1. ?Ngue ti yɛ blɛ nga e o nun yɛ’n, ɔ ti i liɛ ngunmin-ɔn?

BLƐ nga e o nun yɛ’n, ɔ ti i liɛ ngunmin. Afin, sa kun mɔ Biblu’n kɛnnin i ndɛ’n, ɔ su kpɛn su. Yɛle kɛ, Zoova su yia sran kpanngban kpa. Sran sɔ’m “be fin mɛnmɛn’n kwlaa nin nvle-nvle’n kwlaa nun, sran wafa-wafa’n kwlaa o be nun, be ijɔ aniɛn wafa-wafa’n kwlaa.” Sran sɔ’m b’a kaci “nvle dan kpa kun.” Andɛ’n, be ti sran miliɔn mɔcuɛ tra su. Yɛ be “su [Ɲanmiɛn] wia nun nin kɔnguɛ.” (Sa Nglo Yilɛ 7:9, 15; Ezai 60:22) Anwlanmannun’n, be nin a wunman sran kpanngban mɔ be klo Ɲanmiɛn nin sran kɛ ngalɛ sa’n.

2. ?Ngue yɛ be nga be kloman Ɲanmiɛn’n, be yo-ɔ? (An nian desɛn ng’ɔ o kan like suanlɛ’n bo i bo lɛ’n.)

² Biblu’n kle ekun kɛ e blɛ liɛ nga nun’n, sran’m be su kloman Ɲanmiɛn. Sanngɛ, bé kló be bɔbɔ be wun. Akoto Pɔlu klɛli kɛ, kɛ mɛn’n kɔ́ i bue nuan’n, ‘sran’m bé bú be bɔbɔ be wun akunndan, bé yó sika klofuɛ, bé kló mɛn dilɛ’n trá Ɲanmiɛn.’ (2 Timote 3:1-4) I sɔfuɛ’m be kloman Ɲanmiɛn. Be bu i kɛ sɛ be bu be bɔbɔ be wun akunndan’n, be klun jɔ́. Sanngɛ, be klun jɔman le. I kpa bɔbɔ’n, kɛ sran  sunman be fɛ i sɔ nzuɛn’n, lika’n yo kekle e kwlaa e su.

3. (a) ?Ngue yɛ é wá fá e ɲin síe su like suanlɛ nga nun-ɔn? (b)?Ngue ti-ɔ?

³ E mɔ e ti Klistfuɛ’n, sɛ y’a nianman e wun kpa’n, ɔ cɛman naan y’a bu e bɔbɔ e wun akunndan wie. Yɛ i bo gúa tɛ mán e. Pɔlu si sɔ. I sɔ’n ti, ɔ seli i wiengu Klistfuɛ mun kɛ ‘nán be fa be wun mantan’ be nga be kloman Ɲanmiɛn mɔ be bɔbɔ be wun akunndan yɛ be bu’n. (2 Timote 3:5) Sanngɛ, e kwlá seman kɛ e su faman e wun mantanman sran sɔ mun mlɔnmlɔn. ?Ɔ maan, ngue yɛ é yó naan y’a nianman be nzuɛn’n su, naan Ɲanmiɛn m’ɔ klo sran’n i klun w’a jɔ e wun-ɔn? Sɛ e waan é wún i wlɛ’n, maan e nian ngbaciɛ ng’ɔ o be nga be klo Ɲanmiɛn’n nin be nga 2 Timote 3:2-4 kan be ndɛ’n be afiɛn’n. I liɛ’n, é wún like nga é yó naan y’a klo Ɲanmiɛn nin sran naan e klun w’a jɔ’n.

4. ?Ngue yɛ ɔ kle kɛ sɛ e klo e wun’n, ɔ timan tɛ-ɔ?

⁴ Pɔlu seli kɛ: ‘Sran’m bé bú be bɔbɔ be wun akunndan.’ ?I sɔ’n kle kɛ sɛ sran kun bu i wun akunndan’n, ɔ ti tɛ? Cɛcɛ. Sɛ sran kun yó like wie naan ɔ bu i bɔbɔ i wun akunndan’n, ɔ ti su. Afin, Ɲanmiɛn yili e sɔ. Zezi bɔbɔ seli kɛ: ‘Amun klo amun wiengu kɛ amun fa klo amun bɔbɔ amun wun’n sa.’ (Mark 12:31) Nanwlɛ, sɛ e kloman e bɔbɔ e wun’n, e kwlá kloman e wiengu mun. Asa ekun’n, Biblu’n se kɛ: ‘Yasua mun, an klo amun yi mun kɛ an fa klo amun bɔbɔ amun wun’n sa. Sran ng’ɔ klo i yi’n, nn ɔ klo i bɔbɔ wun. Sran fi kpɔmɛn i bɔbɔ wun, sanngɛ ɔ tɛ i wun, ɔ niɛn i wun su.’ (Efɛzfuɛ Mun 5:28, 29) I sɔ’n kle kɛ sɛ e klo e wun’n, ɔ timan tɛ.

5. ?Ngue yɛ be fa sie be nga be klo be wun dan ngboko’n be nzɔliɛ-ɔ?

⁵ Be nga 2 Timote 3:2 kan be ndɛ kɛ be bu be bɔbɔ be wun akunndan’n, be klo be wun ngboko. Be ayeliɛ sɔ’n timan su. Afin, sran fi i ndɛ loman be. Sran ng’ɔ klo i wun ngboko’n, ɔ bu i wun sran dan tra wafa ng’ɔ ti’n su. (An kanngan Rɔmfuɛ Mun 12:3 nun.) I bɔbɔ ngunmin i wun akunndan yɛ ɔ bu i trilili-ɔ. Sɛ ɔ yo like wie naan i bo guaman kpa’n, ɔ fa guɛ i sran uflɛ su. Fluwa kun se kɛ sran kɛ ngalɛ sa’n, ɔ ti kɛ nnɛn nga be flɛ i kɛ ‘jukunin’n m’ɔ ɲɔnɲɔn kukluku naan ayrɛ w’a kunmɛn i’n sa. Sanngɛ, i wun mmɛ mun yɛ ɔ yi kle i wiengu mun-ɔn.’ Sran ng’ɔ yo sɔ’n, i klun kwlá jɔman le.

6. ?Kɛ e klo Ɲanmiɛn’n, mmlusuɛ benin yɛ e ɲɛn i-ɔ?

⁶ Kɛ Pɔlu kannin kɛ sran’m bé bú be bɔbɔ be wun akunndan’n, i sin’n ɔ boli sa tɛtɛ wie’m be su. Fluwa sifuɛ wie mun mɔ be suan Biblu’n nun like’n, be waan be wun akunndan mɔ be bu’n, i ti yɛ be yo sa tɛtɛ sɔ mun-ɔn. Sanngɛ, be nga be klo Ɲanmiɛn nin sran’n be liɛ’n, be ɲan su ye dan. Yɛle kɛ be klun jɔ, be wla gua ase, be tra be anwlɛn, be yo sran ye, be yo aklunye, be lafi Ɲanmiɛn su, be yo wɛtɛɛ, yɛ  be yo sa i nuan su. (Galasifuɛ Mun 5:22, 23) Jue mun 114 i mma 15 se kɛ: “Nvlefuɛ nga [Zoova] yɛ ɔ ti be Nyanmiɛn’n, be liɛ su ti ye!” Ɲanmiɛn Zoova di alaje tititi. Yɛ i sufuɛ’m be di alaje wie. Be nga be klo be wun dan ngboko’n, be kunndɛ titi kɛ sran cɛ be like. Zoova i sufuɛ’m be timan sɔ. Be liɛ’n, be klo sran like cɛlɛ. I sɔ’n ti, be klun jɔ.—Sa Nga Be Yoli’n 20:35.

7. ?Kosan benin mun yɛ ɔ fata kɛ e tinuntinun e fa usa e wun-ɔn?

⁷ ?Sɛ e su klo e wun dan trá Ɲanmiɛn’n, é yó sɛ naan y’a wun i wlɛ? Maan, e bu afɔtuɛ ng’ɔ o Filipfuɛ Mun 2:3, 4 nun’n i akunndan. Ɔ se kɛ: “Nán an bu amun bɔbɔ amun wun akunndan yo like fi, nán an kunndɛ amun dunman, nán an tu amun wun, sanngɛ an bu sran wie’m be sran tra amun bɔbɔ. Nán amun nun sran fi bu i bɔbɔ i ninnge’m be ngunmin be akunndan, sanngɛ maan amun wiengu’m be liɛ’n lo amun wie.” I lɛ nun’n, maan e tinuntinun e usa e wun kɛ: ‘?N nanti afɔtuɛ sɔ’n su? ?N mian min ɲin n yo like nga Ɲanmiɛn se kɛ n yo’n? ?N ti min niaan Klistfuɛ’m be wun ɲanman nun, yɛ n tu min klun n bo jasin fɛ’n? Nanwlɛ, sɛ e waan é nánti afɔtuɛ sɔ’n su’n, ɔ fata kɛ e mian e ɲin kpa, yɛ e yaci ninnge wie mun mɔ e klo be’n be yolɛ. I sɔ’n timan pɔpɔ. Sanngɛ, kɛ e mian e ɲin e nanti Ɲanmiɛn m’ɔ sie like kwlaa i afɔtuɛ’m be su, mɔ e wun kɛ i klun jɔ e wun’n, e bɔbɔ e klun jɔ wie.

8. ?Klolɛ mɔ Klistfuɛ’m be klo Ɲanmiɛn ti’n, ngue yɛ be nun wie’m be yoli-ɔ?

⁸ Klistfuɛ’m be klo Ɲanmiɛn. Yɛ be kunndɛ kɛ bé tú be klun bé sú i titi. I sɔ’n ti, be nun wie’m be yacili junman wie’m be dilɛ. Kusu nn be ɲan nun akatua dan.  Be flɛ aniaan bla kun kɛ Erika. Ɔ ti dɔɔtrɔ. Sanngɛ atin bolɛ junman’n yoli i cinnjin trali dɔɔtrɔ junman dilɛ’n. Ɔ nin i wun’n, be dili Zoova i junman’n nvle kpanngban nun. Erika seli kɛ: “E ko ukali aniaan wie mɔ be kan aniɛn uflɛ’n. E ɲannin janvuɛ kpanngban. I kwlaa sɔ’n ti, e klun jɔli dan.” Kɛ é sé yɛ’n, Erika di dɔɔtrɔ junman. Sanngɛ, ɔ fɛ i blɛ’n i dan lika kle sran’m be like naan be si Zoova. Yɛ ɔ ukɛ i wiengu Klistfuɛ mun. Ɔ seli kɛ i sɔ m’ɔ yo’n ti’n, “i wla gua ase, yɛ i klun jɔ dan.”

9. ?Ngue ti yɛ sran ng’ɔ klo sika’n, i klun jɔman le-ɔ?

⁹ Pɔlu seli ekun kɛ sran’m bé yó ‘sika klofuɛ.’ Cɛn kun’n, atin bofuɛ kun kannin Ɲanmiɛn i ndɛ kleli bian kun Irlandi lɔ. Bian’n yili sika nɲa wie mun fiteli. Kpɛkun, ɔ seli kɛ: “Min Ɲanmiɛn’n yɛ!” Kannzɛ i sɔ ndɛ’n fiteman sran kpanngban be nuan’n, sanngɛ akunndan nga be bu’n yɛ ɔ o lɛ-ɔ. Be klo sika nin aɲanbeun ninnge mun. Sanngɛ, Biblu’n se kɛ: “Sran ng’ɔ klo sika dan’n, i nyin yi-man ng’ɔ lɛ i’n, sran ng’ɔ klo anyanbeun’n, ɔ nyɛn-mɛn i nun mmlusuɛ’n wie.” (Akunndanfuɛ’n 5:9) Be nga be klo sika’n, be ɲin yiman sika nga be le i’n. Be kunndɛ kɛ bé ɲán sika kpanngban titi. Blɛ nga be le i’n, sika yɛ be fa kunndɛ-ɔ. Ɔ maan, “awlaboɛ’n w’a kun be kpo.”—1 Timote 6:9, 10.

10. ?Yalɛ dilɛ nin be wun ɲanlɛ’n be su ndɛ benin yɛ Biblu’n kan-ɔn?

¹⁰ E kwlakwla, ɔ fata kɛ e ɲan sika naan y’a fa kpli e ti. (Akunndanfuɛ’n 7:12) ?Yɛ sɛ sika nga e le i’n, w’a sɔnman’n nin? ?E klun kwla jɔ? Ɛɛn-ɛn. Sɛ ɔ ju ninnge nga be ti e cinnjin’n be tolɛ’n, e klun kwla jɔ. (An kanngan Akunndanfuɛ’n 5:12 nun.) Ɲanmiɛn i sufuɛ Zake i wa Agir seli kɛ: “Nán maan n di yalɛ kusu nán maan n nyan min wun.” Sa nga ti yɛ Ɲanmiɛn i sufuɛ sɔ’n seli Ɲanmiɛn kɛ nán maan ɔ yo yalɛfuɛ’n, e wun i wlɛ. Ɔ seli kɛ, sɛ ɔ di yalɛ’n, ɔ cɛman naan w’a wua, naan Ɲanmiɛn i ɲin w’a gua ase. ?Sanngɛ, ngue ti yɛ ɔ kunndɛman kɛ ɔ́ ɲɛ́n i wun-ɔn? Ɔ seli kɛ: “Sɛ n nyɛn i pɛ’n, ɔ cɛ-man naan min wla’n w’a tra wɔ su naan m’an se kɛ: ‘?Wan li yɛlɛ Anannganman?’” (Nyanndra Mun 30:8, 9) Atrɛkpa’n, a si sran wie mɔ be klo sika mɔ be faman be wla guaman Ɲanmiɛn su’n.

11. ?Sika’n i su ndɛ benin yɛ Zezi kannin-ɔn?

¹¹ Sran ng’ɔ klo sika’n, Ɲanmiɛn i klun kwlá jɔmɛn i wun. Zezi seli kɛ: “Sran kun i min kwlá yo-man nnyɔn, saan ɔ́ kpɔ́ kun yɛ ɔ́ kló kun, ɔ́ fɛ́ i wun mántan kun yɛ ɔ́ yó kun finfin. An kwlá yo-man Nyanmiɛn i sran naan amun kunngba’n amu’an yo sika’n i klofuɛ.” Ɔ seli ekun kɛ: “Nán an sie amun anwlɛn su ninnge’m be wa, afin nvɔlɛ nin annganblalɛ be saci be, yɛ awiefuɛ’m be bu anuan’n be wua asiɛ’n su wa. Sanngɛ an sie amun anwlɛn su ninnge mun nyanmiɛn su lɔ, lɔ liɛ’n nvɔlɛ nin annganblalɛ be saci-man like, yɛ awiefuɛ’m be bu-man anuan’n be wua-man.”—Matie 6:19, 20, 24.

12. ?Ngue ti yɛ sɛ e kunndɛman ninnge kpanngban’n, é sú Zoova kpa-ɔ? An fa sa kun yiyi nun.

¹² Zoova i Lalofuɛ sunman be kunndɛman ninnge kpanngban. Kɛ be yo sɔ’n, be wun kɛ be ɲan blɛ be su Zoova. Ɔ maan, be klun jɔ. Be flɛ aniaan bian kun kɛ Jaki. Ɔ tran Etazinin. Kɛ ɔ ko yo naan aniaan sɔ’n w’a kwla yo atin bofuɛ kɛ i yi’n sa’n,  ɔ yoli i sua’n nin i lika kun be atɛ. Ɔ seli kɛ: “E sua’n ti klanman. Yɛ e le lika kun ekun. Kɛ ɔ yo naan e yo be atɛ’n, ɔ yoli kekle.” Sanngɛ, aniaan’n i junman su lɔ ndɛnngan mun ti’n, kɛ ɔ sɛ i sin awlo’n, i klun timan jɔwa. I sɔ’n dili afuɛ kpanngban. Ɔ seli kɛ: “Min yi’n ti titi atin bofuɛ. Yɛ cɛn kwlakwla i klun jɔ. Ɔ maan, ɔ kwla se kɛ i Min liɛ’n leman wunsu. Siɛn mɔ e sran nɲɔn’n e ti atin bofuɛ’n, e di junman man sran kunngba’n. Sran sɔ’n yɛle Zoova.”

13. ?Ngue yɛ e kwla yo naan y’a wun wafa nga e bu sika’n i wlɛ-ɔ?

¹³ ?Wafa sɛ yɛ e tinuntinun e bu sika’n niɔn? Sɛ e waan é wún i wlɛ’n, maan e usa e wun kɛ: ‘?Ninnge nga n yo be’n, be kle kɛ sika’n i su ndɛ nga Biblu’n kan’n i su yɛ n di-ɔ? ?Sika kunndɛlɛ’n ti min cinnjin tra like kwlaa? ?Aɲanbeun ninnge’m be ndɛ lo min tra Zoova nin sran mun? ?N lafi su kɛ Zoova mán min ninnge nga n mian be wun’n?’ Maan e lafi su kɛ Zoova su sokpaman be nga be fa be wla guɛ i su’n mun le.—Matie 6:33.

14. ?Wafa sɛ yɛ e ɔ fata kɛ e bu be ɲin su yiyilɛ’n niɔn?

¹⁴ Biblu’n se ekun kɛ, kɛ mɛn kɔ́ i bue nuan’n, sran’m bé ‘kló mɛn dilɛ’n.’ E wunnin kɛ sɛ e kunndɛ sika kan e fa kpli e ti’n, annzɛ e klo e wun’n, ɔ timan tɛ. I wafa kunngba’n, sɛ e yiyi e ɲin su cɛn kunngun’n, ɔ timan tɛ. Sanngɛ sran wie’m be bu i kɛ ɔ fataman kɛ be yiyi be ɲin su mlɔnmlɔn. Zoova liɛ’n, ɔ semɛn i sufuɛ mun kɛ nán be yiyi be ɲin su. Biblu’n se kɛ: “Di ɔ sa ti aliɛ’n, naan nɔn ɔ sa ti nzan’n maan ɔ klun jɔ.”—Akunndanfuɛ’n 9:7.

15. ?Kɛ Biblu’n se kɛ “be klo mɛn dilɛ’n” i bo yɛle benin?

¹⁵ Timote fluwa nɲɔn su’n i ndɛ tre 3, i mma 4 kan be nga be klo mɛn dilɛ’n mɔ be buman Ɲanmiɛn wie’n, be ndɛ. Wafa nga be klɛli ndɛ’n i Glɛki nun’n, i bo yɛle kɛ sran’m ‘bé kló mɛn dilɛ’n, sanngɛ be su kloman Ɲanmiɛn.’ B’a seman kɛ sran’m “bé kló mɛn dilɛ’n trá Ɲanmiɛn.” Afin, nán kɛ sran sɔ’m bé kló Ɲanmiɛn kan-ɔn. Fluwa sifuɛ kun seli kɛ ndɛ sɔ’n “kleman kɛ sran sɔ’m be klo Ɲanmiɛn wie. Sanngɛ, ɔ kle kɛ be kloman Ɲanmiɛn mlɔnmlɔn.” Ɔ fata kɛ be nga be klo mɛn dilɛ’n be wun i sɔ liɛ’n i wlɛ. Biblu’n kan kɛ mɛn dilɛ’n yɛ ɔ ti sran sɔ’m be cinnjin-ɔn.—Lik 8:14.

16, 17. ?Be ɲin su yiyilɛ nun’n, ajalɛ kpa benin yɛ Zezi kleli e-ɔ?

¹⁶ Zezi yiyili i ɲin su cɛn kunngun. Cɛn kun’n, kɛ bian kun ‘fá atɔnvlɛ’n,’ ɔ ɔli i bo. Cɛn kun ekun’n, bian kun “tɔnnin aliɛ dan kpa.” Zezi ko dili wie. (Zan 2:1-10; Lik 5:29) Kɛ Zezi ɔli atɔnvlɛ’n i bo m’ɔ wunnin kɛ nzan’n juman sran mun’n, ɔ yoli maan nzue’n kacili nzan. Zezi dili aliɛ, yɛ ɔ nɔnnin nzan. I sɔ’n ti, cɛn kun bɔbɔ’n, sran wie’m be seli i kɛ ɔ ti aliɛ safuɛ nin nzan nɔnfuɛ. Sanngɛ, ɔ kleli be kɛ be wunman sa wlɛ.—Lik 7:33-36.

¹⁷ Nán be ɲin su yiyilɛ’n yɛ ɔ yoli Zezi i  cinnjin-ɔn. Zoova i sulɛ’n nin sran’m be ye yolɛ’n, yɛ ɔ yoli i cinnjin-ɔn. Kɛ ɔ ko yo naan sran’m b’a fite nun ti’n, ɔ fɛli i wun mannin. Zezi seli be nga be kunndɛ kɛ bé sú i su’n mun kɛ: “Kɛ bé kpɛ́ amun nzowa, bɔ bé klé amun yalɛ, bɔ bé tɔ́n amun suɛn tɛtɛ’n kwlaa n dunman nun’n, amun liɛ su ti ye, yɛlɛ kɛ amun mo’n ɔ́ wá yó dan nyanmiɛn su lɔ. I sɔ’n ti, maan amun klun jɔ, maan amun wun blibli amun. Afin laa kɛ be kleli Nyanmiɛn nuan ijɔfuɛ’m be yalɛ sɔ-ɔ, i sin naan b’a wu amun.”—Matie 5:11, 12.

18. ?Kosan benin mun yɛ ɔ fata kɛ e tinuntinun e fa usa e wun-ɔn?

¹⁸ ?E klo mɛn dilɛ’n? Sɛ e waan é wún i wlɛ’n, maan e tinuntinun e usa e wun kosan yɛ mun: ‘?Min ɲin su yiyilɛ’n ti min cinnjin tra aɲia’m be bo kɔlɛ nin jasin fɛ’n i bolɛ? ?Sɛ ɔ fata kɛ n kpɔci ninnge nga n klo be’n be nun wie mun naan m’an su Ɲanmiɛn kpa’n, ń kpɔ́ci be? ?Kɛ n kunndɛ kɛ ń yó like wie ń fá yíyí min ɲin su’n, n dun mmua bu Zoova i akunndan?’ E klo Zoova. Yɛ e kunndɛ kɛ i klun jɔ e wun. I sɔ’n ti, nán like nga e si kɛ ɔ ti tɛ’n i ngunmin yɛ e yoman-ɔn. Sanngɛ, like nga sɛ e yo-ɔ, e kwla bu i kɛ i klun su jɔman e wun’n, e yoman.—An kanngan Matie 22:37, 38 nun.

19. ?Wan mun yɛ be klun kwlá jɔman le-ɔ?

¹⁹ Satan i mɛn’n ti’n, sran’m b’a fɛ lele afuɛ kɔe 6.000. Andɛ’n, e o mɛn sɔ’n i awieliɛ blɛ’n nun. Sran sunman be bu be ngunmin be wun akunndan, be ti sika klofuɛ, yɛ be klo mɛn dilɛ’n. Like nga be kwla ɲɛn i’n i akunndan yɛ be bu i trilili-ɔ. Like nga be konvi sɔ i’n, yɛ ɔ ti be cinnjin-ɔn. Sran sɔ’m be klun kwlá jɔman le. Biblu’n se kɛ: “Sran nga bɔ Zakɔb i Nyanmiɛn’n yɛ ɔ ti i ukafuɛ’n, b’ɔ fɛ i wla gua Anannganman b’ɔ ti Nyanmiɛn’n i su’n, i liɛ su ti ye!”—Jue Mun 146:5.

20. ?Klolɛ mɔ a klo Ɲanmiɛn ti’n, ngue yɛ a yoli mɔ a di su aklunjuɛ-ɔ?

²⁰ Zoova i sufuɛ’m be klo i kpa. Afuɛ kwlakwla’n, sran kpanngban kpa be suan Biblu’n nun like, kpɛkun be si Zoova. Yɛ be klo i wie. I sɔ’n kle kɛ Ɲanmiɛn w’a sie i Famiɛn’n, naan ɔ cɛ kan’n sran’m be liɛ yó ye. Kɛ e yo like nga Zoova se e kɛ e yo’n, i klun jɔ e wun. Yɛ e bɔbɔ e klun jɔ wie. Ɔ cɛ kan’n, be nga be klo Zoova’n bé ɲán anannganman nguan yɛ be klun jɔ́ tititi. ?Kɛ sran’m be bu be ngunmin be wun akunndan’n, sa tɛtɛ benin mun yɛ be yo-ɔ? ?Wafa sɛ yɛ Zoova i sufuɛ’m be kle kɛ be nzuɛn ti kpa-ɔ? Like suanlɛ ng’ɔ́ bɛ́ i sin nun’n, é wá wún kosan sɔ’m be su tɛlɛ’n.