1. (a) ?Ngue yɛ ɔ fata kɛ gbanflɛn nin talua’m be bu i akunndan-ɔn? (b) ?Ngue ti yɛ ɔ fataman kɛ be klun titi be-ɔ? (An nian foto ng’ɔ o kan like suanlɛ’n bo i bo lɛ’n.)

GBANFLƐN nin talua mun, amun si kɛ ajalɛ kwlaa nga sran kun tú’n, ɔ dun mmua bu i akundan naan w’a tu. I wafa kunngba’n, like nga cɛn wie lele amún yó’n, dɔ nga su yɛ ɔ fata kɛ amun bu i akunndan-ɔn. I sɔ yolɛ’n timan pɔpɔ. Be flɛ talua kun kɛ Ivɛli. Ɔ seli kɛ: “I sɔ’n kun srɛ. Afin, ɔ fata kɛ a bu like nga á wá yó i mlɔnmlɔn’n i akunndan.” ?Yɛ amun li, kɛ amun bu i sɔ wie-ɔ? Sɛ ɔ ti sɔ’n, maan amun wla kpɛn ndɛ kun mɔ Zoova kannin’n su. Ɔ seli kɛ: “Nán amun klun titi amun bɔ amún nían wa nían wa-a, afin n ti amun Nyanmiɛn. N man amun fanngan, n uka amun.”​—Ezai 41:10.

2. ?Gbanflɛn nin talua mun, ngue yɛ ɔ kle kɛ Zoova kunndɛ kɛ amun klun jɔ titi-ɔ?

² Zoova kunndɛ kɛ amun bu like nga cɛn wie lele amún yó’n, i akunndan dɔ nga su. (Akunndanfuɛ’n 12:1; Matie 6:20) Amun wun ninnge ng’ɔ yili be’n. Amun ti be nvan. Sɛ like kun yo fɛ annzɛ ɔ yoman fɛ’n, amun wun i wlɛ. I kwlaa sɔ’n kle kɛ Zoova kunndɛ kɛ amun klun jɔ. Asa ekun’n, Zoova nian e lika.  I wie yɛle kɛ ɔ man e afɔtuɛ. Ɔ kle e like naan e liɛ yo ye. I sɔ’n ti, kɛ sran’m be nantimɛn i afɔtuɛ’m be su’n, ɔ yo i ya dan. I sɔfuɛ mun’n, ɔ se be kɛ: “Sa nga n kloman be’n, yɛ amun yo be ɔ. [...] Amun nian, min sufuɛ’m be klun jɔ́ lele trátrá su, i ti bé bó sro.” (Ezai 65:12-14) Kɛ e fa ajalɛ nga be ti kpa’n, Zoova i klun jɔ.​—Nyanndra Mun 27:11.

3. ?Ngue yɛ Zoova kunndɛ kɛ amun yo-ɔ?

³ ?Ngue yɛ Zoova kunndɛ kɛ amun yo naan cɛn wie lele amun liɛ w’a yo ye-ɔ? Ɔ kunndɛ kɛ amun si i, naan amun su i. Like nga ti yɛ Zoova yili sran mun’n, yɛ ɔ o lɛ-ɔ. (Jue Mun 128:1; Matie 5:3) Nnɛn’m be liɛ’n, like nga be si i yo’n, yɛle aliɛ dilɛ, nin nzue nɔnlɛ, ɔ nin ba wulɛ. Sanngɛ e liɛ’n, Zoova kunndɛ kɛ e fa ajalɛ nga cɛn wie lele e kwla di su aklunjuɛ’n. Amun Si “Nyanmiɛn b’ɔ klo sran’n,” m’ɔ ‘di ninnge ng’ɔ yili be’n be su aklunjuɛ’n,’ ɔ yili sran kɛ “i bɔbɔ Nyanmiɛn’n sa.” (2 Korɛntfuɛ Mun 13:11; Jue Mun 104:31; Bo Bolɛ 1:27) Sɛ amun fa Ɲanmiɛn i nzuɛn’n, amun klun jɔ́. Biblu’n se kɛ: “Sɛ a cɛ sran like’n, ɔ ti kpa tra kɛ be cɛ wɔ like’n.” (Sa Nga Be Yoli’n 20:35) Atrɛkpa’n, amun wun kɛ ndɛ sɔ’n ti nanwlɛ. I sɔ’n ti, Zoova kunndɛ kɛ dɔ nga su’n, amun bu wafa nga cɛn wie lele amun kwla kle kɛ amun klo i nin sran’n i akunndan.​—An kanngan Matie 22:36-39 nun.

4, 5. ?Ngue ti yɛ Zezi i klun jɔli dan-ɔn?

⁴ Sran ng’ɔ kle amun ajalɛ kpa’n, yɛle Zezi. I bakan nun’n, atrɛkpa’n, ɔ nin i wiengu’m be kannin ngowa. Ɔ si kɛ Ɲanmiɛn ndɛ’n waan “ɔ lɛ blɛ kun bɔ be fa sri-ɔ.” Yɛ “ɔ lɛ blɛ kun bɔ be fa si able-ɔ.” (Akunndanfuɛ’n 3:4) Asa ekun’n, Zezi suannin Ɲanmiɛn ndɛ’n naan ɔ́ fɛ́ i wun mɛ́ntɛn i. Kɛ ɔ ɲannin afuɛ 12, “i ngwlɛlɛ’n nin sa b’ɔ tɛ be su’n,” ɔ boli be nga be kle like Ɲanmiɛn sua’n nun lɔ’n be nuan.​—Lik 2:42, 46, 47.

⁵ Kɛ Zezi yoli kaklaka’n, ɔ kloli Ɲanmiɛn i klun sa yolɛ. I wie yɛle kɛ, Ɲanmiɛn seli i kɛ ɔ “bo jasin fɛ’n kle yalɛfuɛ mun,” yɛ ɔ “kan kle anyansifuɛ’m be kɛ bé wún ase.” (Lik 4:18) Jue Mun 40 i ndɛ mma 9 nun’n, jue tofuɛ’n kan akunndan nga Zezi bu’n i ndɛ. Ɔ seli kɛ: “Min Nyanmiɛn, min waan ń yó ɔ klun sa.” Zezi kɛnnin i Si’n i ndɛ kleli sran mun titi. (An kanngan Lik 10:21 nun.) Cɛn kun’n, ɔ kannin wafa ng’ɔ fata kɛ be su Ɲanmiɛn’n i ndɛ kleli bla kun. I sin’n, ɔ seli i sɔnnzɔnfuɛ mun kɛ: “Min aliɛ’n yɛlɛ sran ng’ɔ sunmannin min’n i klun sa’n yolɛ nin junman ng’ɔ mannin min’n i bo guagualɛ.” (Zan 4:31-34) Like nga ti yɛ Zezi i klun jɔli dan’n, yɛle kɛ ɔ kloli Ɲanmiɛn nin sran. Sɛ amun yo sɔ wie’n, amun klun jɔ́.

6. ?Ngue ti yɛ ɔ fata kɛ amun usa like nga amún yó’n i su ngwlɛlɛ afɛ-ɔ?

⁶ Klistfuɛ sunman be ti atin bofuɛ. Wie liɛ’n, i nun mɔ be ti gbanflɛn annzɛ talua’n, yɛ be boli i bo-ɔ. Yɛ be di su aklunjuɛ. Amun kwla usa be nun wie’m be ngwlɛlɛ afɛ. Biblu’n se kɛ: “Like nga bé yó-ɔ be usa-man ngwlɛlɛ afɛ’n, ɔ kpɛn-man su. Sanngɛ nga bé yó-ɔ, afɔtuɛ manfuɛ’m be ti yiɛ i wun kpanngban’n, ɔ yo ye.” (Nyanndra Mun 15:22) Aniaan sɔ’m  be kwla se amun kɛ atin bolɛ junman’n, ɔ ti kpa dan. I nun mɔ Zezi o ɲanmiɛn su lɔ’n, i Si Zoova kleli i like kpanngban. Kɛ ɔ bali asiɛ’n su’n, Zoova w’a yacimɛn i like klelɛ. Zezi boli jasin fɛ’n kleli sran mun. Yɛ blɛ kekle nun’n, ɔ nantili seiin. I sɔ’n ti, i klun jɔli dan. (An kanngan Ezai 50:4 nun; Ebre Mun 5:8; 12:2) Like nga ti yɛ be nga be ti blɛ kwlaa nun Ɲanmiɛn junman difuɛ’n be klun jɔ’n, maan e kɛn i ndɛ.

7. ?Ngue ti yɛ gbanflɛn nin talua kpanngban be klo sran’m be Biblu’n nun like klelɛ-ɔ?

⁷ Zezi seli kɛ e ko kle sran’m be like naan ‘be kaci i sɔnnzɔnfuɛ.’ (Matie 28:19, 20) Sɛ amun buabua amun wun naan amun di junman sɔ’n wie’n, ɔ su yoman amun nzisɔ le. Kɛ be di junman kun titi’n, yɛ be sa tɔ i dilɛ’n nun-ɔn. I wie yɛle jasin fɛ’n i bolɛ’n. Be flɛ aniaan kun kɛ Timote. I gbanflɛn nun yɛ ɔ boli atin bolɛ junman’n i dilɛ bo-ɔ. Ɔ seli kɛ: “Kɛ n di Zoova i junman blɛ kwlaa nun’n, ɔ yo min fɛ. Afin i lɛ nun yɛ n kle kɛ n klo i-ɔ. I bo bolɛ nun’n, kɛ ɔ yo naan n bo sran’m be Biblu’n nun like klelɛ bo’n, w’a yoman pɔpɔ. Sanngɛ, kɛ n ɔli lika uflɛ’n, n kwla kleli sran kpanngban be Biblu’n nun like. Sran sɔ’m be nun kun bali e aɲia’m be bo. I sin’n, n ko dili aniaan nga be nin a jaman bla’n be suklu’n wie anglo nɲɔn. Kpɛkun, be mannin min junman uflɛ. Yɛ n kwla kleli sran nnan be Biblu’n nun like. N klo sran’m be like klelɛ. Yɛ n wun kɛ Ɲanmiɛn i wawɛ fanngan nun ti yɛ sran sɔ’m be kwla kaci be nzuɛn’n niɔn.” * (An nian nzɔliɛ’n i su ndɛ’n.)​—1 Tɛsalonikfuɛ Mun 2:19.

8. ?Ngue yɛ gbanflɛn nin talua wie’m be yoli naan b’a bo jasin fɛ’n b’a kle sran kpanngban-ɔn?

⁸ Gbanflɛn nin talua wie’m be suannin aniɛn uflɛ. Be flɛ be nun kun kɛ Zakɔbu. Yɛ ɔ fin Amlekɛn’m be mɛn’n i nglo lɔ lika’n nun. Ɔ seli kɛ: “I nun mɔ n le afuɛ nso’n, min wiengu suklu ba sunman be ti Viɛtinamunfuɛ. N kunndɛli kɛ ń kán Zoova i ndɛ ń klé be. I sɔ’n ti, n suannin be aniɛn’n. Blɛ sunman’n, n nian Sasafuɛ Tranwlɛ’n nga be yi i Angle nun’n i nun. Kpɛkun n nian wafa nga be klɛli ndɛ kunngba’n Viɛtinamun aniɛn’n nun’n. Asa ekun’n, aniaan wie’m be yo aɲia mun Viɛtinamun aniɛn’n nun e wun koko lɛ. N trali aniaan sɔ’m be nun wie’m be janvuɛ. Kɛ n ɲannin afuɛ 18, n yoli atin bofuɛ. Kɛ ɔ́ kɔ́ i ɲrun’n, n dili aniaan nga be nin a jaman bla’n be suklu’n wie. Suklu sɔ’n ti, andɛ’n, n kwla di min atin bolɛ junman’n i kpa. E yo aɲia mun Viɛtinamun aniɛn’n nun. Min kunngba cɛ yɛ n ti asɔnun kpɛnngbɛn lɔ-ɔ. Kɛ Viɛtinamunfuɛ sunman be wun kɛ n ti be aniɛn’n, ɔ bo be nuan. Be sɔ min nun klanman. Yɛ blɛ sunman’n, n kle be Biblu’n nun like. B’a yo be nun wie’m be batɛmun.”​—An nian Sa Nga Be Yoli’n 2:7, 8.

9. ?Kɛ e kle sran’m be Biblu’n nun like’n, i su mmlusuɛ benin yɛ e ɲɛn i-ɔ?

⁹ Kɛ e kle sran’m be like’n, e bɔbɔ e ɲan su ye dan. I wie yɛle kɛ, e nzuɛn’n yo kpa. E nin sran mun e koko yalɛ amanniɛn su. E lafi e wun su. (Nyanndra Mun 21:5; 2 Timote 2:24) Asa ekun’n, e klun jɔ. Afin, e kwla fa Biblu’n e kan like nga e lafi su’n i ndɛ e kle e wiengu mun. Kpɛkun, e si wafa ng’ɔ fata kɛ e nin Zoova e di junman’n.​—1 Korɛntfuɛ Mun 3:9.

10. ?Kannzɛ amun tranwlɛ lɔ sran’m be kloman Biblu’n nun like suanlɛ’n, ngue yɛ amún yó naan sran’m be like klelɛ w’a yo amun fɛ-ɔ?

 ¹⁰ Atrɛkpa’n, amun tranwlɛ lɔ’n, kɛ ɔ yo naan amun a ɲan sran kun naan amun a kle i Biblu’n nun like’n, ɔ timan pɔpɔ. Ɔ nin i sɔ ngba’n, amun kwla klo sran’m be Biblu’n nun like klelɛ. Kɛ é klé sran’m be Biblu’n nun like’n, e bo ti kun yɛ e kle be-ɔ. Ɔ maan, kɛ be nun kun kaci Klistfuɛ’n, ɔ yo e ngba e fɛ. Be flɛ aniaan kun kɛ Brandɔnun. Ɔ yoli atin bofuɛ afuɛ ngwlan. I tranwlɛ lɔ’n, sran’m be kloman Biblu’n nun like suanlɛ. Ɔ seli kɛ: “N klo jasin fɛ’n i bolɛ. Afin, like nga Zoova seli kɛ e yo’n yɛ ɔ o lɛ-ɔ. Kɛ n wieli suklu di’n, yɛ n yoli atin bofuɛ-ɔ. Kɛ n wla aniaan yasua nga be o asɔnun’n nun’n be fanngan mɔ n wun kɛ be su Ɲanmiɛn kpa tra laa’n, i sɔ’n yo min fɛ dan. Kɛ n dili aniaan nga be nin a jaman bla’n be suklu’n, be mannin min atin bolɛ junman uflɛ. Be nga n kleli be Biblu’n nun like’n, b’a yoman be nun wie fi i batɛmun. Sanngɛ, aniaan wie’m be kwla yoli sɔ. N wun kɛ n buabuali min wun kpa. Yɛ n tuli min klun n kleli sran’m be Biblu’n nun like. I sɔ’n yo min fɛ dan.”​—Akunndanfuɛ’n 11:6.

11. ?Junman benin mun yɛ gbanflɛn nin talua wie’m be dili-ɔ?

¹¹ Zoova i junman nga e kwla di be’n be sɔnnin. Gbanflɛn nin talua wie’m be kplan sua mun. E mian Ɲanmiɛn sulɛ sua kpanngban wun. Ɔ maan, sɛ amun di junman sɔ’n wie’n, amun klun jɔ́. Asa ekun’n, kɛ amun nin aniaan mun amun di junman likawlɛ’n, amun klun jɔ ekun. Sɛ amun kplan Ɲanmiɛn sulɛ sua mun wie’n, amún sí like kpanngban yó. I wie yɛle kɛ aniaan’m bé klé amun wafa nga amun kwla di junman nga be fa man amun’n i kpa’n, ɔ nin wafa nga amun kwla kle kɛ amun ɲin yi aniaan nga be nian junman’n su’n.

12. ?Sɛ amun yo atin bofuɛ’n, junman benin wie mun yɛ án kwlá dí be-ɔ?

¹² Be flɛ aniaan bian kun kɛ Kevɛn. Ɔ seli kɛ: “N bakan nun’n, n kunndɛli kɛ cɛn wie lele’n ń yó blɛ kwlaa nun Zoova i junman difuɛ. Ɔ maan, kɛ n ɲannin afuɛ 19, n yoli atin bofuɛ. Kɛ ɔ ko yo naan m’an ɲan sika kan ti’n, n dili aniaan kun m’ɔ ti sua kplanfuɛ’n i sa nun junman. Ɔ kleli min fenɛtri, nin anuan, nin plafɔn’m be wlalɛ. I sin’n, kɛ aunmuan dan kun sacili klɔ wie’m be su sua mun’n, e nin aniaan wie mun e kplannin Ɲanmiɛn sulɛ sua’m be uflɛ. Yɛ aniaan nga be sua’m be bubuli’n, e kplannin uflɛ mannin be. Kɛ n tili i kɛ aniaan nga be o Afriki di Sidi lɔ’n be mian sua kplanfuɛ’m be wun’n, n klɛli anuannzɛ’n i fluwa. Kpɛkun be fa min ɔli lɔ. Sran ble mɛn’n nun Ɲanmiɛn sulɛ sua’m be kplanlɛ nun’n, kɛ n di lemɔcuɛ nɲɔn kun lika kun’n, be fa min kɔ lika uflɛ. E nin aniaan nga e di junman likawlɛ’n, e ti kɛ awlobo kun i nunfuɛ mun sa. E tran likawlɛ. E suan Biblu’n nun like likawlɛ. Yɛ e di junman likawlɛ. Asa ekun’n, kɛ e nin aniaan nga be o asɔnun’m be nun e bo jasin fɛ’n, ɔ yo min fɛ. N siman kɛ ajalɛ nga n bakan nun n fali’n, ɔ́ mán min aklunjuɛ kɛ nga sa.”

13. ?Ngue ti yɛ gbanflɛn nin talua kpanngban be klo Betɛli lɔ junman dilɛ-ɔ?

 ¹³ Kɛ é sé yɛ’n, aniaan wie mɔ be yoli atin bofuɛ’n, be di junman Betɛli lɔ. Be nga be di junman Betɛli lɔ’n, be klun jɔ dan. Afin, junman kwlaa nga be di i lɔ’n, ɔ ti Zoova i junman. Junman nga be di i Betɛli lɔ’n ti’n, sran’m be kwla ɲan Biblu’n nin fluwa wie mun naan b’a fa suan Biblu’n nun like. Be flɛ aniaan kun kɛ Dɛstinin. Ɔ di junman Betɛli lɔ. Ɔ seli kɛ: “Kɛ n ɲannin afuɛ ngwlan’n, yɛ n kunndɛli kɛ ń dí junman Betɛli lɔ-ɔ. Yɛ kɛ n wieli suklu’n i di’n, n yoli atin bofuɛ. Kɛ n dili afuɛ kun nin sin’n, be seli min kɛ n ko di junman Betɛli lɔ. Be kleli min mannzin nga be fa yi fluwa mun’n i su junman dilɛ. I sin’n, be kleli min ɔrdinatɛli su junman dilɛ. Like nga ti yɛ n klo Betɛli lɔ’n, i wie yɛle kɛ e dun mmua ti jasin mɔ e bo i mɛn wunmuan’n nun i su ndɛ fɛ. N klo lɔ junman dilɛ. Afin, junman nga e di’n ti’n, sran’m be kwla fa be wun mantan Ɲanmiɛn.”

14. ?Wafa sɛ yɛ amun kwla buabua amun wun naan cɛn wie lele’n, amun a kwla yo blɛ kwlaa nun Ɲanmiɛn junman difuɛ-ɔ?

¹⁴ ?Wafa sɛ yɛ amun kwla buabua amun wun naan cɛn wie lele’n, amun a kwla yo blɛ kwlaa nun Ɲanmiɛn junman difuɛ-ɔ? Sɛ amun waan amún yó Ɲanmiɛn i junman  difuɛ kpa’n, ɔ fata kɛ amun fa nzuɛn wie mun. I sɔ’n ti’n, amun suan Biblu’n nun like titi, yɛ amun bu like nga amun suan’n i su akunndan. Asa ekun’n, kɛ amun kɔ aɲia’m be bo’n, amun tɛ kosan’m be su. Sɛ amun te kɔ suklu’n, amun kunndɛ wafa nga amun kwla bo jasin fɛ’n i kpa suklu lɔ’n. Wafa nga amun kwla usa sran’m be kosan naan kɛ bé tɛ́ sú’n, amun a sie amun su kpa be nuan bo’n, amun kunndɛ i sɔ yolɛ’n wie. Asa ekun’n, amun di junman kanngan wie mun asɔnun’n nun. I wie yɛle kɛ amun kwla yo Ɲanmiɛn sulɛ sua’n i nun yɛinyɛin. Sɛ sua’n i nun like wie saci’n, amun kwla yo. Be nga be ti wun ase kanfuɛ mɔ be kunndɛ kɛ bé dí Zoova i junman’n wie’n, i klun jɔ be wun. (An kanngan Jue Mun 110:3 nun; Sa Nga Be Yoli’n 6:1-3) Kɛ akoto Pɔlu kɔ́ jasin fɛ’n i bolɛ nvle’m be nun’n, ɔ fali Timote naan ɔ ko sunmɛn i. Afin, aniaan’m “be bo i dunman kpa.”​—Sa Nga Be Yoli’n 16:1-5.

15. ?Kɛ ɔ ko yo naan amun a ɲan junman naan amun a kwla yo atin bofuɛ’n, ngue yɛ ɔ fata kɛ wie liɛ’n, amun yo-ɔ?

¹⁵ Be nga be ti blɛ kwlaa nun Ɲanmiɛn junman difuɛ’n, ɔ fata kɛ be yo like kan naan be fa ti be wun ɲanman nun. (Sa Nga Be Yoli’n 18:2, 3) I sɔ’n ti, amun kwla kunndɛ kɛ amún dí suklu kan naan amun a kwla ɲan junman ng’ɔ faman blɛ kpanngban’n amun tranwlɛ lɔ. I lɛ nun’n, an bo ajalɛ nga an fali be’n, be su kle akpasua sunianfuɛ nin amun wiengu atin bofuɛ mun. Kpɛkun, amun usa be ngwlɛlɛ afɛ. Biblu’n se kɛ: “Like nga ɔ waan á yó’n, fa wla Anannganman sa nun. Sɛ a fa wla Anannganman sa nun’n, nga a sunnzun’n ɔ́ kpɛ́n su.”​—Nyanndra Mun 16:3; 20:18.

16. ?Wafa sɛ yɛ blɛ kwlaa nun Ɲanmiɛn junman dilɛ’n kwla yo amun ye-ɔ?

¹⁶ Zoova kunndɛ kɛ amun fa ajalɛ kpa naan cɛn wie lele amun liɛ yo ye. (An kanngan 1 Timote 6:18, 19 nun.) Sɛ amun yo blɛ kwlaa nun Ɲanmiɛn junman difuɛ’n, amun nin amun wiengu mun amún dí junman likawlɛ. Ɔ maan, amún yó Klistfuɛ kpa. Asa ekun’n, aniaan wie’m be boli blɛ kwlaa nun Ɲanmiɛn junman dilɛ’n i bo be gbanflɛn annzɛ be talua nun. Kɛ be ɲinnin mɔ be jali bian annzɛ bla’n, be wunnin kɛ i sɔ’n yoli be ye. Blɛ sunman’n, be jali sran ng’ɔ ti atin bofuɛ wie’n. Ɔ maan, be bo ti kun be di be junman’n i titi.—Rɔmfuɛ Mun 16:3, 4.

17, 18. ?Ngue ti yɛ ɔ fata kɛ amun bu like nga amun kunndɛ kɛ amún yó’n i akunndan-ɔn?

¹⁷ Jue Mun 20, i ndɛ mma 5 se kɛ: “Like nga ɔ konvi o su’n, maan [Zoova] ɔ fa man wɔ. Sa kwlaa nga ɔ waan á yó’n, maan ɔ yo ye i fanngan nun!” Ɔ fata kɛ amun bu like nga cɛn wie lele amún yó’n i akunndan. Like nga Zoova su yo i blɛ nga nun’n, ɔ nin i junman nga amun kwla di’n, amun bu i akunndan. Kpɛkun amun buabua amun wun naan amun yo like nga i klun jɔ su’n.

¹⁸ Maan amun tu amun klun be su Zoova. Sɛ amun yo sɔ’n, amun klun jɔ́ dan. Biblu’n se kɛ: “Fa Anannganman yo wɔ anwlɛn su like, yɛ like kwlaa nga ɔ nyin o i sin’n, ɔ́ fá mán wɔ.”—Jue Mun 37:4.