1. ?Ngue ti yɛ e ngba e mian fɔnvɔlɛ wun-ɔn?

Ɔ LEMAN sran kun sa mɔ sɛ be fɔnvɔ i’n, ɔ su yomɛn i fɛ-ɔ. Afin atrɛkpa’n, sa wie’m be ti’n, e koko, yɛ e klun titi e kpɛkun e sa sin bubu e. Wie liɛ kusu tukpacɛ’n, annzɛ oke yolɛ’n, annzɛ e awlɛn su sran wie m’ɔ wuli’n ti’n e wla bo e wun. Be yo e nun wie’m be tɛtɛ. Andɛ’n, sran’m be yo sa kekleekle mun dan tra laa’n. E si kɛ mɛn’n su kɔ i bue nuan naan ɔ ka kan’n, Ɲanmiɛn mán e mɛn uflɛ kun. (2 Timote 3:1) E nun wie’m b’a minndɛ lele kɛ Zoova yo ninnge ng’ɔ seli kɛ ɔ́ yó man e’n, sanngɛ ngbɛn-ɔn. Asa kusu’n, sa kekleekle mun yɛ be tɔ be su sa trilili-ɔ. ?Ɔ maan, ngue yɛ ɔ kwla fɔnvɔ e-ɔ?

2, 3. (1) ?Abakiki i su ndɛ benin yɛ e si i-ɔ? (2) ?Ngue ti yɛ é wá sú an Abakik fluwa’n i nun like-ɔ?

² Maan e fa e ɲin e sie i Abakik fluwa’n i nun ndɛ’n su  kpa. I liɛ’n, é wún like ng’ɔ kwla fɔnvɔ e’n. Biblu’n kanman Abakiki i su ndɛ kpanngban. Sanngɛ fluwa ng’ɔ klɛli’n i nun ndɛ’n wla fanngan kpa. Atrɛkpa’n, Abakiki i dunman’n i bo yɛle “nun tɔlɛ.” I sɔ’n fa e ɲin sie i wafa nga Zoova fɔnvɔ i sufuɛ mun’n, i su. Sɛ é kwlá sé’n, Zoova trɛ i sa nun kpɛkun ɔ tɔ be nun. Dunman sɔ’n i bo’n kle ekun kɛ be ndɛ lo Ɲanmiɛn kpa. Abakiki nin Ɲanmiɛn be kokoli yalɛ. Ɔ usɛli i kosan wie mun. Zoova kusu tɛli i su. Yɛ ɔ yoli maan Abakiki klɛli ndɛ sɔ’n. Afin ɔ si kɛ cɛn wie lele’n, é ɲán su ye.—Abakik 2:2.

³ Abakiki i su ndɛ nga Biblu’n kan’n, i ngba yɛle yalɛ kpe kan ng’ɔ nin Zoova be kokoli’n. Kɛ ɔ́ yó sɔ’n nn Abakiki i sa sin w’a bubu i kpa. Biblu’n se kɛ: “Ndɛ nga be klɛli be laa’n, be klɛli i kwlaa sɔ’n kɛ bé fá klé e ngwlɛlɛ naan Nyanmiɛn fɛ i ndɛ sɔ’n wla e fanngan, naan e tra ye anwlɛn e fa e wla’n guɛ i su.” (Rɔmfuɛ Mun 15:4.) Abakiki fluwa’n o ndɛ sɔ’m be nun wie. E tinuntinun e kwla ɲan fluwa sɔ’n i su ye. Abakik fluwa’n kle e wafa nga e kwla lafi Zoova su kpa’n. Ɔ kle e ekun kɛ kannzɛ sa’m be o e su sɛ’n, e kwla di aklunjuɛ.

4. ?Ngue ti yɛ Abakiki i sa sin bubuli i-ɔ?

⁴ An kanngan Abakik 1:2, 3 nun. Abakiki blɛ su’n, lika’n timan kpa mlɔnmlɔn. Afin i blɛ sufuɛ’m be klun yo wi. Yɛ be yo abɔlɛ sa mun. I sɔ’n ti’n, i klun jɔman. Ɔ wunnin kɛ lika kwlakwla’n, Izraɛlifuɛ’m be yo be wiengu’m be tɛtɛ yɛ be bu be wiengu lufle. Ɔ maan Abakiki usɛli i wun kɛ: ‘?Cɛn onin ko naan sa tɛtɛ kwlaa sɔ’m b’a wie? ?Ngue ti yɛ Zoova sisi i bo naan w’a di klunwifuɛ sɔ’m be jɔlɛ-ɔ?’ Abakiki si kɛ ɔ kwlá yoman like fi. Ɔ maan ɔ srɛli Zoova kɛ ɔ de be nga be wun be ɲrun’n. Kɔlɛ’n, Abakiki buli i kɛ Zoova i wla w’a fi i nvle’n su naan ɔ su deman be. Ɔ ju wie’n, e wun kwla yo e kɛ Abakiki liɛ’n sa.

5. ?Ngue yɛ Abakik fluwa’n kle e-ɔ? (An nian foto ng’ɔ o kan like suanlɛ’n bo i bo lɛ’n.)

⁵ ?Abakiki lafiman Zoova su kun ti yɛ ɔ usali kosan sɔ mun-ɔn? Nɛ́n i sɔ-ɔ. Abakiki su se Zoova kɛ ɔ ukɛ i naan i wla gua ase. I sɔ’n kle kɛ w’a yaciman Zoova su lafilɛ. Kokolɛ yɛ Abakiki su koko-ɔ. Ɔ yo i kɛ Zoova cuɛncuɛn i ja ase sa. I sɔ’n sɛnngɛn i akunndan’n. Yɛ ɔ wunman sa nga ti yɛ Zoova yaci i lɛ m’ɔ wun i ɲrun sɔ’n, i wlɛ. Zoova maan Abakiki klɛli sa nga ti yɛ ɔ koko’n. I sɔ’n man e afɔtuɛ cinnjin kpa kun. Yɛle kɛ, sɛ sa wie o e su naan e koko’n, nán e sisi e bo lele naan y’a kan y’a kle Zoova. Ɔ wla e fanngan kɛ e srɛ i naan e kan wafa nga e wun yo e’n, i ndɛ trele e kle i. (Jue Mun 50:15; 62:9) Nyanndra Mun ndɛ tre 3  i mma 5 se kɛ: “Nán lafi ɔ bɔbɔ wɔ akunndan liɛ’n su. Anannganman i su yɛ lafi-ɔ.” Afɔtuɛ sɔ’n su yɛ Abakiki nantili-ɔ.

6. ?Ngue ti yɛ Ɲanmiɛn srɛlɛ’n ti cinnjin-ɔn?

⁶ Zoova ti Abakiki i Janvuɛ nin i Si. I ti’n, Abakiki fɛli i wun mɛntɛnnin i kpa, yɛ ɔ lafili i su. Abakiki w’a kokoman sa trilili. Yɛ w’a kunndɛman kɛ i bɔbɔ kplí i ti. Sanngɛ ɔ kokoli sa ng’ɔ o i su’n kleli Zoova. Abakiki kle e ajalɛ kpa. Maan e lafi Zoova su yɛ e koko sa kwlaa ng’ɔ o e su’n, e kle i. Zoova bɔbɔ wla e fanngan kɛ e yo sɔ. (Jue Mun 65:3) Sɛ e yo sɔ’n, ɔ́ tɛ́ e su kpɛkun ɔ́ klé e atin kpa. Ɔ maan i sɔ’n fɔ́nvɔ e dan. (Jue Mun 73:23, 24) Kannzɛ sa ng’ɔ o e su’n ti sɛ ti sɛ’n, Zoova úka e naan e wun i wlɛ kɛ e ndɛ lo i. Nanwlɛ, ninnge cinnjin nga e kwla yo be e kle kɛ e lafi Zoova su’n, be nun kun yɛle i srɛlɛ’n.

7. ?Kɛ Abakiki kokoli sa ng’ɔ o i su’n kleli Zoova’n, ngue yɛ Zoova yoli-ɔ?

⁷ An kanngan Abakik 1:5-7 nun. Kɛ Abakiki kokoli sa ng’ɔ o i su’n kleli Zoova’n, ɔ siman like nga Zoova yó’n. Kɛ siɛ kpa kun sa’n, Zoova wunnin wafa nga Abakiki i wun yo i’n, i wlɛ. Ɔ wunnin i wlɛ ekun kɛ Abakiki su fɛ naan ɔ kunndɛ kɛ be ukɛ i. Zoova w’a ijɔmɛn i. Sanngɛ ɔ kannin sa ng’ɔ su wa fa yo Zuifu nga be yo sa tɛtɛ mun’n, i ndɛ kleli i. Atrɛkpa’n, sran klikli nga Zoova seli i kɛ ɔ cɛ kan’n, ɔ́ tú klunwifuɛ’m be fɔ’n, yɛle Abakiki.

8. ?Ngue ti yɛ kɛ Zoova kleli fɔ ng’ɔ́ fá tú Zidafuɛ mun’n, ɔ yoli Abakiki i kɛnsrɛn-ɔn?

⁸ Zoova kannin sa ng’ɔ su wa yo’n, i ndɛ kleli Abakiki. Yɛle kɛ, ɔ́ súnman Babilɔninfuɛ’m be kɛ be ko tu Zida lɔ sran tɛtɛ’m be fɔ. Kɛ Zoova kán ndɛ sɔ’n klé Abakiki’n, ɔ seli kɛ: “Amun blɛ su.” I sɔ’n kle kɛ Abakiki i ɲin su annzɛ i blɛ sufuɛ wie’m be ɲin su yɛ sa sɔ’n jú-ɔ. Abakiki w’a bumɛn i kɛ i sɔ ajalɛ’n yɛ Zoova fá-ɔ. Afin Babilɔninfuɛ’m be klunwi liɛ’n leman wunsu. Yɛ be ti amuin sɔfuɛ. Sa kekleekle nga be yo’n, ɔ tra Izraɛlifuɛ mɔ be si Zoova i mmla’m be liɛ’n lele. Ɔ maan be kwla kle Zidafuɛ’m be ɲrɛnnɛn dan. * (An nian nzɔliɛ’n i su ndɛ’n.) ?Sɛ ɔ ti sɔ’n, ngue ti yɛ Zoova fali be naan be ko tu i bɔbɔ i nvle nunfuɛ’m be fɔ-ɔ? ?Sɛ ɔ ti kɛ e yɛ e ti Abakiki’n, nn é wún yó e sɛ?

9. ?Kosan benin mun yɛ Abakiki usali be ekun-ɔn?

⁹ An kanngan Abakik 1:12-14, 17 nun. Abakiki si jrɛiin kɛ Zoova yó maan Babilɔninfuɛ’m bé kó tú i nvle nunfuɛ’m be fɔ. Sanngɛ i akunndan’n te sanngan. Ɔ nin i sɔ ngba’n, kɛ mɔ Abakiki ti wun ase kanfuɛ’n ti’n, ɔ lafili Zoova su titi. I kpa bɔbɔ’n, ɔ seli kɛ Zoova ti kɛ “yɛbuɛ” sa naan i yɛ ɔ talo i-ɔ. (Mmla’n 32:4; Ezai 26:4) Abakiki lafili su kpa kɛ Zoova klun ti ufue naan ɔ klo sran. I sɔ’n ti’n srɛ w’a kunmɛn i. Ɔ usali Zoova i kosan wie mun. I wie yɛle kɛ: ?Ngue ti yɛ Zoova yaci i nvle nunfuɛ’m be lɛ mɔ be wun  be ɲrun dan sɔ-ɔ? ?Ngue ti yɛ Zoova yoman like kun manman be-ɔ? ?Ngue ti yɛ Zoova m’ɔ kwla sa’n kwlaa yo’n, ɔ “tɛman” klunwifuɛ’m be su-ɔ? Afin ɔ si kɛ Zoova i “nzuɛn nin klɔ sran liɛ’n ti-man kun,” kpɛkun ‘ɔ ti sanwun, yɛ ɔ kwlá nianman sa tɛ’n.’

10. ?Ngue ti yɛ ɔ ju wie’n, e wun kwla yo e kɛ Abakiki liɛ’n sa-ɔ?

¹⁰ Kɛ Abakiki sa’n, e fa ndɛ nga Zoova kan’n su. E fa e wla e guɛ i su. E kanngan Biblu’n nun yɛ e suan nun like. Kpɛkun e lafi su kɛ ɔ́ yó like kwlaa ng’ɔ seli kɛ ɔ́ yó mán e’n. Zoova i anuannzɛ’n yiyi ndɛ sɔ’m be nun kle e. Sanngɛ ɔ ju wie’n, e wun kwla yo e kɛ Abakiki liɛ’n sa. Ɔ maan e kwla usa e wun kɛ: ‘?Cɛn benin yɛ e su afɛ’m bé wíe-ɔ?’ Maan e fa e ɲin e sie i like nga Abakiki yoli i kasiɛn su’n, i su.

11. ?Ngue yɛ Abakiki fuali kpa kɛ ɔ́ yó-ɔ?

¹¹ An kanngan Abakik 2:1 nun. Yalɛ nga Abakiki nin Zoova be kokoli ti’n, i wla guali ase. I sɔ’n ti’n, ɔ fuali kpa kɛ ɔ́ trán mínndɛ Zoova. Abakiki bɔbɔ seli kɛ: “Ń wá trán lɛ bɔ koun ḿ mínndɛ be nga be kle e yalɛ’n be awlaboɛ cɛn’n.” (Abakik 3:16) Zoova i sufuɛ wie mun ekun be trali be awlɛn be minndɛli i. Like nga be yoli’n wla e fanngan dan. Afin be ayeliɛ’n kle kɛ e kusu e kwla tra e awlɛn e minndɛ Zoova wie.—Mise 7:7; Zak 5:7, 8.

12. ?Ngue yɛ Abakiki i su ndɛ’n kle e-ɔ?

¹² Abakiki i su ndɛ’n kle e like kpanngban. Be nun klikli’n, yɛle kɛ nán e yaci Zoova i srɛlɛ le. Maan e koko sa’n ng’ɔ o e su’n kwlaa e kle i. I nɲɔn su’n, yɛle kɛ e kanngan Biblu’n nun yɛ e fa ndɛ kwlaa nga Zoova i anuannzɛ’n kan kle e’n be su. I nsan su’n, yɛle kɛ e tra e awlɛn e minndɛ Zoova yɛ e lafi su kɛ sɛ i blɛ’n ju’n, ɔ́ yó maan e su afɛ’n wíe. Sɛ e nian Abakiki i ajalɛ’n su’n, e wla gúa ase kpɛkun é kwlá jrán sa kwlaa ng’ɔ o e su’n, be ɲrun kekle. Kannzɛ e su sa’m be ti sɛ ti sɛ’n, e ɲin m’ɔ o e Min’n i sin ti’n, e kwla tra e awlɛn yɛ e kwla di aklunjuɛ. E lafi su kɛ e si Ɲanmiɛn tí e wun ɲanman nun.—Rɔmfuɛ Mun 12:12.

13. ?Wafa sɛ yɛ Zoova wlali Abakiki i fanngan-ɔn?

¹³ An kanngan Abakik 2:3 nun. Abakiki tran minndɛli Zoova. E si kɛ i sɔ m’ɔ yoli’n, ɔ jɔli Zoova klun. Ɲanmiɛn m’ɔ kwla like kwlaa yo’n, ɔ si sa trele ng’ɔ o Abakiki i su’n. Ɔ maan, ɔ wlɛli i fanngan yɛ ɔ seli i kɛ ɔ́ tɛ́ kosan ng’ɔ usɛli i’n be su. I sɔ’n kle kɛ, ɔ ka kan’n Abakiki su kokoman kun. Ɔ ti kɛ Zoova su se Abakiki kɛ: “Tra ɔ awlɛn yɛ lafi min su. I kwlaa yoli o, saan ń tɛ́ ɔ srɛlɛ’n su.” Ɔ seli Abakiki kɛ w’a dun mmua w’a bu blɛ m’ɔ́ yó sa  sɔ’n, i akunndan w’a sie. I sɔ’n wlali Abakiki i fanngan naan w’a tran w’a minndɛ. I agualiɛ su’n, Abakiki i ɲin w’a guaman ase.

14. ?Kannzɛ afɛ o su’n, ngue yɛ ɔ fata kɛ e yo-ɔ?

¹⁴ E kusu, ɔ fata kɛ e tran minndɛ Zoova wie. Yɛ ɔ fata kɛ e sie e su i nuan bo kpa. Sɛ e yo sɔ’n, kannzɛ sa nga be o e su be ti sɛ ti sɛ’n, e wla gúa ase. Zezi wla e fanngan kɛ nán e fa e ɲin e sie i ‘cɛn nin blɛ’ nga e Si bɔbɔ siesieli’n, be su. (Sa Nga Be Yoli’n 1:7) Maan e wun i wlɛ kɛ Zoova yo ninnge mun blɛ ng’ɔ ti su’n, i su. Ɔ maan, ɔ fataman kɛ e sa sin bubu e. Sanngɛ maan e yo wun ase kanfuɛ yɛ e tra e awlɛn, kpɛkun e lafi Ɲanmiɛn su. Kɛ é trán mínndɛ’n, maan e yo ninnge mun ngwlɛlɛ su, yɛ e tu klun e su Zoova.—Mark 13:35-37; Galasifuɛ Mun 6:9.

15, 16. (1) ?Ndɛ benin yɛ ɔ o Abakik fluwa nun mɔ cɛn wie lele’n, ɔ́ kpɛ́n su-ɔ? (2) ?Ngue yɛ ndɛ sɔ’n kle e-ɔ?

¹⁵ Zoova seli kɛ ‘sran ng’ɔ lafi i su mɔ maan ɔ kaci sran kpa’n, ɔ́ ɲán nguan. Afin i aɲrunɲan’n, ɔ́ wá yí mɛn wunmuan’n kɛ jenvie’n fa yi’n m’ɔ kɛtɛ i bo lɔ’n su sa.’ (Abakik 2:4, 14) Nanwlɛ, Zoova wá mán be nga be lafi i su mɔ be tra be awlɛn be minndɛ i’n, be anannganman nguan.

 ¹⁶ Ndɛ sɔ m’ɔ o Abakik 2:4 nun’n, ɔ ti cinnjin dan. I sɔ’n ti’n, kɛ akoto Pɔlu klɛ́ i fluwa wie mun’n, ɔ boli su kpɛ nsan. (Rɔmfuɛ Mun 1:17; Galasifuɛ Mun 3:11; Ebre Mun 10:38) Kɛ kekle tɔ e su’n, maan e lafi Zoova su. Sɛ e yo sɔ’n, cɛn lele’n é wún kɛ ndɛ ng’ɔ kan be’n, be kwlaa be kpɛn su. Zoova kunndɛ kɛ e fa e ɲin e sie i ninnge nga e wla o su kɛ é ɲán be’n, be su.

17. ?Sɛ e lafi Zoova su’n, ngue yɛ ɔ́ yó mán e-ɔ?

¹⁷ Abakik fluwa’n man e mɔ e o mɛn i awieliɛ blɛ nga nun’n, e afɔtuɛ cinnjin wie mun. Zoova seli kɛ ɔ́ mán sran kwlaa ng’ɔ lafi i su’n, i anannganman nguan. Ɔ maan, kannzɛ sa nga be o e su be ti kekle sɛ’n, maan e lafi Ɲanmiɛn su kpa. Ndɛ nga Zoova kan kleli Abakiki’n, ɔ kle kɛ ɔ́ súan e bo yɛ ɔ́ dé e. Zoova se e kɛ e tra e awlɛn e minndɛ i yɛ e lafi i su. Afin sɛ i Sielɛ blɛ’n ju’n, ɔ́ síe asiɛ wunmuan’n. Blɛ sɔ nun’n, sran’m be kwlaa bé sú Zoova, yɛ bé dí aklunjuɛ nin alaje tititi.—Matie 5:5; Ebre Mun 10:36-39.

18. ?Wafa sɛ yɛ ndɛ nga Zoova kannin’n, ɔ ukali Abakiki-ɔ?

¹⁸ An kanngan Abakik 3:16-19 nun. Ndɛ nga Zoova kannin’n cicili Abakiki i wla. Abakiki buli like nga Zoova yo mɛnnin i sufuɛ mun laa’n, i su akunndan. Ɔ maan ɔ wa lafili Zoova su kpa. Yɛ ɔ wunnin i wlɛ kɛ ɔ ka kan’n, ɔ́ tú i kpɔfuɛ’m be fɔ. Ɔ si kɛ ɔ́ wún i ɲrun le nɲɔn kun ekun. Sanngɛ i wla guali ase yɛ i akunndan’n w’a yoman nɲɔnnɲɔn kun. Afin ɔ si kɛ Zoova dé i. Ndɛ nga Abakiki kannin m’ɔ o Abakik 3:18 nun’n, ɔ kle kɛ ɔ lafi Ɲanmiɛn su dan. Fluwa sifuɛ wie’m be waan ɔ ti kɛ nn Abakiki su se kɛ: “Min Ɲanmiɛn’n ti’n, ń tú kpɛ́n. Aklunjuɛ ng’ɔ man min’n ti’n, ń sí able.” Ndɛ sɔ’n man e kwlakwla e afɔtuɛ kpa dan. Zoova waan ɔ́ yó like kpakpa wie mun mán e. Yɛ ɔ cɛ kan’n, ɔ́ yó ninnge sɔ mun sakpa.

19. ?Wafa sɛ Zoova kwla cici e wla kɛ Abakiki liɛ’n sa-ɔ?

¹⁹ Afɔtuɛ cinnjin nga Abakiki fluwa’n man e’n, yɛle kɛ maan e lafi Zoova su. (Abakik 2:4) Sɛ e waan é láfi Zoova su kpa’n, ɔ fata kɛ e nin i e afiɛn mantan kpa. I lɛ nun’n, ɔ fata kɛ e yo like nsan. I klikli’n, yɛle kɛ e srɛ Zoova titi, kpɛkun e kan sa ng’ɔ o e su’n i kwlaa e kle i. I nɲɔn su’n, ɔ fata kɛ e nanti Biblu’n nun ndɛ’n su. Kpɛkun e nanti ajalɛ nga Zoova maan i anuannzɛ’n kle e’n, be su. Yɛ i nsan su’n, maan e tra e awlɛn e minndɛ Zoova lele naan ɔ yo like kwlaa ng’ɔ seli kɛ ɔ́ yó mán e’n. Kpɛkun maan e lafi i su kpa. I kwlaa sɔ’n yɛ Abakiki yoli-ɔ. I klikli nun’n, kɛ Abakiki nin Zoova bé kókó yalɛ’n nn i wla w’a bo i wun. Sanngɛ, ndɛ nga Zoova kan kleli i’n wlɛli i fanngan kpɛkun i klun jɔli dan. Sɛ e nian Abakiki i ajalɛ’n su’n, e Si Ɲanmiɛn Zoova fɔ́nvɔ e wie. Ɔ maan e wla gúa ase mɛn tɛ kain nga nun.