1. ?Blɛ benin nun yɛ Zoova sulɛ’n kwla yo kekle-ɔ?

?KƐ E bu i akunndan kpa’n, blɛ benin nun yɛ Zoova i sulɛ’n kwla yo kekle-ɔ? ?Kɛ lika’n ti kekle e su’n annzɛ kɛ sa nunman e su’n? Kɛ sa’m be tɔ e su’n, e lafi Zoova su kpa. ?Yɛ kɛ sa kekle nunman e su nin? ?Blɛ sɔ’n nun’n, ngue yɛ e yo-ɔ? Ɔ ju wie’n, e wla fi su kɛ Ɲanmiɛn sulɛ’n ti cinnjin kpa. Kɛ mɔ i sɔ sa’n kwla ju ti’n, Izraɛlifuɛ’m be blɛ su’n Zoova seli kɛ be nian be wun su kpa.—Mml. 6:10-12.

2. ?Ajalɛ kpa benin yɛ Famiɛn Aza kleli-ɔ?

² Famiɛn Aza kleli ajalɛ kpa. Afin blɛ mɔ lika’n tɔli fɔun’n, ɔ yoli ninnge mun ngwlɛlɛ su. Yɛle kɛ sa kwlaa nun ɔ lafili Zoova su tankaan kpa. Blɛ kekle nun-o, blɛ mɔ lika’n ti kpa nun-o, ɔ suli Zoova. Ɲanmiɛn Ndɛ’n se kɛ “Aza kloli Anannganman” titi. (1 Fam. 15:14) Like ng’ɔ kle sɔ’n, yɛle kɛ ɔ yoli maan sran’m be yacili amuin sɔlɛ. Biblu’n se kɛ “ɔ nunnunnin amuɛn’m be sraka yiwlɛ mun nin be sua mun. Ɔ bubuli yɛbuɛ nga be takali be’n, yɛ ɔ kpɛkpɛli waka nga be sɔ be’n mun.” (2 Nyo. 14:2, 4 ) I kpa bɔbɔ’n, ɔ yoli maan i nannan bla Maaka w’a ɲanman ɲrun kun. Afin i nannan wlawla sran’m be kɛ be sɔ amuin.—1 Fam. 15:11-13.

3. ?Ngue yɛ é wá kɛ́n i ndɛ like suanlɛ nga nun-ɔn?

³ Aza yoli maan sran’m be yacili amuin sɔlɛ. Sanngɛ ɔ ukali Zidafuɛ mun naan be sa be sin be su Zoova ekun. I sɔ’n ti’n, Zoova yoli maan Aza nin Zidafuɛ’m be wun jɔli be fɔuun. * Aza blɛ su’n ‘mɛn’n i bue’n kwlaa su yoli fɔun’ lele afuɛ blu. (2 Nyo. 13:23; 14:3, 5) Like suanlɛ nga nun’n, é wá kán  ninnge nga blɛ sɔ’n nun’n Aza yoli be’n, be ndɛ. Kpɛkun é kán Klisifuɛ klikli’m be ndɛ wie. Kɛ Aza sa’n, blɛ mɔ lika’n tɔli fɔun’n, be yoli ninnge mun ngwlɛlɛ su. I agualiɛ su’n, é wá tɛ́ kosan nga su: ?Sɛ amun nvle liɛ’n nun lɔ’n, awa’n man amun atin kɛ amun su Zoova’n, wafa sɛ yɛ amun kwla yo ninnge mun ngwlɛlɛ su-ɔ?

4. ?Kɛ nga 2 Be Nyoliɛ 14:1, 5, 6 fa kan’n sa’n, ngue yɛ Aza yoli-ɔ?

⁴ An kanngan 2 Be Nyoliɛ 14:1, 5, 6 nun. Aza kan kleli nvle nunfuɛ’m be kɛ Zoova yɛ maan be ‘wun w’a jɔ be-ɔ.’ Sanngɛ Aza w’a bumɛn i kɛ blɛ sɔ’n ɔ ti wunmiɛn delɛ blɛ. Blɛ sɔ’n nun’n, ɔ yoli klɔ’m be kpa, ɔ fali talɛ kpakpa mun sili be wun, ɔ yoli sasawlɛ lika mun, yɛ ɔ yoli anuan mun. Ɔ seli Zidafuɛ’m be kɛ: “Mɛn’n te yo e liɛ.” Ndɛ sɔ’n i bo’n yɛle kɛ be kpɔfuɛ wie fi su tanndanman be ɲrun junman’n i dilɛ nun. Ɔ maan ɔ fata kɛ be mian be ɲin be di junman blɛ sɔ’n nun.

5. ?Ngue ti yɛ Aza ukɛli i sonja’m be su kpɛkun ɔ kunndɛli alɛ kunlɛ ninnge mun sieli i sa su-ɔ?

⁵ Blɛ mɔ lika’n tɔli fɔun’n, Aza ukɛli i sonja’m be su kpɛkun ɔ kunndɛli alɛ kunlɛ ninnge kpanngban sieli i sa su. (2 Nyo. 14:7) ?I sɔ’n kle kɛ ɔ lafiman Zoova su kun? Cɛcɛ. Sanngɛ Aza si kɛ ɔ fata kɛ ɔ ukɛ i nvle nunfuɛ mun naan be siesie be wun be sie. I liɛ’n, sɛ sa wie fu be nun’n, be kwla jran kekle. Asa ekun’n, Aza si kɛ Zidafuɛ’m be su tranman fɔun nun sa titi. Sa nga be wa juli kasiɛn su’n be kle kɛ i ndɛ yoli fɛ.

6. ?Kɛ lika’n tɔli fɔun’n ngue yɛ Klisifuɛ klikli’m be yoli-ɔ?

⁶ Kannzɛ be kleli Klisifuɛ klikli’m be yalɛ blɛ wie nun’n, sanngɛ be wa trannin fɔun nun. ?Blɛ sɔ’n nun’n, ngue yɛ be yoli-ɔ?  Zoova i sufuɛ sɔ’m be miannin be ɲin be boli jasin fɛ’n titi. Sa Nga Be Yoli’n fluwa’n se kɛ “be sroli Zoova kpa.” Yɛle kɛ be boli jasin fɛ’n i kpa. Ɔ maan “sran kpanngban be wa kacili Ɲanmiɛn i sufuɛ.” Nanwlɛ, kɛ lika tɔli fɔun’n junman nga Klisifuɛ sɔ’m be dili’n Zoova yrali su dan.—Yol. 9:26-31.

7-8. ?Kɛ Pɔlu nin Klisifuɛ wie’m be ɲannin jasin fɛ bolɛ’n i wun atin’n, ngue yɛ be yoli-ɔ? An yiyi nun.

⁷ Klisifuɛ klikli’m be yoli like kwlaa nga be kwla yo naan b’a bo jasin fɛ’n. I wie yɛle kɛ, kɛ Pɔlu wunnin i wlɛ kɛ ɔ kwla bo jasin fɛ’n kle be nga be tran Efɛzi lɔ’n be nun kpanngban kpa’n, ɔ kali klɔ sɔ’n su lɛ yɛ ɔ boli jasin fɛ’n kleli be. I sɔ’n ti’n, sran kpanngban be kacili Klisifuɛ.—1 Kor. 16:8, 9.

⁸ Afuɛ 49 nun’n, Pɔlu nin Klisifuɛ wie’m be ɲannin jasin fɛ bolɛ’n i wun atin uflɛ. Yɛle kɛ, kɛ akoto nin kpɛnngbɛn’m be kpɛli klɛn wlalɛ ndɛ’n nun’n, be sunmannin be kɛ be ko kan ndɛ nga be nuan sɛli su’n be kle aniaan mun. (Yol. 15:23-29) Kɛ Pɔlu nin Klisifuɛ onga’m be wieli ndɛ sɔ’n i kan’n, be wa miannin be ɲin “be boli jasin fɛ’n mɔ yɛle Zoova i ndɛ’n be kleli sran mun.” (Yol. 15:30-35) ?Kɛ be yoli sɔ’n, wafa sɛ yɛ i bo guali-ɔ? Biblu’n se kɛ “asɔnun’m be nunfuɛ’m be lafili Ɲanmiɛn su kpa trali laa’n, kpɛkun cɛn kwlakwla sran’m be sɔn be uka su.”—Yol. 16:4, 5.

9. (1) ?Sa benin yɛ ɔ ju nvle kpanngban nun-ɔn? (2) ?Kosan benin yɛ ɔ fata kɛ e fa usa e wun-ɔn?

⁹ Nvle kpanngban nun’n, sran’m be tanndanman aniaan’m be ɲrun jasin fɛ’n i bolɛ’n nun. ?Amun nvle liɛ’n nun lɔ’n amun kwla su Zoova fɔun nun? Sɛ ɔ ti sɔ sakpa’n, amun usa amun wun kɛ: ‘?Blɛ sɔ’n nun’n, ngue yɛ n kwla yo-ɔ? Mɛn’n i awieliɛ blɛ nga nun’n, Zoova i sufuɛ’m be klun jɔ. Afin be di junman kun m’ɔ leman wunsu-ɔ. Yɛle kɛ be bo jasin fɛ’n yɛ be kle sran’m be like naan be kaci Zezi i sɔnnzɔnfuɛ. (Mar. 13:10) Junman sɔ’n i dilɛ nun’n, ɔ le ninnge kpanngban wie mɔ e kwla yo-ɔ.

10. ?Ngue like yɛ 2 Timote 4:2 wla e fanngan kɛ e yo-ɔ?

¹⁰ ?Kɛ lika’n ti fɔun’n, ngue yɛ amun kwla yo-ɔ? (An kanngan 2 Timote 4:2 nun.) Amun kwla kpɔci ninnge wie mun naan amun a bo jasin fɛ’n i kpa w’a tra laa’n. I wie yɛle kɛ amun kwla kaci atin bofuɛ. Dɔ nga su’n, ɔ fataman kɛ e kun e wun e kunndɛ aɲanbeun ninnge mun. Afin ɲrɛnnɛn dan’n nun’n ninnge sɔ’m be dan lika be su yoman e wun sa ye.—Nya. 11:4; Mat. 6:31-33; 1 Zan 2:15-17.

11. ?Ngue yɛ aniaan wie’m be yo naan b’a kwla bo jasin fɛ’n b’a kle sran kaka-ɔ?

¹¹ Aniaan kpanngban be suan aniɛn uflɛ. Afin be kunndɛ kɛ bé bó jasin fɛ’n klé be nga be kan aniɛn sɔ mun yɛ be klo kɛ bé klé be like naan be kaci Zezi i sɔnnzɔnfuɛ. Kɛ ɔ ko yo naan b’a kwla di junman sɔ’n i kpa’n anuannzɛ’n yi fluwa mun aniɛn kpanngban nun. I wie yɛle kɛ afuɛ 2010 nun’n, e fluwa’m be fiteli aniɛn kɔe 500 nun. Andɛ’n, e fluwa’m be fite aniɛn 1.000 tra su nun.

12. ?Kɛ sran’m be ti jasin fɛ’n be klɔ aniɛn nun’n, i su ye benin yɛ be ɲɛn i-ɔ? An fa sa kun be yiyi nun.

¹² ?Kɛ sran’m be ti Zoova i su ndɛ’n be klɔ aniɛn nun’n, wafa sɛ yɛ be wun yo be-ɔ? Maan e kan aniaan bla kun i ndɛ. Aniaan bla sɔ’n trannin nvle kun aɲia kun mɔ be yoli i klɔ nga be flɛ i kɛ Manfisi’n su’n i bo. Klɔ sɔ’n o Etazinin lɔ. Be yoli aɲia sɔ’n aniɛn nga be flɛ i kɛ Kiniyaruanda nun. Be nga be kan aniɛn sɔ’n be fin Ruanda, nin Kɔngo (Kinsasa) nin Uganda. Kɛ aɲia’n wieli’n aniaan bla’n seli kɛ: “Kɛ n bali Etazinin wa’n i afuɛ 17 yɛ. Sanngɛ kpɛ klikli nga  ń wún aɲia dan kun i bo ndɛ’n i wlɛ’n yɛle nga.” Kɛ aniaan bla tili aɲia’n i bo ndɛ’n i klɔ aniɛn nun’n, nanwlɛ ɔ yoli i fɛ dan. Sɛ amun ɲɛn i wun atin’n, amun kwla suan aniɛn uflɛ naan amun a bo jasin fɛ’n b’a kle amun jasin bowlɛ nun sran wie mun. Sɛ amun yo sɔ kusu’n, ɔ ti kpa dan, afin kɔlɛ’n sran wie’m be o amun jasin bowlɛ nun mɔ be kan aniɛn uflɛ-ɔ. Sɛ amun mian amun ɲin be yo sɔ’n, ɔ su kaman ngbɛn.

13. ?Kɛ lika’n tɔli fɔun’n, ngue yɛ aniaan nga be o Risi lɔ’n be yoli-ɔ?

¹³ Nvle wie’m be nun’n, e niaan’m be kwlá boman jasin fɛ’n fɔun nun. Afin nvle sɔ’m be nun awa’m be tannin be ninnge wie’m be yolɛ. I wie yɛle e niaan nga be o Risi lɔ’n be liɛ’n. Be kleli be yalɛ cɛli kpa. Sanngɛ afuɛ 1991 Marsi anglo’n nun’n, awa’n mannin be atin kɛ be su Ɲanmiɛn. Afuɛ sɔ’n nun’n, Zoova i Lalofuɛ nga be o Risi lɔ’n be ti sran kɔe 16.000. Sanngɛ kɛ afuɛ 20 sinnin’n, be su wa ukali kpa. Yɛle kɛ be wa juli sran 160.000 tra su. Ndɛ sɔ’n kle kɛ blɛ mɔ lika’n tɔli fɔun’n, aniaan’m be yoli ninnge mun ngwlɛlɛ su. Sanngɛ blɛ sɔ’n w’a cɛman. Kannzɛ be su sa’n wa kacili’n, sanngɛ aniaan’m be te su Zoova juejue su titi.

14-15. ?Wafa sɛ yɛ Zoova ukali Aza-ɔ?

¹⁴ Aza blɛ su’n, kɛ lika’n tɔli fɔun’n w’a kaman sɔ titi. Afin Etiopi sonja mɔ be tra miliɔn kun’n, be fali alɛ wlali Zidafuɛ’m be sin. Be su kpɛn’n suan Zera yɛ ɔ nin i sonja’m be lafili su kɛ bé kwlá Zidafuɛ mun. Sanngɛ Famiɛn Aza lafili Zoova su. I sɔ’n ti’n, ɔ srɛli Ɲanmiɛn seli kɛ: “ Anannganman e Nyanmiɛn, bla w’a de ye, afin ɔ su yɛ e kisa-a. Yɛ ɔ dunman nun ti yɛ e nin sran kpanngban nga e ba kunlɛ-ɔ.”—2 Nyo. 14:10.

 ¹⁵ Kannzɛ Etiopi sonja’m be sɔnnin be tra Aza i sonja mun leleele’n, sanngɛ ɔ si kɛ Zoova le tinmin naan ɔ kwla de i nvle’n nunfuɛ mun. I sɔ kusu yɛ Zoova yoli-ɔ. Yɛle kɛ Zoova maan Aza nin Zidafuɛ’m be kwlali Etiopi sonja mun.—2 Nyo. 14:7-12.

16. ?Ngue ti yɛ e si kɛ Zoova i sufuɛ’m be su tranman fɔun nun titi-ɔ?

¹⁶ E siman sa tɛkɛtɛkɛ kwlaa nga bé wá tɔ́ tinuntinun e su e ɲrun lɔ’n. Sanngɛ e si kɛ Zoova i sufuɛ’m be su tranman fɔun nun titi. Nán e wla fi su. Zezi seli kɛ mɛn’n i awieliɛ blɛ nun’n “nvlenvle’m be kwlaa bé kpɔ́” i sɔnnzɔnfuɛ mun. (Mat. 24:9) Akoto Pɔlu kusu seli kɛ: “Sran kwlaa ng’ɔ kunndɛ kɛ ɔ́ tú i klun ɔ́ sú Ɲanmiɛn naan ɔ nin Klisi Zezi bé nánti’n, bé klé i ɲrɛnnɛn wie.” (2 Tim. 3:12) Asa ekun’n, Satan “w’a fa ya dan kpa,” yɛ e si kɛ saan ɔ́ yí i ya’n i nglo’n e su.—Ngl. 12:12.

17. ?Ɲanmiɛn su mɔ e lafi ti’n sa kekle benin wie mun yɛ bé wá tɔ́ e su-ɔ?

¹⁷ Ɔ cɛ kan’n, Ɲanmiɛn su mɔ e lafi’n ti’n sa kekle wie’m bé wá tɔ́ e su. Asa ekun’n, ɔ cɛ kan’n ‘ɲrɛnnɛn dan’ kpa kun wá tɔ́ mɛn’n su. “Kɛ ɔ fɛ i mɛn’n i bo bolɛ’n nun lele andɛ’n, i wunsu nin-a yoman le, yɛ i wunsu su yoman kun le.” (Mat. 24:21) Blɛ sɔ’n nun’n, e osufuɛ’m bé wá fá be ɲin bé cí e yɛ sran’m bé wá tánnin e jasin fɛ bolɛ junman’n. (Mat. 10:35, 36) ?Blɛ sɔ’n nun’n, kɛ Aza sa’n é láfi su kɛ Zoova kwla uka e naan ɔ kwla sasa e?

18. ?Kɛ nga Ebre Mun 10:38, 39 fa kan’n sa’n, ngue yɛ ɔ kwla uka e naan y’a siesie e wun y’a minndɛ blɛ mɔ e su tranman fɔun nun kun’n niɔn?

¹⁸ Dɔ nga su’n, Zoova kle e like naan y’a kwla lafi i su tankaan kpa. Ɔ sin ‘junman difuɛ nanwlɛfuɛ m’ɔ si ngwlɛlɛ’n’ i lika man e “aliɛ blɛ ng’ɔ nin i fata’n su.” Ɔ maan, e le ninnge kwlaa nga be kwla uka e naan y’a lafi Ɲanmiɛn su kpa. (Mat. 24:45) Sanngɛ ɔ fata kɛ e tinuntinun e mian e ɲin e yo like kwlaa nga e kwla yo naan y’a lafi Zoova su tankaan kpa’n.—An kanngan Ebre Mun 10:38, 39 nun.

19-20. (1) ?Kɛ e kanngan 1 Be Nyoliɛ 28:9 nun’n, kosan benin mun yɛ be ba e ti nun-ɔn? (2) ?Ngue ti yɛ ɔ fata kɛ e usa e wun sɔ-ɔ?

¹⁹ Kɛ Famiɛn Aza sa’n, ɔ fata kɛ e fa e “wun mantan Anannganman.” (2 Nyo. 14:3; 15:1, 2) Kɛ e suan Zoova i  su like mɔ be ko yo e batɛmun’n, i lɛ nun yɛ e nin i e bo nantilɛ bo-ɔ. Maan e yo like kwlaa nga e kwla yo naan e nin Zoova e afiɛn w’a mantan kpa’n. I sɔ’n ti’n, maan e usa e wun kɛ: ‘?N kɔ aɲia’m be kwlaa be bo?’ Kɛ e kɔ aɲia’m be bo’n, e ɲan wunmiɛn e su Zoova kpa yɛ e wla e wiengu fanngan. (Mat. 11:28) Asa ekun’n, maan e usa e wun kɛ: ‘?N ngunmin n suan Biblu’n nun like titi?’ ?N mian min ɲin naan e nin min awlobofuɛ mun y’a su Ɲanmiɛn awlo lɔ lemɔcuɛ kwlaa nun? ?Annzɛ min ngunmin n sieli blɛ kun kɛ ń fá súan like kɛ n o awlobo kun nun sa? ?Asa ekun’n, n mian min ɲin n bo jasin fɛ’n i juejue su yɛ n kle sran’m be like?

²⁰ ?Ngue ti yɛ ɔ fata kɛ e usa e wun sɔ-ɔ? Biblu’n se kɛ Zoova nian kɛ e awlɛn’n fa ti’n. Ɔ si e klun akunndan’n kwlaa. Ɔ fata kɛ e yo kɛ Zoova sa. (An kanngan 1 Be Nyoliɛ 28:9 nun.) Sɛ e nian e awlɛn nun naan ɔ fata kɛ e kaci ninnge nga e ɲin o be sin’n, nin e ayeliɛ wie annzɛ e akunndan bulɛ wafa’n, ɔ fata kɛ e srɛ Zoova kɛ ɔ uka e naan y’a kwla yo ninnge sɔ mun. Dɔ nga su’n, ɔ fata kɛ e siesie e wun e minndɛ sa kekle nga bé wá tɔ́ e su’n. Asa ekun’n, dɔ nga su mɔ lika’n ti fɔun’n, maan e yo ninnge mun ngwlɛlɛ su. I sɔ yolɛ nun’n, nán e yaci like fi nun naan ɔ tanndan e ɲrun.