1. ?Be nga be kan be wun ase’n, Zoova bu be sɛ? An yiyi nun.

ZOOVA klo be nga be kan be wun ase’n. Yɛ sran sɔ’m be ngunmin cɛ yɛ be nin i be afiɛn kwla mantan-ɔn. Sanngɛ “sran nga be yo be wun dandan’n, ɔ o mmua lɔ ɔ wun be.” (Jue. 138:6) E kwlakwla e kunndɛ kɛ Zoova i klun jɔ e wun naan ɔ klo e. I sɔ’n ti’n, ɔ fata kɛ e yo wun ase kanfuɛ.

2. ?Kosan benin mun yɛ é wá tɛ́ be su like suanlɛ nga nun-ɔn?

² Like suanlɛ nga nun’n é wá tɛ́ kosan cinnjin nsan be su. Be yɛle: (1) ?Kɛ be se kɛ sran kun kɛn i wun ase’n i bo’n yɛle benin? (2) ?Ngue ti yɛ ɔ fata kɛ e yo wun ase kanfuɛ-ɔ? (3) ?Blɛ benin nun yɛ e wun ase kanlɛ’n kwla yo kekle man e-ɔ? Kɛ nga é wá wún i sa’n, sɛ e kan e wun ase’n, Zoova klun jɔ́ e wun kpɛkun e bɔbɔ é ɲán su ye.​—Nya. 27:11; Eza. 48:17.

3. ?Kɛ be se kɛ sran kun kɛn i wun ase’n, i bo’n yɛle benin?

³ Sran ng’ɔ kɛn i wun ase’n ɔ tumɛn i wun, ɔ bumɛn i kɛ ɔ ti kpa trɛ i wiengu mun. Biblu’n kle kɛ sran ng’ɔ kɛn i wun ase’n, ɔ wun i wlɛ kɛ Zoova ti dan trɛ i, kpɛkun ɔ bu i wiengu’m be sran.​—Fp. 2:3, 4.

4-5. ?Wie liɛ’n ngue ti yɛ e kwla bu i kɛ sran kun ti wun ase kanfuɛ-ɔ?

⁴ Sran wie’m be yo be wun kɛ be ti wun ase kanfuɛ sa, kusu nn be timan sɔ. Afin wie liɛ’n be sa ɲan, yɛ be like yolɛ yoman ya. Annzɛ kusu be ɲin yi sran afin be si nin be nin’m be kleli be aɲinyiɛ. Sanngɛ atrɛkpa be tu be wun. Sɛ ɔ ti sɔ sakpa’n, kannzɛ ɔ yo sɛ saan like ng’ɔ o be awlɛn nun’n fíte.​—Lik. 6:45.

⁵ Sran wie’m be kusu be lafi be wun su, yɛ sɛ be wun ndɛ  kun naan be waan be su kan’n, be sisiman be bo naan b’a kan. I sɔ’n kleman kɛ be tu be wun. (Zan 1:46, 47) Sanngɛ ɔ fata kɛ i sɔfuɛ’m be nian be wun kpa naan b’a lafiman be wun su ngboko. Kannzɛ e sa ɲan-o, annzɛ e saman ɲan-o, ɔ fata kɛ e kwlakwla e mian e ɲin naan e yo wun ase kanfuɛ.

6. ?Ngue like yɛ akoto Pɔlu i su ndɛ’n kle e-ɔ?

⁶ Maan e kan akoto Pɔlu i ndɛ kan. Zoova fanngan nun’n, ɔ takali asɔnun kaka klɔ fanunfanun su. Atrɛkpa’n, ɔ dili junman trali Zezi Klisi i akoto onga mun. Sanngɛ w’a bumɛn i le kɛ i kpa trɛ i niaan mun. I kpa bɔbɔ’n, ɔ seli kɛ: “Min yɛ n ti akoto’m be nun kaanfuɛ’n niɔn. Yɛ ɔ fataman kɛ be flɛ min akoto bɔbɔ, afin n kleli Ɲanmiɛn i asɔnun’n i nunfuɛ’m be yalɛ.” (1 Kor. 15:9) Pɔlu w’a bumɛn i kɛ ɔ ti i liɛ ngunmin annzɛ kusu ɔ dili junman kpanngban ti yɛ ɔ nin Zoova be afiɛn sɛli-ɔ. Sanngɛ i waan ye dan mɔ Ɲanmiɛn yoli i’n, i ti yɛ ɔ fɛli i dili junman-ɔn. (An kanngan 1 Korɛntifuɛ Mun 15:10 nun.) Kɛ ɔ́ klɛ́ Klisifuɛ nga be o Korɛnti lɔ’n be fluwa’n, ɔ yili i nglo kɛ ɔ ti wun ase kanfuɛ. Afin Klisifuɛ sɔ’m be nun wie’m be waan be kpa trɛ i. Sanngɛ fluwa nun’n w’a kanman ndɛ wie m’ɔ kle kɛ ɔ su yo i wun kpakpa be su-ɔ. I lɛ nun’n, ɔ kle e ajalɛ kpa.​—2 Kor. 10:10.

7. ?Ngue yɛ ɔ kle kɛ aniaan bian Kaali yili i nglo kɛ ɔ ti wun ase kanfuɛ-ɔ?

⁷ Be flɛ aniaan bian kun kɛ Kaali Flederiki Klainin. Laa’n, ɔ yoli Anuannzɛ’n i ɲrun dinfuɛ’m be nun kun. Kɛ aniaan bian Kaali kɛ́n i bɔbɔ i ndɛ’n, ɔ dili sa wie m’ɔ yoli be mɔ be timan su’n, ɔ nin sa kekle nga be tɔli i su’n, be nanwlɛ. I wie yɛle kɛ afuɛ 1922 nun’n, i waan ɔ́ kó bó jasin awloawlo’m be nun. I sɔ’n yolɛ yoli kekle i sa nun dan. I sɔ’n ti’n, ɔ dili afuɛ nɲɔn ɔ boman jasin fɛ’n. I sin’n, ɔ ko dili junman Betɛli lɔ. Cɛn kun’n, aniaan bian kun mɛnnin i afɔtuɛ sa wie su. I sɔ’n w’a yomɛn i fɛ mlɔnmlɔn. Ɔ maan ɔ fali aniaan bian’n i wun ya cɛli  kpa. Asa ekun’n, ɔ tɔli tukpacɛ kekle kpa. Tukpacɛ sɔ’n ti’n, ɔ wa le bo fia. Sanngɛ ɔ wa yoli juejue. Ɔ nin i sɔ’n ngba’n, ɔ dili junman kpanngban. Sran’m be si aniaan sɔ’n kpa. Ɔ maan kɛ ɔ dili sa tɛ ng’ɔ yoli be’n be nanwlɛ’n, i lɛ nun’n ɔ yili i nglo kɛ ɔ ti wun ase kanfuɛ. Aniaan sunman be wla w’a fiman aniaan bian Kaali i ndɛ ng’ɔ kannin’n, be su. Asa ekun’n, i ndɛ sɔ’n wlali be fanngan kpa. *

8. ?Wafa sɛ yɛ 1 Piɛli 5:6 uka e naan y’a wun i wlɛ kɛ Zoova klo be nga be kan be wun ase’n niɔn?

⁸ Like cinnjin nga ti yɛ ɔ fata kɛ e yo wun ase kanfuɛ’n yɛle kɛ i sɔ’n jɔ Zoova i klun. I sɔ ndɛ yɛ akoto Piɛli kannin-ɔn. (An kanngan 1 Piɛli 5:6 nun.) E fluwa’m be nun kun yiyili ndɛ nga Piɛli kannin’n nun. Ɔ seli kɛ: “Be wun tulɛ’n ti kɛ bɔyre sa. Ɔ kwla kun sran. I sɔ’n ti’n, sɛ sran kun si like yo kpa’n naan sanngɛ ɔ tu i wun’n, i sɔ sran liɛ’n Ɲanmiɛn bumɛn i wie. Sanngɛ sɛ sran kun siman like kaka yo naan sanngɛ ɔ kɛn i wun ase’n, Ɲanmiɛn ɲrun’n sran sɔ’n le ɲrun kpa. Ɔ maan sɛ e kan e wun ase’n, Zoova yrá e su.” * I sɔ’n ti’n, like ng’ɔ fata kɛ ɔ yo e cinnjin’n yɛle kɛ e yo naan Zoova i klun jɔ e wun.​—Nya. 23:15.

9. ?Ngue ti yɛ sɛ e ti wun ase kanfuɛ’n sran’m bé fá be wun mántan e-ɔ?

⁹ Kɛ e kan e wun ase’n, Zoova klun jɔ e wun. Sanngɛ nɛ́n i ngba-ɔ. E bɔbɔ e ɲan su ye wie. Afin sɛ e kan e wun ase’n, sran’m bé fá be wun bé mántan e. Maan e bu be nga e klo be janvuɛ tralɛ’n be akunndan kan e nian. (Mat. 7:12) E kunndɛman kɛ é trá be nga be kan ndɛ kle be-ɔ be faman mɔ ndɛ nga be kan’n yɛ be kunndɛ kɛ sran’m be nanti su kekle nun’n, be janvuɛ. Sanngɛ be nga mɔ be wiengu ndɛ lo be’n, mɔ be klo sran’n, mɔ be si be wiengu aunnvuɛ’n, yɛ be kan be wun ase’n, kɛ e nin be e nanti’n e wun kpaja e. (1 Piɛ. 3:8) Sɛ e ti wun ase kanfuɛ naan e fa e wun e mantan sran sɔ mun’n, be kusu bé fá be wun bé mántan e wie.

10. ?Ngue ti yɛ be nga be kan be wun ase’n, kɛ sa kekle tɔ be su’n be kwla jran kekle-ɔ?

¹⁰ Be nga be kan be wun ase’n, kɛ be o afɛ nun’n be kwla jran kekle. Ɔ ju wie’n, e wun i kɛ sa nga be ju’n, ɔ nin ninnge nga e wun be’n, be timan su. I sɔ’n ti’n, Famiɛn Salomɔn seli kɛ: “N wunnin kanga wie mun mɔ be fu nnɛn kpanngɔ su, kpɛkun diewa wie’m be kusu be nanti be ja nun kɛ  kanga sa.” (Aku. 10:7) Wie liɛ’n be nga be si like yo’n be manman be sa su. Sanngɛ be nga be siman like yo’n, sran’m be fa be ɲin be sie be su, kpɛkun be yi be ayɛ. I sɔ’n ti’n, Salomɔn wlali sran’m be fanngan kɛ nán be fa be ɲin be sie i sa tɛtɛ nga be ju’n, be su. (Aku. 6:9) Sɛ e ti wun ase kanfuɛ’n e su kokoman sa tɛtɛ nga be ju’n be ti ngboko.

11. ?Kɛ be man e afɔtuɛ’n, ngue yɛ ɔ fata kɛ e yo-ɔ?

¹¹ Be diman sa nga be ju aliɛ ba kwlaa nun’n, be yalɛ. Yɛ sa sɔ’m be nun’n, e kwla yi i nglo kɛ e ti wun ase kanfuɛ. Maan e kan sa sɔ’m be nun wie’m be ndɛ. I kun yɛle blɛ mɔ be man e afɔtuɛ’n. Nán e wla fi su kɛ sɛ sran kun man e afɔtuɛ’n, nn atrɛkpa like nga e yoli’n w’a yoman kpa ti-ɔ. Sanngɛ blɛ sɔ’n nun’n, e kwla se kɛ e sɔman afɔtuɛ sɔ’n nun. Kpɛkun e kwla kan sran ng’ɔ mannin e afɔtuɛ’n i ndɛ tɛtɛ annzɛ e se kɛ wafa ng’ɔ kannin ndɛ’n, ɔ timan su. Sanngɛ sɛ e ti wun ase kanfuɛ’n, e su yoman sɔ mlɔnmlɔn.

12. ?Kɛ nga Nyanndra Mun 27:5, 6 fa kan’n sa’n, ngue ti yɛ kɛ sran kun man e afɔtuɛ’n ɔ fata kɛ e yo i kwla-ɔ? An fa sunnzun ase be yiyi nun.

¹² Sran ng’ɔ ti wun ase kanfuɛ’n, kɛ be mɛn i afɔtuɛ’n ɔ sɔ nun klanman. Maan e fa sunnzun ase kun e yiyi nun. Maan e se kɛ y’a ɔ aɲia kun bo. Kɛ e juli lɔ’n e nin sran kpanngban y’a koko yalɛ lele, kpɛkun aniaan kun flɛ e aamiɛn se e kɛ, like kun o e je’n sin. E si kɛ blɛ sɔ’n nun’n ɲannzuɛn kún e. Sanngɛ é yó aniaan sɔ’n i kwla. Kpɛkun atrɛkpa’n, e kwla usa e wun kɛ: ?Ai, ngue ti yɛ aniaan kun w’a timan min klɛ ndɛ nun-ɔn? I wafa kunngba’n, sɛ aniaan kun man e afɔtuɛ’n, ɔ fata kɛ e kan e wun ase e sɔ nun klanman naan e yo i kwla. Afin aniaan ng’ɔ mannin e afɔtuɛ’n ɔ timan e kpɔfuɛ, ɔ ti e janvuɛ. Yɛ atrɛkpa kusu’n afɔtuɛ sɔ’n yɛ e sa miɛn i wun-ɔn.​—An kanngan Nyanndra Mun 27:5, 6 nun; Gal. 4:16.

13. ?Kɛ be man aniaan wie’m be junman’n, wafa sɛ yɛ e kwla kle kɛ e ti wun ase kanfuɛ-ɔ?

¹³ Kɛ be man e wiengu’m be junman’n. Be flɛ aniaan bian kun kɛ Jezɔnun. Ɔ ti asɔnun kpɛnngbɛn. Ɔ seli kɛ: “Wie liɛ’n kɛ be man aniaan wie’m be junman’n, n usa min wun kɛ: ‘?Ngue ti yɛ nán min yɛ be fɛli i sɔ junman’n be mannin min-ɔn?” Atrɛkpa’n, e wun yoli e sɔ wie blɛ wie nun. Sɛ e kunndɛ kɛ é dí Zoova i junman wie mun’n, i sɔ’n timan tɛ. (1 Tim. 3:1) Sanngɛ ɔ fata kɛ e nian e wun kpa. I wie yɛle kɛ aniaan bian kun kwla bu i kɛ i ngunmin cɛ yɛ ɔ kwla si junman wie’m be di asɔnun’n nun-ɔn. Annzɛ kusu aniaan bian kun i yi’n kwla se i wun  kɛ: “Min wun si junman nga i di tra aniaan bian nga.” Sanngɛ sɛ e ti wun ase kanfuɛ’n, e su bumɛn i sɔ akunndan liɛ’n mlɔnmlɔn. Afin i sɔ’n ti be wun tulɛ ayeliɛ.

14. (1) ?Kɛ be mannin Izraɛlifuɛ wie’m be junman’n, ngue yɛ Moizi yoli-ɔ? (2) ?Ajalɛ benin yɛ i sɔ’n kle e-ɔ?

¹⁴ Moizi blɛ su’n Zoova mannin sran wie’m be junman kɛ be di. Blɛ sɔ’n nun’n like nga Moizi yoli’n, ɔ kle e ajalɛ klanman kpa. Kɛ Zoova seli Moizi kɛ ɔ dun Izraɛlifuɛ’m be ɲrun mmua’n, i sɔ’n yoli i fɛ kpa. Kpɛkun junman sɔ’n yoli i cinnjin. ?Sanngɛ kɛ Zoova kpali sran wie’m be kɛ be ukɛ i naan ɔ di i junman’n, ngue yɛ ɔ yoli-ɔ? Moizi w’a fɛmɛn i ɲin w’a ciman sran sɔ mun. (Kal. 11:24-29) Ɔ kplinnin ukalɛ mɔ sran sɔ’m be waan bé úkɛ i’n su. (Tul. 18:13-24) I sɔ’n ti’n, Izraɛlifuɛ’m be ɲannin jɔlɛ difuɛ kaka. Ɔ maan sɛ Izraɛlifuɛ kun kunndɛ kɛ be di i ndɛ wie’n, ɔ su minndɛman lele kun. I lɛ nun’n, Moizi yili i nglo kɛ sran’m be ndɛ lo i tra sa su m’ɔ le i’n. Ndɛ sɔ’n kle kɛ sɛ e waan Zoova fa e di junman’n, ɔ fata kɛ e kan e wun ase. I sɔ’n ti cinnjin tra like nga e si i yo’n. Afin “Anannganman o nglo lɔ, sanngɛ ɔ wun be nga be kan be wun ase’n mun.”​—Jue. 138:6.

15. ?Sa benin wie mun yɛ be juli aniaan wie’m be su-ɔ?

¹⁵ Kɛ be man e junman uflɛ’n. Afuɛ nga be sinnin lɛ’n be nun’n, be mannin aniaan kpanngban mɔ be di Zoova i junman w’a cɛ kpa’n be junman uflɛ. I wie yɛle kɛ afuɛ 2014 nun’n, anuannzɛ’n seli aniaan nga be ti nvle sunianfuɛ’n be kɛ be su diman junman sɔ’n kun naan bé wá mán be junman uflɛ. Afuɛ kunngba sɔ’n nun’n, anuannzɛ’n seli akpasua sunianfuɛ nga be le afuɛ 70 be kɛ be yaci junman sɔ’n i dilɛ. Asa ekun’n, be seli kɛ asɔnun’n be nun’n aniaan nga be ti asɔnun kpɛnngbɛn mɔ be le afuɛ 80 be su diman asɔnun kpɛnngbɛn’m be lika siesiefuɛ junman’n i kun. Yɛ koko nun wa’n,  be seli Betɛli lɔ junman difuɛ sunman be kɛ be su diman juman Betɛli lɔ kun naan be ko di atin bolɛ junman’n. Kpɛkun tukpacɛ annzɛ awlobo ndɛ wie ti’n, annzɛ kusu sa uflɛ wie’m be ti’n, aniaan kpanngban be jrannin be blɛ kwlaa nun Ɲanmiɛn junman’n i dilɛ.

16. ?Kɛ be mannin aniaan wie’m be junman uflɛ’n, wafa sɛ yɛ be kleli kɛ be ti wun ase kanfuɛ-ɔ?

¹⁶ Kɛ anuannzɛ fali ajalɛ sɔ mun, be su nantilɛ w’a pɔpɔ w’a manman aniaan mun. Like nga ti yɛ e se sɔ’n yɛle kɛ aniaan nga be mannin be junman uflɛ’n, be klo junman nga be di i laa’n i kpa. Yɛ be dili junman sɔ’n afuɛ kpanngban. Wie liɛ’n, kɛ be man aniaan sɔ’m be junman uflɛ’n, ka naan be wun w’a fa be feke junman uflɛ sɔ’n i dilɛ nun’n, ɔ ti kekle kpa man be. Sanngɛ be tu be klun be di junman sɔ’n i kpa kɛ be fa dili laa liɛ’n sa. ?Ngue ti-ɔ? Afin be klo Zoova, kpɛkun i yɛ be fali be wun be mɛnnin i-ɔ. B’a faman be wun b’a manman junman nga be di’n. (Kol. 3:23) I sɔ’n ti’n, junman kwlaa nga Zoova fa man be’n be tu be klun be di i kpa. Yɛ aniaan sɔ’m be fa be su “sa’n kwlaa wlɛ i Ɲanmiɛn sa nun,” afin be si kɛ be ndɛ lo i.​—1 Piɛ. 5:6, 7.

17. ?Ngue ti yɛ kɛ Ɲanmiɛn Ndɛ’n wla e fanngan kɛ e yo wun ase kanfuɛ’n ɔ yo e fɛ-ɔ?

¹⁷ Kɛ Biblu’n wla e fanngan kɛ e yo wun ase kanfuɛ’n i sɔ’n yo e fɛ. Afin kɛ e ti wun ase kanfuɛ’n, sran’m be fa be wun be mantan e. Kpɛkun kɛ sa’m be tɔ e su’n, e kwla jran kekle. Sanngɛ ng’ɔ ti cinnjin kpafuɛ’n yɛle kɛ sɛ e kan e wun ase’n e nin e Si Ɲanmiɛn e afiɛn mántan kpa. Nanwlɛ kɛ e si kɛ “Anannganman m’ɔ o like kwlaa ti su’n” ɔ klo be nga be ti wun ase kanfuɛ m’ɔ bu be sran’n, ɔ yo e fɛ dan.​—Eza. 57:15.