1. ?Ngue yɛ Marti lafili su-ɔ? (An nian desɛn ng’ɔ o kan like suanlɛ’n bo i bo lɛ’n.)

MARTI ti Zezi i sɔnnzɔnfuɛ. Kpɛkun, ɔ ti i janvuɛ kpa wie. Kɛ i niaan bian Lazali wuli’n, i wla boli i wun dan. Kɛ Zezi ɔli i wun wunlɛ’n, ɔ fɔnvɔli i. Ɔ seli i kɛ: “Ɔ niaan’n ɔ́ wá cɛ́n.” Sa ng’ɔ o Marti su’n, w’a kaman lɛ w’a wieman. Sanngɛ, Marti lafi ndɛ nga Zezi kannin’n su. I sɔ’n ti, ɔ seli Zezi kɛ: ‘N si kɛ mɛn’n i awieliɛ bɔ sran’m bé cɛ́n’n, ɔ́ cɛ́n.’ (Zan 11:20-24) Marti lafili su kɛ cɛn wie lele’n, be nga be wuli’n bé cɛ́n. Le kunngba sɔ nun’n, Zezi yoli abonuan sa kun. Yɛle kɛ, ɔ cɛnnin Lazali.

2. ?Ngue ti yɛ like nga Marti lafili su’n, e lafi su wie-ɔ?

² E kwlakwla e sran w’a wu le. Ɔ kwla yo e wun annzɛ e yi, annzɛ e nin, annzɛ e si, annzɛ e nannan, annzɛ e wa. Yɛ e si kɛ dɔ nga su’n, Zezi nin i Si be kwlá cɛnman be. Ɔ maan e wla lo be, yɛ e kunndɛ kpa kɛ e nin be é kókó yalɛ naan é srí. Kɛ Marti sa’n, e lafi su kɛ cɛn wie  lele bé cɛ́n. Ɔ maan e kwla se kɛ: ‘N si kɛ min awlɛn su sran ng’ɔ wuli’n, ɔ́ cɛ́n.’ ?Sanngɛ, ngue ti yɛ e lafi su kpa kɛ cɛn wie lele be nga be wuli’n, bé cɛ́n-ɔn?

3, 4. (a) ?Abonuan sa benin yɛ Zezi yoli-ɔ? (b) ?Ngue ti yɛ sa sɔ’n ti’n, Marti lafili su kpa kɛ sran’m bé cɛ́n-ɔn?

³ Klɔ nga Marti tran su’n, ɔ o Zerizalɛmun i wun koko lɛ. Kɛ Zezi cɛ́n angbeti bla kun i wa’n Galile klɔ nga be flɛ i kɛ Naini su’n, Marti w’a wunman nun. Sanngɛ atrɛkpa’n, ɔ tili. Asa ekun’n, atrɛkpa’n, ɔ tili i kɛ Zezi cɛnnin Zairisi i wa bla’n. Be kwlaa nga be o Zairisi i awlo lɔ cɛn sɔ nun’n, “be si kɛ [i wa bla’n] w’a wu.” Sanngɛ, Zezi sɔli ba bla’n i sa’n. Yɛ ɔ seli i kɛ: “Talua kan, jaso!” Kpɛkun, ɔ jasoli waka. (Lik 7:11-17; 8:41, 42, 49-55) Marti nin i niaan bla Mali be si kɛ Zezi kwla yo tukpacifuɛ’m be juejue. Ɔ maan, be si kɛ sɛ Zezi o lɛ’n, nn Lazali w’a wuman. ?Siɛn mɔ Lazali w’a wu’n, ngue su yɛ Marti fɛ́ i wla gúa-ɔ? Ɔ seli kɛ ‘mɛn’n i awieliɛ’ mɔ sran’m bé cɛ́n’n, Lazali cɛ́n wie. ?Ngue ti yɛ Marti lafili su kɛ Lazali cɛ́n-ɔn? ?Ngue ti yɛ e kusu e kwla lafi su kɛ cɛn wie lele’n, sran nga be wuli’n bé cɛ́n, naan e liɛ’m bé cɛ́n wie-ɔ?

⁴ Sa sunman ti’n, e kwla lafi su kɛ sran nga be wuli’n, bé cɛ́n. É wá kán sa sɔ’m be nun wie’m be ndɛ. Biblu’n nun ndɛ wie’m be o lɛ’n, atrɛkpa’n e kanngan be nun, sanngɛ e buman be su akunndan titi. Ndɛ sɔ’m be ti’n, é wá láfi su kpa ekun kɛ e sran nga be wuli’n, é wún be ekun.

5. ?Ngue ti yɛ Marti si kɛ Lazali cɛ́n-ɔn?

⁵ Marti w’a seman kɛ: ‘N lafi su kɛ min niaan bian’n, ɔ́ cɛ́n.’ Sanngɛ, ɔ seli kɛ: ‘N si kɛ [...] ɔ́ cɛ́n.’ Afin ɔ si kɛ laa’n, Ɲanmiɛn cɛnnin sran wie mun. Atrɛkpa’n, i bakan nun yɛ be kɛnnin i sɔ ndɛ’n be kleli i awlo lɔ, annzɛ Ɲanmiɛn sulɛ sua’n nun lɔ-ɔ. Sran sɔ mɔ Ɲanmiɛn cɛnnin be’n, é wá kán be nun nsan be ndɛ.

6. ?Abonuan sa benin yɛ ɔ juli mɔ atrɛkpa’n, Marti si i-ɔ?

⁶ I nun mɔ Ɲanmiɛn tinnin i nuan ijɔfuɛ Eli’n, ɔ cɛnnin sran kun. Kpɛ klikli nga bé cɛ́n sran’n, yɛ ɔ o lɛ-ɔ. Izraɛli i nglo lɔ lika nun’n, klɔ kun o lɔ be flɛ i kɛ Sarɛpta. Angbeti bla yalɛfuɛ kun nin i wa yasua’n be tran lɔ. Cɛn kun’n, bla’n sikeli Ɲanmiɛn nuan ijɔfuɛ Eli. Zoova kusu yoli maan bla’n i sanmlɛn’n nin i ngo’n w’a wieman le. I sɔ’n ti’n, ɔ nin i wa’n be ɲannin like be dili i titi. (1 Famiɛn Mun 17:8-16) Kɛ ɔ́ kɔ́ i ɲrun’n, bla’n i wa’n tɔli tukpacɛ. Kpɛkun ɔ wuli. Sanngɛ, Eli yoli bla’n i ye. Yɛle kɛ, ɔ fɛli i sa kannin ba’n, yɛ ɔ srɛli Zoova. Ɔ seli kɛ: “Anannganman min Nyanmiɛn, cɛn ba nga, ń srɛ́ wɔ.” Ɲanmiɛn tili Eli i srɛlɛ’n, naan w’a cɛn ba’n. (An kanngan 1 Famiɛn Mun 17:17-24 nun.) Atrɛkpa’n, Marti si sa sɔ m’ɔ juli’n.

7, 8. (a) ?Ngue yɛ Elize yoli m’ɔ yoli bla’n i fɛ dan-ɔn? (b) ?Ngue yɛ like nga Zoova maan Elize yoli’n, ɔ kle e-ɔ?

⁷ Sran nga be cɛnnin be mɔ Biblu’n kan be ndɛ’n, Ɲanmiɛn nuan ijɔfuɛ  Elize yɛ ɔ cɛnnin be nɲɔn su’n niɔn. Sinɛmun klɔ’n su lɔ’n, Izraɛli bla kun o lɛ’n, ɔ nin i wun’n be wuman ba. Sanngɛ, kɛ mɔ be sikeli Elize ti’n, Zoova maan be wuli ba yasua kun. Kɛ ɔ́ kɔ́ i ɲrun’n, ba’n wa wuli. Kɛ ɔ yoli sɔ’n, bla’n i wla boli i wun dan. I sɔ’n ti’n, ɔ nantili kilo 30, ɔ ko toli Elize Karmɛli oka’n su lɔ. Elize sunmɛnnin i gbanflɛn Geazi kɛ ɔ dun mmua be ɲrun naan ɔ ko cɛn bla’n i wa’n. Kɛ Geazi ɔli’n, w’a kwlá cɛnman ba’n. Ɔ maan, bla’n nin Elize bɔbɔ be ɔli i awlo lɔ.​—2 Famiɛn Mun 4:8-31.

⁸ Kɛ Elize juli lɔ’n, ɔ wluli sua ba’n nun lɔ. Kpɛkun, ɔ srɛli Ɲanmiɛn. Ɲanmiɛn tili i srɛlɛ’n. Ɔ maan, ɔ cɛnnin ba’n. Kɛ bla’n wunnin i wa’n, i klun jɔli dan. (An kanngan 2 Famiɛn Mun 4:32-37 nun.) Ndɛ nga kɛ Ani srɛ́ Ɲanmiɛn ɔ kannin’n, atrɛkpa’n, bla’n i wla kpɛnnin su. Ani klun ti kpan, sanngɛ Ɲanmiɛn maan ɔ wuli ba yasua kun. Ɔ flɛli i kɛ Samiɛli. Ani manmannin Zoova. Ɔ seli kɛ Zoova “fa sran kɔ blɔlɔ, i kunngba’n ɔ yi sran blɔlɔ lɔ fite.” (1 Samiɛl 2:6) Zoova cɛnnin Sinɛmun lɔ ba yasua’n. I sɔ’n kle kɛ ɔ kwla cɛn be nga be wuli’n.

9. An kan wafa nga Ɲanmiɛn cɛnnin sran kun ekun’n, i ndɛ.

⁹ Kɛ Elize yoli Ɲanmiɛn nuan ijɔfuɛ afuɛ 50, i “wunnɛn yoli i ya.” Kpɛkun, ɔ wuli. Kɛ ɔ cɛli’n, abonuan sa kun juli. Yɛle kɛ cɛn kun’n, Izraɛlifuɛ’m be ɔli sran kun sielɛ. Bé nían-ɔn, be kpɔfuɛ mun yɛ bé bá yɛ. I sɔ’n ti’n, be toli fuɛn’n be yili i Elize i asieliɛ’n nun, naan b’a wanndi. Biblu’n se kɛ: “Fuɛn’n ko kannin Elize i owie’n, kpɛkuun w’a cɛn. Ɔ jaso jrannin.” (2 Famiɛn Mun 13:14, 20, 21) Sran sɔ’n i cɛnlɛ’n i su ndɛ mɔ Marti si i’n ti’n, ɔ lafili su kɛ Zoova kwla cɛn be nga be wuli’n. E kusu e lafi su kɛ Zoova kwla yo sɔ sakpa. Afin i tinmin’n cɛnnin.

10. ?Kɛ Klistfuɛ bla kun wuli’n, ngue yɛ Piɛli yoli-ɔ?

¹⁰ Ɲanmiɛn Ndɛ’n i bue nga laa be klɛli i Glɛki nun’n, ɔ kle kɛ Ɲanmiɛn i sufuɛ nanwlɛfuɛ wie’m be cɛnnin sran wie mun. E wunnin kɛ Zezi cɛnnin sran kun Naini klɔ’n su lɔ. Kpɛkun, ɔ cɛnnin Zairisi i wa bla’n. Kɛ ɔ́ kɔ́ i ɲrun’n, i sɔnnzɔnfuɛ Piɛli cɛnnin Dɔrkasi mɔ be flɛ i ekun kɛ Tabita’n. Kɛ Piɛli wluli bla’n i sua’n nun lɔ’n, ɔ srɛli Ɲanmiɛn. I sin’n, ɔ seli kɛ: “Tabita, jao!” Yɛ bla’n jaso trannin ase-ɔ. Klistfuɛ nga be o lɛ’n, Piɛli “fɛ i kleli be kɛ w’a cɛn.” Sa sɔ’n ti’n, klɔ sɔ’n i sufuɛ “kpanngban be lafili e Min’n su.” Sran sɔ’m be kwla kan Zezi i jasin fɛ’n i ndɛ kle sran mun. Yɛ be kwla kan kle sran mun ekun kɛ Zoova  kwla cɛn be nga wuli’n.​—Sa Nga Be Yoli’n 9:36-42.

11. (a) ?Sa benin yɛ ɔ juli gbanflɛn kun su mɔ Liki m’ɔ ti dɔɔtrɔ’n, ɔ kɛnnin i ndɛ-ɔ? (b) ?Wafa sɛ yɛ sa sɔ m’ɔ juli’n, ɔ yoli be nga be o lɛ’n mun-ɔn?

¹¹ Biblu’n kan sran kun ekun mɔ Zezi i sɔnnzɔnfuɛ kun cɛnnin i sran’m be ɲrun’n i ndɛ. Be flɛ klɔ kun kɛ Troasi. Ɔ o andɛ nvle nga be flɛ i kɛ Turki’n, i nglo lɔ lika’n nun. Cɛn kun’n, Pɔlu nin sran wie’m be yiali klɔ sɔ’n su lɔ nglo sua kun nun. Pɔlu kan ndɛ kleli be lele fa juli kɔnguɛ nvlunuɛn nun. Kɛ ɔ́ yó sɔ’n, nn gbanflɛn kun mɔ be flɛ i kɛ Etikisi’n ti fenɛtri’n nun. Lafilɛ’n fɛli i. Ɔ fin nglo sua’n i nsan su lɔ tɔli. Kɛ ɔ yoli sɔ’n, atrɛkpa’n, Liki m’ɔ ti dɔɔtrɔ’n yɛ ɔ dun mmua jrali-ɔ. Kɛ ɔ jrali’n, ɔ wunnin kɛ nɛ́n i ɲrun yɛ w’a blu-ɔ, sanngɛ w’a wu. Pɔlu kusu jrali wie, ɔ toli i sa’n blali gbanflɛn’n, yɛ ɔ seli kɛ: “I nyin o su.” Be kwlaa nga sa sɔ’n yoli be ɲrun’n, ɔ boli be nuan. Kɛ be wunnin kɛ ba’n w’a cɛn’n, “be wla’n guali ase dan kpa.”​—Sa Nga Be Yoli’n 20:7-12.

12, 13. ?Kɛ e bu sran nga Ɲanmiɛn maan be cɛnnin’n, be su ndɛ’n i akunndan’n, kosan benin mun yɛ e kwla fa usa e wun-ɔn?

¹² Sa nga be juli mɔ Marti si be’n ti’n, ɔ lafili su kɛ Ɲanmiɛn m’ɔ man sran’m be nguan’n, ɔ kwla yo maan sran ng’ɔ wu’n, ɔ ɲan nguan ekun. E kusu e kwla lafi su sɔ wie. Ɲanmiɛn maan i sufuɛ nanwlɛfuɛ Eli, nin Zezi, nin Piɛli be cɛnnin sran wie mun. Be blɛ su’n, Ɲanmiɛn tinnin sran wie mun naan be yo abonuan sa mun. ?Yɛ be nga be wuli naan i sɔ blɛ w’a ju’n, ɔ nin be nga be wu e blɛ su’n, be liɛ yó sɛ? ?Ɲanmiɛn i sufuɛ nanwlɛfuɛ’m be kwla lafi su kɛ cɛn wie lele sran’m bé cɛ́n? Be kwla lafi su sɔ. Marti lafili  su sɔ. Ɔ maan, kɛ i niaan bian’n wuli’n, ɔ seli Zezi kɛ: ‘N si kɛ mɛn’n i awieliɛ mɔ sran’m bé cɛ́n’n, ɔ́ cɛ́n.’ ?Ngue ti yɛ Marti lafili su kɛ sran’m bé cɛ́n-ɔn? ?Ngue ti yɛ e kusu e kwla lafi su wie-ɔ?

¹³ Sa sunman mɔ Biblu’n kan be ndɛ’n, be kle kɛ Ɲanmiɛn i sufuɛ nanwlɛfuɛ’m be si kɛ cɛn wie lele sran’m bé cɛ́n. É wá kán sa sɔ’m be nun wie’m be ndɛ.

14. ?Ngue yɛ Abraamun i wun ndɛ’n kle e-ɔ?

¹⁴ Maan e bu like nga Zoova seli Abraamun kɛ ɔ fɛ i wa Izaaki yo’n, i akunndan e nian. Abraamun minndɛli afuɛ kpanngban kpa naan w’a wu Izaaki. Sanngɛ cɛn kun’n, Zoova seli i kɛ: “Ɔ wa Izaak b’ɔ ti ɔ wa kunngba’n bɔ a klo i kpa’n, fɛ i kɔ Moriza mɛn’n nun lɔ ko yi tɛ nga be yrɛ i nnɛn’n kɔlikɔli’n man min.” (Bo Bolɛ 22:2) ?Kɛ Abraamun tili ndɛ sɔ’n, ɔ yoli i sɛ? Zoova tali Abraamun i nda kɛ i dunman nun’n, ɔ́ yó asiɛ’n su nvle’m be kwlaa be ye. (Bo Bolɛ 13:14-16; 18:18; Rɔmfuɛ Mun 4:17, 18) Asa ekun’n, Zoova seli Abraamun kɛ osu ng’ɔ kɛnnin i ndɛ kɛ ɔ́ mɛ́n i’n, ɔ “fin Izaak.” (Bo Bolɛ 21:12) ?Sɛ Abraamun fa Izaaki yi tɛ’n, ɔ́ yó sɛ naan nda nga Zoova tali’n, w’a kpɛn su? Ɲanmiɛn maan Pɔlu yiyili nun kɛ Abraamun si kɛ Ɲanmiɛn kwla cɛn Izaaki. (An kanngan Ebre Mun 11:17-19 nun.) Sanngɛ, sɛ Abraamun lafili su kɛ Ɲanmiɛn cɛ́n Izaaki be ja nun lɛ o, annzɛ kusu sɛ cɛn kun sín, annzɛ lemɔcuɛ kun sín naan w’a cɛn i o, Biblu’n kɛnmɛn i ndɛ. Abraamun siman cɛn nga Ɲanmiɛn cɛ́n i wa’n. Sanngɛ, ɔ si kɛ i kwla yoli o, Ɲanmiɛn cɛ́n i.

15. ?Ngue yɛ Zɔbu lafili su-ɔ?

¹⁵ Ɲanmiɛn i sufuɛ nanwlɛfuɛ kun ekun m’ɔ si kɛ cɛn wie lele sran’m  bé cɛ́n’n, yɛle Zɔbu. Ɔ si kɛ, sɛ be kpɛ waka kun su’n, ɔ fɛfɛ ekun-ɔn ɔ yo ye, ɔ fɛfɛ kpanngban ekun. Sanngɛ sran liɛ’n, ɔ timan sɔ. (Zɔb 14:7-12; 19:25-27) Kɛ sran wu’n, i bɔbɔ kwlá yoman naan w’a sɛ i sin nguan nun ekun. (2 Samiɛl 12:23; Jue Mun 89:49) Sanngɛ, Ɲanmiɛn kwla cɛn sran mun. I sɔ’n ti’n, Zɔbu lafili su kɛ sɛ ɔ wu’n, Zoova i wla su fimɛn i su. Ɔ usali kɛ: “?Sɛ sran wu’n, ɔ kwla ba ekun?” I sin’n, ɔ tɛli su kɛ: “Ń trán ń mínndɛ lelee [...]. Kpɛkun blɛ nga a kleli kɛ sɛ ɔ ju-ɔ á wún min’n, sɛ ɔ ju naan a flɛ min’n, ń sró.” (Zɔb 14:14,15, NW) Zɔbu siman blɛ nga Zoova i wla kpɛ́n i su’n. Sanngɛ i kwlaa yoli o, ɔ lafili su kɛ Ɲanmiɛn m’ɔ yili sran’n, i wla kpɛ́n i su, yɛ ɔ́ cɛ́n i.

16. ?Ndɛ fɛ benin yɛ anzi kun kan kleli Daniɛli-ɔ?

¹⁶ Sran ng’ɔ suli Ɲanmiɛn nanwlɛ su wie’n, yɛle Daniɛli. Ɔ nin Zoova be nantili klanman. Zoova kusu jrɛnnin i sin. Cɛn kun’n, Ɲanmiɛn i anzi kun flɛli i kɛ “Nyanmiɛn i anwlɛn su sran.” Kpɛkun, ɔ seli i kɛ “maan ɔ wun jɔ wɔ fɔuun. Tra wɔ anwlɛn.”​—Daniɛl 9:22, 23; 10:11, 18, 19.

17, 18. ?Ndɛ fɛ benin yɛ Zoova kan kleli Daniɛli-ɔ?

¹⁷ Kɛ Daniɛli ɲannin afuɛ kɔe 100 m’ɔ si kɛ ɔ su wa wu’n, atrɛkpa’n, ɔ tran buli akunndan. Ɔ lafili su kɛ sɛ ɔ wu’n, cɛn wie lele’n, ɔ́ cɛ́n. Afin fluwa nga Ɲanmiɛn maan ɔ klɛli’n, i awieliɛ lɔ’n, anzi’n seli i kɛ: “Wɔ Daniɛl, ɔ liɛ’n, tra wɔ anwlɛn lele fa ju awieliɛ lɔ. Á wá dé wunmiɛn.” (Daniɛl 12:13) Daniɛli si kɛ, kɛ sran wu’n, “i sa nun yiyilɛ o, i sa silɛ o, i ngwlɛlɛ o, be wie.” Yɛ ɔ si kɛ sɛ ɔ wu’n, sa kunngba’n yɛ ɔ́ jú i su-ɔ. (Akunndanfuɛ’n 9:10) Sanngɛ, i sɔ’n kleman kɛ i liɛ’n wíe mlɔnmlɔn. Afin Zoova kannin ndɛ fɛ kun kleli i.

¹⁸ Zoova i anzi’n seli i kɛ: “Á wá jáso kó fá wɔ akatua’n mɛn’n i awieliɛ lɔ.” Daniɛli siman cɛn trele nga i nun yɛ sa sɔ’n jú’n. Ɔ si kɛ ɔ́ wú. Sanngɛ, kɛ ɔ tili i kɛ ɔ́ “wá jáso kó” fɛ́ i akatua’n, ɔ wunnin i wlɛ kɛ “mɛn’n i awieliɛ” lɔ’n, ɔ́ cɛ́n.

19, 20. (a) ?Ngue ti yɛ sa nga e kannin be ndɛ like suanlɛ nga nun’n ti’n, e wun ndɛ nga Marti kan kleli Zezi’n i wlɛ kpa-ɔ? (b) ?Ndɛ benin mun yɛ é wá yíyí be nun like suanlɛ ng’ɔ́ bɛ́ i sin’n nun-ɔn?

¹⁹ Zoova seli Daniɛli kɛ sɛ ɔ wu’n, cɛn wie lele ɔ́ cɛ́n. Marti kusu lafili su kɛ “mɛn’n i awieliɛ bɔ sran’m bé cɛ́n’n,” i niaan bian Lazali cɛ́n wie. Biblu’n nun ndɛ sɔ’m be cici e wla dan. Afin, e lafi su kɛ sran’m bé cɛ́n sakpa.

²⁰ E Kannin sran wie mɔ Ɲanmiɛn maan be cɛnnin nguan’n, be ndɛ. I sɔ’n kle kɛ sɛ sran wu’n, ɔ kwla ɲan nguan ekun. E wunnin i ekun kɛ Ɲanmiɛn i sufuɛ nanwlɛfuɛ’m be lafili su kɛ cɛn wie lele sran’m bé cɛ́n. ?Sanngɛ like sɔ mɔ Ɲanmiɛn seli kɛ ɔ́ yó’n, ɔ́ yó i sakpa? Sɛ ɔ́ yó sɔ sakpa’n, e kunndɛ kɛ ɔ ju ndɛndɛ. ?Sanngɛ, cɛn benin yɛ ɔ́ jú-ɔ? É wá yíyí ndɛ sɔ’m be nun like suanlɛ ng’ɔ́ bɛ́ i sin’n nun.