1. ?Ngue ti yɛ Pɔlu seli i niaan’m be kɛ be wla be wiengu fanngan naan be yo sɔ ‘tra su-ɔ’?

AKOTO PƆLU mɛnnin i wiengu Klistfuɛ nga be kan Ebre’n be afɔtuɛ kun. Ɔ seli be kɛ: ‘Maan e bu e wiengu’m be akunndan e wla be fanngan naan be klo be wun yɛ be yo sran ye. Nán maan e yaci yialɛ’n kɛ sran wie’m be yo’n sa. Sanngɛ maan e yia e tu e wun fɔ. Siɛn’n bɔ an wun kɛ e Min’n i cɛn’n su mantan’n, an yo i sɔ tra su.’ (Ebre Mun 10:24, 25) Pɔlu waan be wla be wiengu fanngan, naan be yo sɔ tra su’n. Atrɛkpa’n, sa nga ti yɛ Pɔlu mannin be afɔtuɛ sɔ’n, b’a kaman lɛ b’a wumɛn i wlɛ. Sanngɛ, kɛ ɔ kannin ndɛ sɔ’n w’a diman afuɛ nnun, sa wie’m be wa juli Zerizalɛmun lɔ. Ɔ maan, be wunnin i wlɛ kɛ Zerizalɛmun’n i jɔlɛ dilɛ cɛn’n w’a mantan koko, naan ɔ fata kɛ be wanndi. I sɔ yɛ Zezi seli be kɛ be yo-ɔ. (Lik 21:20-22; Sa Nga Be Yoli’n 2:19, 20) Afuɛ 70 nun’n, Rɔmunfuɛ’m be nunnunnin Zerizalɛmun klɔ’n.

2. ?Ngue ti yɛ ɔ fata kɛ e wiengu’m be fanngan wlalɛ’n yo e cinnjin kpa andɛ-ɔ?

 ² Andɛ kusu’n, Zoova i cɛn’n w’a mantan koko. Cɛn sɔ’n “ti kekle kpa, ɔ yo sro.” (Zoɛl 2:11) Ɲanmiɛn nuan ijɔfuɛ Sofoni seli kɛ: “Anannganman i cɛn dan’n w’a mantan koko, ɔ ba ndɛndɛ kpa, w’a mantan koko.” (Sofoni 1:14) I sɔ’n ti’n, ɔ fata kɛ “e bu e wiengu’m be akunndan e wla be fanngan naan be klo be wun yɛ be yo sran ye.” (Ebre Mun 10:24) Maan e wiengu’m be ndɛ lo e tra laa’n. I liɛ’n, sɛ sa wie o be su’n, é kwlá wlá be fanngan.

3. ?Be wiengu fanngan wlalɛ’n i su ndɛ benin yɛ akoto Pɔlu kannin-ɔn? (An nian desɛn ng’ɔ o kan like suanlɛ’n bo i bo lɛ’n.)

³ Biblu’n se kɛ: “Ngokoɛ’n ɔ yi sran ase. Ndɛ fɛ’n ɔ wla sran fanngan.” (Nyanndra Mun 12:25) E kwlakwla e kunndɛ kɛ be wla e fanngan. Pɔlu kleli kɛ be nga be wla e fanngan titi’n, be kusu be kunndɛ kɛ be wla be fanngan wie. Ɔ seli kɛ: “N klo kɛ ń wún amun wun naan Nyanmiɛn Wawɛ’n i like nga n nyɛnnin i’n, an nyan wie naan an jran kekle. Sɛ n ju amun wun lɔ bɔ e wla e wun fanngan Nyanmiɛn su bɔ e lafi’n ti’n, ɔ́ yó n fɛ dan.” (Rɔmfuɛ Mun 1:11, 12) Ndɛ sɔ’n kle kɛ, akoto Pɔlu bɔbɔ kunndɛli kɛ be wlɛ i fanngan wie.—An kanngan Rɔmfuɛ Mun 15:30-32 nun.

4, 5. (1) ?Wan yɛ e kwla wlɛ i fanngan andɛ-ɔ? (2) ?Ngue ti-ɔ?

⁴ Andɛ’n, e kwla wla blɛ kwlaa nun Ɲanmiɛn junman difuɛ’m be fanngan. Be nun wie mun yɛle atin bofuɛ mun. Be nun sunman be yacili ninnge wie mɔ be klo be’n i yolɛ naan b’a kwla di atin bofuɛ junman’n. I sɔ yɛ ngaliɛ difuɛ mun, nin betɛli lɔ junman difuɛ mun, nin akpasua sunianfuɛ nin be yi mun, ɔ nin be nga be kaci e fluwa’m be nun ndɛ’n aniɛnaniɛn’m be nun’n, be yoli-ɔ. Aniaan sɔ’m be yacili ninnge wie’m be yolɛ naan b’a kwla di Zoova i junman’n i kpa b’a tra laa’n. I sɔ’n ti, ɔ fata kɛ e wla be fanngan. Aniaan kpanngban be kunndɛ kɛ bé dí blɛ kwlaa nun Ɲanmiɛn junman’n titi, sanngɛ sa wie ti’n, be kwlá dimɛn i kun. Ɔ maan, kɛ e wla be fanngan’n, ɔ yo be fɛ.

⁵ ?Wan yɛ e kwla wlɛ i fanngan ekun-ɔn? Aniaan kpanngban be nin a jaman bla annzɛ bian, afin be kunndɛ kɛ be aja’n “yo e Min’n i klun su.” E kwla wla aniaan sɔ’m be fanngan wie. (1 Korɛntfuɛ Mun 7:39) Bla’m be kusu kɛ be wun’m be se be kɛ be klo be, annzɛ be yo be mo’n, i sɔ’n wla be fanngan. (Nyanndra Mun 31:28, 31) Klistfuɛ nga be kle be yalɛ annzɛ be kpinndinman’n, be kusu ɔ fata kɛ e wla be fanngan wie. (2 Tɛsalonikfuɛ Mun 1:3-5) Zoova nin Zezi be wla Ɲanmiɛn sufuɛ kpa sɔ’m be fanngan.—An kanngan 2 Tɛsalonikfuɛ Mun 2:16, 17 nun.

6. ?Asɔnun kpɛnngbɛn’m be junman’n i su ndɛ benin yɛ Ezai 32:1, 2 kan-ɔn?

⁶ An kanngan Ezai 32:1, 2 nun. Mɛn nga e o nun yɛ’n w’a yo kekle, ɔ maan e sa sin kwla bubu e ndɛndɛ kpa. Zezi Klist fa be nga Ɲanmiɛn kpali be sieli be ngunmin’n, ɔ nin i “sran dandan” mun mɔ be yɛle asɔnun kpɛnngbɛn mun’n naan be wla e fanngan. Asɔnun kpɛnngbɛn sɔ’m be ‘mianman’ e Ɲanmiɛn atin’n su, sanngɛ ‘be uka e e di junman’ naan e klun’n jɔ.—2 Korɛntfuɛ Mun 1:24.

7, 8. ?Wafa sɛ yɛ asɔnun kpɛnngbɛn’m be kwla wla be niaan’m be fanngan-ɔn?

 ⁷ Akoto Pɔlu wlɛli i niaan’m be fanngan titi. Asɔnun kpɛnngbɛn’m be kwla niɛn i ayeliɛ’n su. Pɔlu seli i niaan Klistfuɛ nga be kle be yalɛ Tɛsaloniki lɔ’n be kɛ: “Klolɛ bɔ e fa klo amun’n ti, nán Nyanmiɛn jasin fɛ’n ngunmin yɛ e fa mannin amun-ɔn, sanngɛ sɛ e fa e bɔbɔ e wun nannannin su’n, ɔ ti kpa, afin e fali amun sieli e anwlɛn su.”—1 Tɛsalonikfuɛ Mun 2:8.

⁸ Ndɛ nga asɔnun kpɛnngbɛn’m be kan’n kwla wla be wiengu’m be fanngan kpa. Sanngɛ nɛ́n i ngba-ɔ. Pɔlu seli Efɛzi lɔ asɔnun kpɛnngbɛn’m be kɛ: “An uka be bɔ be lɛ-man wunmiɛn’n. An bu e Min Jésus bɔbɔ i ndɛ b’ɔ kannin’n i akunndan, afin ɔ seli kɛ: ‘Sɛ a cɛ sran like’n, ɔ ti kpa tra kɛ be cɛ wɔ like’n.’” (Sa Nga Be Yoli’n 20:35) Pɔlu ‘sacili i sa nun ninnge’n kwlaa yɛ ɔ fɛli i bɔbɔ nannannin su’ i niaan’m be ti. Ɔ yoli like kwlaa ng’ɔ kwla yo’n mannin be. (2 Korɛntfuɛ Mun 12:15) I wafa kunngba’n, ɔ fata kɛ asɔnun kpɛnngbɛn’m be wla be niaan’m be fanngan. Nán ndɛ ngunmin yɛ ɔ fata kɛ be kan kle be-ɔ. Sanngɛ, ɔ fata kɛ be yo ninnge trele wie mun man be. Sɛ be yo sɔ’n, aniaan’m bé wún kɛ be ndɛ lo be kpa.—1 Korɛntfuɛ Mun 14:3.

9. ?Wafa sɛ yɛ asɔnun kpɛnngbɛn’m be kwla nian Zezi i ajalɛ’n su-ɔ?

⁹ Wie liɛ’n, asɔnun kpɛnngbɛn’m be kwla man aniaan’m be afɔtuɛ be wla be fanngan. Biblu’n kle be wafa nga be kwla yo i sɔ’n. I sɔ yolɛ nun’n, Zezi kleli be ajalɛ kpa. Kɛ ɔ wuli mɔ Ɲanmiɛn cɛnnin i’n, ɔ mannin asɔnun nga be o Azi mɛn’n nun lɔ’n be afɔtuɛ. Ɔ tuli asɔnun nga be o Efɛzi nin Pɛrgamun nin Tiatiri lɔ’n be fɔ. Sanngɛ, ka naan w’a tu be fɔ’n, ninnge kpakpa nga be yo’n ti’n, ɔ yoli be mo. (Sa Nglo Yilɛ 2:1-5, 12, 13, 18, 19) Zezi seli asɔnun ng’ɔ o Laodise lɔ’n kɛ: “Be kwlaa nga n klo be sa’n, n ijɔ be, yɛ n tu be fɔ. I sɔ’n ti’n, an yaci amun nyrun kouun yolɛ’n, yɛ an kaci amun nzuɛn’n.” (Sa Nglo Yilɛ 3:19) Asɔnun kpɛnngbɛn’m be mian be ɲin be nian wafa nga Klist man afɔtuɛ’n su.

10. ?Ngue yɛ e kwlakwla e kwla yo e wla e wiengu’m be fanngan-ɔn?

¹⁰ Nán asɔnun kpɛnngbɛn’m be ngunmin yɛ ɔ fata kɛ be wla aniaan’m be fanngan-ɔn. Pɔlu seli Klistfuɛ’m be kwlaa kɛ be “kan ndɛ ng’ɔ ti kpa bɔ sran ti-ɔ ɔ yo sran’n, naan ɔ yo be kwlaa nga be ti’n be fɛ.” (Efɛzfuɛ Mun 4:29) Ɔ fata kɛ e tinuntinun e fa e ɲin e sie e wiengu’m be su, naan e si like ng’ɔ mian be sa’n. I liɛ’n, é kwlá úka be. Pɔlu seli Klistfuɛ nga be kan Ebre’n be kɛ: “An kpɛntɛn amun sa bɔ b’a kpɔ’n nin amun ja bɔ b’a nyan amun wun’n, be nun. An kpɛ atin nga an sin nun’n kpa naan sran nga i ja ti-man kpa’n i ja’n w’a fɔnndɔn-man, sanngɛ w’a yo juejue’n ti.” (Ebre Mun 12:12, 13) E kwlakwla, i kpɛnngbɛn o, i bakan o, e kwla kan ndɛ wie e wla e wiengu’m be fanngan.

11. ?I nun mɔ Marti i wla’n boli i wun’n, ngue yɛ ɔ ukɛli i-ɔ?

¹¹ Be flɛ aniaan bla kun kɛ Marti. Blɛ wie nun’n, i wla’n boli i wun. * (An nian nzɔliɛ’n i su ndɛ’n.) Ɔ seli kɛ: “Cɛn kun mɔ ń srɛ́ Ɲanmiɛn kɛ ɔ suan min bo’n, e nin aniaan bla oke kun e yiali. N yoli i  annvɔ, yɛ ɔ kleli min kɛ min ndɛ lo i. Ɔ ti kɛ flɛlɛ nin srolɛ yɛ b’a yia nun sa. Ɔ kokoli sa kun m’ɔ tɔli i su laa’n kleli min. I sɔ sa’n wie yɛ ɔ o min su-ɔ. Ɔ maan, n wunnin i wlɛ kɛ, nán min ngunmin yɛ i sɔ sa’n o min su-ɔ.” Atrɛkpa’n, aniaan bla oke sɔ’n w’a wunmɛn i wlɛ kɛ ndɛ ng’ɔ kannin’n, ɔ fɔnvɔli Marti dan.

12, 13. ?Wafa sɛ yɛ e kwla nanti afɔtuɛ ng’ɔ o Filipfuɛ Mun 2:1-4 nun’n su-ɔ?

¹² Pɔlu seli Klistfuɛ nga be o Filipu lɔ’n be kɛ: “Sran wunmuan bɔ amun nin Krist an ti’n ti’n, ɔ man amun afɔtuɛ. Klolɛ b’ɔ klo amun’n ti’n, ɔ gua amun anwlɛn su nzue, yɛ amun nin Nyanmiɛn Wawɛ’n amun nuan sɛ, yɛ an klo amun wiengu an wun i aunnvuɛ. I sɔ’n ti’n, an yo maan n klun jɔ kpa. Maan amun akunndan’n yo kun, yɛ an klo amun wun, maan amun nuan sɛ. Nán an bu amun bɔbɔ amun wun akunndan yo like fi, nán an kunndɛ amun dunman, nán an tu amun wun, sanngɛ an bu sran wie’m be sran tra amun bɔbɔ. Nán amun nun sran fi bu i bɔbɔ i ninnge’m be ngunmin be akunndan, sanngɛ maan amun wiengu’m be liɛ’n lo amun wie.”—Filipfuɛ Mun 2:1-4.

¹³ E tinuntinun e kwla yo ninnge trele wie mun e fa wla e wiengu’m be fanngan. I wie yɛle kɛ maan e kle be kɛ e klo be. Maan be ndɛ lo e, yɛ e si be aunnvuɛ.

14. ?Ngue yɛ e kwla yo e fa wla e wiengu’m be fanngan-ɔn?

¹⁴ Sɛ e kleli sran kun i like laa naan e wun kɛ ɔ su Zoova titi’n, i sɔ’n yo e fɛ.  Akoto Zan seli kɛ: “Sa fi jɔman n klun kɛ kɛ n ti i kɛ n mma’m be di nanwlɛ [be nanti ndɛ nanwlɛ’n su’n, NW] titi’n sa.” (3 Zan 4) Kɛ atin bofuɛ’m be wun kɛ sran nga be kleli be like laa’n, be nun wie’m be su Zoova kpa titi’n, ɔ yo be fɛ dan. Wie liɛ bɔbɔ’n, be nga be kleli be like’n, be nun wie’m be kaci atin bofuɛ. Ɔ maan, sɛ atin bofuɛ kun i sa sin bubu i’n, ninnge ng’ɔ yoli be fa ukɛli i wiengu mun’n, e kwla kan be ndɛ naan i wla kpɛn be su.

15. ?Ngue yɛ e kwla yo e fa wla be nga be tu be klun be su Zoova’n be fanngan-ɔn?

¹⁵ Akpasua sunianfuɛ kpanngban be waan kɛ be ko nian aniaan’m be osu’n, mɔ aniaan sɔ’m be klɛ be fluwa be yo be mo’n, i sɔ’n wla be nin be yi’m be fanngan kpa. Ndɛ kunngba’n yɛ asɔnun kpɛnngbɛn nin ngaliɛ difuɛ, ɔ nin atin bofuɛ nin betɛli lɔ junman difuɛ mun, mɔ be tu be klun be su Zoova’n be kan-ɔn. Kɛ e yo be mo’n, wie liɛ’n, wafa nga i sɔ’n wla be fanngan’n e wunmɛn i wlɛ.

16. ?Ngue yɛ i yolɛ timan kekle mɔ e kwla yo e wla sran fanngan-ɔn?

¹⁶ ?Sɛ e wiengu’m be fanngan wlalɛ’n ti kekle e sa nun’n, ngue yɛ e kwla yo-ɔ? Sɛ e wun e niaan kun’n, maan e sri puɛɛ. Sɛ ɔ sriman wie’n, nn atrɛkpa’n sa o i su, yɛ ɔ kunndɛ kɛ ɔ́ kókó klé sran. Sɛ e sie e su i nuan bo’n, i sɔ’n kwla wlɛ i fanngan.—Zak 1:19.

17. ?Ngue yɛ ɔ wlali gbanflɛn kun i fanngan-ɔn?

¹⁷ Be flɛ gbanflɛn kun kɛ Anri. I osufuɛ’m be nun sunman be yacili Zoova i sulɛ. I si bɔbɔ m’ɔ ti asɔnun kpɛnngbɛn’n,  ɔ o be nun wie. I sɔ’n ti, i wla’n boli i wun. Akpasua sunianfuɛ kun sieli i nzɔliɛ kɛ Anri i klun timan jɔwa. I sɔ’n ti, ɔ seli i kɛ be ko nɔn kafe kan. Kɛ Anri kɛ́n i klun ndɛ klé akpasua sunianfuɛ’n, ɔ sieli i su tieli ndɛ’n kpa. Anri wunnin i wlɛ kɛ, sɛ i waan ɔ́ úkɛ i osufuɛ mun naan be sa be sin Zoova wun’n, ɔ fata kɛ i bɔbɔ nin Zoova be nanti klanman titi. Asa ekun’n, ɔ kanngannin Jue Mun 36 nin Sofoni 3:17, ɔ nin Mark 10:29, 30 be nun. Biblu’n nun ndɛ mma sɔ’m be fɔnvɔli i kpa.

18. (1) ?Ndɛ benin yɛ Famiɛn Salomɔn kannin-ɔn? (2) ?Ngue yɛ akoto Pɔlu wla e fanngan kɛ e yo-ɔ?

¹⁸ Marti nin Anri be su ndɛ’n kle e kɛ e kwlakwla e kwla wla e niaan’m be fanngan. Famiɛn Salomɔn seli kɛ: “Ndɛ ng’ɔ ju i kanwlɛ cɛ kpɛkuun b’a kan’n, i fɛ b’ɔ yo’n, be kan-man. Sɛ be nian ɔ nyrun klanman’n ɔ klun jɔ. Ndɛ fɛ’n kusu sanndi be wun.” (Nyanndra Mun 15:23, 30) Sɛ e si sran kun mɔ i wla’n w’a bo i wun’n, maan e bu like nga e kwla yo e fa ukɛ i’n i akunndan. I wie yɛle kɛ, e kwla kanngan ndɛ kun m’ɔ o Sasafuɛ Tranwlɛ’n nun annzɛ jw.org su’n, i nun e kle i. Asa ekun’n, Pɔlu kleli kɛ, kɛ e to Ɲanmiɛn manmanlɛ jue mun likawlɛ’n, e wun kpaja e. Ɔ seli kɛ: “An tu amun klun to jue ng’ɔ o Nyanmiɛn Jue fluwa nun, nin Nyanmiɛn manmanlɛ jue mɛnmɛn i, yɛ an lɛ i ase.”—Kolɔsfuɛ Mun 3:16; Sa Nga Be Yoli’n 16:25.

19. (1) ?Ngue ti yɛ ɔ ti cinnjin kɛ e wla e wiengu fanngan kpa tra laa-ɔ? (2) ?Ngue yɛ ɔ fata kɛ e yo-ɔ?

¹⁹ Kɛ aliɛ cɛ́n m’ɔ́ sán’n, nn Zoova i cɛn’n ɔ́ mántan koko kpa. I sɔ’n ti, ɔ ti cinnjin kɛ e wla e wiengu fanngan kpa tra laa’n. (Ebre Mun 10:25) Sɛ e nanti afɔtuɛ kun mɔ Pɔlu mannin’n su’n, é ɲán su ye kpa. Ɔ seli kɛ: “An cici amun wiengu wla maan ɔ yo sran, afin kɛ an yo i sɔ-ɔ.”—1 Tɛsalonikfuɛ Mun 5:11.