1, 2. ?Wafa sɛ yɛ e kwla kle kɛ Zoova ɲrun yɛ e ɲin ta-ɔ?

MƐN’N ‘w’a yo kekle.’ (2 Timote 3:1) Zoova wá núnnún mɛn tɛ sɔ’n naan alaje tran asiɛ’n su titi. Sanngɛ, kwlaa naan w’a yo i sɔ liɛ’n, lika’n yó kekle trá laa’n. I sɔ’n ti, maan e tinuntinun e usa e wun kɛ: ‘?Wan yɛ n fa min wla n guɛ i su naan w’a uka min, annzɛ w’a kle min atin-ɔn?’ Sɛ Zoova su yɛ e fa e wla e gua’n, ɔ ti kpa dan.

² ?Wafa sɛ yɛ e kwla kle kɛ Zoova su yɛ e fa e wla e gua-ɔ? ?Kɛ sa’m be tɔ e su’n, wafa sɛ yɛ e kwla kle kɛ Zoova ɲrun yɛ e ɲin ta-ɔ? Bian kun m’ɔ klɛli Biblu’n wie’n, ɔ kannin kɛ, sɛ afɛ’n o e su naan Ɲanmiɛn ɲrun yɛ e ɲin ta’n, ɔ ti kpa dan. (An kanngan Jue Mun 123:1-4 nun.) Ɔ seli kɛ, sɛ e ɲin o Ɲanmiɛn su’n, ɔ ti kɛ junman difuɛ kun mɔ i ɲin o i min’n su sa. Junman difuɛ’n fɛ i wla gua i min’n su, yɛ ɔ lafi su kɛ ɔ́ mɛ́n i aliɛ, yɛ ɔ́ sɛ́sɛ́ i. Sanngɛ, ɔ fata  kɛ ɔ niɛn i min’n i ɲin bo titi. I liɛ’n, ɔ kwla wun like nga i min’n kunndɛ kɛ ɔ yo’n i wlɛ. Kpɛkun, ɔ fata kɛ ɔ yo like sɔ’n. I wafa kunngba’n, ɔ fata kɛ e bo e ɲin ase e suan Ɲanmiɛn ndɛ’n cɛn kwlakwla. I liɛ’n, é wún like nga Zoova kunndɛ kɛ e yo’n i wlɛ. Kɛ e ko wun like sɔ’n i wlɛ’n, ɔ fata kɛ e yo. Sɛ e yo sɔ’n, yɛ e kwla lafi su kɛ Zoova úka blɛ kekle nun-ɔn.—Efɛzfuɛ Mun 5:17.

3. ?Sa benin ti yɛ e kwla sie e ɲin nɲɔnnɲɔn-ɔn?

³ E si kɛ ɔ fata kɛ e ɲin ta Zoova ɲrun tititi. Kannzɛ e si sɔ’n, sanngɛ ɔ ju wie’n, e sie e ɲin nɲɔnnɲɔn. I sɔ sa juli Zezi i janvuɛ kun mɔ be flɛ i kɛ Marti’n i su. Kɛ Zezi nin i sɔnnzɔnfuɛ wie’m be ɔli Marti nin i niaan’m be osu nianlɛ’n, be lika nianlɛ’n ti’n i ‘ɲin bloli.’ (Lik 10:40-42) Marti klo Ɲanmiɛn kpa. Ɔ nin i sɔ ngba’n, Zezi i ɲin bo lɛ bɔbɔ’n, i ɲin w’a tranman like ng’ɔ ti cinnjin kpafuɛ’n su. Sɛ i sɔ sa juli Marti su’n, ɔ kwla ju e su wie. ?Sanngɛ, sa benin ti yɛ e kwla sie e ɲin nɲɔnnɲɔn-ɔn? Like suanlɛ nga nun’n, é wá wún kɛ sɛ y’a nianman e wun kpa’n, like nga e wiengu’m be yo’n ti’n, e kwla sie e ɲin nɲɔnnɲɔn. Asa ekun’n, é wún like ng’ɔ fata kɛ e yo naan e ɲin w’a ta Zoova titi’n.

4. ?Kɛ e wun kɛ Moizi w’a kwlá wluman mɛn nga Ɲanmiɛn tali nda kɛ ɔ́ fá mán Izraɛlifuɛ mun’n i nun wie’n, ngue ti yɛ i sɔ’n bo e nuan-ɔn?

⁴ Moizi kunndɛli titi kɛ Zoova kle i atin. Biblu’n kan kɛ: “Ɔ trɛ i anwlɛn, ɔ ti kɛ w’a wun Nyanmiɛn bɔ be wun-mɛn i’n sa.” (An kanngan Ebre Mun 11:24-27 nun.) Biblu’n kan ekun kɛ: “Nyanmiɛn nuan ijɔfuɛ bɔ Anannganman jran sa ɔ nin i koko yalɛ kɛ Moiz liɛ’n sa’n, b’a wunmɛn i sɔ Izraɛl mɛn’n nun kun.” (Mmla’n 34:10) Moizi ti Ɲanmiɛn i janvuɛ dan kpa. Ɔ nin i sɔ ngba’n, Moizi w’a kwlá wluman mɛn nga Ɲanmiɛn tali nda kɛ ɔ́ fá mán Izraɛlifuɛ mun’n i nun wie. (Kalɛ 20:12) ?Ngue ti-ɔ?

5-7. (1) ?Kɛ Izraɛlifuɛ’m be tuli Ezipti lɔ’n, sa benin yɛ ɔ juli-ɔ? (2) ?Ngue yɛ Moizi yoli-ɔ?

⁵ Kɛ Izraɛlifuɛ’m be tuli Ezipti lɔ’n, w’a diman anglo nɲɔn, sa kun wa tɔli. Kɛ ɔ́ yó sɔ’n, nn be nin a juman Sinai oka’n su lɔ. Nzuewe m’ɔ kun be ti’n, be trikili Moizi su. I sɔ’n ti, Moizi fali ya. Yɛ ɔ “sun flɛli Anannganman kɛ: ‘?Ngue yɛ ń yó ḿ mán sran nga mun-ɔn? Ɔ cɛ kan bé tótó min yɛbuɛ bé kún min.’” (Ezipt Lɔ Tulɛ 17:4) Zoova kan kleli Moizi weiin kɛ ɔ fɛ i kpɔnman’n fa fin Orɛbu oka’n i yɛbuɛ’n kun su. Biblu’n se kɛ: “Moizi fali Nyanmiɛn i ndɛ ng’ɔ kannin’n su, kpɛnngbɛn’m be nyin ta nun.”—Ezipt Lɔ Tulɛ 17:5, 6.

⁶ Moizi tɔnnin lika sɔ’n i dunman kɛ Masa, i bo’n yɛle “Sa Nianlɛ.” Ɔ flɛli i ekun kɛ Mɛriba, i bo’n yɛle “Utre.” Afin, “Izraɛlfuɛ’m be kunndɛli Moiz i utre, kpɛkuun be sali Anannganman be niannin, be usali kɛ: ‘?Anannganman o e afiɛn annzɛ ɔ nunman e afiɛn?’”—Ezipt Lɔ Tulɛ 17:7.

⁷ Sa ng’ɔ juli Mɛriba lɔ’n w’a yoman Zoova i fɛ. Ɔ seli kɛ nán Moizi su yɛ Izraɛlifuɛ’m be yoli ɲin kekle-ɔ. Sanngɛ, i bɔbɔ su-ɔ. (An kanngan Jue Mun 95:8, 9 nun.) Sa nga Izraɛlifuɛ’m  be yoli’n ti tɛ dan. Sanngɛ, Zoova ɲrun yɛ Moizi i ɲin tali-ɔ. Like nga Zoova seli i kɛ ɔ yo’n, ɔ nian su yoli i sɛsɛsɛ.

8. ?Kɛ Izraɛlifuɛ’m bé wá wíe aawlɛ flɛnnɛn’n i kpɛ’n, sa benin yɛ ɔ juli-ɔ?

⁸ Kɛ afuɛ kɔe 40 sinnin’n, sa kɛ ngalɛ sa’n i kun ekun juli. Kɛ ɔ́ yó sɔ’n, nn Izraɛlifuɛ’m b’a nanti aawlɛ flɛnnɛn’n nun lele be su wa wie i kpɛ. Yɛ b’a ju Kadɛsi i wun koko. Lɛ’n nin mɛn nga Ɲanmiɛn seli kɛ ɔ́ fá mán be’n, be afiɛn’n w’a waman. Be wa tɔnnin lika sɔ’n i dunman kɛ Mɛriba wie. * (An nian nzɔliɛ’n i su ndɛ’n.) Afin, kɛ be juli lika sɔ’n nun lɛ’n, Izraɛlifuɛ’m be wa plannin Moizi su ekun, nzue mɔ be ɲɛnmɛn i’n ti. (Kalɛ 20:1-5) Sanngɛ, sa sɔ nun’n, Moizi wa fɔnnin dan.

9. (a) ?Ndɛ benin yɛ Zoova kan kleli Moizi-ɔ? (2) ?Ngue yɛ Moizi yoli-ɔ? (An nian desɛn ng’ɔ o kan like suanlɛ’n bo i bo lɛ’n.)

⁹ ?Kɛ Izraɛlifuɛ’m be trikili’n, ngue yɛ Moizi yoli-ɔ? Ɔ kunndɛli kɛ Zoova kle i like ng’ɔ fata kɛ ɔ yo’n. I sɔ blɛ nun’n, Zoova w’a semɛn i kɛ ɔ fɛ i kpɔnman’n fin yɛbuɛ’n. Ɔ seli i kɛ ɔ fɛ i kpɔnman’n, naan ɔ fa sran mun wɔ yɛbuɛ’n i wun lɔ, naan ɔ kan ndɛ kle yɛbuɛ’n. (Kalɛ 20:6-8) Sanngɛ, Moizi w’a yoman sɔ. Ya m’ɔ fali’n ti’n, ɔ seli Izraɛlifuɛ’m be kɛ: “Amun sie amun su, nyin keklefuɛ mun! ?E kwla yo maan nzue fin yɛbuɛ nga nun fite man amun?” Kpɛkun, ɔ fali kpɔnman’n finnin yɛbuɛ’n. W’a yomɛn i kpɛ kunngba, sanngɛ ɔ yoli i kpɛ nɲɔn.—Kalɛ 20:10, 11.

10. ?Wafa sɛ yɛ like nga Moizi yoli’n, ɔ yoli Zoova-ɔ?

¹⁰ Zoova fali Moizi i wun ya dan kpa. (Mmla’n 1:37; 3:26) Sa nga ti yɛ ɔ fali ya sɔ’n, i kun yɛle kɛ Moizi w’a nianman ndɛ ng’ɔ kan kleli i’n su.

11. ?Ngue ti yɛ Izraɛlifuɛ’m be kwla bu i kɛ nán Zoova ti yɛ be ɲannin nzue-ɔ?

¹¹ Atrɛkpa’n, sa kun ekun ti yɛ Zoova fali ya-ɔ. Mɛriba klikli’n i su lɔ yɛbuɛ’m be ti kekleke kpa. Ɔ maan sɛ sran kun fa like fa fin su kekle kpa bɔbɔ’n, nzue kwlá fiteman. Sanngɛ, Mɛriba nɲɔn su lɔ yɛbuɛ’m be liɛ’n, be timan kekleke. Be ti puɛpuɛ. Yɛ blɛ sunman’n, kɛ nzue tɔ’n, ɔ wlu nun. Ɔ maan, sɛ be fiti yɛbuɛ’n, nzue kwla fin nun fite. ?Kɛ mɔ Moizi w’a kanman ndɛ w’a kleman yɛbuɛ’n mɔ i kpɔnman’n yɛ ɔ fa finnin i’n, akunndan benin yɛ Izraɛlifuɛ’m be buli-ɔ? ?Be buli i kɛ nzue’n boli nun sa ngbɛn, naan i sɔ’n finman Zoova? * (An nian nzɔliɛ’n i su ndɛ’n.) E kwlá dimɛn i nanwlɛ trele.

12. ?Atrɛkpa’n, sa benin ekun ti yɛ Zoova fali Moizi nin Aarɔn be wun ya-ɔ?

¹² Atrɛkpa’n, sa uflɛ ti yɛ Zoova fali Moizi nin Aarɔn be wun ya-ɔ. Moizi seli Izraɛlifuɛ’m be kɛ: ‘?E kwla yo maan nzue fin yɛbuɛ nga nun fite man amun?’ Atrɛkpa’n, Moizi su kɛn i bɔbɔ nin Aarɔn be ndɛ. Moizi i ɲin w’a yiman Zoova. Afin, w’a kleman kɛ Zoova i kunngba yɛ ɔ yoli abonuan sa sɔ’n niɔn. Jue Mun 106, i mma 32 nin 33 se kɛ: ‘Be kannin Anannganman i ya Mɛriba nzue’n i nuan lɔ ekun, i ti maan Moizi yoli i sa ya, be kunnin i kusu i ya, kpɛkun ɔ́ íjɔ-ɔ, w’a bumɛn i sin.’ * (An nian nzɔliɛ’n i su ndɛ’n.) (Kalɛ 27:14) Moizi w’a manmanman Zoova kɛ ɔ nin i fata’n sa. I sɔ’n ti, Zoova seli Moizi nin Aarɔn be kɛ: “Amun nyin a yi-man min Mɛriba nzue ti’n su lɔ.” (Kalɛ 20:24) Nanwlɛ, sa nga be yoli’n ti tɛ dan.

13. ?Ngue ti yɛ wafa nga Zoova tuli Moizi fɔ’n, ɔ kle kɛ Zoova yo sa i nuan su-ɔ?

¹³ Moizi nin Aarɔn be yɛ be dun Izraɛlifuɛ’m be ɲrun-ɔn. I sɔ’n ti, Zoova fɛ i ɲin sieli i like nga be yo’n su kpa. (Lik 12:48) Kɛ blɛ wie nun’n, Izraɛlifuɛ wie’m be yoli ɲin kekle’n, Zoova seli be kɛ be ja su tiaman mɛn ng’ɔ seli kɛ ɔ́ fá mán be’n nun wie. (Kalɛ 14:26-30, 34) I sɔ’n ti, kɛ Moizi yoli ɲin kekle’n, ɔ fata kɛ Zoova tu i fɔ kunngba sɔ’n wie. Ɔ maan, Moizi nin be kwlaa nga be yoli ɲin kekle’n, b’a kwlá wluman mɛn sɔ’n nun.

14, 15. ?Ngue ti yɛ Moizi yoli ɲin kekle Zoova su-ɔ?

¹⁴ ?Ngue ti yɛ Moizi yoli ɲin kekle Zoova su-ɔ? Maan e fa e ɲin e sie i ndɛ nga Jue Mun 106:32, 33 kan’n su. Ɔ se kɛ: ‘Be kannin Anannganman i ya Mɛriba nzue’n i nuan lɔ ekun, i ti maan Moizi yoli i sa ya, be kunnin i kusu i ya, kpɛkun ɔ́ íjɔ-ɔ, w’a bumɛn i sin.’ Zoova su yɛ Izraɛlifuɛ’m be yoli ɲin kekle-ɔ. Sanngɛ, Moizi fali ya dan. Ɔ maan, w’a niɛnmɛn i wun su, yɛ w’a buman ndɛ ng’ɔ́ kán’n i sin.

¹⁵ Moizi i wiengu’m be ayeliɛ’n ti’n, w’a nianman ndɛ nga Zoova kan kleli i’n su. Kpɛ klikli nga Izraɛlifuɛ’m bé plán’n, ɔ yoli ndɛ nga Zoova kan kleli i’n i su sa. (Ezipt Lɔ Tulɛ 7:6) Sanngɛ i kpɛ nɲɔn su liɛ’n, atrɛkpa’n, Moizi i sa sin w’a bubu i. Afin, Izraɛlifuɛ’m b’a yo ɲin kekle wie pɛ. Atrɛkpa kusu’n, blɛ sɔ nun’n, Moizi w’a buman wafa ng’ɔ kwla manman Zoova’n i akunndan kun. Sanngɛ sa nga Izraɛlifuɛ’m be yo i’n, i akunndan yɛ ɔ buli i sa trilili-ɔ.

16. ?Ngue ti yɛ ɔ fata kɛ e bu sa nga Moizi yoli’n, i su akunndan-ɔn?

¹⁶ Moizi ti Ɲanmiɛn nuan ijɔfuɛ kpa.  Sanngɛ, blɛ wie nun’n, ɔ sieli i ɲin nɲɔnnɲɔn. Ɔ maan, ɔ fɔnnin Ɲanmiɛn wun. I sɔ sa’n kwla ju e su wie. Kɛ Moizi fɔ́n sɔ’n, nn w’a ju mɛn nga Ɲanmiɛn seli kɛ ɔ́ fá mán be’n i wun koko. E kusu, mɛn uflɛ mɔ Ɲanmiɛn waan ɔ́ mán e’n w’a mantan koko. (2 Piɛr 3:13) Yɛ e kunndɛ kɛ é wlú mɛn sɔ’n nun wie. Sanngɛ, sɛ e waan i sɔ liɛ’n yo ye’n, ɔ fata kɛ e ɲin ta Zoova ɲrun, yɛ e fa ndɛ ng’ɔ kan’n su titi. (1 Zan 2:17) ?Afɔtuɛ benin yɛ Moizi i su ndɛ’n man e-ɔ?

17. ?Sɛ e wiengu’m be yo e sa wie m’ɔ yo e ya’n, ngue yɛ ɔ fata kɛ e yo-ɔ?

¹⁷ Kɛ sran’m be yo e sa m’ɔ yo e ya’n, maan e nian e wun su. Wie liɛ’n, sa kunngba’n yɛ be fa yo e titi-ɔ. Kannzɛ ɔ ti sɔ’n, sanngɛ Biblu’n se kɛ: “Nán maan e sa sin bubu ye sa kpa yolɛ’n nun, afin sɛ y’a fɛ-man’n, cɛn wie é nyɛ́n i nuan like.” (Galasifuɛ Mun 6:9; 2 Tɛsalonikfuɛ Mun 3:13) I sɔ’n ti, maan e tinuntinun e usa  e wun kɛ: ‘?Kɛ min wiengu kun yo min sa titi mɔ min awlɛn be min klun’n, ndɛ nga n kan’n n bu i sin? ?N nian min wun su?’ (Nyanndra Mun 10:19; 17:27; Matie 5:22) Kɛ e wiengu’m be klɔklɔ e’n, nán e se kɛ é ‘tú e klunngbɔ,’ sanngɛ maan e man Zoova i atin naan ɔ yi i ya’n i nglo. (An kanngan Rɔmfuɛ Mun 12:17-21 nun.) Sɛ e bɔbɔ e tu e klunngbɔ’n, nn e ɲin yiman Zoova.

18. ?Sɛ be kle e ajalɛ wie mun’n, ngue yɛ ɔ fata kɛ e wla kpɛn su-ɔ?

¹⁸ Kɛ Zoova kle e ajalɛ uflɛ kun’n, maan e fa su. ?Wafa nga e yo ninnge mun laa’n, i su yɛ e te nian-ɔn? Nán maan e yo sɔ. Sɛ Zoova i anuannzɛ’n kle e ajalɛ uflɛ kun’n, nán maan e sisi e bo, maan e nanti su. (Ebre Mun 13:17) Asa ekun’n, nán e fa ndɛ uflɛ e uka ng’ɔ ti klɛwa’n su. (1 Korɛntfuɛ Mun 4:6) Kɛ e nian ajalɛ nga Zoova kle e’n su sɛsɛsɛ e nanti’n, e kle kɛ i ɲrun yɛ e ɲin ta-ɔ?

19. ?Ngue yɛ é yó naan sa nga e wiengu’m be yo e’n ti’n, e nin Zoova e afiɛn’n w’a saciman-ɔn?

¹⁹ Nán maan sa nga e wiengu’m be yo e’n ti’n, e nin Zoova e afiɛn’n saci. Sɛ Zoova ɲrun yɛ e ɲin ta titi’n, e su tranman lɛ naan sa nga e wiengu’m be yo’n ti’n, e nin i e afiɛn’n saci. Sɛ i li e di junman wie mun Ɲanmiɛn i anuannzɛ’n nun kɛ Moizi sa’n, yɛ ɔ fata kɛ e nian e wun su kpa-ɔ. Ɔ fata kɛ e tinuntinun e mian e ɲin kpa naan e nanti Zoova i mmla’n su. I liɛ’n, é kwlá fíte nun. (Filipfuɛ Mun 2:12) Sɛ Zoova man sran kun junman kpanngban’n, ɔ́ sé i kɛ ɔ yo like kpanngban kusu. (Lik 12:48) Sɛ e klo Zoova kpa’n, like fi su kwlá saciman e nin i e afiɛn.—Jue Mun 119:165; Rɔmfuɛ Mun 8:37-39.

20. ?Sɛ be yo e sa’n, ngue yɛ ɔ fata kɛ e yo-ɔ?

²⁰ Blɛ nga e o nun yɛ’n, ɔ ti kekle. I sɔ’n ti, ɔ fata kɛ Zoova m’ɔ wo i “famiɛn bia’n su Nyanmiɛn’n su lɔ’n,” i ɲrun yɛ e ɲin ta titi naan y’a si like ng’ɔ kunndɛ kɛ e yo’n niɔn. Sa ng’ɔ juli Moizi su’n, ɔ man e afɔtuɛ cinnjin kpa kun. Yɛle kɛ, nán maan e wiengu’m be ayeliɛ’n ti’n, e yo sa wie naan e nin Zoova e afiɛn’n saci. Sanngɛ sɛ be yo e sa’n, maan e ɲin tran “Anannganman e Nyanmiɛn’n su lele [naan] ɔ si ye aunnvuɛ.”—Jue Mun 123:1, 2.