1. ?Wafa sɛ yɛ e kwla klo sran kɛ Zoova sa-ɔ?

ZOOVA klo e dan. (Zan 3:16) E kunndɛ kɛ é níɛn i ajalɛ’n su. I sɔ’n ti’n, ‘e wiengu ndɛ lo e. E klo e wun kɛ sran kun nin i niaan sa. Yɛ e si e wiengu aunnvuɛ.’ Sanngɛ “e niaan nga e nin be e lafi e Min’n su’n” e klo be tra sran kwlakwla. (1 Piɛ. 3:8; Gal. 6:10) Kɛ afɛ tɔ e niaan sɔ’m be nun kun su’n, e kunndɛ kɛ é úkɛ i.

2. ?Ngue yɛ é wá kɛ́n i ndɛ like suanlɛ nga nun-ɔn?

² Be kwlaa nga be kunndɛ kɛ bé sú Zoova’n, saan sa fanunfanun tɔ́ be su. (Mar. 10:29, 30) Asa kusu’n, kɛ mɛn nga i nunnunlɛ cɛn’n, ɔ́ mántan koko’n, nn lika’n yó kekle. ?Kɛ lika’n yo kekle e su’n, wafa sɛ yɛ e kwla suan e wiengu bo-ɔ? Like suanlɛ nga nun’n, é wá wún afɔtuɛ nga Lɔtu nin Zɔbu, ɔ nin Naomi be su ndɛ’n man e’n. Kpɛkun é kán afɛ fanunfanun wie mɔ be o e niaan’m be su’n, nin wafa nga e kwla uka be naan b’a jran kekle’n, be ndɛ.

3. (1) ?Ajalɛ tɛ benin yɛ Lɔtu fali mɔ 2 Piɛli 2:7, 8 kɛn i ndɛ-ɔ? (2) ?Yɛ wafa sɛ yɛ i bo’n guali-ɔ?

³ Lɔtu ko trannin Sodɔmunfuɛ mɔ be ti sa tɛtɛ yofuɛ’n be afiɛn. I lɛ nun’n w’a faman ajalɛ kpa. (An kanngan 2 Piɛli 2:7, 8 nun.) Kannzɛ bɔbɔ Sodɔmun klɔ’n ti aboje klɔ’n, sanngɛ kɛ Lɔtu ko trannin lɔ’n ɔ wunnin i su afɛ. (Bob. 13:8-13; 14:12) Yɛle kɛ i yi’n wa kloli aɲanbeun ninnge nga be o klɔ’n su’n nin wafa nga sran’m be yo ninnge mun’n. I ti’n, bla’n i ɲin w’a yiman Zoova kun. Ɔ maan kɛ Zoova fali sin nin yɔbuɛ mɔ be ti sin ngunmin’n fa nunnunnin Sodɔmunfuɛ mun’n,  ɔ wuli wie. Lɔtu i wa bla nɲɔn’n be kusu’n bian nga be waan bé já be’n be wuli wie. Lɔtu bɔbɔ i sa nun ninnge kwlaa fili i sa. I ng’ɔ ti tɛ kpa bɔbɔ’n yɛle kɛ i yi’n wuli. (Bob. 19:12-14, 17, 26) Blɛ kekle sɔ’n nun’n, Zoova trɛli i awlɛn Lɔtu wun titi.

4. ?Ngue yɛ ɔ kle kɛ Zoova trɛli i awlɛn Lɔtu wun-ɔn? (An nian foto ng’ɔ o fluwa’n i bui’n su’n.)

⁴ Kannzɛ bɔbɔ Lɔtu ko trannin Sodɔmun klɔ’n su’n, sanngɛ kɛ Zoova seli kɛ ɔ́ núnnún klɔ’n, ɔ sunmannin anzi mun naan be ko de Lɔtu nin i awlofuɛ mun. Kɛ anzi’m be seli Lɔtu kɛ ɔ fin klɔ’n nun fite ndɛndɛ’n, Lɔtu w’a kaman lɛ w’a faman su. Ɲanmiɛn Ndɛ’n waan anzi’m be nian-ɔn, Lɔtu “te kpɛkpɛ i wun.” I sɔ’n ti’n, anzi’m be trɛli i, ɔ nin i yi nin i mma’m be sa naan b’a fa be b’a ko sie be klɔ’n i sin lɔ. (Bob. 19:15, 16) I sin’n, anzi’m be seli be kɛ be wanndi wɔ okaoka lika’n nun lɔ. Sanngɛ Lɔtu w’a faman anzi’m be ndɛ’n su. Ɔ srɛli Zoova kɛ ɔ yaci naan ɔ́ wánndi kɔ́ klɔ kaan kun su. (Bob. 19:17-20) Zoova sieli i su Lɔtu i nuan bo, kpɛkun ɔ seli i kɛ ɔ wɔ. Kɛ Lɔtu juli klɔ sɔ’n su’n, srɛ m’ɔ kunnin i’n ti’n, ɔ nin i wa bla nɲɔn’n be wanndili ɔli okaoka lika nun lɔ. Kusu nn i klikli nun’n, lɔ yɛ Zoova seli be kɛ be wɔ-ɔ. (Bob. 19:30) Nanwlɛ Zoova trɛli i awlɛn Lɔtu wun sakpa. ?Wafa sɛ yɛ e kwla nian Zoova i ajalɛ’n su-ɔ?

5-6. ?Wafa sɛ yɛ 1 Tesalonikifuɛ Mun 5:14 kwla uka e naan y’a nian Zoova i ajalɛ’n su-ɔ?

⁵ Kɛ Lɔtu sa’n, e niaan kun kwla fa ajalɛ tɛ wie kpɛkun ɔ wun i su afɛ. ?Sɛ i sɔ sa’n ju’n ngue yɛ é yó-ɔ? Atrɛkpa’n, e kunndɛ é dí i nanwlɛkɛ like ng’ɔ luali’n yɛ ɔ su ti-ɔ. I sɔ’n ti nanwlɛ kusu. (Gal. 6:7) Sanngɛ nɛ́n i sɔ ndɛ yɛ ɔ fata kɛ e kan kle i-ɔ. I lɛ nun’n e kwla nian wafa nga Zoova ukali Lɔtu’n su. ?Wafa sɛ yɛ e kwla yo sɔ-ɔ?

⁶ Zoova sunmannin anzi mun naan be ko se Lɔtu kɛ ɔ su wa nunnun Sodɔmun klɔ’n. Sanngɛ nɛ́n i ngba-ɔ. Ɔ seli be kɛ be yo naan ɔ ɲɛn i ti. I wafa kunngba’n, sɛ e wun kɛ aniaan kun su fa atin tɛ su’n, maan e ti i klɛ. Sanngɛ e fa Biblu’n e mɛn i afɔtuɛ wie mun. Sɛ e wun kɛ ɔ kaman lɛ faman afɔtuɛ sɔ’m be su’n, maan e tra e awlɛn i wun. I lɛ nun’n maan e nian anzi nɲɔn’n be ajalɛ’n su. Yɛle kɛ nán e yi e niaan’n i ase, sanngɛ e yo ninnge trele wie mun e fa ukɛ i. (1 Zan 3:18) Sɛ é kwlá sé’n, e sɔ i sa’n naan e fɛ i jaso atin tɛ sɔ’n su. Yɛle kɛ e ukɛ i naan ɔ nanti afɔtuɛ nga e mɛn i’n su.​—An kanngan 1 Tesalonikifuɛ Mun 5:14 nun.

7. ?Wafa sɛ yɛ e kwla nian Zoova i ayeliɛ’n su-ɔ?

⁷ Zoova w’a fɛmɛn i ɲin w’a simɛn i fɔ m’ɔ o Lɔtu nun’n i su. I kpa bɔbɔ’n Zoova maan akoto Piɛli seli kɛ Lɔtu ti sran kpa. Kɛ Zoova yaci e wun sa’n cɛ e’n, i sɔ’n yo e fɛ dan. (Ju 130:3) ?Wafa sɛ yɛ e kwla nian Zoova i ayeliɛ’n su-ɔ? Sɛ e fa e ɲin e sie i e niaan’m be nzuɛn kpa’n su’n, é kwlá trá e awlɛn be wun. Sɛ e yo sɔ naan e man be afɔtuɛ wie’n, i su falɛ yó pɔpɔ mán be.

8. ?Sɛ e si sran’m be aunnvuɛ’n, ngue yɛ é yó-ɔ?

⁸ Lɔtu fali ajalɛ tɛ ti yɛ ɔ wunnin i ɲrun-ɔn. Sanngɛ Zɔbu liɛ’n w’a yoman sɔ. Sanngɛ sa kekle fanunfanun tɔli i su. I sa nun ninnge kwlaa be sacili. Ɔ tɔli tukpacɛ kekle kpa yɛ w’a ɲanman ɲrun kun. I ng’ɔ ti ɲrɛnnɛn’n, yɛle kɛ i mma’m be kwlaa be wuli. Yɛ i janvuɛ nsan nga be bɛli i osu nianlɛ’n be kɛnnin i ndɛ tɛtɛ. ?Ngue ti yɛ i janvuɛ sɔ’m b’a simɛn i aunnvuɛ-ɔ? Afin b’a usausaman ndɛ’n nun kpa naan b’a wun sa ng’ɔ o Zɔbu su’n i wlɛ. I sɔ’n ti’n, be buli i wun akunndan tɛ yɛ be tɔnnin i suɛn. ?É yó sɛ naan y’a yoman kɛ Zɔbu i janvuɛ nsan’n be sa? Nán e wla fi su kɛ Zoova kunngba yɛ ɔ kwla si sa ng’ɔ o sran kun su’n i  ngbɛsungbɛsu kwlaa-ɔ. Sɛ afɛ o sran kun su naan ɔ su kan ndɛ kle e’n, maan e sie e su i nuan bo kpa. Nán e tie ndɛ nga sran’n su kan’n sa ngbɛn. Sanngɛ e mian e ɲin naan e wun wafa nga sran’n i wun fa yo i’n, i wlɛ wie. Sɛ e yo sɔ’n é sí ndɛ nga e kwla kan naan w’a gua sran’n i awlɛn su nzue’n.

9. ?Sɛ e si sran aunnvuɛ’n, ngue yɛ e su yoman-ɔn?

⁹ Sɛ e si sran aunnvuɛ’n, afɛ nga be o e niaan’m be su’n e su kan siman. E niaan’m be wun ndɛ kanlɛ’n timan kpa. Afin ɔ kwla yo maan e bubu e wun nun. (Nya 20:19; Rɔm 14:19) Sran ng’ɔ kan sran wun ndɛ sin’n, ɔ siman aunnvuɛ kpɛkun ndɛ ng’ɔ kan be’n ti’n,sran nga afɛ o i su’n, i sa sin kwla bubu i tratra su. (Nya 12:18; Efɛ 4:31, 32) I sɔ’n ti’n, nán e kan e niaan’m be wun ndɛ e sin. Sanngɛ e fa e ɲin e sie i be nzuɛn kpa’n su. Kpɛkun e bu wafa nga e kwla uka be naan b’a jran be su sa’m be ɲrun kekle’n, i akunndan.

10. ?Ngue yɛ Zɔb 6:2, 3 kle e-ɔ?

¹⁰ An kanngan Zɔb 6:2, 3 nun. Blɛ wie nun’n, kɛ Zɔbu kán ndɛ’n ɔ “tɔtɔ nun.” I bɔbɔ wunnin kɛ ndɛ ng’ɔ kannin be’n be nun wie’m be timan su. (Zɔb 42:6) Kɛ Zɔbu sa’n ɔ ju wie’n, sran nga afɛ o i su’n kɛ ɔ́ kán ndɛ’n, ɔ tɔtɔ nun. I sin’n, ndɛ ng’ɔ kannin’n yo i nsisɔ. ?Sɛ sran kun mɔ afɛ o i su’n ɔ kan ndɛ tɛtɛ kle e’n, ngue yɛ é yó-ɔ? Ɔ fataman kɛ e bu sran sɔ’n i fɔ sanngɛ maan e si i aunnvuɛ. Nán e wla fi su kɛ Zoova w’a sunnzunman le kɛ sa nga be o e su andɛ’n, be tɔ e su. I sɔ’n ti’n, sɛ Zoova i sufuɛ kun su fɛ naan ɔ kan ndɛ tɛtɛ wie mun’n, nán e fa e ɲin e sie su. I kpa bɔbɔ’n, sɛ ɔ kan Zoova annzɛ aniaan wie’m be wun ndɛ tɛtɛ’n, ɔ fataman kɛ e jrɛn i sɔ liɛ’n su e fa ya annzɛ e bu i fɔ.​—Nya. 19:11.

11. ?Kɛ asɔnun kpɛnngbɛn’m bé mán sran kun i afɔtuɛ’n, wafa sɛ yɛ be kwla nian Elii i ajalɛ’n su-ɔ?

 ¹¹ Ɔ ju wie’n ɔ fata kɛ be man sran nga afɛ’n su tin’n i su’n, i afɔtuɛ wie mun. (Gal. 6:1) ?Wafa sɛ yɛ asɔnun kpɛnngbɛn be kwla man sran sɔ’n i afɔtuɛ-ɔ? Be kwla nian Elii i ajalɛ’n su. Kɛ Zɔbu kán ndɛ’n Elii sieli i su i nuan bo kpa. (Zɔb 33:6, 7) I sin yɛ ɔ mɛnnin i afɔtuɛ-ɔ. I wafa kunngba’n, sɛ asɔnun kpɛnngbɛn’m be waan bé mán sran kun i afɔtuɛ’n ɔ fata kɛ be sie be su sran’n i nuan bo naan be wun i su sa’n i wlɛ kpa. Sɛ be yo sɔ ka naan b’a man sran’n i afɔtuɛ’n, ndɛ nga bé kán’n, ɔ́ wlúwlú sran’n i wun kpa.

12. ?Kɛ Naomi i wun nin i wa nɲɔn’n be wuli’n, wafa sɛ yɛ i wun yoli i-ɔ?

¹² Naomi suli Zoova kpa. Sanngɛ kɛ i wun nin i wa yasua nɲɔn’n be wuli’n, i wla m’ɔ boli i wun dan’n ti’n, ɔ seli kɛ nán be flɛ i Naomi kun naan be flɛ i “Mara”. Afin i waan Ɲanmiɛn w’a wlɛ i klunngbɔ. (Rit 1:3, 5, 20) Blɛ kekle sɔ’n nun’n, i sewi Riti suɛnnin i bo kpa. Ɔ ukɛli i naan w’a ɲan ninnge nga i sa mian be wun’n. Sanngɛ nɛ́n i ngba-ɔ. Ɔ kannin ndɛ wie fa fɔnvɔli i.​—Rit 1:16, 17.

13. ?Ngue ti yɛ kɛ e niaan kun i wun annzɛ i yi’n wu’n, ɔ fata kɛ e fɔnvɔ i naan e suɛn i bo-ɔ?

¹³ Kɛ e niaan kun i wun annzɛ i yi’n wu’n, ɔ fata kɛ e fɔnvɔ i yɛ e suɛn i bo. E kwla fa yasua kun nin i yi e sunnzun janngo nin ala m’ɔ b’a to b’a bla nun’n sa. Sɛ be kpɛ kun bo’n, kun ng’ɔ ka lɛ’n i wun kwlá fɛmɛn i feke kɛ laa’n sa kun. I wafa kunngba’n, kɛ sran kun i wun annzɛ i yi wu’n, kun ng’ɔ ka lɛ’n i wun kwlá fɛmɛn i feke kpa kun kɛ laa’n sa. I sɔ sa’n juli aniaan bla kun su. Aniaan bla sɔ’n suan Paola. * Kɛ i wun’n kpɛ co wuli’n ɔ seli kɛ: “Kɛ min wun’n wuli’n, lika’n w’a yoman kɛ laa’n sa kun. M’an wunman min wun fɛ kun. Afin min janvuɛ kpa kun yɛle ng’ɔ wuli lɛ’n. Laa’n min ndɛ kwlaa ng’ɔ o min klun’n, min wun yɛ n kan kle i-ɔ. Kɛ min klun ti jɔwa’n e nin i yɛ e sri-ɔ. Kɛ kekle o min su’n i yɛ ɔ suan min bo-ɔ. Sɛ afɛ’n tin min su naan ń sún’n, i yɛ n sun guɛ i wun-ɔn. Ɔ maan kɛ ɔ wuli’n ɔ yoli min kɛ b’a kpɛ min bue kun b’a yi i ase sa.”

14-15. ?Wafa sɛ yɛ e kwla fɔnvɔ sran kun mɔ i yi annzɛ i wun wuli’n niɔn?

¹⁴ ?Wafa sɛ yɛ e kwla fɔnvɔ sran kun mɔ i yi annzɛ i wun wuli’n niɔn? Kannzɛ bɔbɔ e wunman e wun fɛ’n sanngɛ maan e mian e ɲin e kan ndɛ wie fa fɔnvɔ sran nga i sran wuli’n. Paola mɔ e dun mmua kɛnnin i ndɛ’n seli kɛ: “N si kɛ, kɛ sran kun i awlɛn su sran kun wu’n, wie liɛ’n i osufuɛ nin i janvuɛ’m be siman like ng’ɔ fata kɛ be yo naan sran sɔ’n i wla w’a gua ase’n. Be kwla se be wun kɛ sɛ be yo like wie annzɛ be kan ndɛ wie’n, ɔ cɛman naan sran’n i wla w’a bo i wun w’a tratra su. Kannzɛ ɔ ti sɔ’n sanngɛ sɛ be yo like kun annzɛ be kan ndɛ wie’n ɔ ti kpa tra kɛ be yoman like fi mlɔnmlɔn.” Sran nga i awlɛn su sran’n wuli’n, ɔ kunndɛman kɛ e bu akunndan lele ka naan y’a kan ndɛ y’a fa fɔnvɔ i. Paola seli ekun kɛ: “Kɛ min janvuɛ’m be ba min osu nianlɛ mɔ be se min kɛ, ‘min niaan, yako nin wie’n’ nanwlɛ i sɔ’n fɔnvɔ min dan.”

¹⁵ Wiliamun mɔ i yi wuli w’a cɛ kan’n seli kɛ: “Kɛ sran’m be ba min osu nianlɛ m’ɔ be kan ninnge kpakpa wie mɔ min yi yoli’n i ndɛ’n, ɔ yo min fɛ dan. I lɛ nun’n n wunnin i wlɛ kɛ be kloli min yi’n naan be ɲin yili i. Kɛ sran’m be kɛn i sɔ’n ndɛ’n be kle min’n, ɔ fɔnvɔ min dan. Afin min yi’n i ndɛ lo min kpa, yɛ ɔ suannin min bo kpa. Be flɛ aniaan bla kun kɛ Bianka. Ɔ ti angbeti’n. I kusu seli  kɛ: “Kɛ sran’m be ba min osu nianlɛ mɔ be nin min srɛ Ɲanmiɛn likawlɛ annzɛ be kanngan Biblu’n nun ndɛ mma kun annzɛ nɲɔn nun kle min’n, i sɔ’n fɔnvɔ min kpa. Asa ekun’n kɛ be kan ninnge nga min wun’n yoli’n i ndɛ kle min’n i sɔ’n yo min fɛ. Yɛ kɛ ń kán min wun’n i ndɛ mɔ be sie be su min nuan bo’n, i sɔ’n yo min fɛ wie.”

16. (1) ?Ngue yɛ e kwla yo fa suan be nga be awlɛn su sran wuli’n be bo-ɔ? (2) ?Ngue yɛ Zaki 1:27 wla e fanngan kɛ e yo-ɔ?

¹⁶ Kɛ Naomi i sran wuli’n Riti suɛnnin i bo. I wafa kunngba’n, ɔ fata kɛ e suan be nga be awlɛn su sran wuli’n be bo wie. Paola mɔ e dun mmua kɛnnin i ndɛ’n seli kɛ: “Kɛ min wun wuli’n, nanwlɛ sran’m be suannin min bo dan. Sanngɛ i sin’n be sali be sin ɔli be ninnge’m be yolɛ. Min liɛ’n m’an kwla yoman ninnge’m be kɛ laa’n sa kun. Kɛ sran’m be wun i wlɛ kɛ ɔ fata kɛ be suan sran nga i fuɛ’n wuli’n i bo’n anglo kpanngban annzɛ afuɛ kpanngban’n, i sɔ’n ti kpa dan.” E kwlakwla e timan kun. Sran wie mun, kɛ be sran wu’n be wla fi be wun ndɛndɛ. Sanngɛ wie’m be liɛ’n, kɛ be wla kpɛn ninnge nga be nin be awlɛn su sran sɔ’n be yoli’n i su’n, be wla bo be wun dan. Kɛ sran kun i sran wu’n, wafa nga i wun fa yo i’n, ɔ nin sran uflɛ liɛ’n timan kun. Sanngɛ nán e wla fi su kɛ Zoova mannin e junman cinnjin kun. Yɛle kɛ e suan be nga be awlɛn su sran wie wuli’n be bo.​—An kanngan Zaki 1:27 nun.

17. ?Ngue ti yɛ ɔ fata kɛ e suan be nga be yi annzɛ be wun yacili be’n, be bo-ɔ?

¹⁷ Kɛ niaan wie mun kɛ be wun annzɛ be yi  yaci be’n, nanwlɛ be wla bo be wun dan. I sɔ sa’n juli aniaan bla kun su. Be flɛ aniaan bla sɔ’n kɛ Jɔisi. I wun’n yacili i ko fali bla uflɛ. Kɛ ɔ yoli sɔ’n ɔ seli kɛ: “Kɛ min nin min wun e yrali’n, wafa ng’ɔ fa yoli min ya’n sɛ ɔ ti kɛ min wun’n wuli bɔbɔ’n, nn ɔ su yoman min ya sɔ. Sɛ ɔ ti kɛ min wun wuli asidan nun annzɛ tukpacɛ wie yɛ ɔ kunnin i’n, nn ń sé kɛ ɔ lemɛn i yowlɛ. Sanngɛ sa nga nun liɛ’n i bɔbɔ yɛ ɔ fali ajalɛ kɛ ɔ́ yáci min-ɔn. I lɛ nun’n ɔ yoli min finfin.”

18. ?Be nga be wun annzɛ be yi wuli’n, annzɛ kusu be wun annzɛ be yi yacili be’n, ngue yɛ e kwla yo fa uka be-ɔ?

¹⁸ Ɔ fata kɛ e yi i nglo kɛ be nga be wun annzɛ be yi wuli’n, ɔ nin be nga be wun annzɛ be yi yacili be’n, be ndɛ lo e. Blɛ kekle sɔ’n nun’n be kunndɛ kɛ be janvuɛ’m be suan be bo. (Nya. 17:17) ?Wafa sɛ yɛ e kwla kle be kɛ e ti be janvuɛ-ɔ? Like nga e kwla yo’n yɛle kɛ e kwla yia be kɛ be wa di like kan. Asa ekun’n e nin be e kwla ko yiyi e ɲin su lika wie annzɛ e nin be e kwla bo jasin fɛ’n likawlɛ. Wie liɛ kusu’n kɛ é sú Ɲanmiɛn awlo lɔ’n e kwla yia be kɛ be wa trɛn i bo. Sɛ e yo sɔ’n Zoova i klun jɔ́ e wun. Afin ɔ “mantan be nga be akunndan’n w’a sanngan’n” yɛ ɔ ti “angboti bla’m be sin jranfuɛ.”—Jue. 34:19; 68:6.

19. ?Ngue yɛ 1 Piɛli 3:8 wla e fanngan kɛ e yo-ɔ?

¹⁹ Kɛ Ɲanmiɛn wá síe sran mun’n, ‘be wla wá fí laa nyrɛnnɛn liɛ mun.’ Nanwlɛ, e kwlaa e ɲin o blɛ nga sran’m ‘be su boman laa sa’m be su be diman jɔlɛ kun, kpɛkun be su buman be akunndan kun’n,’ i sin kpa. (Eza. 65:16, 17) Sanngɛ ka naan blɛ sɔ’n wa ju’n, maan e tinuntinun e kan ndɛ wie annzɛ e yo like wie e fa suan e niaan’m be bo naan be wun i wlɛ kɛ e klo be.​—An kanngan 1 Piɛli 3:8 nun.