1, 2. ?Ngue ti yɛ like suanlɛ nga wá kán Zida famiɛn nnan be ndɛ-ɔ?

WIENUN-ƆN, e wun kɛ sran kun wa seli, w’a tɔ. Sɛ é sín lika kunngba sɔ’n nun’n, é nían e wun su naan y’a tɔman wie. I wafa kunngba’n, sɛ e si sa tɛ nga sran wie’m be yoli’n, e kwla nian e wun su naan y’a yoman wie. I lɛ nun’n, Biblu’n kan sran wie’m be sa tɛ mɔ be yoli’n i ndɛ naan e nian e wun su.

² Like suanlɛ ng’ɔ sinnin lɛ’n nun’n, e kannin Zida famiɛn nnan be ndɛ. Famiɛn sɔ’m be suli Zoova nin awlɛn kpa. Sanngɛ ɔ ju wie’n, be yoli sa ng’ɔ yoman Zoova fɛ’n. Biblu’n kan sa sɔ mɔ be yoli be’n, be ndɛ. ?Wafa sɛ yɛ i bo’n guali mannin be-ɔ? ?Ngue yɛ é yó naan y’a nianman be sa tɛ’n su-ɔ? Like suanlɛ nga wá kán famiɛn nnan sɔ’m be ndɛ.—An kanngan Rɔmfuɛ Mun 15:4 nun.

3-5. (a) ?Kannzɛ Aza suli Ɲanmiɛn nin awlɛn kpa’n, sanngɛ sa tɛ benin yɛ ɔ yoli-ɔ? (b) ?Kɛ Baɛsa bali kɛ ɔ nin Aza bé kún’n, ngue ti yɛ Aza ko taloli klɔ sran-ɔn?

³ Maan e dun mmua kan famiɛn Aza i ndɛ. Kɛ  Etiopifuɛ miliɔn kun be bali kɛ be nin Zida bé kún’n, Aza fɛli i wun wlali Zoova sa nun. Sanngɛ cɛn kun’n, Baɛsa m’ɔ ti Izraɛli famiɛn’n bali Zida mɛn’n su tɔlɛ. Ɔ sili Rama klɔ’n i wun talɛ kekleke kpa. Klɔ sɔ’n mantan Zida mɛn’n i koko lɛ. Aza waan ɔ́ yó naan Baɛsa yaci talɛ sɔ’n i silɛ. Sanngɛ, w’a fɛmɛn i wun w’a wlaman Zoova sa nun. (2 Be Nyoliɛ 16:1-3) Ɔ ko taloli Siri famiɛn’n. Kɛ Sirifuɛ’m be bali’n, Baɛsa “yacili junman’m be dilɛ, yɛ ɔ guali Rama klɔ’n i wun silɛ’n i ase.” (2 Be Nyoliɛ 16:5) Kɛ ɔ yoli sɔ’n, Aza kwla buli i kɛ ɔ yoli like kpa.

⁴ Sanngɛ, i ayeliɛ sɔ’n w’a yoman Zoova fɛ. I sɔ’n ti, ɔ sunmɛnnin i nuan ijɔfuɛ Ananin kɛ ɔ ko tu Aza i fɔ. (An kanngan 2 Be Nyoliɛ 16:7-9 nun.) Ananin seli Aza kɛ: “Ɔ fin ndɛ’n, bé fá alɛ wlá wɔ sin sa tititi.” Baɛsa yacili Rama klɔ’n i wun silɛ. Sanngɛ Aza i kpɔfuɛ’m b’a yacimɛn i yalɛ klelɛ le naan w’a wu.

⁵ Like suanlɛ ng’ɔ sinnin lɛ’n kleli e kɛ Aza yoli sa tɛ. Sanngɛ, Ɲanmiɛn wunnin kɛ ɔ su i nin awlɛn kpa. (1 Famiɛn Mun 15:14) Sanngɛ, ɔ fata kɛ Aza wun ajalɛ tɛ ng’ɔ fali’n i su afɛ’n. ?Kɛ Baɛsa bali Zida mɛn’n i su tɔlɛ’n, ngue ti yɛ Aza w’a fɛmɛn i wun w’a wlaman Zoova sa nun mɔ klɔ sran yɛ ɔ ko taloli i-ɔ? Atrɛkpa’n, ɔ buli i kɛ sɛ ɔ yo sɔ’n, i liɛ yó ye. Annzɛ kusu sran wie yɛ ɔ mɛnnin i afɔtuɛ tɛ sɔ’n niɔn.

6. ?Ngue yɛ Aza i wun ndɛ’n kle e-ɔ? An fa sa kun yiyi nun.

⁶ Aza i wun ndɛ’n kle e kɛ, nán e lafi e klun akunndan’n su e yo like. Sanngɛ, maan e fa e wun wla Zoova sa nun sa’n kwlaa nun. Sɛ sa ng’ɔ o e su’n, ɔ ti sɛ ti sɛ o, maan e srɛ Zoova naan ɔ uka e. Ɔ fata kɛ e tinuntinun e usa e wun kosan nga mun: ‘?Kɛ sa’m be ju min su’n, n nian Biblu’n nun naan m’an wun like ng’ɔ fata kɛ n yo’n? ?Annzɛ kusu, n lafi n bɔbɔ min akunndan liɛ’n su?’ Wienun-ɔn, e awlofuɛ’m be ti’n, aɲia’m be bo kɔlɛ’n ti kekle man e. ?Kɛ ɔ yo sɔ’n, e fa e wun wla Zoova sa nun naan ɔ kle e like ng’ɔ fata kɛ e yo’n? Annzɛ kusu, y’a kunndɛ junman lele e ɲanman wie. Kpɛkun, sran wie w’a se kɛ ɔ́ mán e junman. ?Kɛ ɔ yo sɔ’n, é kán klé sran’n i weinwein kɛ e le aɲia mun lemɔcuɛ kwlaa nun, naan be bo kɔlɛ’n ti e cinnjin kpa? Sa’n kwlaa nun’n, maan e nanti ndɛ nga jue tofuɛ kun kannin’n su. Ɔ seli kɛ: “Fa ɔ wun sa’n kwlaa wla Anannganman sa nun. Fa ɔ wla’n guɛ i su, yɛ ɔ́ yó ng’ɔ nin wɔ fata’n ɔ́ mán wɔ.”—Jue Mun 37:5.

7, 8. (a) ?Sa tɛ benin yɛ Zozafati yoli-ɔ? (b) ?Wafa sɛ yɛ i bo’n gua mɛnnin i-ɔ? (An nian desɛn ng’ɔ o kan like suanlɛ’n bo i bo lɛ’n.)

⁷ Maan e kan Aza i wa Zozafati i ndɛ  siɛn’n. I kusu fɛli i wun wlali Zoova sa nun. Yɛ ɔ yoli sa sunman mɔ be yo Zoova fɛ’n. Sanngɛ ɔ ju wie’n, ɔ fali ajalɛ tɛ wie mun. I wie yɛle kɛ, ɔ jali famiɛn Akabu klunwifuɛ’n i awlo’n nun bla. Kpɛkun cɛn kun’n, ɔ nin Akabu be ɔli kɛ be nin Sirifuɛ’m bé kún. Sanngɛ nn, Ɲanmiɛn nuan ijɔfuɛ Mise seli i kɛ nán ɔ wɔ. Kɛ be ɔli’n, Sirifuɛ’m be yoli i like yaya. Ɔ ka kan naan b’a kun i. (2 Be Nyoliɛ 18:1-32) Kɛ ɔ sɛli i sin Zerizalɛmun’n, Ɲanmiɛn nuan ijɔfuɛ Zei usɛli i kɛ: “?Ɔ yo sɛ ti yɛ a ɔli klunwifuɛ’n nga i ukalɛ-ɔ? ?A klo be nga be kpɔ Anannganman’n?”—An kanngan 2 Be Nyoliɛ 19:1-3 nun.

⁸ Zozafati w’a faman sa ng’ɔ juli i su’n w’a tumɛn i wun fɔ. Yɛ ndɛ nga Ɲanmiɛn nuan ijɔfuɛ’m be kan kleli i’n, w’a siemɛn i su w’a timan. Zozafati klo Zoova, yɛ ɔ kunndɛ kɛ ɔ́ yó sa nga be yo Zoova fɛ’n i titi. Sanngɛ, sran m’ɔ kloman Zoova’n, yɛ ɔ fɛli i wun ko mɛntɛnnin i ekun-ɔn. Sran sɔ’n yɛle Akabu i wa Akazia. Be bo yoli kun be boboli mmeli kun. Sanngɛ, mmeli sɔ’n bubuli. B’a kwlá fa diman junman.—2 Be Nyoliɛ 20:35-37.

9. ?Sɛ e nin sran tɛ e san nun’n, wafa sɛ yɛ i bo’n gúa-ɔ?

⁹ ?Ngue yɛ Zozafati i wun ndɛ’n kle e-ɔ? Zozafati yoli sa nga be yo Zoova fɛ’n, yɛ ɔ “fɛli i wla’n kwlaa guɛli i Anannganman” su. (2 Be Nyoliɛ 22:9) Sanngɛ, ɔ nin sran nga be kloman Zoova yɛ be sannin nun-ɔn. I sɔ’n ti, sa kekle’m be ɲɛnnin i. Yɛ, ɔ ka kan naan b’a kun i. I sɔ’n kle kɛ ndɛ kun mɔ Biblu’n kan’n ti nanwlɛ. Ɔ se kɛ: “Sran ng’ɔ fɛ i wun  mantan ngwlɛlɛfuɛ’n, ɔ kaci ngwlɛlɛfuɛ. Sran nga kusu b’ɔ fɛ i wun mantan sinnglinfuɛ’n, ɔ kaci sinnglinfuɛ.” (Nyanndra Mun 13:20) E kunndɛ kɛ é kán Zoova i ndɛ é klé sran mun. Sanngɛ, sɛ e fa e wun mantan be nga be kunndɛman kɛ bé sú i’n, ɔ́ yó tɛ mán e.

10. (a) ?Sɛ e kunndɛ kɛ é já bla annzɛ bian’n, ngue yɛ Zozafati i wun ndɛ’n kwla kle e-ɔ? (b) ?Ngue yɛ ɔ fata kɛ e wla kpɛn su-ɔ?

¹⁰ ?Sɛ e kunndɛ kɛ é já bla annzɛ bian’n, ngue yɛ Zozafati i wun ndɛ’n kwla kle e-ɔ? Wienun-ɔn, e klo sran m’ɔ timan Zoova i sufuɛ’n. Afin e bu i kɛ e su ɲanman Zoova i sufuɛ kun mɔ e kwla jɛ i-ɔ. Annzɛ kusu, e osufuɛ wie’m be yo e fiaan kɛ e su yo oke naan e jaman bla annzɛ bian. Wafa nga Zoova yili e’n ti’n, e klo sran. Yɛ e kunndɛ kɛ be klo e wie. ?Sɛ e ɲanman Zoova i sufuɛ kun e jɛmɛn i’n, ngue yɛ ɔ fata kɛ e yo-ɔ? Maan e fa e wun wla Zoova sa nun titi. I sɔ yɛ Zozafati yoli-ɔ. (2 Be Nyoliɛ 18:4-6) Sanngɛ, kɛ ɔ fɛli i wun ko mantannin Akabu klunwifuɛ’n, w’a buman Zoova i akunndan kun. I wla fili su kɛ Zoova “nian-nian asiɛ wunmuan’n su naan ɔ́ súan be nga be fa be wla’n kwlaa guɛ i su’n be bo.” (2 Be Nyoliɛ 16:9) Maan e wla kpɛn su titi kɛ Zoova kunndɛ kɛ e liɛ yo ye. Ɔ wun sa nga be o e su’n be wlɛ, yɛ e ndɛ lo i. Maan e lafi su kɛ i fanngan nun’n, e kwla ɲɛn i sufuɛ kun e jɛ i. Sɛ e lafi i su sɔ’n, ɔ́ yó sɔ mán e sakpa.

11, 12. (a) ?Ngue yɛ sa nga Ezekiasi yoli’n, ɔ yili i nglo-ɔ? (b) ?Ngue ti yɛ Zoova yaci cɛli i-ɔ?

¹¹ ?Ngue yɛ Ezekiasi i wun ndɛ’n kle e-ɔ? Cɛn kun’n, Zoova yoli maan Ezekiasi yili wafa ng’ɔ ti’n i nglo kpa. (An kanngan 2 Be Nyoliɛ 32:31 nun.) Kɛ Ezekiasi tɔli tukpacɛ’n, Zoova seli i kɛ ɔ́ yó juejue. Kpɛkun, ɔ kleli i nzɔliɛ kun naan ɔ wun i wlɛ kɛ ɔ́ yó juejue sakpa. Yɛle kɛ, Zoova yoli maan fɔnvɔ m’ɔ fuli asikalie’n su’n, ɔ sɛli i sin juli asikalie’n su kan be tiatia lɛ’n i blu su. Kɛ Babilɔnin famiɛn’n tili sa sɔ m’ɔ juli’n, ɔ kunndɛli kɛ ɔ́ sí nun kpa. I sɔ’n ti, ɔ sunmannin sran Ezekiasi wun lɔ. (2 Famiɛn Mun 20:8-13; 2 Be Nyoliɛ 32:24) Wafa ng’ɔ fata kɛ Ezekiasi sɔ sran sɔ’m be nun’n, Zoova w’a klemɛn i. Biblu’n waan Zoova “yacili i ngunmin” naan ɔ́ nían like ng’ɔ́ yó’n. Ezekiasi fɛli i sa nun ninnge kpakpa’n kwlaa kleli aofuɛ sɔ mun. I lɛ nun’n, ɔ kleli wafa ng’ɔ ti’n.

¹² Ezekiasi tuli i wun dan. Ɔ maan, ‘sa kpa nga Anannganman yo mɛnnin i’n, w’a simɛn i su ye.’ Like nga ti yɛ Ezekiasi tuli i wun’n, Biblu’n yiyiman nun. Sanngɛ atrɛkpa’n, kwlalɛ  m’ɔ kwlali Asirifuɛ mun’n, annzɛ kɛ Zoova maan ɔ yoli juejue’n, i ti yɛ ɔ yoli sɔ-ɔ. Annzɛ kusu, kɛ m’ɔ yoli aɲanbeunfuɛ m’ɔ ɲannin ɲrun dan’n, i ti yɛ ɔ yoli sɔ-ɔ. Ezekiasi suli Zoova nin awlɛn kpa. Sanngɛ blɛ kun nun’n, ɔ tuli i wun. Yɛ w’a yoman sa ng’ɔ yo Zoova fɛ’n. Sanngɛ i sin’n, ɔ “wunnin” i fɔnlɛ ng’ɔ fɔnnin’n. Kpɛkun, Zoova yaci cɛli i.—2 Be Nyoliɛ 32:25-27; Jue Mun 138:6.

13, 14. (a) ?Sa benin yɛ ɔ kwla yi wafa nga e ti’n i nglo-ɔ? (b) ?Sɛ e wiengu’m be yi e ayɛ’n, ngue yɛ ɔ fata kɛ e yo-ɔ?

¹³ ?Ngue yɛ Ezekiasi i wun ndɛ’n kle e-ɔ? Zoova fanngan nun’n, Ezekiasi kwlali Asirifuɛ mun. Kpɛkun kɛ ɔ tɔli tukpacɛ’n, Zoova yoli i juejue. Kɛ sa nɲɔn sɔ’m be juli’n, i sin yɛ ɔ tuli i wun-ɔn. ?I sɔ’n ti, sɛ e ɲan like kpa wie’n, annzɛ e yo like kpa kun naan e wiengu’m be yi e ayɛ’n, ngue yɛ ɔ fata kɛ e yo-ɔ? Like nga é yó’n, ɔ́ yí wafa nga e ti’n i nglo. Wienun-ɔn, aniaan kun w’a siesie i wun kpa w’a ijɔ nzra nun. I sin’n, aniaan’m be yo i mo, junman kpa m’ɔ dili’n ti. ?Ngue yɛ ɔ fata kɛ ɔ yo-ɔ?

¹⁴ Maan e wla kpɛn ndɛ kun mɔ Zezi kannin’n su titi. Ɔ seli kɛ: “Kɛ an ko yo kwlaa nga be seli amun kɛ an yo’n, amun se kɛ: ‘E ti kɛ junman difuɛ bɔ y’a yo-man like fi sa, nga be seli e kɛ e yo’n, yɛ e yoli-ɔ.’” (Lik 17:10) Kɛ Ezekiasi tuli i wun’n, w’a siman sa kpa nga Zoova yo mɛnnin i’n i su ye. Sɛ e ijɔ nzra nun naan e niaan’m be yi e ayɛ’n, maan e yo wun ase kanfuɛ. ?Ngue yɛ maan e kwla yo sɔ-ɔ? Maan e wla kpɛn ninnge nga Zoova yo mannin e’n be su. Kpɛkun, maan e kan Zoova i ndɛ. Yɛ maan e kan wafa ng’ɔ jrannin e sin’n i ndɛ wie. Afin i nuan ndɛ’n m’ɔ fa mannin e’n, ɔ nin i wawɛ’n, be ti yɛ e kwla ijɔ nzra nun-ɔn.

15, 16. ?Ngue ti yɛ be kunnin Zoziasi-ɔ?

¹⁵ ?Famiɛn Zoziasi kusu, ngue yɛ i wun ndɛ’n kle e-ɔ? Famiɛn Zoziasi yoli famiɛn kpa. Sanngɛ, ajalɛ ng’ɔ fɛli i cɛn kun’n ti’n, ɔ wuli. (An kanngan 2 Be Nyoliɛ 35:20-22 nun.) Yɛle kɛ, ɔ jasoli kɛ ɔ nin Neko m’ɔ ti Ezipti famiɛn’n bé kún. Ezipti famiɛn’n seli i kɛ nán ɔ yo sɔ. Afin, ɔ nin i be leman ndɛ. Ndɛ nga Neko kan kleli i’n, Biblu’n waan “Nyanmiɛn yɛ maan ɔ kɛnnin i sɔ ndɛ’n niɔn.” Sanngɛ, Zoziasi w’a tieman. Ɔ ɔli alɛ’n i kunlɛ. Ɔ maan be kunnin i. ?Yɛ ngue ti yɛ Zoziasi waan saan ɔ nin Neko bé kún-ɔn? Biblu’n yiyiman nun.

¹⁶ ?Ngue yɛ ɔ fata kɛ Zoziasi yo naan w’a wun i wlɛ kɛ ndɛ nga Neko kannin’n, ɔ fin Ɲanmiɛn sakpa-ɔ?  Ɔ fata kɛ ɔ usa Ɲanmiɛn nuan ijɔfuɛ Zeremin i ngwlɛlɛ afɛ. (2 Be Nyoliɛ 35:23, 25) Asa ekun’n, ɔ fata kɛ ɔ wun sa kun i wlɛ. Yɛle kɛ, Ezipti famiɛn’n su kɔ Karkemisi alɛ kunlɛ. Ɔ nin Zerizalɛmunfuɛ’m be leman ndɛ. Asa ekun’n, Neko w’a kanman Zoova, annzɛ i sufuɛ’m be ndɛ tɛtɛ. Zoziasi w’a bumɛn i kwlaa sɔ’n i akunndan naan w’a se kɛ ɔ nin Neko bé kún. ?Ngue yɛ Zoziasi i ayeliɛ sɔ’n kle e-ɔ? Yɛle kɛ, sɛ sa wie o e su naan e waan é fá ajalɛ kun’n, maan e dun mmua nian, sɛ ɔ ti Zoova klun su o.

17. ?Sɛ e sa mian’n, ngue yɛ é yó naan y’a faman ajalɛ tɛ kɛ Zoziasi sa-ɔ?

¹⁷ Sɛ e kunndɛ kɛ é fá ajalɛ kun’n, maan e dun mmua bu Ɲanmiɛn i mmla’m be akunndan. Yɛ maan e kunndɛ wafa nga e kwla nanti su’n. Wie liɛ kusu, maan e nian fluwa nga Anuannzɛ’n yili be’n, be nun. Annzɛ kusu, maan e usa asɔnun kpɛnngbɛn kun i ngwlɛlɛ afɛ. Ɔ kwla fa e ɲin sie i Ɲanmiɛn i mmla wie mun ekun be su naan e bu be su akunndan. Wienun-ɔn, aniaan bla kun i wun’n timan Zoova i sufuɛ. Cɛn kun’n, aniaan bla’n w’a siesie i wun naan ɔ́ kɔ́ jasin fɛ bolɛ. (Sa Nga Be Yoli’n 4:20) I wun’n se i kɛ nán maan ɔ wɔ. Ɔ kunndɛ kɛ cɛn sɔ nun’n, be ko yiyi be ɲin su kan lika kun. Afin be yiyili be ɲin su w’a di le nɲɔn kun. ?Ngue yɛ aniaan bla’n yó-ɔ? Ɔ fata kɛ ɔ bu Biblu’n nun ndɛ wie’m be akunndan naan ɔ fa ajalɛ ng’ɔ ti kpa’n. Ɔ kunndɛ kɛ ɔ́ yó Ɲanmiɛn nin Zezi be klun sa. Afin, be yɛ be seli kɛ e bo jasin fɛ’n niɔn. (Matie 28:19, 20; Sa Nga Be Yoli’n 5:29) Kusu, i wla kpɛn su kɛ Ɲanmiɛn Ndɛ’n se kɛ maan bla’m be bu be wun’m be sran. Yɛ maan Ɲanmiɛn i sufuɛ’m be yo akunndanfuɛ. (Efɛzfuɛ Mun 5:22-24; Filipfuɛ Mun 4:5) ?Be ɲin su yiyilɛ ngunmin ti yɛ i wun’n seli i kɛ nán ɔ wɔ jasin fɛ bolɛ cɛn sɔ’n nun-ɔn? ?Annzɛ kusu, i wun’n kunndɛman kɛ ɔ bo jasin fɛ’n? E mɔ e ti Zoova i sufuɛ’n, maan e yo akunndanfuɛ naan ajalɛ nga é fá’n, ɔ yo Zoova klun su.

18. ?Ngue yɛ Zida famiɛn nnan’n be wun ndɛ’n kle e-ɔ?

¹⁸ Sa tɛ nga Zida famiɛn nnan’n be yoli’n, e kwla yo wie. Yɛle kɛ (1) e lafi e klun akunndan’n su e yo like. (2) E nin sran tɛ e san nun. (3) E tu e wun. (4) E buman Zoova i mmla’m be akunndan naan y’a fa ajalɛ. Kannzɛ ɔ ti sɔ’n, nán e bu i kɛ Zoova klun kwlá jɔman e wun le. Zoova m’ɔ si sran’m be awlɛn nun’n, ɔ wunnin kɛ famiɛn nnan sɔ’m be su i nin awlɛn kpa. I wafa kunngba’n, Zoova wun kɛ e klo i, naan e kunndɛ kpa kɛ é yó i klun sa’n. I sɔ’n ti, ɔ yoli maan sa nga sran wie’m be yoli m’ɔ timan su’n, be klɛli be sieli i Biblu’n nun. I sɔ’n yo e fɛ dan. I sɔ’n ti, maan e bu be su akunndan naan y’a yoman sa ng’ɔ ti tɛ dan’n.