1. ?Wan mun yɛ be takali asɔnun ng’ɔ o Filipu lɔ’n niɔn?

KƐ AKOTO Pɔlu nin Silasi, nin Liki, ɔ nin Timote be juli Filipu lɔ mɔ be boli jasin fɛ’n, sran kpanngban kpa be sɔli nun klanman. Ɔ maan be takali asɔnun bo kun klɔ sɔ’n su. Atrɛkpa’n, Lidi m’ɔ klo sran nun sɔlɛ’n, i awlo lɔ yɛ be yoli aɲia mun-ɔn.—Yol. 16:40.

2. ?Sa kekle benin yɛ ɔ tɔli aniaan’m be su-ɔ?

² Kɛ be takali asɔnun sɔ’n w’a cɛman, Satan suli sran’m be bo maan be kleli aniaan’m be yalɛ. I wie yɛle kɛ be waan nán Pɔlu nin i wiengu’m be bo jasin fɛ’n kun. Ɔ maan be trali be kpɛkun, be boli be nin ngble yɛ be wlali be bisua. Kɛ be fin bisua lɔ be fiteli’n, be ko wlali aniaan’m be fanngan. I sin’n, Pɔlu nin Silasi, ɔ nin Timote be ɔli lika uflɛ. Sanngɛ Liki liɛ’n ɔ kali Filipu lɛ. ?Kɛ ɔ yoli sɔ’n, ngue yɛ aniaan sɔ mɔ blɛ li yɛ b’a bo Zoova i sulɛ bo’n, bé wá yó i siɛn’n niɔn? Zoova fanngan nun’n, aniaan sɔ’m be jrannin yalɛ klelɛ’n i ɲrun kekle yɛ be suli Zoova titi. (Fp. 2:12) Kɛ Pɔlu tili i kɛ be jrannin kekle’n, i sɔ’n yoli fɛ dan.

3. ?Kɛ nga Filipufuɛ Mun 1:9-11 fa kan sa’n, kɛ Pɔlu srɛ́ Ɲanmiɛn’n ngue ndɛ yɛ ɔ kannin-ɔn?

³ Kɛ ɔ dili afuɛ 10 kun’n, Pɔlu klɛli fluwa ko mannin aniaan nga be o Filipu lɔ’n. Kɛ e kanngan fluwa sɔ’n nun’n, e wun i wlɛ kɛ aniaan sɔ’m be ndɛ lo Pɔlu kpa. Ɔ seli kɛ: “Min wla lo amun kpa, yɛ n klo amun kwlaa kɛ nga Klisi Zezi fa klo amun’n sa.” (Fp. 1:8) Fluwa nun’n, ɔ seli kɛ ɔ srɛli Ɲanmiɛn mɛnnin i niaan sɔ mun. I srɛlɛ nun’n, ɔ seli kɛ maan be klo Ɲanmiɛn nin sran tra laa’n, be wun ninnge nga be ti cinnjin kpa’n be wlɛ. Asa ekun’n, ɔ seli kɛ nán be wun sa tɛ kaan sa  be wun, kpɛkun nán be yo naan sran wie i ja kpla. Sanngɛ be yo sa kpa tra laa’n. E si kɛ ndɛ sɔ’n wlali aniaan nga be o Filipu lɔ’n be fanngan kpa. Andɛ’n, e kwla ɲan ndɛ nga Pɔlu kannin’n i su ye wie. [Kanngan Filipufuɛ Mun 1:9-11 nun.] Like suanlɛ nga nun’n, é wá fá e ɲin e sie i ndɛ nga Pɔlu kannin’n be su kunngunkunngun, kpɛkun é wá wún wafa nga e kwla nanti ndɛ sɔ’m be su’n.

4. (1) ?Kɛ nga 1 Zan 4:9, 10 fa kan sa’n, wafa sɛ yɛ Zoova yili i nglo kɛ ɔ klo e-ɔ? (2) ?Wafa sɛ yɛ ɔ fata kɛ e klo Ɲanmiɛn-ɔn?

⁴ Kɛ Zoova sunmɛnnin i Wa’n asiɛ’n su wa kɛ ɔ wa kpɔ e ti’n, i lɛ nun’n ɔ yili i nglo kɛ ɔ klo e dan. (An kanngan 1 Zan 4:9, 10 nun.) Klolɛ mɔ Ɲanmiɛn klo e ti’n, e kusu e kunndɛ kɛ é kló i wie. (Rɔm. 5:8) ?Wafa sɛ yɛ e kwla kle kɛ e klo Ɲanmiɛn-ɔn? Cɛn kun’n, kɛ Zezi kán ndɛ klé Farizifuɛ’m be nun kun’n, ɔ tɛli kosan sɔ’n su. Ɔ seli kɛ: “Fa ɔ awlɛn’n kwlaa, ɔ nin ɔ nguan’n kwlaa, ɔ nin ɔ akunndan’n kwlaa fa klo Zoova m’ɔ ti ɔ Ɲanmiɛn’n.” (Mat. 22:36, 37) Ndɛ sɔ’n kle kɛ ɔ fata kɛ e klo Ɲanmiɛn tra like kwlaa yɛ e klo i titi. Pɔlu seli aniaan nga be o Filipu lɔ’n be kɛ maan be “klo Ɲanmiɛn nin sran kpa tra laa’n.” ?Ngue yɛ e kwla yo naan y’a klo Ɲanmiɛn kpa-ɔ?

5. ?Ngue yɛ e kwla yo naan y’a klo Ɲanmiɛn tankaan kpa-ɔ?

⁵ Sɛ e waan é kló Ɲanmiɛn’n ɔ fata kɛ e si i. Afin Biblu’n se kɛ: “Sran ng’ɔ klomɛn i wiengu’n, ɔ siman Ɲanmiɛn, afin Ɲanmiɛn ti klolɛ.” (1 Zan 4:8) Akoto Pɔlu seli kɛ sɛ ‘e si ndɛ ng’ɔ ti nanwlɛ’n, naan e wun sa wlɛ kpa’n,’ é kló Ɲanmiɛn tankaan kpa. (Fp. 1:9) Kɛ e boli Biblu’n nun like suanlɛ bo’n, e boli Ɲanmiɛn i klolɛ bo. Kannzɛ bɔbɔ blɛ sɔ nun’n, e simɛn i su ndɛ kpanngban’n sanngɛ e kloli i. Sanngɛ kɛ é súɛn i su like kpa mɔ é sí i kpa’n, nn é kló i kpa kusu. I sɔ’n ti’n, ɔ ti cinnjin kɛ e suan Biblu’n nun like titi naan e bu like nga e suan’n i su akunndan.​—Fp. 2:16.

6. ?Sran klolɛ’n i su ndɛ benin yɛ 1 Zan 4:11, 20, 21 kan-ɔn?

⁶ Kɛ mɔ Ɲanmiɛn klo e’n ti’n, e kusu e klo e niaan mun wie. (An kanngan 1 Zan 4:11, 20, 21 nun.) E kwla bu i kɛ e niaan’m be klolɛ su yoman kekle e sa nun. Afin e ngba’n e su Zoova yɛ e mian e ɲin e niɛn i ayeliɛ’n su. Asa ekun’n, e mian e ɲin e sɔnnzɔn Zezi. Afin klolɛ m’ɔ klo e ti’n, ɔ fɛli i wun mannin. Ɔ nin i sɔ’n ngba’n ɔ ju wie’n, e niaan’m be klolɛ kwla yo kekle kan e sa nun. I sɔ sa’n juli aniaan nga be o Filipu lɔ’n be su. É wá fá e ɲin é síe i sa sɔ’n su.

7. ?Ngue yɛ ndɛ nga Pɔlu kan kleli Evodi nin Sɛntisi ɔ kle e-ɔ?

⁷ Evodi nin Sɛntisi be su Ɲanmiɛn kpa yɛ be nin akoto Pɔlu “dili junman.” Sanngɛ ndɛnngan wa tɔli bla nɲɔn sɔ’m be afiɛn. Ɔ maan b’a timan be wun aniɛn kun. I sɔ’n ti’n, kɛ Pɔlu klɛ́ aniaan nga be o Filipu lɔ’n be fluwa’n, ɔ boli Evodi nin Sɛntisi be dunman trele, kpɛkun ɔ seli be kɛ “maan be akunndan’n yo kun.” (Fp. 4:2, 3) Sanngɛ nán bla nɲɔn sɔ’m be ngunmin yɛ ɔ mannin be afɔtuɛ-ɔ. Ɔ seli asɔnunfuɛ’m be kwlaa be kɛ: “Like kwlaa nga amún yó’n, nán an ijɔ amun konviabo, yɛ nán ndɛnngan tran nun.” (Fp. 2:14) E si kɛ Pɔlu i afɔtuɛ sɔ’n ukali Evodi nin Sɛntisi, ɔ nin aniaan onga’m be kpa naan b’a klo be wun b’a tra laa’n.

8. (1) ?Ngue yɛ ɔ kwla yo maan e niaan’m be klolɛ’n yo kekle kan e sa nun-ɔn? (2) ?Ngue yɛ ɔ kwla uka e naan y’a klo be titi-ɔ?

⁸ Kɛ Evodi nin Sɛntisi sa’n, ɔ ju wie’n e niaan’m be klolɛ’n kwla yo kekle kan e sa nun. Afin wie liɛ’n, e fa e ɲin e sie i ninnge nga be yo m’ɔ timan kpa’n be su. Sanngɛ ɔ fataman kɛ e wla fi su kɛ e ngba’n e fɔn sa sunman nun. Ɔ maan sɛ e waan é fá e ɲin é síe i  fɔnlɛ kwlaa nga e niaan’m be fɔn su’n, ɔ cɛman naan y’a yaci be klolɛ. Maan e se kɛ aniaan bian nɲɔn be waan be su yo Ɲanmiɛn Sielɛ Sua’n i yɛinyɛin. Kun suan Zonasi yɛ kun suan Zan. Sanngɛ aniaan bian Zonasi liɛ’n, i wla fili Zan i ukalɛ’n su. ?Blɛ sɔ’n nun’n, ngue yɛ Zan yó-ɔ? ?Ɔ́ trán bú ninnge kwlaa nga Zonasi yoli m’ɔ timan kpa’n be akunndan? Sɛ ɔ yo sɔ’n, i awlɛn’n bé i klun trá laa’n, kpɛkun ɔ su klomɛn i niaan’n kun kɛ laa’n sa. Sɛ sa kunngba’n o e nin aniaan wie e afiɛn’n, maan e bu ndɛ nga i akunndan. Ndɛ sɔ’n yɛle kɛ Zoova si sa tɛ nga e bɔbɔ e yo’n, ɔ nin sa tɛ nga e niaan’m be yo’n. Ɔ nin i sɔ’n ngba’n, ɔ klo e niaan’n kpɛkun ɔ klo e wie. I sɔ’n ti’n, ɔ fata kɛ e nian Zoova i ayeliɛ’n su yɛ nán e bu e niaan’n i wun akunndan tɛ. Kɛ e klo e niaan mun’n, e nin be e afiɛn sɛ kpa tra laa’n.—Fp. 2:1, 2.

9. ?“Ninnge nga be ti cinnjin kpa’n” mɔ Pɔlu kan be ndɛ’n, be nun wie mun yɛle benin?

⁹ Ɲanmiɛn fanngan nun’n, Pɔlu seli aniaan nga be o Filipu lɔ’n be kɛ maan “be wun ninnge nga be ti cinnjin kpa’n be wlɛ.” Ndɛ sɔ’n ti e liɛ wie andɛ. (Fp. 1:10) Ninnge nga be ti cinnjin kpa’n m’ɔ Pɔlu kan be ndɛ’n, be nun wie mun yɛle Zoova i dunman m’ɔ fata kɛ ɔ yo sanwun’n, nin i klun sa m’ɔ fata kɛ ɔ kpɛn su’n, ɔ nin bo kun yolɛ asɔnun nun’n. (Mat. 6:9, 10; Zan 13:35) Sɛ ninnge sɔ’m be ti e cinnjin tra like kwlaa’n, é klé kɛ e klo Zoova sakpa.

10. ?Ngue yɛ ɔ fata kɛ e yo naan b’a wunman sa tɛ kaan sa e wun-ɔn?

¹⁰ Pɔlu seli ekun kɛ ɔ fataman kɛ be ‘wun sa tɛ kaan sa e wun.’ Pɔlu i ndɛ sɔ’n kleman kɛ ɔ fataman kɛ fɔ kaan sa tran e nun. Afin kannzɛ e mian e ɲin, e mian e ɲin sɛ’n, e su kwlá yoman sanwun kɛ Zoova sa le. Sanngɛ sɛ e klo Ɲanmiɛn nin sran tra laa’n, kpɛkun e mian e ɲin yo ninnge nga be ti cinnjin kpa’n, Zoova ɲrun’n, é yó sran mɔ sa tɛ kaan sa nunmɛn i wun-ɔn. Asa ekun’n, kɛ e mian e ɲin e yo naan e niaan wie i ja w’a kplaman’n, e kle kɛ e klo Ɲanmiɛn nin sran.

11. ?Ngue ti yɛ ɔ fataman kɛ e yo naan e niaan wie i ja kpla-ɔ?

¹¹ Pɔlu seli kɛ nán e yo naan “sran wie i ja kpla.” Ndɛ sɔ’n ti cinnjin kpa. Afin sɛ y’a nianman e wun su’n, ninnge nga e fa yiyi e ɲin su’n, nin wafa nga e wlawla e wun’n, ɔ nin junman nga e di’n, be kwla yo maan e niaan wie i ja kpla. Nán kɛ ninnge sɔ’m be ti tɛ ti-ɔ. Sanngɛ sɛ be ti’n, e niaan wie i akunndan sanngan annzɛ ɔ tɔ sa tɛ nun’n, nn y’a yo sa tɛ dan. I sɔ yolɛ’n i tɛ m’ɔ ti ti’n, Zezi seli kɛ sɛ be fa yɔbuɛ dan kun be minnda e kɔmin naan be to e yi jenvie’n i bunman’n nun’n, ɔ ti kpa tra kɛ e yo naan e niaan kun ɔ nin Zoova be afiɛn saci’n.—Mat. 18:6.

12. ?Ngue yɛ aniaan bian kun nin i yi mɔ be ti atin bofuɛ’n be su ndɛ’n kle e-ɔ?

¹² Aniaan bian kun nin i yi mɔ be ti atin bofuɛ’n be nantili Zezi i ndɛ sɔ’n su. Be nin aniaan bian kun nin i yi mɔ be yoli be batɛmun ɔ nin-a cɛman’n, be o asɔnun kunngba’n nun. Wafa nga be tali aniaan bian’n nin i yi mɔ be yoli be batɛmun ɔ nin-a cɛman’n ti’n, be bu i kɛ ninnge sunman o lɛ’n, ɔ fataman kɛ be yo. I wie yɛle kɛ be waan ɔ fataman kɛ Klisifuɛ kun wɔ sriman ko nian flimun. Kannzɛ bɔbɔ flimun timan tɛ-o, ɔ fataman kɛ Klisifuɛ kun i ja kpɛn lika sɔ’n nun lɔ. Ɔ maan kɛ be tili kɛ aniaan bian’n nin i yi mɔ be ti atin bofuɛ’n be ɔli sriman be ko niannin flimun’n, i sɔ’n yoli be kɛnsrɛn. Kɛ ɔ yoli sɔ’n, aniaan bian nin i yi mɔ be ti atin bofuɛ’n be fali ajalɛ kɛ sɛ be niaan sɔ’m be nin-a wunman sa kpa nin sa tɛ’n be ngbaciɛ’n, be su kɔman sriman kun.  (Ebr. 5:14) Ajalɛ sɔ mɔ aniaan bian’n nin i yi’n mɔ be ti atin bofuɛ’n be fali’n, ɔ kle kɛ b’a kɛnmɛn i be nuan nun ngbɛn kɛ be klo be niaan mun, sanngɛ be yili i nglo be ayeliɛ’n nun.—Rɔm. 14:19-21; 1 Zan 3:18.

13. ?Wafa sɛ e kwla su e niaan kun bo maan ɔ tɔ sa tɛ nun-ɔn?

¹³ Like uflɛ nga e kwla yo mɔ e niaan kun i ja kpla’n, yɛle kɛ e kwla su i bo maan ɔ tɔ sa tɛ nun. ?Wafa sɛ yɛ e kwla yo sɔ-ɔ? Wienun-ɔn, Biblu’n nun like suanfuɛ kun ti nzanbɔɛfuɛ. Kɛ ɔ suannin Biblu’n nun like’n, ɔ miɛnnin i ɲin wlali nzan nɔnlɛ’n i ase. Sanngɛ ɔ wunnin i wlɛ kɛ sɛ i waan ɔ kaciman nzanbɔɛfuɛ ekun’n, ɔ fata kɛ ɔ ci nzan’n mlɔnmlɔn. Asa ekun’n, ɔ miɛnnin i ɲin kacili i ayeliɛ wie mun ekun. Ɔ maan be yoli i batɛmun. I osu m’ɔ́ lá nun’n, aniaan bian kun yiɛli i i awlo lɔ. Kɛ ɔ juli lɔ’n, aniaan bian’n mɛnnin i nzan kɛ ɔ nɔn. Kpɛkun ɔ seli i kɛ: “W’a kaci Klisifuɛ siɛn’n. Ɔ maan Zoova i wawɛ o ɔ su. Kusu nzuɛn nga Ɲanmiɛn wawɛ’n yo maan sran yi i nglo’n, i kun yɛle be awlɛn tralɛ’n. I sɔ’n ti’n, sɛ a si ɔ awlɛn tra’n, a kwla nɔn nzan kan yɛ ɔ su yoman ɔ like fi.” ?Kɛ e niɛn i sa’n, sɛ aniaan bian’n fa ndɛ nga aniaan ng’ɔ yiɛli i kannin’n su naan ɔ nɔn nzan’n, ɔ su kaciman nzanbɔɛfuɛ ekun?

14. ?Wafa sɛ yɛ e aɲia’m be uka e naan y’a nanti ndɛ ng’ɔ o Filipufuɛ Mun 1:10 nun’n, su-ɔ?

¹⁴ E aɲia’m be uka e naan y’a nanti ndɛ ng’ɔ o Filipufuɛ Mun 1:10 nun’n, i su. Afin e aɲia sɔ’m be bo’n, like nga be kle e’n, ɔ uka e naan y’a wun i wlɛ kɛ akunndan nga Zoova bu’n yɛ ɔ ti cinnjin-ɔn. Asa ekun’n, like nga be kle e ti’n, e si like nga e kwla yo naan b’a wunman sa tɛ kaan sa e wun’n.  Kpɛkun, be kle e kɛ “e klo Ɲanmiɛn nin sran, yɛ e yo sa kpa.” (Ebr. 10:24, 25) Kɛ e niaan’m be wla e fanngan’n, e klo Ɲanmiɛn kpɛkun e klo e niaan sɔ’m be kpa tra laa’n. Kɛ e klo Ɲanmiɛn nin e niaan mun’n, e mian e ɲin e yo like kwlaa nga e kwla yo naan be ja w’a kplaman’n.

15. ?Ngue yɛ sɛ e yo’n, é klé kɛ e ‘yo sa kpa tra laa-ɔ’?

¹⁵ Pɔlu srɛli Ɲanmiɛn kɛ ɔ uka aniaan nga be o Filipu lɔ’n naan be “yo sa kpa tra laa’n.”  (Fp. 1:11) E si kɛ “sa kpa” nga Pɔlu kɛn i ndɛ’n, i wie yɛle Zoova nin e niaan’m be klolɛ’n, ɔ nin jasin fɛ mɔ e bo’n. Asa ekun’n, Filipufuɛ Mun ndɛ tre 2 i mma 15 nun’n, Pɔlu seli aniaan sɔ’m be kɛ be “kpaja kɛ kannin sa mɛn nga nun.” Pɔlu i ndɛ sɔ’n maan e wla kpɛn Zezi i ndɛ kun su. Cɛn kun’n, Zezi seli i sɔnnzɔnfuɛ’m be kɛ: “Amun yɛ amun ti kɛ kannin sa mɛn’n nun-ɔn.” (Mat. 5:14-16) Kpɛkun ɔ seli be ekun kɛ be ‘yo maan nvlenvle’m be kwlaa be nunfuɛ’m be kaci i sɔnnzɔnfuɛ,’ yɛ be bo jasin fɛ’n ‘lele be fa ju asiɛ’n i tiwa su lɔ.’ (Mat. 28:18-20; Yol. 1:8) Ɔ maan kɛ e tu e klun e bo jasin fɛ’n, e kle kɛ e “yo sa kpa tra laa’n.”

16. ?Wafa sɛ yɛ ndɛ ng’ɔ o Filipufuɛ Mun 1:12-14 nun’n, ɔ kle kɛ kannzɛ sa o e su’n, sanngɛ e kwla kpaja kɛ kannin sa-ɔ? (An nian foto ng’ɔ o fluwa’n i bui’n su’n.)

¹⁶ Kannzɛ sa nga be o e su’n be ti sɛ ti sɛ’n, e kwla kpaja kɛ kannin sa. Wie liɛ’n, kɛ sa tɔ e su’n e se e wun kɛ e su kwlá boman jasin fɛ’n kun. Sanngɛ ɔ ju wie’n, sa sɔ’n ti’n, e ɲan jasin fɛ bolɛ’n i wun atin. I wie yɛle akoto Pɔlu liɛ’n. Kɛ be wlɛli i bisua Rɔmun lɔ’n, ɔ klɛli aniaan nga be o Filipu lɔ’n be fluwa. Asa ekun’n, ɔ boli jasin fɛ’n kleli sonja nga be niɛn i su’n, ɔ nin be nga be bɛli i osu nianlɛ’n. Kannzɛ be wlali Pɔlu i bisua bɔbɔ’n, sanngɛ ɔ miɛnnin i ɲin boli jasin fɛ’n titi. I sɔ m’ɔ yoli’n, ɔ wlali aniaan’m be  fanngan dan. Ɔ maan be kusu be kannin ‘Ɲanmiɛn ndɛ’n yakpa su, yɛ srɛ w’a kunman be.’—Kanngan Filipufuɛ Mun 1:12-14 nun; 4:22.

17. ?Kannzɛ sa o aniaan’m be su’n, sanngɛ wafa sɛ yɛ be mian be ɲin be bo jasin fɛ’n titi-ɔ?

¹⁷ E niaan kpanngban kpa be nian Pɔlu i ajalɛ’n su. Yɛle kɛ be bo jasin fɛ’n yakpa su. Afin nvle nga aniaan sɔ’m be tran be nun’n, awa’n seli be kɛ nán be yo ninnge wie mun. Ɔ maan, be kwlá boman jasin fɛ’n nzra nun annzɛ awloawlo’m be nun. Kannzɛ ɔ ti sɔ’n, sanngɛ e niaan’m be fa ajalɛ uflɛ wie mun naan b’a kwla bo jasin fɛ’n titi. (Mat. 10:16-20) Nvle sɔ’m be nun kun nun’n, akpasua sunianfuɛ kun wlali aniaan’m be fanngan kɛ be bo jasin fɛ’n be kle be osufuɛ mun, nin be mantanfuɛ mun, nin be wiengu suklu ba mun, nin be wiengu junman difuɛ mun, ɔ nin sran kwlaa nga be si be’n. Kɛ be yoli sɔ m’ɔ dili afuɛ nɲɔn’n, sran kpanngban kpa be wa suli Zoova. Atrɛkpa’n, e kwla bo jasin fɛ’n i wafawafa kwlaa lika nga e tran lɛ’n. Kannzɛ ɔ ti sɔ bɔbɔ’n, sanngɛ aniaan nga be nvle liɛ’n nun lɔ’n, awa’n seli be kɛ nán be bo jasin fɛ’n kun’n, be kle e ajalɛ klanman kpa. Yɛle kɛ e mian e ɲin e bo jasin fɛ’n titi. Sɛ e yo sɔ’n, kannzɛ sa kekle o e su bɔbɔ’n, Zoova mán e wunmiɛn naan y’a kwla di junman sɔ’n titi.—Fp. 2:13.

18. ?Ngue yɛ w’a fua kpa kɛ á yó-ɔ?

¹⁸ Andɛ’n, ɔ fataman kɛ e ɲin kpa afɔtuɛ ng’ɔ o Filipufuɛ Mun fluwa nun’n, i su mlɔnmlɔn. Ɔ fata kɛ e nanti su. Sɛ e yo sɔ’n, é wún ninnge nga be ti cinnjin kpa’n be wlɛ, be su wunman sa tɛ kaan sa e wun, e su yoman naan sran wie i ja kpla, yɛ é yó sa kpa tra laa’n. Asa ekun’n, é kló Ɲanmiɛn nin sran tra laa’n, yɛ i sɔ’n mánmán e si Ɲanmiɛn Kpli Zoova m’ɔ klo e’n.