1, 2. (a) ?Kɛ sran’m be yoman sa i nuan su’n, wafa sɛ yɛ i bo gua-ɔ? (b) ?Ngue ti yɛ ɔ fata kɛ e kan sa i nuan su yolɛ’n i ndɛ-ɔ?

SA NGA Ɲanmiɛn Zoova maan sran yo’n i kun yɛle kɛ, be yo sa i nuan su. (Galasifuɛ Mun 5:22, 23) E kwlá yoman sa i nuan su kɛ Zoova sa. Afin fɔ o e nun. Kɛ mɔ sran sunman be yoman sa i nuan su’n ti’n, be wun be ɲrun. Junman ng’ɔ fata kɛ be ka lɛ be di’n, be fa sie i cɛn uflɛ. Suklu ba nin junman difuɛ kpanngban be diman junman kpa. Asa ekun’n, sran wie’m be ijɔ tɛtɛ, be nɔn nzan be bo, be yo sran’m be like yaya, be nin be yi’n annzɛ be wun’n be yra, be fa kalɛ, be kwlá yaciman sa tɛ’n i yolɛ, be di bisua, be wla bo be wun, be ɲan bla nin bian kunndɛlɛ’n i su tukpacɛ, yɛ bla wie’m be wunnzɛlɛ’n timan be klun su.​—Jue Mun 34:12-15.

² Be nga be yoman sa i nuan su’n, be wun i su afɛ. Yɛ sran uflɛ wun be ayeliɛ’n i su afɛ wie. Kɛ aliɛ cɛ́n m’ɔ́ sán’n, e wun kɛ sran’m be yo sa tɛ’n i dan. Ɔ fataman kɛ i sɔ’n bo e nuan. Afin, Ɲanmiɛn Ndɛ’n waan “kɛ mɛn’n ɔ́ kɔ́ i bue nuan’n,” sran’m be su siman be wun su nian.​—2 Timote 3:1-3.

3. ?Ngue ti yɛ ɔ fata kɛ e tra e awlɛn-ɔn?

 ³ ?Ngue ti yɛ ɔ fata kɛ e tra e awlɛn-ɔn? Like cinnjin nɲɔn ti-ɔ. I klikli’n yɛle kɛ, be nga be tra be awlɛn’n, sa sunman ɲanman be. Be tranlɛ yo fɛ, be faman ya ndɛndɛ, be wla boman be wun ndɛndɛ. I nɲɔn su’n yɛle kɛ, be nin Ɲanmiɛn be afiɛn saciman. Afin, be nian be wun su naan b’a yoman sa tɛ. Adam nin Ɛvu b’a yoman sɔ. (Bo Bolɛ 3:6) Andɛ’n, sran sunman be nian be ayeliɛ’n su. Ɔ maan, sa kekle sunman ɲan be.

4. ?Sɛ e kwlá yoman sa i nuan su titi’n, nguɛ ti yɛ ɔ fataman kɛ e sa sin bubu e-ɔ?

⁴ Zoova bɔbɔ si kɛ e ti klɔ sran, naan e kwlá yoman sa i nuan su blɛ kwlaa nun. I sɔ’n ti, ɔ kunndɛ kɛ ɔ́ úka e naan e yo sa ng’ɔ ti kpa’n. (1 Famiɛn Mun 8:46-50) Be nga be kwlá traman be awlɛn’n, ɔ wla be fanngan naan be yo sɔ. Like suanlɛ nga nun’n, é wá wún wafa nga Zoova kle kɛ ɔ trɛ i awlɛn’n. Asa ekun’n, i sufuɛ nga be trali be awlɛn’n, ɔ nin be nga b’a kwlá yoman sɔ mɔ Biblu’n kan be ndɛ’n, é fá e ɲin síe be su wie. Kpɛkun, ninnge wie m’ɔ fata kɛ e yo be naan y’a kwla tra e awlɛn’n, é kán be ndɛ.

5, 6. ?Ngue yɛ ɔ kle kɛ Zoova trɛ i awlɛn-ɔn?

⁵ Sa nga Zoova yo be’n, be ti kpa lele tra su. Afin fɔ nunmɛn i nun. (Mmla’n 32:4) Sanngɛ e liɛ’n, e ti sa tɛ yofuɛ. I sɔ’n ti, wafa nga Zoova trɛ i awlɛn’n, ɔ fata kɛ e fa e ɲin sie su kpa naan y’a kwla yo kɛ i sa. Kpɛkun sɛ be yo e sa’n, é wún like ng’ɔ fata kɛ e yo’n. ?Ngue yɛ ɔ kle kɛ Zoova trɛ i awlɛn-ɔn?

⁶ Kɛ Satan yoli ɲin kekle Edɛnin fie’n nun lɔ’n, maan e bu like nga Zoova yoli’n i akunndan. Satan i ayeliɛ’n loli anzi nanwlɛfuɛ’m be kwlaa be ngasi. E kusu, kɛ e bu afɛ kwlaa nga Satan dunman nun sran’m be wun i’n i akunndan’n, e awlɛn be e klun. Sanngɛ Zoova liɛ’n, ɔ faman ya ndɛndɛ. I sɔ’n ti, w’a kpliman w’a tɛman Satan su. (Ezipt Lɔ Tulɛ 34:6; Zɔb 2:2-6) Nanwlɛ, Zoova trɛ i awlɛn. Afin, ɔ kloman kɛ sran kun sa mlin, ɔ “klo kɛ sran’m be kwlaa be kaci be nzuɛn’n.”​—2 Piɛr 3:9.

7. ?Kɛ Zoova trɛ i awlɛn’n, ngue yɛ ɔ kle e-ɔ?

⁷ ?Kɛ Zoova trɛ i awlɛn’n, ngue yɛ ɔ kle e-ɔ? Ɔ kle e kɛ maan e bu ndɛ sin naan y’a kan. Yɛ nán e tɔ like su e yo. Sɛ e waan é fá ajalɛ cinnjin kpa kun’n, maan e tran e bu i sin kpa naan y’a fa. Maan e srɛ Zoova naan e kan ndɛ ng’ɔ ti su’n, annzɛ e yo sa ng’ɔ ti kpa’n. (Jue Mun 141:3) Sran ng’ɔ fa ya ndɛndɛ’n, ɔ cɛman naan w’a yo sa tɛ, annzɛ w’a kan ndɛ tɛtɛ. Kpɛkun i sin’n, i ayeliɛ’n yo i nsisɔ.​—Nyanndra Mun 14:29; 15:28; 19:2.

8. (a) ?Wan yɛ ɔ trɛli i awlɛn mɔ Biblu’n kɛn i ndɛ-ɔ? (b) ?Kɛ Potifar i yi’n kunndɛli kɛ ɔ nin Zozɛfu bé lá’n, ngue ti yɛ w’a kplinman su-ɔ? (An nian desɛn ng’ɔ o kan like suanlɛ’n bo i bo lɛ’n.)

⁸ Biblu’n kan sran wie mɔ be trali be  awlɛn’n, be ndɛ. Be nun kun yɛle Zakɔbu i wa Zozɛfu. Ɔ dili bian kun m’ɔ ti Ezipti famiɛn’n i mantanfuɛ’n, i awlo’n nun junman. Be flɛ bian sɔ’n kɛ Potifar. Potifar i yi’n kloli Zozɛfu. Afin, Zozɛfu i “nyrun waka’n ti klanman.” Cɛn kun’n, ɔ kunndɛli kɛ ɔ nin Zozɛfu bé lá. Sanngɛ, Zozɛfu trɛli i awlɛn, w’a kplinman su. ?Ngue ti-ɔ? Afin, ɔ buli sa ng’ɔ kwla ju’n i akunndan. Ɔ seli kɛ: “N yo sa tɛ dan nga-a ɔ yo-man ye. Sɛ n yo sɔ-ɔ, nn Nyanmiɛn yɛ m’an wɔ i safle-ɔ.” Kɛ bla trali Zozɛfu i tralɛ’n naan be la kekle nun’n, ɔ yacili i tralɛ’n bla’n i sa nun. Kpɛkun, ɔ wanndili boli nun gua su lɔ.​—Bo Bolɛ 39:6, 9; An kanngan Nyanndra Mun 1:10 nun.

9. ?Ngue yɛ é yó naan sɛ sa wie tanndan e ɲrun’n, y’a kwla tra e awlɛn-ɔn?

⁹ ?Ngue yɛ Zozɛfu i ayeliɛ’n kle e-ɔ? Ɔ kle e kɛ maan e mian e ɲin e nanti Ɲanmiɛn i mmla’m be su sa’n kwlaa nun. Laa’n, e nun wie mun e ti nzanbɔɛfuɛ, annzɛ siklɛti nɔnfuɛ, annzɛ drɔgi nɔnfuɛ, annzɛ bla nin bian kunndɛfuɛ, annzɛ e yo sa tɛ wie mun. Kannzɛ be yoli e batɛmun naan e ti Zoova i Lalofuɛ siɛn’n, sanngɛ ɔ ju wie’n, e kɔnvi kwla sɔ sa tɛ mɔ e wlɛli i ase’n i ekun. Sɛ ɔ yo e sɔ’n, maan e bu e nin Zoova e afiɛn m’ɔ kwla saci’n i akunndan. Sa ng’ɔ kwla tanndan e ɲrun’n, ɔ nin ajalɛ nga e kwla fa’n, maan e bu be akunndan e sie. (Jue Mun 26:4, 5; Nyanndra Mun 22:3) Sɛ sa wie tanndan e ɲrun’n, maan e srɛ Zoova naan e yo ngwlɛlɛfuɛ, naan e yo sa i nuan su.

10, 11. (a) ?Gbanflɛn nin talua sunman be suklu lɔ’n, sa benin yɛ ɔ ju be su-ɔ? (b) ?Ngue yɛ Klistfuɛ gbanflɛn nin talua’m be kwla yo naan b’a fɔnman Ɲanmiɛn i mmla’n niɔn?

¹⁰ Sa ng’ɔ juli Zozɛfu su’n, i wunsu sa ju andɛ Klistfuɛ gbanflɛn nin talua sunman be su. Be flɛ talua kun kɛ Kimun. Suklu lɔ’n, i wiengu’m be kan yasua nga be nin be lali’n be ndɛ. Sanngɛ i liɛ’n, ɔ leman wie kanman. I sɔ’n ti, i wiengu’m be fɛ i be yiyi be ɲin su. Ɔ ju wie’n, ɔ yo i kɛ “i ndɛ loman sran fi sa.” Kimun si kɛ gbanflɛn nin talua’m be kɔnvi kwla sɔ bla nin bian kunndɛlɛ’n i dan. Sanngɛ, nɛ́n i sɔ’n ti yɛ ɔ́ kó yó i sɔ sa’n niɔn. (2 Timote 2:22) Ɔ ju wie’n, i wiengu’m be usɛ i kɛ ɔ siman yasua. Kɛ ɔ yo sɔ’n, ɔ yiyi like nga ti yɛ ɔ kunndɛman bian’n i nun kle be. Kɛ Klistfuɛ gbanflɛn nin talua’m be tra be awlɛn mɔ be kunndɛman bla nin bian’n, e fa be e di e nuan. Yɛ be wun yo Zoova fɛ.

¹¹ Biblu’n kan sran wie mɔ b’a kwlá traman be awlɛn’n, be ndɛ wie. Kpɛkun, ɔ kan wafa nga i bo guali mannin be’n i ndɛ. Kimun i wiengu suklu ba’m be wlɛwlɛli i kɛ ɔ kunndɛ bian. Gbanflɛn nin talua mun, sɛ amun wiengu’m be wlawla amun sɔ wie’n, maan amun wla kpɛn gbanflɛn sinnglinfuɛ  nga Nyanndra Mun ndɛ tre 7 kɛn i ndɛ’n, i su. Asa ekun’n, maan amun wla kpɛn sa nga Amnɔn yoli’n, ɔ nin wafa nga i bo guali’n su. (2 Samiɛl 13:1, 2, 10-15, 28-32) Siɛ nin niɛn mun, kɛ amun nin amun mma’m bé sú Ɲanmiɛn awlo lɔ’n, amun fa sa sɔ mun sie be ɲrun. I liɛ’n, bé wún i wlɛ kɛ ɔ fata kɛ be tra be awlɛn, yɛ be yo ngwlɛlɛfuɛ.

12. (a) ?Kɛ Zozɛfu wunnin i niaan mun’n, ngue yɛ ɔ yoli m’ɔ kle kɛ ɔ trɛ i awlɛn-ɔn? (b) Sa benin yɛ sɛ ɔ ju’n, ɔ fata kɛ e tra e awlɛn-ɔn?

¹² Cɛn kun’n, Zozɛfu i niaan’m be ɔli aliɛ tolɛ Ezipti lɔ. Kɛ Zozɛfu wunnin be’n, ɔ kunndɛli kɛ ɔ́ sí be klun akunndan’n. I sɔ’n ti, w’a yimɛn i wun nglo w’a kleman be. Cɛn sɔ nun’n, ɔ kleli ekun kɛ ɔ trɛ i awlɛn. W’a tumɛn i klunngbɔ. Yɛ w’a sunman i niaan’m be ɲrun lɛ. (Bo Bolɛ 43:30, 31; 45:1) Sɛ e niaan kun yo e sa’n, maan e tra e awlɛn kɛ Zozɛfu sa. Nán e kan e niaan’n i ndɛ tɛ. Annzɛ nán e yo i sa wie m’ɔ kwla yo e nsisɔ’n. (Nyanndra Mun 16:32; 17:27) Sɛ wienun-ɔn, be tu e osufuɛ kun asɔnun’n nun’n, maan e tra e awlɛn naan e nin i y’a sanman nun. I sɔ yolɛ’n timan pɔpɔ. Sanngɛ, sɛ e yo sɔ’n, é klé kɛ e nian Zoova i ayeliɛ’n su, naan e nanti i mmla’n su.

13. ?Ngue yɛ Famiɛn Davidi i wun ndɛ’n kle e-ɔ?

¹³ Maan e kan Famiɛn Davidi i ndɛ wie. Saili kunndɛli kɛ ɔ́ kún i. Sanngɛ, w’a tumɛn i klunngbɔ. Kɛ ɔ yoli famiɛn’n, cɛn kun’n, Simɛi kɛnnin i ndɛ tɛtɛ. Sanngɛ, ɔ yaci cɛli Simɛi. (1 Samiɛl 26:9-11; 2 Samiɛl 16:5-10) Sanngɛ, nán blɛ kwlaa nun yɛ Davidi kwla trɛli i awlɛn-ɔn. Sa tɛ ng’ɔ nin Bat-Seba be yoli’n, ɔ nin like ng’ɔ kunndɛli kɛ ɔ́ fá yó Nabali’n, be kle sɔ weiin. (1 Samiɛl 25:10-13; 2 Samiɛl 11:2-4) Davidi i wun ndɛ’n kle e ngwlɛlɛ. Yɛle kɛ, maan e nian e wun su titi. Asɔnun kpɛnngbɛn mun yɛ ɔ fata kɛ be yo sɔ kpa-ɔ. I liɛ’n, be su mianmianman be niaan mun. Asa ekun’n, nán e bu i kɛ y’a jran kpa, naan e kwlá yoman sa tɛ.​—1 Korɛntfuɛ Mun 10:12.

14. (a) ?Sa benin yɛ ɔ juli e niaan kun su-ɔ? (b) ?Kɛ sa kɛ ngalɛ’n sa ju’n, ngue ti yɛ like nga e yo’n ti cinnjin-ɔn?

¹⁴ ?Ngue yɛ é yó naan y’a kwla tra e awlɛn titi-ɔ? Maan e kan sa kun m’ɔ juli’n i ndɛ e nian. Be flɛ e niaan kun kɛ Luigi. Cɛn kun’n, bian kun fɛli i loto’n sili Luigi liɛ’n i sin. Kpɛkun, bian yɛ ɔ fali ya-ɔ. Ɔ kannin Luigi i ndɛ tɛtɛ. Ɔ kunndɛli kɛ ɔ nin Luigi bé tú ngondin bɔbɔ. Sanngɛ, Luigi srɛli Zoova. Kpɛkun, ɔ kpatali bian’n naan ɔ guɛ i wla ase. Sanngɛ, bian’n waan ɔ timan. I sɔ’n ti’n, Luigi klɛli bian i asiransi fluwa’n nun, yɛ ɔ ɔli-ɔ. Kɛ ɔ́ kɔ́’n, nn bian’n te kɛn i ndɛ tɛtɛ. I lemɔcuɛ m’ɔ́ jú’n, Luigi ɔli bla kun m’ɔ boli jasin fɛ’n kleli i’n, i osu nianlɛ. Kannzu bla sɔ’n i wun’n, yɛ ɔ nin Luigi be yoli asidan’n  niɔn. Kɛ bian’n wunnin Luigi’n, ɲannzuɛn kunnin i. Ɔ maan, ɔ kpatali Luigi. Kpɛkun, ɔ seli kɛ ɔ́ wá flɛ́ Luigi i asiransifuɛ mun naan be yo Luigi i loto’n ndɛndɛ. Kɛ bé klé i yi’n i Biblu’n nun like’n, ɔ trɛnnin i bo wie. Yɛ ɔ yoli i fɛ kpa. Cɛn sɔ nun’n, Luigi wunnin kɛ awlɛn tralɛ’n ti nzuɛn kpa. Afin, sɛ ɔ ti kɛ ɔ kannin bian mɔ nin i be yoli asidan’n i ndɛ tɛtɛ’n, nn atrɛkpa’n bian’n w’a sɔmɛn i nun klanman.—An kanngan 2 Korɛntfuɛ Mun 6:3, 4 nun.

15, 16. ?Ngue ti yɛ sɛ e kanngan Biblu’n nun titi’n, é kwlá trá e awlɛn-ɔn?

¹⁵ Sɛ e kanngan Biblu’n nun titi naan e bu su akunndan’n, é kwlá trá e awlɛn. Maan e wla kpɛn ndɛ nga Ɲanmiɛn kan kleli Zozie’n su. Ɔ seli i kɛ: “Mmla ng’ɔ ti klɛwa fluwa nga nun’n, kan flan nun. Bu i akunndan wia su nin kɔnguɛ, kɛ ɔ yo naan w’a fa su sɛsɛsɛ’n ti. Sɛ a yo sɔ’n yɛ like nga a yo’n ɔ́ yó ye-ɔ.” (Zozie 1:8) ?Ngue ti yɛ sɛ e kanngan Biblu’n titi’n, é kwlá trá e awlɛn, annzɛ é kwlá nían e wun su-ɔ?

 ¹⁶ E wunnin kɛ Biblu’n kan sran wie mɔ be trali be awlɛn’n, ɔ nin wafa nga i bo guali’n i ndɛ. Yɛ ɔ kan be nga b’a kwlá traman be awlɛn’n, ɔ nin wafa nga i bo guali mannin be’n i ndɛ wie. Zoova maan be klɛli i kwlaa sɔ’n naan ɔ́ fá klé e ngwlɛlɛ. (Rɔmfuɛ Mun 15:4) I sɔ’n ti’n, maan e kanngan ndɛ sɔ’m be nun kpa. Yɛ maan e bu be su akunndan naan e wun afɔtuɛ nga be man e’n. Kpɛkun, wafa nga e nin e awlofuɛ mun e kwla nanti afɔtuɛ sɔ’m be su’n, maan e bu i akunndan. Asa ekun’n, maan e srɛ Zoova kɛ ɔ uka e naan e nanti i afɔtuɛ’m be su. Sɛ e wun kɛ sa wie nun’n, e kwlá traman e awlɛn’n, maan e di e wun nanwlɛ. Yɛ maan e fa wlɛ i srɛlɛ’n nun. Kpɛkun, like kwlaa nga e kwla yo naan y’a kwla tra e awlɛn sa sɔ nun’n, maan e yo. (Zak 1:5) Maan e nian fluwa nga anuannzɛ’n yi be’n be nun naan e kunndɛ sa sɔ’n i su afɔtuɛ, naan e nanti su.

17. ?Ngue yɛ siɛ nin niɛn’m be kwla yo naan be mma’m b’a kwla tra be awlɛn-ɔn?

¹⁷ Siɛ nin niɛn mun, amun si kɛ sɛ sran kun trɛ i awlɛn’n, ɔ nin i sɔ’n finmɛn i nin klun. ?Ngue yɛ amún yó naan amun mma’m b’a kwla tra be awlɛn-ɔn? Maan amun kle be kɛ amun tra amun awlɛn. I liɛ’n, bé yó sɔ wie. (Efɛzfuɛ Mun 6:4) Sɛ amun sie i nzɔliɛ kɛ amun wa’n kwlá trɛmɛn i awlɛn’n, amun bu amun klun lɔ nian sɛ amun bɔbɔ amun tra amun awlɛn o. Amun bo jasin fɛ’n i titi, amun wɔ aɲia’m be bo’n, yɛ amun su Ɲanmiɛn awlo lɔ titi. Sɛ amun yo sɔ’n, amun mma’m bé nían su. Asa ekun’n, nán like ngba yɛ ɔ fata kɛ amun man amun mma’m be atin naan be yo-ɔ. Zoova w’a manman Adam nin Ɛvu be atin kɛ be yo ninnge ngba. Ɔ maan, be wunnin kɛ Zoova yɛ ɔ sie be-ɔ. Amun kusu, amun tu amun mma’m be fɔ. Yɛ amun kle be ajalɛ kpa. I liɛ’n, bé trá be awlɛn wie. Asa ekun’n, amun kle be like naan be klo Ɲanmiɛn, naan be ɲin yi i.​—An kanngan Nyanndra Mun 1:5, 7, 8 nun.

18. ?Ngue ti yɛ ɔ fata kɛ e nin sran kpa mun e san nun-ɔn?

¹⁸ Maan e kwlakwla e nin sran kpa mun e san nun. Sɛ e nin be nga be klo Zoova e san nun’n, bé klé e ajalɛ kpa. Ɔ maan, é yó like ng’ɔ ti kpa’n. (Nyanndra Mun 13:20) Kɛ e wun kɛ be tra be awlɛn’n, i sɔ’n wlá e fanngan. E kusu e nzuɛn kpa’n, ɔ́ wlá be fanngan wie. Nanwlɛ, maan e tra e awlɛn sa’n kwlaa nun. I liɛ’n, Ɲanmiɛn klun jɔ́ e wun. E bɔbɔ e klun jɔ́, yɛ e nin e wiengu mun e nuan sɛ́.