezipti lɔ’n, bla kun tɔnnin Zozɛfu i suɛn. I waan Zozɛfu kunndɛ kɛ ɔ́ tɔ́ i gblu. I sɔ’n ti be wlɛli i bisua. (Bo Bolɛ 39:17-20) Zozɛfu wunnin i ɲrun afuɛ kɔe 13. ?Sɛ e niaan’m be yo e sa m’ɔ timan su’n, ngue yɛ Zozɛfu yoli mɔ e kwla nian su-ɔ?

¹¹ Kɛ Zozɛfuɛ o bisua lɔ’n, be wlali Ezipti famiɛn’n i nzan sufuɛ’m be su kpɛn’n i bisua wie. Le kun kɔnguɛ’n, bian sɔ’n cɛnnin laliɛ. Kpɛkun, Zoova fanngan nun’n, Zozɛfu tuli laliɛ sɔ’n i bo kleli i. Zozɛfu seli bian’n kɛ ɔ́ wá  fíte, naan Ezipti Famiɛn’n i junman ng’ɔ di i laa’n, ɔ́ dí ekun. I sin’n, Zozɛfu kannin sa ng’ɔ o i bɔbɔ su’n i ndɛ kleli i. Ndɛ nga Zozɛfu kannin’n, ɔ kle e ngwlɛlɛ. Yɛ ndɛ nga w’a kanman bɔbɔ’n, ɔ kle e ngwlɛlɛ wie.

12, 13. (a) ?Ngue yɛ ɔ kle kɛ Zozɛfu yoli like kwlaa ng’ɔ kwla yo naan w’a fite nun-ɔn? (b) ?Ndɛ benin yɛ Zozɛfu w’a kan kleman Ezipti famiɛn’n i nzan sufuɛ’n niɔn?

¹² An kanngan Bo Bolɛ 40:14, 15 nun. Zozɛfu seli bian’n kɛ be ko ‘trɛli’ i. Ebre nun ndɛ nga be kacili i Wawle’n nun kɛ ‘trɛli’ i’n, be kaci i wie ekun kɛ be ‘wuɛli’ i. I sɔ’n kle kɛ sa nga be yoli Zozɛfu’n, ɔ timan su. Asa ekun’n, Zozɛfu seli kɛ w’a yoman sa tɛ fi yɛ be wlɛli i bisua-ɔ. I sɔ’n ti, ɔ seli famiɛn’n i nzan sufuɛ’n kɛ sɛ ɔ fite’n, ɔ kɛn i ndɛ kle Famiɛn’n. Ɔ kan guali su kɛ: “Yo maan n fin sua nga nun wa n fite.”

¹³ Zozɛfu si kɛ w’a yoman sa tɛ fi. I sɔ’n ti, ɔ yoli like ng’ɔ kwla yo naan w’a fite nun’n. Yɛle kɛ, ɔ kannin sa ng’ɔ o i su’n i ndɛ kleli famiɛn’n i nzan sufuɛ naan ɔ yo i ye. Sanngɛ, maan e sie i nzɔliɛ kɛ Zozɛfu w’a kan kleman sran fi kɛ i niaan mun yɛ be yoli i atɛ-ɔ. W’a kan kleman Ezipti famiɛn’n bɔbɔ. Ɔ maan, kɛ i niaan’m be ɔli Ezipti lɔ m’ɔ nin be siesieli be  afiɛn’n, Ezipti famiɛn’n sɔli be nun. Kpɛkun, ɔ seli be kɛ be wa tran Ezipti lɔ, naan “lɔ lika klanman’n yó be liɛ.”—Bo Bolɛ 45:16-20.

14. ?Ngue yɛ maan sɛ aniaan kun yo e sa’n, e su kɛnmɛn i wun ndɛ tɛ-ɔ?

¹⁴ Sɛ e bu i kɛ b’a yo e sa m’ɔ timan su asɔnun nun’n, maan e nian e wun su. Nán e kan e sin. Sanngɛ, sɛ sa nga e niaan’n yoli e’n ti tɛ dan’n, maan e kan kle asɔnun kpɛnngbɛn mun. (Saun Yolɛ 5:1) Blɛ sunman’n, sa nga e niaan’m be yo e’n, ɔ timan tɛ dan. Sɛ ɔ ti sɔ’n, nán e kan kle sran. Nán e kan kle asɔnun kpɛnngbɛn mun bɔbɔ. Maan e nin aniaan’n e siesie e afiɛn. (An kanngan Matie 5:23, 24; 18:15 nun.) Kɛ aniaan’m be yo e sa’n, maan e nanti afɔtuɛ nga be o Biblu’n nun’n be su naan e siesie e afiɛn. Wie liɛ’n, é wún kɛ e bɔbɔ yɛ y’a wunman ndɛ’n i wlɛ kpa-ɔ. I sin’n, kɛ e wun kɛ y’a kanman e niaan’n i wun ndɛ tɛ y’a sinman’n, ɔ yo e fɛ. Sɛ e ndɛ yo fɛ annzɛ ɔ yoman fɛ o, nán e kan e niaan’n i wun ndɛ tɛ naan ɔ yo ndɛ dan. Sran ng’ɔ klo Zoova nin i niaan Klistfuɛ mun’n, ɔ yoman sɔ. Kɛ jue tofuɛ kun kán ‘sran ng’ɔ ti nanwlɛfuɛ’n’ i ndɛ’n, ɔ seli kɛ “ɔ tɔnmɛn i wiengu suɛn, ɔ yomɛn i wiengu tɛ.”—Jue Mun 15:2, 3; Zak 3:5.

15. ?Kɛ mɔ Zozɛfu w’a yaciman Zoova sulɛ’n ti, wafa sɛ yɛ i bo’n gua mɛnnin i-ɔ?

¹⁵ Zozɛfu kle e like cinnjin kpa kun ekun. Ɔ wunnin i ɲrun lele afuɛ 13. Sanngɛ, ɔ buli sa ng’ɔ o i su’n kɛ nga Zoova fa bu i’n sa. (Bo Bolɛ 45:5-8) W’a fɛmɛn i ya’n w’a guaman Zoova su. Sa nga be yoli i’n, i wla w’a fiman su. Sanngɛ, w’a faman be nga be yoli i sa’n be wun ndɛ w’a siemɛn i klun. Ng’ɔ ti cinnjin’n yɛle kɛ, w’a seman kɛ b’a yo i sa naan ɔ́ yáci Zoova sulɛ. I sɔ’n ti, ɔ wunnin kɛ Zoova jrɛnnin i sin. Kpɛkun, ɔ nin i osufuɛ’m be liɛ yoli ye.

16. ?Sɛ be yo e sa m’ɔ timan su asɔnun nun’n, ngue ti yɛ ɔ fata kɛ e fa e wun mantan Zoova kpa-ɔ?

¹⁶ Maan e kusu e nin Zoova e afiɛn’n mantan kpa titi. Sɛ e niaan Klistfuɛ’m be yo e sa’n, nán e se kɛ é yáci Ɲanmiɛn sulɛ. (Rɔmfuɛ Mun 8:38, 39) Sɛ be yo e sa m’ɔ timan su asɔnun nun’n, maan e nian Zozɛfu i ayeliɛ’n su. Yɛle kɛ, maan e bu sa sɔ’n kɛ nga Zoova fa bu i’n sa. Yɛ maan e fa e wun mɛntɛn i kpa. Maan e nanti afɔtuɛ nga be o Biblu’n nun’n be su. Maan e fa ndɛ’n e wla Zoova sa nun. I liɛ’n, e kwla lafi su kɛ ɔ́ síesíe e ndɛ’n i kpa blɛ ng’ɔ ti su’n i su.

17. ?Wafa sɛ yɛ e kwla kle kɛ e lafi Zoova m’ɔ “di asiɛ’n sufuɛ’m be kwlaa be jɔlɛ’n” i su-ɔ?

¹⁷ Kɛ e te o mɛn tɛ nga nun’n, saan bé yó e sa m’ɔ timan su’n. Asɔnun’n nun bɔbɔ’n, be kwla yo e bɔbɔ annzɛ e niaan kun i sa cɛn kunngun. Sɛ i sɔ sa ju’n, nán e sa sin bubu e. (Jue Mun 119:165) Sanngɛ, maan e fa wla Ɲanmiɛn sa nun. Yɛ maan e lafi i su titi. Maan e wla kpɛn su kɛ fɔ m’ɔ o e nun ti’n, wie liɛ’n, e wunman sa’m be wlɛ kpa. Annzɛ kusu e siman ndɛ’n i ngba nun. Maan e nian Zozɛfu i ayeliɛ’n su. Nán e kan sran ng’ɔ yoli e sa’n i wun ndɛ tɛ e sin naan ɔ yo ndɛ dan. Yɛ nán e lafi e bɔbɔ e wun su. Sanngɛ, maan e tra e awlɛn e fa ndɛ’n e wla Zoova sa nun. Sɛ e yo sɔ’n, Zoova klun jɔ́ e wun kɛ nga i klun fa jɔli Zozɛfu wun’n sa. Nanwlɛ, maan e lafi su kɛ Zoova m’ɔ “di asiɛ’n sufuɛ’m be kwlaa be jɔlɛ’n,” ɔ yo sa’n i nuan su titi. “Sa ng’ɔ yo be’n be ti kpa lele tra su.”—Bo Bolɛ 18:25; Mmla’n 32:4.

18. ?Ngue yɛ like suanlɛ ng’ɔ́ bɛ́ i sin’n wá fá e ɲin síe su-ɔ?

¹⁸ Like suanlɛ ng’ɔ́ bɛ́ i sin’n, ɔ́ wá fá e ɲin síe i sa wie mɔ Zoova i sufuɛ nɲɔn be yoli m’ɔ timan su’n, be su. É wún kɛ, ɔ fata kɛ e yo wun ase kanfuɛ, yɛ e yaci sa nga be yo e’n e cɛ naan y’a kwla yo sa’n i nuan su kɛ Zoova sa.