1, 2. (1) ?Ngue ti yɛ kɛ aniaan’m be mian be ɲin be bo jasin fɛ’n titi’n, i sɔ’n wla e fanngan-ɔn? (An nian foto ng’ɔ o kan like suanlɛ’n bo i bo lɛ’n.) (2) ?Ndɛ benin yɛ Zezi kannin-ɔn? (An nian nzɔliɛ’n i su ndɛ’n.)

BE FLƐ aniaan kun kɛ Sɛrzio. I yi’n suan Olinda. Be nɲɔn’n be le afuɛ 80 tra su, yɛ be ti atin bofuɛ Etazinin lɔ. Be ja nannglunman’m be yo be ya ti’n, be kwlaman nanti kpa. Sanngɛ, cɛn kwlaa nglɛmun nun dɔ 7 su’n, be nanti be ko tran loto fawlɛ kun i wun koko lɛ. Sran kpanngban kpa be sin lika sɔ nun lɛ. Ɔ maan, be fa e fluwa mun man be. Be sɔli i sɔ yolɛ w’a di afuɛ kpanngban. Be nga be sin lɛ’n, be nun sunman be nianman be lɔ. Sanngɛ, Sɛrzio nin i yi Olinda be sa sin bubuman be. Kɛ be wun kɛ sran kun su nian be’n, kpɛkun be sri puɛɛ. Kɛ amindi ko ju’n, be nanti blɛblɛblɛ be sa be sin awlo. Kpɛkun kɛ aliɛ ko cɛn’n, nglɛmun nun dɔ 7 su’n, be sa be sin lika kunngba’n nun lɔ. Lemɔcuɛ kun nun’n, be fa cɛn ba nsiɛn be bo jasin fɛ’n nglɛmun.

² Aniaan kpanngban be yo kɛ Sɛrzio nin i yi Olinda sa. Yɛle  kɛ be jasin fɛ bowlɛ’n nun lɔ’n, kannzɛ bɔbɔ sran’m be sɔman be nun klanman’n, sanngɛ be bo jasin fɛ’n titi. Atrɛkpa’n, amun jasin fɛ bowlɛ nun lɔ’n, sran’m be sɔman amun nun klanman. Sanngɛ, amun miɛn amun ɲin be bo jasin fɛ’n titi. I sɔ’n ti’n, é yó amun mo. * (An nian nzɔliɛ’n i su ndɛ’n.) I sɔ mɔ amun yo’n, ɔ wla aniaan’m be fanngan kpa. Be nga be su Zoova w’a cɛ bɔbɔ’n, ɔ wla be fanngan wie. Akpasua sunianfuɛ kun seli kɛ: ‘Kɛ min nin aniaan sɔ mun mɔ be nin Zoova be nanti klanman’n e bo jasin fɛ’n, i sɔ’n wla min fanngan dan. Ɔ maan, n kunndɛ kɛ ń bó jasin fɛ’n juejue su tititi.’

3. (1) ?Kosan benin mun yɛ é wá tɛ́ be su like suanlɛ nga nun-ɔn? (2) ?Ngue ti-ɔ?

³ ?Ngue ti yɛ ɔ ju wie’n, e sa sin kwla bubu e-ɔ? ?Awie m’ɔ yoli kpa’n i su ndɛ nga Zezi kannin’n, i bo’n yɛle benin? ?Ngue yɛ é yó naan y’a yo kɛ awie m’ɔ yo kpa’n sa-ɔ? Sɛ e wun kosan sɔ’m be su tɛlɛ’n i sɔ’n wlá e fanngan dan. Ɔ maan, é tú e klun titi é bó jasin fɛ mɔ Zezi seli e kɛ e bo’n.

4. (1) ?Kɛ Zuifu sunman b’a sieman be su Pɔlu i nuan bo’n, wafa sɛ yɛ i sɔ’n yoli i-ɔ? (2) ?Ngue ti yɛ Pɔlu i awlɛn’n kpɛli i klun-ɔn?

⁴ Atrɛkpa’n, amun jasin fɛ bowlɛ nun lɔ’n, sran’m be sɔman amun nun klanman. Ɔ maan, amun sa sin kwla bubu amun. I sɔ sa’n juli Akoto Pɔlu su. Ɔ boli jasin fɛ’n afuɛ kɔe 30. Yɛ ɔ ukali sran kpanngban naan be kaci Klistfuɛ. (Sa Nga Be Yoli’n 14:21; 2 Korɛntfuɛ Mun 3:2, 3) Sanngɛ, Zuifu kpanngban b’a sieman be su Pɔlu i nuan bo. Ɔ maan, b’a kwlá kaciman Klistfuɛ. Be nun wie mun bɔbɔ’n, be kleli i yalɛ. (Sa Nga Be Yoli’n 14:19; 17:1, 4, 5, 13) ?Wafa sɛ yɛ i sɔ’n yoli Pɔlu-ɔ? Ɔ seli kɛ: ‘Awlaboɛ’n wo n su dan yɛ min anwlɛn’n kpɛ n klun.’ (Rɔmfuɛ Mun 9:1-3) ?Ngue ti yɛ Pɔlu i awlɛn’n kpɛli i klun-ɔn? Ɔ klo jasin fɛ’n i bolɛ yɛ ɔ klo sran mun. Zuifu’m be ndɛ lo i kpa. Ɔ maan, kɛ ɔ wunnin kɛ b’a buman aunnvuɛ mɔ Ɲanmiɛn sili be’n i like fi’n, ɔ yoli i ya dan.

5. (1) ?Ngue ti yɛ e bo jasin fɛ’n titi-ɔ? (2) ?Ngue ti yɛ sɛ cɛn kunngun e sa sin bubu e’n, ɔ ti su-ɔ?

⁵ Kɛ Pɔlu sa’n, e klo sran mun yɛ e kunndɛ kɛ é úka be. I sɔ’n ti yɛ e bo jasin fɛ’n e kle be-ɔ. (Matie 22:39; 1 Korɛntfuɛ Mun 11:1) E si kɛ like kpafuɛ nga sran kun kwla yo’n, yɛle Zoova i sulɛ’n. Ɔ maan, e kunndɛ kɛ é úka sran mun naan be wun i wlɛ kɛ, sɛ be su Zoova’n be liɛ’n yó ye. I sɔ’n ti’n, e wla be fanngan titi kɛ be suan Biblu’n nun like naan be si Zoova, ɔ nin like ng’ɔ kunndɛ kɛ ɔ́ yó mán klɔ sran mun’n. Sɛ é kwlá sé’n, e su kpata be kɛ be sɔ like klanman kpa kun mɔ e su fa cɛ be’n nun. Ɔ maan, kɛ be sɔman like sɔ nun klanman’n, e ‘awlɛn kwla kpɛ e klun’ kɛ Pɔlu liɛ’n sa. Klolɛ mɔ e klo be’n i ti yɛ ɔ yo e sɔ-ɔ. Nán kɛ e lafiman Ɲanmiɛn su ti-ɔ. Ɔ ju wie’n, e sa bubu e. Sanngɛ, e mian e ɲin e bo jasin fɛ’n titi. Be flɛ aniaan kun kɛ Elena. Ɔ ti atin bofuɛ w’a di afuɛ 25 tra su. Ɔ seli kɛ: “Jasin fɛ bolɛ junman’n timan pɔpɔ. Sanngɛ, junman nga i dilɛ yo n fɛ dan’n yɛ ɔ o lɛ-ɔ.”

6. ?Kosan benin yɛ é wá tɛ́ su-ɔ?

⁶ ?Sɛ sran’m be sɔ e nun klanman o,  annzɛ be sɔman e nun klanman o, ngue ti yɛ e kwla lafi su kɛ e bo jasin fɛ’n i kpa-ɔ? Kɛ ɔ ko yo naan y’a tɛ kosan sɔ’n su’n, maan e fa e ɲin e sie i ɲanndra nɲɔn mɔ Zezi buli’n be su. Ɲanndra sɔ’m be nun’n, Zezi kannin like mɔ be lua m’ɔ “yo ye’n,” i ndɛ. (Matie 13:23) Ɲanndra klikli nun’n, ɔ kannin viɲi kun ndɛ.

7. (1) ?Wan yɛ ɔ ti viɲi tafuɛ’n niɔn? (2) ?Wan yɛ ɔ ti viɲi bo’n niɔn? (3) ?Yɛ wan mun yɛ be ti viɲi’n i sama mun-ɔn? (4) ?Kosan benin yɛ ɔ fata kɛ e wun i su tɛlɛ’n niɔn?

⁷ An kanngan Zan 15:1-5, 8 nun. Kɛ Zezi yíyí ɲanndra’n nun’n, ɔ seli kɛ Zoova yɛ ɔ ti viɲi tafuɛ’n niɔn. Kpɛkun, i bɔbɔ Zezi yɛ ɔ ti viɲi bo’n niɔn. Yɛ i sɔnnzɔnfuɛ’m be ti viɲi’n i sama mun. * (An nian nzɔliɛ’n i su ndɛ’n.) I sin’n, ɔ seli i sɔnnzɔnfuɛ’m be kɛ: “Sɛ an yo kɛ waka sama b’ɔ su kpanngban sa’n, b’ɔ maan be wun kɛ an ti n sɔnnzɔnfuɛ’n, i sɔ’n nun yɛ n Si’n nyán kɔmin-ɔn.” Zezi waan maan i sɔnnzɔnfuɛ’m be yo kɛ waka sama m’ɔ su kpanngban’n sa. ?Ndɛ sɔ’n i bo’n yɛle benin? Zezi w’a yiyiman nun. Sanngɛ, ndɛ ng’ɔ kannin’n, ɔ uka e naan y’a wun kosan sɔ’n, i su tɛlɛ’n.

8. (1) ?Ngue ti yɛ e kwlá seman kɛ e niaan nga be kle sran’m be like mɔ be kaci Zezi i sɔnnzɔnfuɛ’n, be ngunmin yɛ be ti kɛ waka sama m’ɔ su’n sa-ɔ? (2) ?Ngue yɛ Zoova se e kɛ e yo-ɔ?

⁸ Zezi seli kɛ: ‘N sama kwlaa ng’ɔ suman’n, Ɲanmiɛn kpɛ.’ Ndɛ sɔ’n kle kɛ Zoova kunndɛ kɛ i sufuɛ’m be kwlaa be yo kɛ waka sama m’ɔ su’n sa. (Matie 13:23; 21:43) Nán aniaan nga be kle sran’m be like mɔ be kaci Zezi i sɔnnzɔnfuɛ’n, be ngunmin yɛ be ti kɛ waka sama m’ɔ su’n sa-ɔ. (Matie 28:19) Afin, aniaan wie’m be su Zoova nanwlɛ su. Sanngɛ, be nga be kle be Biblu’n nun like’n, be nun wie fi nin a kaciman Zezi i sɔnnzɔnfuɛ. E kwlá seman kɛ e niaan sɔ’m be ti kɛ waka sama m’ɔ suman’n sa. Afin be kwlá mianman sran mun kɛ be kaci Zezi i sɔnnzɔnfuɛ. Zoova ti sran klofuɛ. Ɔ maan, like nga e kwlá yoman’n, ɔ su seman e kɛ e yo i kekle nun. Like nga e kwla yo’n yɛ ɔ se e kɛ e yo-ɔ.​—Mmla’n 30:11-14.

9. (1) ?Kɛ Zezi se kɛ maan e yo kɛ waka sama m’ɔ su’n sa’n, ngue su yɛ ɔ fa e ɲin sie-ɔ? (2) ?Ɲanndra benin yɛ é wá fá e ɲin síe su-ɔ?

⁹ Kɛ Zezi se kɛ maan e yo kɛ waka sama m’ɔ su’n sa’n, ɔ fa e ɲin sie i like kun mɔ e kwlakwla e kwla yo’n su. Like sɔ’n yɛle Ɲanmiɛn Sielɛ’n i jasin fɛ mɔ Zoova seli i sufuɛ’m be kwlaa kɛ be bo’n. * (An nian nzɔliɛ’n i su ndɛ’n.) (Matie 24:14) Awie guafuɛ’n i wun ɲanndra nga Zezi buli’n, ɔ kle sɔ weiin. Maan e fa e ɲin e sie i ɲanndra sɔ’n su.

10. (1) ?Ngue yɛ awie’n ti i nzɔliɛ-ɔ? (2) ?Ngue yɛ asiɛ’n ti i nzɔliɛ-ɔ? (3) ?Kɛ awie’n fifi m’ɔ ɲin’n, kɛ ɔ́ wlɔ́’n, ngue yɛ e wun i-ɔ?

¹⁰ An kanngan Lik 8:5-8, 11-15 nun. Kɛ Zezi yíyí awie guafuɛ’n i wun ɲanndra ng’ɔ buli’n nun’n, ɔ seli kɛ awie’n yɛle “Ɲanmiɛn Ndɛ’n,” annzɛ Ɲanmiɛn Sielɛ jasin fɛ’n. Asiɛ’n yɛle sran’m be awlɛn’n. Awie ng’ɔ guali asiɛ kpafuɛ’n su’n, ɔ fifili yɛ ɔ ɲinnin. Kpɛkun “ɔ wlɔli kpanngban, ɔ ju ng’ɔ guali’n i sɔ kpɛ 100.” Kɛ awie’n fifi m’ɔ ɲin’n, kɛ ɔ́ wlɔ́’n, ɔ wlɔman awie ja. Sanngɛ, awie mma yɛ e wun i-ɔ. Ɲanndra nga Zezi buli’n nun’n, kɛ awie mma’n fili m’ɔ ɲinnin’n, ɔ wlɔli kpanngban, ɔ ju nga  be guali’n i sɔ kpɛ 100. ?Ngue like yɛ i sɔ’n kle e jasin fɛ bolɛ’n nun-ɔn?

11. (1) ?Ngue yɛ awie guafuɛ’n i wun ɲanndra’n kle e jasin fɛ’n i bolɛ’n nun-ɔn? (2) ?Sɛ é kwlá sé’n, mma nga e su’n yɛle benin?

¹¹ Kpɛ klikli nga Zoova i Lalofuɛ kun kannin Ɲanmiɛn Sielɛ’n i ndɛ kleli e’n, ɔ ti kɛ ɔ luali like asiɛ kpa kun su sa. Zoova i Lalofuɛ sɔ’n kwla yo e si annzɛ e nin annzɛ sran uflɛ. Kɛ e sɔli ndɛ ng’ɔ kan kleli e’n nun klanman’n, ɔ yoli i fɛ kpa. Sɛ é kwlá sé’n, like ng’ɔ luali’n, ɔ fifili, ɔ ɲinnin, yɛ w’a su mma. E wunnin kɛ, kɛ awie’n fifi m’ɔ ɲin’n, kɛ ɔ́ wlɔ́’n, ɔ wlɔman awie ja. Sanngɛ, awie mma yɛ e wun i-ɔ. I wafa kunngba’n, sɛ é kwlá sé’n, mma nga e su’n nɛ́n i yɛle be nga e kle be like mɔ be kaci Zezi i sɔnnzɔnfuɛ’n. Sanngɛ, yɛle Ɲanmiɛn Sielɛ’n i jasin fɛ mɔ e bo’n. * (An nian nzɔliɛ’n i su ndɛ’n.) Blɛ kwlaa nga e bo jasin sɔ’n, Ɲanmiɛn Sielɛ’n i ndɛ’n tru. (Lik 6:45; 8:1) Ɔ maan, kɛ e bo Ɲanmiɛn Sielɛ’n i jasin fɛ’n titi’n yɛ e kle kɛ e “ti awie b’ɔ yoli kpa nin-ɔn.”

12. (1) ?Ngue like yɛ viɲi nin awie guafuɛ’n be wun ɲanndra nga Zezi buli’n kle e-ɔ? (2) ?Wafa sɛ yɛ i sɔ’n yo wɔ-ɔ?

¹² Nán kɛ sran’m be sɔ jasin fɛ’n nga e bo nun klanman’n yɛ ɔ kle kɛ e ti kɛ waka m’ɔ ‘su mma kpanngban’n,’ annzɛ ‘awie b’ɔ yoli kpa’n’ sa-ɔ. Sanngɛ, kɛ e bo jasin fɛ’n titi’n, yɛ e kle sɔ-ɔ. Viɲi nin awie guafuɛ’n be wun ɲanndra nga Zezi buli’n, ɔ kle sɔ weiin. Ndɛ kun mɔ Pɔlu kannin’n kle sɔ wie. Ɔ seli kɛ: ‘Kɛ sran kun fa di i junman’n juli’n, Nyanmiɛn mɛ́n i i nuan like.’ (1 Korɛntfuɛ Mun 3:8) E ɲin mɔ e mian e di Zoova i junman’n i su yɛ Zoova fɛ i ɲin sie-ɔ. Nán wafa nga i bo gua’n i su yɛ ɔ nian naan w’a yra e su-ɔ. Be flɛ aniaan bla kun kɛ Matida. Ɔ ti atin bofuɛ w’a di afuɛ 20. Ɔ seli kɛ: “Kɛ n wun kɛ e ɲin mɔ e mian ti’n Zoova yra e su’n, i sɔ’n yo n fɛ kpa.”

13, 14. ?Kɛ nga Rɔmfuɛ Mun 11:13, 14 fa kan’n sa’n, ngue ti yɛ Pɔlu w’a yaciman jasin fɛ’n i bolɛ-ɔ?

¹³ ?Ngue yɛ ɔ kwla uka e naan y’a yo kɛ ‘waka sama m’ɔ su kpanngban’n’ sa-ɔ? E wunnin kɛ, kɛ Pɔlu boli jasin fɛ’n kleli Zuifu mun mɔ b’a sɔman nun klanman’n, Pɔlu sa sin bubuli i. Sanngɛ w’a yaciman jasin fɛ’n i bolɛ. Ɔ buli Zuifu’m be wun  akunndan kpa. Ɔ seli kɛ: “Min nuan bɔ n yra’n nin sa nga n fa srɛ Nyanmiɛn kɛ ɔ yo man Izraɛlfuɛ mun’n, yɛlɛ kɛ be fite nun. N si be kpa kɛ be klo Nyanmiɛn dan, sanngɛ klolɛ sɔ’n bɔ be fa klo i’n, be si-man su ngwlɛlɛ.” (Rɔmfuɛ Mun 10:1, 2) ?Ngue ti yɛ Pɔlu w’a yaciman jasin fɛ’n i bolɛ-ɔ?

¹⁴ Pɔlu seli kɛ ɔ ‘yrɛ i nuan’ man Zuifu mun. I sɔ’n kle kɛ ɔ buli be wun akunndan kpa. Ɔ kunndɛ kɛ be fite nun. I sɔ’n ti’n, ɔ boli jasin fɛ’n kleli be titi. (Rɔmfuɛ Mun 11:13, 14) Asa ekun’n, ɔ ‘srɛli Ɲanmiɛn’ naan Zuifu’m be tinuntinun be sɔ Ɲanmiɛn ndɛ’n nun klanman. Ɔ seli ekun kɛ: ‘Be klo Nyanmiɛn dan.’ Pɔlu fɛli i ɲin sieli i Zuifu’m be nzuɛn kpa’n su. Yɛ ɔ wunnin kɛ be kwla su Zoova. Ɔ si kɛ Zuifu sɔ mun mɔ be klo Ɲanmiɛn’n, be kwla kaci Zezi i sɔnnzɔnfuɛ wie kɛ i bɔbɔ sa.

15. ?Wafa sɛ yɛ e kwla nian Pɔlu i ayeliɛ’n su-ɔ? An fa sa wie mun yiyi nun.

¹⁵ ?Wafa sɛ yɛ e kwla nian Pɔlu i ayeliɛ’n su-ɔ? Maan e kunndɛ be nga be klo kɛ bé bá Zezi sin’n. Kpɛkun, maan e srɛ Zoova kɛ ɔ uka be naan be sie be su be tie jasin fɛ mɔ e bo’n. (Zan 6:44; Sa Nga Be Yoli’n 16:14) I sɔ yɛ aniaan bla kun mɔ be flɛ i kɛ Silvana’n yo-ɔ. Ɔ ti atin bofuɛ w’a di afuɛ kɔe 30. Ɔ seli kɛ: “Kwlaa naan m’an wɔ jasin fɛ’n i bolɛ awloawlo’m be nun’n, n dun mmua srɛ Zoova. N se i kɛ ɔ uka min naan n bu sran’m be wun akunndan kpa.” Maan e srɛ Zoova kɛ ɔ fɛ i anzi mun uka e naan e to be nga be kunndɛ kɛ bé tíe e  ndɛ’n. (Matie 10:11-13; Sa Nglo Yilɛ 14:6) Be flɛ aniaan bian kun kɛ Robɛr. Ɔ ti atin bofuɛ w’a di afuɛ 30 tra su. Ɔ seli kɛ: “Awlo nga e kɔ be nun’n, anzi’m be si sa ng’ɔ o lɔfuɛ’m be su’n. Ɔ maan, kɛ e nin be yɛ e di junman’n, i sɔ’n yo min fɛ dan.” Like kun ekun mɔ e kwla yo’n yɛle kɛ, maan e fa e ɲin e sie i sran’m be nzuɛn kpa’n su. Yɛ maan e lafi su kɛ be kusu be kwla su Zoova wie. Be flɛ asɔnun kpɛnngbɛn kun kɛ Kali. Be yoli i batɛmun w’a di afuɛ 50 tra su. Ɔ seli kɛ: “Kɛ n to sran kun’n, n fa min ɲin sie i ninnge wie’m be su. Sɛ sran’n sri annzɛ ɔ nian min’n, annzɛ ɔ usa min kosan’n, n wun i wlɛ kɛ Ɲanmiɛn ndɛ’n lo i.” Sɛ e yo i kwlaa sɔ’n, é yó kɛ waka sama m’ɔ ‘su kpanngban’n’ sa.

16, 17. (1) ?Afɔtuɛ benin yɛ ɔ o Akunndanfuɛ’n 11:6 nun-ɔn? (2) ?Kɛ e bo jasin fɛ’n titi’n, wafa sɛ yɛ i bo gua-ɔ?

¹⁶ Kɛ e bo jasin fɛ’n, kannzɛ bɔbɔ ɔ yo e kɛ sran’m be sieman be su be tieman’n, sanngɛ maan ɔ tran e klun titi kɛ be fa be ɲin be sie i e nzuɛn’n su. (An kanngan Akunndanfuɛ’n 11:6 nun.) Be sie i nzɔliɛ kɛ e wlawla e wun kpa, e ɲin yi sran, yɛ e wun yo fɛ. Ɔ maan, kɛ ɔ́ kɔ́ i ɲrun’n, be bu e wun akunndan kpa. I sɔ yɛ Sɛrzio nin i yi Olinda be sieli i nzɔliɛ-ɔ.

¹⁷ Sɛrzio seli kɛ: “Blɛ wie nun mɔ e wun sanndiman e’n, y’a kwlá ɔman kan e bo jasin fɛ’n lɔ’n. Kɛ e sali e sin lɔ’n, sran’m be usali e kɛ: ‘?Nin yɛ amun ɔli-ɔ? E wla loli amun kpa.’” Olinda seli kɛ: “Loto nun cisanfuɛ’m be yo e like siɛn’n. Wie’m be kpan se kɛ: ‘Amun mo nin junman!’ Kpɛkun be se e kɛ e man be fluwa.” Cɛn kun’n, bian kun ɔli kan Sɛrzio nin Olinda be bo jasin fɛ’n lɔ’n, ɔ ko mannin be flɛli. Kpɛkun, ɔ yoli be mo. I sɔ’n boli be nuan dan.

18. ?Ngue ti yɛ w’a fua kpa kɛ á yó kɛ ‘waka sama m’ɔ su kpanngban’n’ sa-ɔ?

¹⁸ Zezi seli kɛ bé bó Ɲanmiɛn Sielɛ jasin fɛ’n “mɛn wunmuan’n nun.” Sɛ e sa sin w’a bubuman e’n, é kwlá dí junman sɔ’n wie. (Matie 24:14) Ɔ maan e klun jɔ́. Afin e yo like ng’ɔ jɔ Zoova klun’n. Zoova klo be kwlaa nga be ti kɛ ‘waka sama m’ɔ su kpanngban’n’ sa’n.