1. (a) ?Ngue ti yɛ wie liɛ’n, e yi sran wie’m be ayɛ-ɔ? (b) ?Kosan benin mun yɛ like suanlɛ nga wá tɛ́ be su-ɔ?

KƐ E wun sran kun m’ɔ yoli like kpa kun’n, annzɛ m’ɔ le sa su’n, e yi i ayɛ. ?Sanngɛ, wan mun yɛ ɔ fata kɛ e yi be ayɛ-ɔ? ?Wan mun yɛ ɔ fata kɛ e ɲin yi be dan-ɔn? ?Yɛ ngue ti yɛ ɔ fata kɛ e yo sɔ-ɔ? Like suanlɛ nga wá tɛ́ kosan sɔ’m be su.

2, 3. (a) ?Ngue ti yɛ ɔ fata kɛ e manman Zoova-ɔ? (An nian desɛn ng’ɔ o kan like suanlɛ’n bo i bo lɛ’n.) (b) ?Wan yɛle Bua Gbanflɛn mɔ Sa Nglo Yilɛ 5:13 kɛn i ndɛ’n? (c) ?Ngue ti yɛ ɔ fata kɛ e mɛnmɛn i-ɔ?

² Sa Nglo Yilɛ ndɛ tre 5 i mma 13 se kɛ maan e manman “sran ng’ɔ ti bia su’n” nin “Bua Gbanflɛn’n.” “Sran ng’ɔ ti bia su’n” m’ɔ “o lɛ tititi’n,” yɛle Zoova. Like kun nga ti yɛ ɔ fata kɛ e mɛnmɛn i’n, anzi’m be kɛn i ndɛ Sa Nglo Yilɛ ndɛ tre 4 nun. Be se kɛ: “E Min Nyanmiɛn, kɛ bé yí wɔ ayɛ bé mánmán wɔ bɔ be se kɛ a kwla sa’n kwlaa yo’n i su-ɔ, afin wɔ yɛ a yili like’n kwlaa-a, a klo kɛ á yí be ti yɛ a yili be-ɔ, yɛ ɔ ti yɛ be o lɛ-ɔ.”—Sa Nglo Yilɛ 4:9-11.

 ³ “Bua Gbanflɛn’n” mɔ Sa Nglo Yilɛ 5:13 kɛn i ndɛ’n, yɛle Zezi Klist. ?Ngue ti yɛ e se sɔ-ɔ? Yɛle kɛ, i nun mɔ Zezi o asiɛ’n su wa’n, be seli kɛ ɔ ti “Nyanmiɛn Bua Gbanflɛn’n bɔ wá fɛ́ i wun yí mɛn’n i ti tɛ’n.” (Zan 1:29) Asa ekun’n, Biblu’n se kɛ Zezi ti Famiɛn naan “i yɛ ɔ sie be kwlaa nga be sie sran’n nin famiɛn mun-ɔn.” (Sa Nglo Yilɛ 17:14; Rɔmfuɛ Mun 6:9) Ɔ nin i sɔ’n ngba’n, Zezi fɛli i wun kpɔli sran’m be ti. I lɛ’n nun’n, Zezi nin manmanlɛ fata. Afin awlanmannun’n, famiɛn fi nin a fɛmɛn i wun nin a kpɔmɛn i fuɛ’m be ti le. I sɔ’n ti, ndɛ nga be mɔ be ɲanmiɛn su lɔ’n be kan’n, maan e kan wie. Be se kɛ: “Kɛ Nyanmiɛn maan Bua Gbanflɛn bɔ be kunnin i’n ɔ kwla’n, b’ɔ mɛn i anyanbeun’n, b’ɔ maan ɔ si ngwlɛlɛ’n, b’ɔ mɛn i wunmiɛn’n, bɔ be yɛyɛ i’n, bɔ be yi i ayɛ be mɛnmɛn i’n, i kwlaa sɔ’n ti i su.”—Sa Nglo Yilɛ 5:12.

4. ?Ngue ti yɛ ɔ fata kɛ e manman Zoova nin Zezi-ɔ?

⁴ Zan ndɛ tre 5 i mma 22 nin 23 se kɛ Zoova fali sran’m be jɔlɛ dilɛ’n wlɛli i Zezi sa nun. I sɔ’n ti’n, ɔ ti cinnjin kpa kɛ e manman Zezi. Sran ng’ɔ mɛnmɛn i’n, nn Zoova yɛ w’a mɛnmɛn i-ɔ. Nanwlɛ, ɔ fata kɛ e manman Zezi nin i Si’n. Afin be yɛ be kwla man e anannganman nguan-ɔn.—An kanngan Jue Mun 2:11, 12 nun.

5. ?Ngue ti yɛ ɔ fata kɛ e bu sran kwlakwla sran-ɔn?

⁵ Ɲanmiɛn yili sran mun kɛ “i bɔbɔ Nyanmiɛn’n sa.” (Bo Bolɛ 1:27) I sɔ’n ti’n, sran’m be kwla fɛ i nzuɛn’n. I wie yɛle kɛ, sran’m be kwla klo be wiengu nin Ɲanmiɛn, be kwla yo be wiengu ye, yɛ be kwla si aunvuɛ. Asa ekun’n, Ɲanmiɛn mannin klɔ sran’n i klun akunndan. Ɔ maan, sɛ e yo sa tɛ annzɛ sa kpa’n, e wun i wlɛ. Sɛ e di nanwlɛ annzɛ e diman nanwlɛ’n, e wun i wlɛ. (Rɔmfuɛ Mun 2:14, 15) Sran sunman be klo like ng’ɔ ti yɛiin, ɔ nin like ng’ɔ ti klanman’n. Yɛ be kunndɛ kɛ be nin be wiengu’m bé trán fɔuun. I sɔ’n boman e nuan. Afin Zoova bɔbɔ klo sa nga be yo i i nuan su’n, ɔ kloman sa sukusuku’n. Wafa nga Zoova yili e’n ti’n, sran kwlakwla kwla nian like ng’ɔ yo’n su yo. I sɔ’n ti, maan e bu sran kwlakwla sran.—Jue Mun 8:6.

6, 7. ?Ngue yɛ sran kpanngban be yo mɔ Zoova i Lalofuɛ’m be yoman wie-ɔ?

⁶ E si kɛ ɔ fata kɛ e bu sran kwlakwla sran. Sanngɛ, kɛ ɔ yo naan y’a yoman sɔ w’a traman su’n, ɔ ti kekle man e blɛ sunman. Yɛle kɛ sran sunman be nian Satan i nzuɛn’n su. Zoova kunndɛ kɛ e ɲin yi e wiengu mun. Sanngɛ, sran kpanngban be yo i sɔ tratra su. Be manman yasua nin bla wie mun. Yasua nin bla sɔ’m be kaci kɛ be Ɲanmiɛn sa. Be wie yɛle siefuɛ nin Ɲanmiɛn sulɛ wafa wie’m be kpɛnngbɛn mun, nin balɔn bofuɛ dandan mun, ɔ nin sran nga e wun be flimun’m be nun’n, nin sran wie mun ekun. Sran kpanngban be nian sran sɔ’m be ayeliɛ’n su, be wlawla be wun kɛ be sa, yɛ be nian be ninnge yolɛ wafa’n su.

⁷ E mɔ e ti Klistfuɛ’n, e wun i wlɛ kɛ ɔ fataman kɛ e nian klɔ sran mɔ fɔ o i nun’n i ayeliɛ’n su. Sran kunngba cɛ m’ɔ kleli e ajalɛ kpa m’ɔ fata kɛ e  nian su’n, yɛle Zezi. (1 Piɛr 2:21) Asa ekun’n, e wun i wlɛ kɛ “sran’m be kwlaa be yoli sa tɛ, ɔ maan anyrunnyan nga Nyanmiɛn waan ɔ́ mán be’n, ɔ to fuannin be.” (Rɔmfuɛ Mun 3:23) I sɔ’n ti’n, ɔ fataman kɛ e manman klɔ sran. Sɛ e yo sɔ’n, Zoova fá e wun ya.

8, 9. (a) ?Wafa sɛ yɛ Zoova i Lalofuɛ’m be bu awa i ja nunfuɛ mun-ɔn? (b) ?Blɛ benin yɛ e ɲin kwlá yiman be-ɔ?

⁸ Junman nga sran wie’m be di’n ti’n, ɔ fata kɛ e bu be sran. I wie yɛle awa i ja nunfuɛ mun. Sran sɔ’m be di junman dan. Yɛ e ngba e ɲan junman nga be di’n i su ye. I wie yɛle kɛ be nian e lika. Yɛ be nian klɔ’n su naan sran tɛ wie w’a yoman e abɔlɛ. Pɔlu seli i niaan Klistfuɛ mun kɛ maan be wun i wlɛ kɛ sran sɔ’m be ti be su “kpɛnngbɛn.” Kpɛkun, ɔ kan guali su kɛ maan be nanti be mmla’m be su. Ɔ seli kɛ: “Be kalɛ kwlaa ng’ɔ o amun su’n, an tua man be. Sran nga be su lapo mɛn i’n, an su mɛn i. Sran nga amun ninnge’m be su sika ng’ɔ fata kɛ amun yi’n ɔ ti i liɛ’n, an yi mɛn i. Sran ng’ɔ [...] ti bɔ an bu i sran’n, an bu i sran.”—Rɔmfuɛ Mun 13:1, 7.

⁹ E mɔ e ti Zoova i Lalofuɛ’n, e yo like kwlaa nga e kwla yo’n, naan awa i ja nunfuɛ’m be wun kɛ e ɲin yi be. Ɔ le nvle kun nin i su mmla. Ɔ maan, like nga nvle kun nun awa i ja nunfuɛ’m be kunndɛ’n, ɔ nin nvle uflɛ nun liɛ’n kwlá yoman kun. Sanngɛ i kwlaa m’ɔ yoli o, kɛ bé dí be junman’n, e ɲin yi be. Sanngɛ, sɛ be se e kɛ e yo like ng’ɔ timan Zoova liɛ’n su’n, e yoman. Afin e wun i wlɛ kɛ sɛ e ɲin yi Zoova, ɔ ti kpa tra kɛ e ɲin yi klɔ sran’n.—An kanngan 1 Piɛr 2:13-17 nun.

10. ?Ajalɛ kpa benin yɛ laa Ɲanmiɛn i sufuɛ wie’m be kleli e-ɔ?

¹⁰ ?Wafa sɛ yɛ ɔ fata kɛ e nin siefuɛ mun nin be ja nunfuɛ mun e tran-ɔn? I lɛ nun’n, laa Ɲanmiɛn i sufuɛ wie’m be kle e ajalɛ kpa. Be nun wie yɛle Zozɛfu nin Mali. Blɛ wie nun’n, Rɔmunfuɛ’m be seli kɛ maan sran’m be kwlaa be klɛ be dunman. Kɛ be seli sɔ’n, Zozɛfu nin Mali be ɔli Bɛtleɛmun be dunman klɛlɛ. Kɛ bé kɔ́’n, nn Mali i ba wulɛ w’a mantan. (Lik 2:1-5) Sran nga i ɲin yili kpɛnngbɛn mun wie’n, yɛle Pɔlu. Sran wie’m be sɛnmɛnnin i Erɔdu ja su. Kpɛkun, be fɛ i ɔli Fɛstisi m’ɔ ti Zide kpɛnngbɛn’n i ja su wie. Kɛ be juli lɔ’n, Pɔlu kɛnnin i ndɛ liɛ’n aɲinyiɛ su kleli kpɛnngbɛn sɔ mun.—Sa Nga Be Yoli’n 25:1-12; 26:1-3.

11, 12. (a) ?Ngue ti yɛ e yiman Ɲanmiɛn sulɛ wafa’m be su kpɛnngbɛn’m be ayɛ-ɔ? (b) ?Kɛ Ɔstrali lɔ aniaan kun buli siefuɛ kun i sran’n, wafa sɛ yɛ i bo’n guali-ɔ?

¹¹ ?Yɛ Ɲanmiɛn sulɛ wafa ng’ɔ timan su’n be su kpɛnngbɛn’m be li? ?Wafa sɛ yɛ ɔ fata kɛ e bu be-ɔ? E ɲin yi be kɛ nga e ɲin fa yi sran kwlakwla’n sa. Kannzɛ be kunndɛ kɛ sran’m be yi be ayɛ’n, e liɛ’n, e yiman be ayɛ wie. Afin be buman Ɲanmiɛn nuan ndɛ’n i like fi. Yɛ be kle Ɲanmiɛn i su like ng’ɔ timan nanwlɛ’n. Zezi buli i blɛ su Zuifu’m be like klefuɛ mɔ be yoli sɔ’n be fɔ. Ɔ seli be kɛ be ti dunman klofuɛ, naan be kwlá ukaman be wiengu mun naan b’a si Ɲanmiɛn. (Matie 23:23, 24) Awa i ja nunfuɛ’m be liɛ’n, sɛ e yi be ayɛ’n, ɔ timan tɛ. Afin ɔ ju wie’n, be yo e ye dan.

¹² Be flɛ Ɔstrali lɔ siefuɛ kun kɛ Ainriki Glaisinɛr. I nun mɔ bé kún alɛ  dan’n i nɲɔn su’n, Itilɛli i sonja’m be trɛli i. Kɛ be o alie’n nun mɔ bé kɔ́ kan be kle sran’m be ɲrɛnnɛn lɔ’n, ɔ wunnin Zoova i Lalofuɛ kun. Be flɛ i kɛ Leopɔlu. Ɔ fin Ɔstrali lɔ wie’n. Aniaan bian Leopɔlu boli jasin fɛ’n kleli i, yɛ ɔ sieli i su kpa. Kɛ alɛ’n wieli’n, Ainriki Glaisinɛr yoli Zoova i Lalofuɛ nga be o Ɔstrali lɔ’n be ye dan. Sa wie mun ekun be kle kɛ, kɛ e ɲin yi siefuɛ mun’n, be yo e ye. Atrɛkpa’n, amun wla kpɛn i sɔ sa wie su.

13. (a) ?Wan mun yɛ ɔ fata e ɲin yi be kpa-ɔ? (b) ?Yɛ ngue ti-ɔ?

¹³ Be ng’ɔ fata kɛ e ɲin yi be wie’n, yɛle e niaan Klistfuɛ mun. I li asɔnun kpɛnngbɛn mun, nin akpasua sunianfuɛ mun, nin Betɛli i komite’n, nin Anuannzɛ’n i ɲrun dinfuɛ mun yɛ ɔ fata kɛ e ɲin yi be kpa-ɔ. Afin be di junman dan. (An kanngan 1 Timote 5:17 nun.) Be kwlaa sɔ’n, be nian Ɲanmiɛn i sufuɛ’m be lika. Ɔ maan, Biblu’n se kɛ Ɲanmiɛn mannin “be like kɛ be yo.” (Efɛzfuɛ Mun 4:8) I sɔ’n ti, sɛ be fin sɛ be fin sɛ o, yɛ sɛ be ti sɛ be ti sɛ o, ɔ fata kɛ e bu be sran. Laa Klistfuɛ’m be ɲin yili be kpɛnngbɛn mun. I sɔ wie yɛ e yo i andɛ-ɔ. Sanngɛ, sɛ e nin kpɛnngbɛn sɔ mun e o likawlɛ’n, nán e bu be kɛ be ti kpa tra sran onga mun. Kpɛnngbɛn sɔ’m be di junman dan, yɛ be ti wun ase kanfuɛ. I sɔ’n ti, maan e ɲin yi be.—An kanngan 2 Korɛntfuɛ Mun 1:24, ɔ nin Sa Nglo Yilɛ 19:10 be nun.

14, 15. ?Ngbaciɛ benin yɛ ɔ o e asɔnun kpɛnngbɛn mun, nin Ɲanmiɛn sulɛ wafa sunman be su kpɛnngbɛn’m be afiɛn-ɔn?

¹⁴ E kpɛnngbɛn’m be ti wun ase kanfuɛ, be kunndɛman dunman. Be timan  kɛ e blɛ su Ɲanmiɛn sulɛ wafa sunman be su kpɛnngbɛn mun sa. Yɛ be timan kɛ Zezi blɛ su Zuifu’m be kpɛnngbɛn mun sa wie. Kɛ Zezi kán i blɛ su kpɛnngbɛn sɔ’m be ndɛ’n, ɔ seli kɛ: “Kɛ bé dí like nzra nun’n, be klo sran dandan’m be tranwlɛ’n nun tranlɛ, be klo Nyanmiɛn ndɛ suanlɛ nin i srɛlɛ sua nun bia kpakpa’m be su tranlɛ. Be klo kɛ sran’m be yo be like nzra nun.”—Matie 23:6, 7.

¹⁵ Asɔnun kpɛnngbɛn’m be nanti afɔtuɛ kun mɔ Zezi mannin’n su. Ɔ seli kɛ: “Amun liɛ’n, nán an yo amun wun kɛ be flɛ amun Nannan, afin amun su kpɛn b’ɔ ti amun like klefuɛ’n ti kunngba cɛ, yɛ amun kwlaa an ti niaan. Nán an flɛ klɔ sran fi amun si, afin amun Si’n ti kunngba cɛ, i yɛ ɔ o nyanmiɛn su lɔ nin-ɔn. Nán an yo amun wun kɛ be flɛ amun sran’m be su kpɛn, afin amun su kpɛn’n ti kunngba cɛ, yɛlɛ Krist. Sran ng’ɔ ti dan tra amun kwlaa’n, maan ɔ su i wiengu mun. Sran ng’ɔ yo i wun dandan’n, Nyanmiɛn wá gúɛ i nyin ase, sanngɛ sran ng’ɔ tu-mɛn i wun’n, Nyanmiɛn maan ɔ́ nyán nyrun.” (Matie 23:8-12) Kɛ asɔnun kpɛnngbɛn’m be ti wun ase kanfuɛ mɔ be nanti afɔtuɛ sɔ mɔ Zezi mannin’n su’n, aniaan’m be klo be sa yɛ be ɲin yi be.

16. ?Ngue ti yɛ ɔ fata kɛ e ɲin yi e wiengu mun kɛ nga Zoova kunndɛ’n sa titi-ɔ?

¹⁶ Kɛ ɔ yo naan e ɲin yi e wiengu mun kɛ ɔ nin i fata’n sa’n, wie liɛ’n, ɔ timan pɔpɔ. Ɔ yoli Klistfuɛ klikli’m be sɔ wie. (Sa Nga Be Yoli’n 10:22-26; 3 Zan 9, 10) Sanngɛ, be miannin be ɲin be yoli sɔ. Sɛ e ɲin yi e wiengu mun kɛ nga Zoova kunndɛ’n sa’n, e liɛ yó ye dan.

17. ?Kɛ e ɲin yi siefuɛ mun mɔ e bu be sran’n, wafa nga i bo’n gua klanman’n i wie yɛle benin?

¹⁷ Kɛ e ɲin yi siefuɛ mun mɔ e bu be sran’n, be wun kɛ jasin fɛ’n mɔ e bo’n ti like kpa. Ɔ maan wie liɛ’n, be tanndanman e ɲrun. I sa sɔ juli Alemaɲin lɔ w’a cɛ kan. Ɔ juli aniaan bla kun mɔ be flɛ i kɛ Bɛrziti’n, i wa bla’n be suklu lɔ. Kɛ ɔ́ yó sɔ’n, nn be su yaci suklu ba’m be nun. Aniaan bla Bɛrziti ɔli i wa’n i suklu lɔ wie. Suklu klefuɛ’m be seli aniaan bla’n kɛ, kɛ Zoova i Lalofuɛ’m be mma’m be kɔ be suklu’n nun titi’n, ɔ yo be fɛ. Afin be nzuɛn’n ti kpa. Aniaan bla’n kusu seli be kɛ: “E kle e mma mun kɛ be nanti Ɲanmiɛn mmla’n su. Mmla sɔ’n i wie yɛle kɛ maan be ɲin yi sran. Sran sɔ’m be wie yɛle suklu klefuɛ mun.” Suklu klefuɛ kun seli kɛ sɛ suklu ba’m be ngba be ti kɛ Zoova i Lalofuɛ’m be mma mun sa’n, nn suklu klelɛ’n yó pɔpɔ. Kɛ sa sɔ’n juli m’ɔ cɛli kan’n, suklu klefuɛ sɔ’m be nun kun bali e aɲia’m be bo.

18, 19. ?Ngue ti yɛ ɔ fata kɛ e ɲin yi asɔnun kpɛnngbɛn mun kɛ ng’ɔ nin i fata’n sa-ɔ?

 ¹⁸ Biblu’n kle e wafa ng’ɔ fata kɛ e kle kɛ e ɲin yi asɔnun kpɛnngbɛn mun’n. (An kanngan Ebre Mun 13:7, 17 nun.) I wie yɛle kɛ, maan e yo be mo junman dan mɔ be di’n ti. Kɛ e ɲin yi asɔnun kpɛnngbɛn mun’n, be di be junman’n aklunjuɛ su. Biblu’n se ekun kɛ wafa nga be lafi Ɲanmiɛn su’n, maan e lafi i su sɔ wie. W’a seman kɛ e wlawla e wun kɛ be sa, annzɛ e ijɔ kɛ be sa, annzɛ e kle like kɛ be sa. Sɛ e yo sɔ’n, e su kleman kɛ e ti Klistfuɛ. Sanngɛ, é klé kɛ e ti klɔ sran sufuɛ. Yɛ maan ɔ kpɛn e klun titi kɛ asɔnun kpɛnngbɛn’m be fɔn wie.

¹⁹ Maan e ɲin yi asɔnun kpɛnngbɛn mun kɛ ng’ɔ nin i fata’n sa. Sɛ e yo sɔ’n, bé yó wun ase kanfuɛ titi. Be su bumɛn i kɛ be ti kpa tra be wiengu mun. Yɛ be su bumɛn i kɛ be ninnge liɛ nga be yo’n, i kwlaa ti kpa.

20. ?Ngue ti yɛ kɛ e ɲin yi sran’n, ɔ ti kpa man e bɔbɔ-ɔ?

²⁰ Kɛ e ɲin yi sran’n, i sɔ’n ti kpa man e bɔbɔ wie. Yɛle kɛ e buman e ngunmin e wun akunndan. Kpɛkun, sɛ e wiengu’m be yi e ayɛ’n, e tuman e wun. Asa ekun’n, sɛ aniaan wie mɔ e ɲin yi i’n yo sa tɛ wie’n, e sa sin su bubuman e. Sanngɛ, e nin e niaan mun e bo yó kun é sú Zoova titi. Sɛ sran kun lafi Zoova su annzɛ ɔ lafimɛn i su o, Zoova i sufuɛ’m be ɲin yimɛn i tratraman su.

21. ?Ngue ti yɛ aɲinyiɛ’n ti kpa dan-ɔn?

²¹ Like nga ti yɛ aɲinyiɛ’n ti kpa dan’n, yɛle kɛ Ɲanmiɛn klun jɔ aɲinyiɛfuɛ’m be wun. I sɔ’n ti, maan e yo like kwlaa nga Ɲanmiɛn se e kɛ e yo’n. Yɛ maan e nin i e nanti klanman titi. I liɛ’n, kɛ Satan tɔ́n e suɛn’n, ɔ kwla tɛ i su. (Nyanndra Mun 27:11) Kɛ be se kɛ maan be ɲin yi sran kɛ ng’ɔ nin i fata’n sa’n, sran sunman be wunmɛn i wlɛ kpa. Sanngɛ e liɛ’n, Zoova maan e wun i wlɛ. I sɔ’n ti, é lɛ́ i ase.