Maan n yiyi sa sɔ’n nun kpa n kle amun. Be wuli min afuɛ 1929, Zuie 29. Filipini lɔ klɔ nga be flɛ i kɛ Bulakan’n i su lɔ yɛ n ɲinnin-ɔn. Min si nin min nin be timan aɲanbeunfuɛ. I nun mɔ n te yo bakan’n, Zapɔn sonja’m be wa tɔli Filipini nvle’n su. Sanngɛ, kɛ mɔ e klɔ’n i su kɔlɛ’n ti kekle ti’n, alɛ’n w’a juman lɔ wie. E leman aladio, annzɛ televiziɔn. Yɛ e ɲanman zronali naan se kɛ é kánngan nun. I sɔ’n ti’n, sran mun yɛ be kan alɛ’n i su ndɛ be kle e-ɔ.

Min niaan’m be ti nso. Kɛ n ɲannin afuɛ mɔcuɛ’n, min nannan’m be fali min naan n ko tran be wun lɔ. E ti katoliki. Min nannan yasua’n klo Ɲanmiɛn Ndɛ’n i su yalɛ kokolɛ. I janvuɛ’m be mɛn i asɔnun fluwa wie mun. Ɔ fali fluwa sɔ’m be nun kun, * (An nian nzɔliɛ’n i su ndɛ’n) ɔ nin Biblu kun kleli min tagalɔgu aniɛn’n nun. N klo Biblu’n i nun kannganlɛ kpa. Zezi i su ndɛ nga Matie, Marki, Liki nin Zan be klɛli be’n, be nun kannganlɛ yoli min fɛ kpa. I sɔ’n yoli maan n kunndɛli kpa kɛ ń nían Zezi i ajalɛ’n su.​—Zan 10:27.

Afuɛ 1945 nun’n, Zapɔn sonja’m be jasoli Filipini lɔ. Afuɛ sɔ nun’n, min si nin min nin be seli min kɛ n sa min sin be wun lɔ. Yɛ min nannan’m be kplinnin su kɛ n wɔ. I sɔ’n ti’n, n ɔli.

Afuɛ 1945, Desanblu nun’n, Zoova i Lalofuɛ nga be fin Angati’n be bali jasin fɛ’n i bolɛ e klɔ’n su lɛ. Be nun kun mɔ ti oke’n toli e awlo lɔ. Kpɛkun, ɔ yiyili sa nga “kɛ mɛn’n ɔ́ kɔ́ i bue nuan’n,” bé jú mɔ Biblu’n kan be ndɛ’n, be nun kleli e. (2 Timote 3:1-5) Ɔ yiali e kɛ e ko tran be aɲia kun bo e wun koko lɛ klɔ kun su. N ɔli, sanngɛ, min si nin min nin b’a ɔman wie. Sran kɔe 20 be trannin aɲia sɔ’n i bo. Be nun wie’m be usali Biblu’n i su kosan wie mun.

Ndɛ nga be yiyi nun’n, n wunmɛn i wlɛ. I sɔ’n ti, min waan ń kɔ́. Sanngɛ, be boli Ɲanmiɛn i  manmanlɛ jue kun tolɛ bo. Jue sɔ yoli min fɛ kpa. I ti’n, m’an ɔman kun. Be toli jue’n, kpɛkun, be srɛli Ɲanmiɛn. I sin’n, be seli e kɛ Mɔnnɛn ng’ɔ́ bɛ́ i sin’n, e wɔ Angati lɔ naan e ko tran aɲia kun bo.

E yoli aɲia sɔ’n bian kun mɔ be flɛ i kɛ Kruzu’n be awlo lɔ. E nun wie’m be nantili kilo kɔe mɔcuɛ naan b’a ju lɔ. Sran kɔe 50 be trannin aɲia sɔ’n i bo. Bakanngan mun bɔbɔ be tɛ kosan kekleekle’m be su. I sɔ’n boli min nuan. Kɛ ɔ yoli sɔ’n, n trannin aɲia sunman bo. Cɛn kun’n, aniaan kun mɔ be flɛ i kɛ Damian Santɔsi’n seli min kɛ n ko lɛ i awlo lɔ. Ɔ ti oke, sanngɛ, ɔ ti atin bofuɛ. Laa’n, ɔ ti Mɛli. Cɛn sɔ’n nun’n, kɔnguɛ’n, e kokoli Biblu’n nun ndɛ’n i su yalɛ lele.

Blɛ sɔ nun’n, kɛ sran’m be ko si Ɲanmiɛn ndɛ’n i bo bolɛ’n, ɔ cɛman naan b’a yo be batɛmun. Kɛ n ɔli aɲia wie’m be bo’n, aniaan’m be usali e nin sran uflɛ wie mun kɛ: “?Amun klo kɛ be yo amun batɛmun?” N tɛli be su kɛ “ɛɛn, n klo kɛ be yo min batɛmun.” Afin n kunndɛ kɛ ń sú e ‘Min Klist’ su. (Kolɔsfuɛ Mun 3:24) Afuɛ 1946 nun, Fevrie i le 15, e ɔli nzue ba kun nuan. Kpɛkun, be yoli e nun sran nɲɔn e batɛmun.

N wunnin i wlɛ kɛ, ɔ fata kɛ Klistfuɛ’m be bo jasin fɛ’n titi kɛ Zezi sa. Min si’n seli min kɛ nán batɛmun mɔ be yoli min’n ti yɛ n kwla kaci jasin bofuɛ-ɔ, naan n te yo bakan. N yiyili nun n kleli i kɛ Ɲanmiɛn yɛ ɔ se e kɛ e bo jasin fɛ’n niɔn. (Matie 24:14) N seli i ekun kɛ ɔ fata kɛ n yia nda nga n tali Ɲanmiɛn’n i nuan. I sɔ’n ti yɛ min si’n kannin ndɛ nga n dun mmua boli su i bo bolɛ nun’n niɔn. Ɔ kunndɛman kaan sa kɛ n bo jasin fɛ’n. I sɔ’n ti, n yacili ninnge wie mun naan m’an kwla su Zoova.

Aniaan bian Kruzu nin i awlofuɛ’m be seli min kɛ n wɔ Angati lɔ naan n ko tran be awlo lɔ. Be wlali min nin be wa bla mɔ be flɛ i kɛ Nora’n e fanngan kɛ e yo atin bofuɛ. Afuɛ 1947, Novanblu 1, e nin Nora e yoli atin bofuɛ. Nora ɔli klɔ uflɛ su. Sanngɛ, min liɛ’n, n kali Angati lɛ.

Kɛ n yoli atin bofuɛ m’ɔ dili afuɛ nɲɔn’n, cɛn kun’n, aniaan bian Ɛrl stuwarti m’ɔ di junman betɛli lɔ’n, ijɔli nzra nun Angati lɔ. Sran kɔe 500 be trɛnnin i bo. Ɔ kannin ndɛ’n Angle nun. Kpɛkun, n kusu n boli ndɛ ng’ɔ kannin’n, i kpɔlɛ Tagalɔgu aniɛn’n nun. Kɛ ɔ fin lɛ’n, n kacili nzra nun ijɔlɛ kpanngban aniɛn sɔ’n nun. ?Ngue yɛ maan n kwla dili i sɔ junman’n niɔn? N dili suklu afuɛ nso cɛ. Sanngɛ, Angle nun yɛ be kle e like suklu lɔ-ɔ. Asa ekun’n, n suannin Biblu’n nin fluwa kpanngban nga anuannzɛ’n yili be Angle nun’n be nun like. Afin fluwa nga be yi be Tagalɔgu nun’n, b’a sɔnman.  I sɔ’n ti’n, n tili Angle’n i kpa. Ɔ maan n kwla kaci Angle nun ndɛ mun e aniɛn’n nun.

Afuɛ 1950 nun’n, aniaan bian stuwarti seli asɔnun’n i nunfuɛ mun kɛ ngaliɛ difuɛ’m be su kɔ aɲia dan kun bo Niyɔki lɔ, naan ɔ fata kɛ atin bofuɛ kun annzɛ nɲɔn be wɔ betɛli lɔ be ko uka aniaan nga be di junman lɔ’n. Be seli min kɛ n wɔ betɛli lɔ wie. Kɛ ɔ yoli sɔ’n, n yacili ninnge wie mun naan m’an kwla di junman betɛli lɔ.

Afuɛ 1950 nun, Zuɛn i le 19 yɛ n juli betɛli lɔ-ɔ. Sua nga be fa kacili betɛli’n, ɔ ti dan kpa. Yɛ be kplannin w’a cɛ. Lika nga betɛli sua’n kplan su’n ti ɛktar kun. Waka dandan’m be bo sin yia sua’n. Aniaan kɔe blu nin nɲɔn nga be di junman lɔ’n, be leman bla. Nglɛmun ndɛ kpa’n, n di junman aliɛ tɔnwlɛ lɔ. Kpɛkun, nglɛmun nun dɔ ngwlan su’n, n ko di junman kɛ be kpu aniaan’m be ninnge mun lɔ’n. Nnɔsua’n, n yo i sɔ ekun. Kɛ ngaliɛ difuɛ’m be sali be sin bɔbɔ’n, n kali betɛli lɔ. Like kwlaa nga aniaan’m be seli min kɛ n yo’n, n yoli. N fali fluwa nga be yi be’n n wlɛli i kalitɔn’m be nun. Yɛ be nga be wla e fluwa’m be bo’n, n klɛli be dunman fluwa’m be su. Ɔ ju wie’n, n sɔ be nga be ba betɛli lɔ’n be nun.

Afuɛ 1952 nun’n, e nin Filipini lɔ aniaan bian nsiɛn e ko dili Gileadi suklu’n. Ɔ yoli min fɛ kpa. Sanngɛ, kɛ e juli Etazinin lɔ’n, e wunnin kɛ lɔ ninnge wie’m be nin e lɔ’n timan kun. Wafa nga be yo ninnge mun lɔ’n, ɔ nin min klɔ lɔ liɛ’n timan kun.

I wie yɛle kɛ ninnge nga be fa tɔn aliɛ be lɔ’n, n nin a wunman wie le. Ɔ fata kɛ e suan be nun like tɔnlɛ. Wafa nga lika’n fa ti’n, ɔ nin e lɔ’n timan kun. Cɛn kun nglɛmun’n, kɛ ń fíte’n, lika’n ti sa fuaii. Kpɛ klikli nga ń wún laglasi m’ɔ gua’n, yɛ ɔ o lɛ-ɔ. Ɔ yo ɲɛnmɛn kpa. Sanngɛ, n wunnin kɛ ayrɛ’n o lɔ dan.

Gileadi suklu’n yoli min fɛ dan ti, m’an buman ninnge sɔ’m be like fi. Aniaan nga be kleli e like’n, be si like kle kpa. Be kleli e wafa ng’ɔ fata kɛ e suan Biblu’n nun like’n. Gileadi suklu’n ukali min maan e nin Zoova e afiɛn mantannin kpa.

Kɛ n wieli Gileadi suklu’n i di’n, be seli min kɛ n wɔ Niyɔki Siti lɔ naan n yo ngunmin atin bofuɛ. Ɔ maan afuɛ 1953, Zuie nun’n, n trannin lɔ asa liɛ’n su aɲia dan kun bo. I sin’n, be seli min kɛ n sa min sin Filipini lɔ.

Aniaan nga be o betɛli lɔ’n, be seli min kɛ n yo akpasua sunianfuɛ. Junman sɔ’n ti’n, n wa sɔnnzɔnnin Zezi kpa. Afin, kɛ Zezi sa’n, n ɔli klɔ’m be su n ko ukali Zoova i sufuɛ mun. (1 Piɛr 2:21) Aniaan ng’ɔ fata kɛ n nian be osu’n, be tran Filipini lɔ akpasua nga be flɛ i kɛ Luzɔn’n su. Ɔ ti dan  kpa. Be flɛ lɔ lika’m be nun wie kɛ Bulakan, Nueva Ecija, Tarlaki, nin Zanbalsi. Kɛ ń kɔ́ klɔ wie’m be su’n, n fu oka nga be flɛ i kɛ Sierra Madre’n. Bisi nin alie’m be kɔman lɔ. Loto nga be sua trɔ’n yɛ be kɔ lɔ-ɔ. Ɔ maan, n srɛ be kɛ ń trán be trɔ’n i ti su nglo. Blɛ sunman’n, be kplin su. Sanngɛ, n fɛ.

Be takali lɔ asɔnun’m be dan lika ɔ nin a cɛman, yɛ be nun sran’m b’a sɔnman. I sɔ’n ti’n, kɛ n kle be wafa nga be kwla siesie aɲia mun nin jasin fɛ bolɛ’n i kpa’n, ɔ yo be fɛ dan.

Kɛ ɔ́ kɔ́ i ɲrun’n, be seli min kɛ n nian akpasua nga be flɛ i kɛ Bikɔlu’n i wunmuan’n su. Asɔnun nga be o lɔ’n, be nun sunman be nin a kaciman asɔnun bo kun. Yɛ lika wie’m be nun’n, ngunmin atin bofuɛ mun yɛ be boli jasin fɛ bolɛ’n i bo lɔ-ɔ. Awlo nga be sikeli min nun’n, be nun kun liɛ’n, be fali waka nɲɔn be sieli i kunman kun su. Lɔ yɛ be kɔ atin nun-ɔn. Cɛn kun liɛ’n, kɛ n jrannin waka’m be su’n, e nin be e tɔli kunman nun. Kɛ ɔ yoli sɔ’n, n ko wunnzin lele naan m’an wɔ nglɛmun like dilɛ.

Kɛ n boli lika sɔ’n nun lɔ akpasua sunianfuɛ junman’n i dilɛ bo’n, min wla kpɛnnin Nora mɔ e nin i boli atin bolɛ junman’n i bo’n i su. Blɛ sɔ nun’n, nn ɔ ti ngunmin atin bofuɛ Dumagueti Siti lɔ. N ɔli i osu nianlɛ lɔ. I sin’n, e klɛli e wiengu fluwa blɛ sunman. Kpɛkun, afuɛ 1956 nun’n, e nin i e jali. Kɛ e jali’n, lemɔcuɛ ng’ɔ́ bɛ́ i sin’n, e ko niannin aniaan nga be o klɔ nga be flɛ i kɛ Rapu Rapu lɔ’n be osu. E fuli oka mun yɛ e nantili lele naan y’a ju lɔ. Sanngɛ, kɛ e nin aniaan sɔ mun e o’n mɔ e uka be’n, i sɔ’n yo e fɛ kpa. Afin be tran mmua.

N yoli akpasua sunianfuɛ afuɛ kɔe nnan. I sin’n, be seli e kɛ e ko di junman betɛli lɔ. E boli betɛli lɔ junman’n i dilɛ bo afuɛ 1960, Zanvie nun. Betɛli lɔ junman dilɛ’n yoli min ye kpa. Afin aniaan nga e nin be di junman’n, be di junman dan Zoova i anuannzɛ’n nun. Nora kusu dili junman fanunfanun betɛli lɔ wie.

I nun mɔ n nin a jaman bla mɔ ń kɔ́ betɛli’n, be nga be bo jasin fɛ’n Filipini lɔ’n be ti sran kɔe 10.000. Andɛ’n, be ju sran kɔe 200.000 tra su. Kpɛkun, aniaan nga be di junman betɛli lɔ’n, be ju sran kɔe ya kpanngban. Nanwlɛ, kɛ n wun kɛ andɛ sran kpanngban be su Zoova Filipini lɔ’n, i sɔ’n yo min fɛ dan.

Kɛ ɔ́ kɔ́ i ɲrun’n, e wunnin kɛ betɛli’n ti kaan. I sɔ’n ti’n, e anuannzɛ’n i ɲrun dinfuɛ’m be seli e kɛ e kunndɛ lika kun naan e kplan sua dan kun. E nin aniaan ng’ɔ nian be nga be yi e fluwa’m be su’n e ɔli lika kunndɛlɛ. E ɔli awloawlo’m be nun. E usali e mantanfuɛ mun sɛ be klo kɛ bé yó be lika’n i atɛ o. Be nun wie fi w’a yomɛn i lika’n i atɛ. I kpa bɔbɔ’n, sran kun seli e kɛ: “E Sinua mun’n, e yoman like atɛ. E to.”

Sanngɛ cɛn kun’n, e mantanfuɛ kun usali e sɛ e klo kɛ é tó i lika’n nin o. Afin, ɔ kunndɛ kɛ ɔ́ kó trán Etazinin. Asa ekun’n, e mantanfuɛ’m be nun kun ekun kunndɛli kɛ ɔ́ yó i lika’n i atɛ. Kpɛkun, ɔ wlali be nga be trɛn i wun koko lɛ’n be fanngan kɛ be yo sɔ wie. Ɔ maan, bian bɔbɔ ng’ɔ seli e kɛ “e Sinua mun e yoman like atɛ’n,” e toli i lika’n wie. Lika nga e toli’n i dan tra laa liɛ’n kpɛ nsan. N si kɛ Zoova bɔbɔ yɛ maan i sɔ liɛ’n yoli ye-ɔ.

Afuɛ 1950 nun’n, min yɛ n ti be nga be di junman betɛli lɔ’n, be nun kaan’n niɔn. Andɛ’n, e nin min yi yɛ e ti be nun kpɛnngbɛn’n niɔn. N sɔnnzɔnnin Zezi. N yoli like kwlaa ng’ɔ kunndɛli kɛ n yo’n. Yɛ i sɔ’n yoman min nsisɔ. Min si nin min nin be yili min blo. Sanngɛ, Zoova maan be nga be klo i’n, be sɔli min nun. Kannzɛ junman nga e di’n ti sɛ’n, n si kɛ like kwlaa nga e sa miɛn i wun’n, Zoova fa man e. Min nin Nora é lá Zoova i ase lele. Afin, ɔ niannin e lika dan. Yɛ e wla e wiengu’m be fanngan kɛ be sa Zoova sɔ wie be nian.​—Malasi 3:10.

Cɛn kun’n, Zezi seli gua bo sika defuɛ kun mɔ be flɛ i kɛ Levi’n kɛ ɔ kaci i sɔnnzɔnfuɛ. ?Ngue yɛ bian sɔ’n yoli-ɔ? “Ɔ yacili i ninnge’n kwlaa naan w’a jao w’a su i su.” (Lik 5:27, 28) N kusu n yacili ninnge wie mun naan m’an kwla su Zezi su. Yɛ n wla min wiengu’m be fanngan kɛ be yo sɔ wie, naan be wun wafa nga Zoova yrá be su’n.