1. ?Ngue ndɛ yɛ Davidi kɛnnin i Zoova i wun ase kanlɛ’n su-ɔ?

?E KWLA se kɛ Zoova ti wun ase kanfuɛ sakpa? Ɛɛn, e kwla se sɔ. Cɛn kun’n, Davidi seli kɛ: “Anannganman, a ti kɛ nyrɛn sa, a sasa min, yɛ a de min. Ɔ klun ufue’n [“wun ase kanlɛ’n,” NWT] ti maan min dunman’n fu.” (2 Sam. 22:36; Jue. 18:36) Kɛ Davidi kán ndɛ sɔ’n, atrɛkpa’n i wla kpɛnnin blɛ mɔ Samiɛli ɔli be awlo lɔ ko guɛli i ti su ngo’n, i su. Samiɛli yoli sɔ naan ɔ sin Saili osu yo Izraɛli famiɛn. Davidi ti i si i mma yasua mɔcuɛ’m be nun kasiɛn’n. Sanngɛ i yɛ Zoova kpɛli i kɛ ɔ sin Famiɛn Saili i osu-ɔ.—1 Sam. 16:1, 10-13.

2. ?Ngue yɛ é wá kɛ́n i ndɛ like suanlɛ nga nun-ɔn?

² Ndɛ nga Davidi kannin’n, ɔ nin ndɛ nga jue tofuɛ kun kɛnnin i Zoova su’n, be kɔ likawlɛ. Jue tofuɛ sɔ’n seli kɛ: “Ɔ kpɛ i nyin ase yɛ ɔ nian Nyanmiɛn b’ɔ la nglo lɔ plaii’n nin asiɛ nin-ɔn. Nyrɛnnɛnfuɛ ng’ɔ la ndutre nun’n, ɔ nin yalɛfuɛ ng’ɔ o kan nga be gua wla lɛ’n, ɔ kuku be lɛ. Kpɛkuun ɔ maan be nin sran dandan’m be tran likawlɛ bia kpakpa’m be su.” (Jue. 113:6-8) Like suanlɛ nga nun’n, é dún mmua fá e ɲin é síe i like nga Zoova i wun ase kanlɛ’n kle e’n, i su. I sin’n, é wá kán like nga Famiɛn Saili nin Ɲanmiɛn nuan ijɔfuɛ Daniɛli, ɔ nin Zezi be kle e wun ase kanlɛ’n su’n, i ndɛ wie.

3. (1) ?Wafa sɛ yɛ Zoova nin i sufuɛ’m be nanti-ɔ? (2) ?Ngue yɛ i sɔ’n yi i nglo-ɔ?

³ Wafa nga Zoova nin i sufuɛ mɔ fɔ o be nun’n be nanti’n, ɔ kle kɛ ɔ ti wun ase kanfuɛ. Yɛle kɛ ɔ sɔ sulɛ mɔ be su i’n, i nun. Sanngɛ nɛ́n i ngba-ɔ. Ɔ nin be ti janvuɛ wie.  (Jue. 25:14) Kɛ ɔ ko yo naan i sɔ’n w’a kwla yo ye’n, ɔ fɛli i Wa’n kpɔli be ti. Nanwlɛ, Zoova si aunnvuɛ dan.

4. (1) ?Wafa sɛ yɛ Zoova yili e-ɔ? (2) ?Ngue yɛ i sɔ’n kle e-ɔ?

⁴ Maan e kan sa uflɛ m’ɔ kle kɛ Zoova ti wun ase kanfuɛ’n, i ndɛ. Kɛ Zoova yí klɔ sran mun’n, ɔ kwla se kɛ ɔ́ yí be kɛ nnɛn mɔ be kwlá faman be tiaun ajalɛ’n be sa. Sanngɛ w’a yoman sɔ. Ɔ yili e kɛ i bɔbɔ sa, yɛ ɔ mannin e atin kɛ e fa e klunklo ajalɛ. Kannzɛ e timan like fi’n, sanngɛ ajalɛ nga e fa be’n be ti i cinnjin. Ɔ kunndɛ kɛ e su i e klunklo su. Afin e klo i yɛ kɛ e ɲin yi i’n e ɲan su ye. (Mml. 10:12; Eza. 48:17, 18) Nanwlɛ, Zoova kɛn i wun ase dan. I sɔ’n ti’n, é lɛ́ i ase leleele.

5. ?Wafa sɛ yɛ Zoova kle e kɛ ɔ fata kɛ e kan e wun ase-ɔ? (An nian foto ng’ɔ o fluwa’n i bui’n su’n.)

⁵ Zoova kle e kɛ ɔ fata kɛ e kan e wun ase. Wafa ng’ɔ nin e nanti’n yi i sɔ liɛ’n i nglo. Zoova i ngwlɛlɛ’n leman wunsu. Ɔ nin i sɔ ngba’n, kɛ sran kun kan ndɛ kle i’n ɔ fa su. I wie yɛle kɛ, kɛ ɔ́ yí ninnge mun’n, ɔ kplinnin su kɛ i Wa’n ukɛ i. (Nya. 8:27-30; Kol. 1:15, 16) Asa ekun’n, kannzɛ Zoova kwla like kwlaa yo’n, sanngɛ ɔ mɛn i sufuɛ’m be atin kɛ be yo ninnge wie mun. I wie yɛle kɛ ɔ sieli Zezi Famiɛn, yɛ ɔ kpali sran 144.000 naan be nin Zezi be di famiɛn. (Lik. 12:32) Asa ekun’n, ɔ kleli Zezi i like naan w’a kwla yo Famiɛn nin Ɲanmiɛn ɲrun jranfuɛ dan. (Ebr. 5:8, 9) Kpɛkun ɔ kle be nga be nin Zezi bé dí famiɛn’n, be like naan b’a kwla di junman ng’ɔ fa mannin be’n. Kɛ bé dí junman kusu’n, ɔ seman kɛ ɔ́ sí ninnge tɛkɛtɛkɛ kwlaa nga be yo’n nun. Afin ɔ lafi su kɛ bé yó i klun sa.—Ngl. 5:10.

6-7. ?Wafa sɛ yɛ awlobo kpɛn mun nin asɔnun kpɛnngbɛn mun ɔ nin siɛ nin niɛn’m be kwla nian Zoova i ajalɛ’n su-ɔ?

⁶ E Si m’ɔ o ɲanmiɛn su lɔ’n ɔ mianman  sran wun, sanngɛ ɔ mɛn i sufuɛ’m be junman kɛ be di. Sɛ Ɲanmiɛn m’ɔ kwla like kwlaa yo’n ɔ yo sɔ’n, nán e yɛ e su yoman sɔ wie-ɔ. ?Awlobo kpɛn mun nin asɔnun kpɛnngbɛn mun, wafa sɛ yɛ amun kwla niɛn i ajalɛ’n su-ɔ? Maan amun man amun wiengu’m be junman. Kɛ amun ko man be junman kusu’n, nán amun se kɛ amún sí like tɛkɛtɛkɛ nga bé yó naan b’a kwla di junman sɔ’n. I liɛ’n, bé dí junman’n i kpa, bé sí like yo yɛ be wun kpája be. (Eza. 41:10) ?Ajalɛ uflɛ benin yɛ Zoova kle be nga be le kwlalɛ’n niɔn?

⁷ Biblu’n kle kɛ, kɛ anzi’m be kan ndɛ be kle Zoova’n, ɔ sie i su tie. (1 Fam. 22:19-22) ?Siɛ nin niɛn mun, wafa sɛ yɛ amun kwla nian Zoova i ajalɛ’n su-ɔ? Sɛ amun man amun mma’m be junman wie’n, amun kwla usa be wafa nga be kunndɛ kɛ bé dí junman sɔ’n. Sɛ amun nian naan ndɛ nga be kannin’n ti su’n, amun man be atin naan be di junman’n kɛ nga be fa kannin’n sa.

8. ?Wafa sɛ yɛ Zoova trɛli i awlɛn Abraamun nin Sara be wun-ɔn?

⁸ Ninnge nga be kle kɛ Zoova ti wun ase kanfuɛ’n, be nun kun ekun yɛle kɛ ɔ trɛ i awlɛn. I wie yɛle kɛ sɛ i waan ɔ́ yó like wie naan i sufuɛ’m be usɛ i su kosan dan’n, ɔ trɛ i awlɛn be wun. I wie yɛle Abraamun liɛ’n. Kɛ Zoova seli i kɛ ɔ́ núnnún Sodɔmun nin Gomɔru klɔ’n, i waan like nga Zoova waan ɔ́ yó’n, ɔ timan su. Sanngɛ Zoova trɛli i awlɛn tieli i ndɛ’n. (Bob. 18:22-33) Asa ekun’n, Zoova trɛli i awlɛn Abraamun i yi Sara i wun wie. I wie yɛle kɛ, kɛ Zoova seli i kɛ kannzɛ w’a yo oke’n, sanngɛ ɔ́ wú ba’n, ɔ srili. Sanngɛ Zoova w’a faman ya. (Bob. 18:10-14) I kpa bɔbɔ’n, ɔ kleli kɛ ɔ bu Sara i sran.

9. ?Wafa sɛ yɛ siɛ nin niɛn nin asɔnun kpɛnngbɛn’m be kwla nian Zoova i ajalɛ’n su-ɔ?

⁹ ?Siɛ nin niɛn nin asɔnun kpɛnngbɛn mun, wafa sɛ yɛ amun kwla nian Zoova i ajalɛ’n su-ɔ? ?Kɛ amun fa ajalɛ wie mɔ amun mma mun annzɛ aniaan wie’m be kle kɛ be klun jɔman su’n, ngue yɛ amun yo-ɔ? ?Amun ka lɛ se be kɛ be ndɛ yoman fɛ? ?Annzɛ amun sie amun su be nuan bo? Kɛ siɛ nin niɛn nin asɔnun kpɛnngbɛn’m be nian Zoova i ajalɛ’n su’n, i awlobofuɛ mun-o, i asɔnun nunfuɛ mun-o, be kwlaa be ɲan su ye. Y’a wun like nga Zoova kle e wun ase kanlɛ’n su’n. Siɛn’n, maan e fa e ɲin e sie i sran wie mɔ Biblu’n kan be ndɛ’n, be su. Kpɛkun é wá wún like nga be kle e wun ase kanlɛ’n su’n.

10. ?Wafa sɛ yɛ Zoova kle e like-ɔ?

¹⁰ Zoova m’ɔ ‘kle e like’n’ ɔ yoli maan be klɛli sran wie’m be su ndɛ i nuan Ndɛ’n nun naan ɔ́ fá klé e like. (Eza. 30:20, 21) Sran sɔ’m be nun wie’m be yili nzuɛn wie mɔ Ɲanmiɛn klo be’n, be nglo. Nzuɛn sɔ’m be nun kun yɛle wun ase kanlɛ’n. Kɛ e kanngan be su ndɛ’n nun’n, e si like kpanngban. Sanngɛ wie’m b’a yiman nzuɛn sɔ’m be nglo. Kɛ e kanngan be su ndɛ’n nun’n, e wun sa ng’ɔ juli be su’n.—Jue. 37:37; 1 Kor. 10:11.

11. ?Ngue yɛ Saili i su ndɛ’n kle e-ɔ?

¹¹ Maan e fa e ɲin e sie i Famiɛn Saili su. I nun m’ɔ te yo gbanflɛn kan’n, ɔ kɛnnin i wun ase. Yɛle kɛ ɔ wunnin i wlɛ kɛ ɔ kwlá yoman like ngba. I kpa bɔbɔ’n, kɛ be seli kɛ bé mɛ́n i junman’n ɔ sisili i bo ka naan w’a kplin su. (1 Sam. 9:21; 10:20-22) Sanngɛ kɛ ɔ́ kɔ́ i ɲrun’n, Saili wa tuli i wun yɛ ɔ yoli like nga b’a mɛnmɛn i atin kɛ ɔ yo’n. Kɛ ɔ kacili famiɛn’n, w’a cɛman yɛ ɔ yili nzuɛn tɛ sɔ’n  i nglo-ɔ. Cɛn kun’n, Ɲanmiɛn nuan ijɔfuɛ Samiɛli seli i kɛ ɔ minndɛ i naan ɔ́ wá yí tɛ nga be yrɛ i nnɛn kɔlikɔli’n mán Zoova i nvle’n. Sanngɛ Saili w’a kwlá trɛmɛn i awlɛn w’a minndɛman. Kɛ ɔ wun kɛ Samiɛli baman’n, i bɔbɔ yili tɛ’n. Kusu nn ɔ leman atin yomɛn i sɔ like’n. I lɛ nun’n, ɔ yili i nglo kɛ ɔ lafiman Zoova su. I sɔ’n ti’n, Zoova yili i sa i su yɛ w’a kplinman su kɛ ɔ di famiɛn kun. (1 Sam. 13:8-14) Sɛ e fa Saili i su ndɛ’n e tu e wun fɔ’n, i sɔ’n ti ngwlɛlɛ ayeliɛ.

12. ?Wafa sɛ yɛ Daniɛli kleli kɛ ɔ ti wun ase kanfuɛ-ɔ?

¹² Ɲanmiɛn nuan ijɔfuɛ Daniɛli liɛ’n w’a yoman kɛ Saili sa. Ɔ kɛnnin i wun ase titi yɛ kwlaa naan w’a yo like kun’n, ɔ dun mmua usa Zoova i ngwlɛlɛ afɛ. I wie yɛle kɛ, kɛ Zoova maan ɔ tuli Nɛbikadnɛzali i laliɛ’n i bo’n, w’a seman kɛ i bɔbɔ fanngan nun yɛ ɔ kwla yoli sɔ-ɔ. Sanngɛ ɔ fali manmanlɛ’n kwlaa mannin Zoova. (Dan. 2:26-28) ?Ngue yɛ i sɔ’n kle e-ɔ? Sɛ aniaan bian kun ijɔli nzra nun naan i sɔ’n yoli aniaan’m be fɛ naan be yo i mo’n, ɔ fata kɛ ɔ fa manmanlɛ’n man Zoova. Asa ekun’n, sɛ jasin fɛ bolɛ junman nga e di’n ba nvlɛ naan aniaan’m be yi e ayɛ’n, nán e wla fi su kɛ Zoova yɛ ɔ fata kɛ be mɛnmɛn i-ɔ. Afin i dunman nun ti yɛ e kwla yo ninnge sɔ mun-ɔn. (Fp. 4:13) Sɛ e yo sɔ’n, é klé kɛ e nanti Zezi i ajalɛ’n su wie. ?Wafa sɛ?

13. ?Wafa sɛ yɛ ndɛ ng’ɔ o Zan 5:19, 30 nun’n kle kɛ Zezi ti wun ase kanfuɛ-ɔ?

¹³ Zezi ti Ɲanmiɛn i Wa yɛ fɔ nunmɛn i nun. Ɔ nin i sɔ ngba’n ɔ lafili Zoova su. (An kanngan Zan 5:19, 30 nun.) W’a seman le kɛ ɔ́ dé sielɛ’n i Si sa nun. Filipufuɛ Mun ndɛ tre 2 i mma 6 kan Zezi i ndɛ se kɛ: “W’a bumɛn i klun lɔ le kɛ ɔ́ sín Ɲanmiɛn i osu. W’a kunndɛman kɛ ɔ nin Ɲanmiɛn bé sɛ́.” Zezi si kɛ ɔ leman atin yoman ninnge wie mun, yɛ i ɲin yili i Si titi.

14. ?Kɛ be seli Zezi kɛ ɔ yo like kun m’ɔ leman atin yoman’n, ngue yɛ ɔ yoli-ɔ?

¹⁴ Cɛn kun’n, Zezi i sɔnnzɔnfuɛ Zaki nin Zan be manmin srɛli Zezi i like kun. Yɛle kɛ i waan ɔ mɛn i wa yasua nɲɔn’m be atin naan be nun kun trɛn i sa fama su naan kun trɛn i sa bɛ su. ?Kɛ ɔ yoli sɔ’n, ngue yɛ Zezi yoli-ɔ? Be ja nun lɛ’n, Zezi seli i kɛ nɛ́n i yɛ ɔ mɛn i sɔ yolɛ’n i wun atin-ɔn. Sanngɛ i Si’n yɛ ɔ fɛ i sɔ ajalɛ liɛ’n niɔn. (Mat. 20:20-23) I lɛ nun’n, Zezi kleli kɛ ɔ wun i wlɛ kɛ ɔ leman atin yoman ninnge wie mun. I kpa  bɔbɔ’n, w’a kunndɛman le kɛ ɔ́ yó like nga Zoova w’a mɛnmɛn i atin kɛ ɔ yo’n. (Zan 12:49) Zezi yili i nglo kɛ ɔ ti wun ase kanfuɛ. ?Wafa sɛ yɛ e kwla niɛn i ajalɛ kpa sɔ’n su-ɔ?

15-16. ?Wafa sɛ yɛ e kwla nanti ndɛ ng’ɔ o 1 Korɛntifuɛ Mun 4:6 nun’n su-ɔ?

¹⁵ Sɛ e kunndɛ kɛ é nían Zezi i ajalɛ’n su’n, ɔ fata kɛ e nanti ndɛ ng’ɔ o 1 Korɛntifuɛ Mun 4:6 nun’n su. Ndɛ mma sɔ’n se kɛ: “Nán fa ndɛ uflɛ uka ng’ɔ ti klɛwa’n su.” Ɔ maan sɛ sran wie usa e ngwlɛlɛ afɛ’n, nán e kpɛ e ti nun e kan ndɛ. Sanngɛ e fa sran’n i ɲin e sie i ndɛ ng’ɔ o Biblu’n nin e fluwa’m be nun’n, i su. Sɛ e yo sɔ’n, é klé kɛ e wun i wlɛ kɛ e siman ninnge ngba naan e ti wun ase kanfuɛ. Afin e wun i wlɛ kɛ afɔtuɛ nga Zoova man e’n yɛ be ti kpa-ɔ.—Ngl. 15:3, 4.

¹⁶ Kɛ e kan e wun ase’n, i sɔ’n manman Zoova. Sanngɛ e bɔbɔ e ɲan su ye wie. Yɛle kɛ e di aklunjuɛ yɛ e nin e wiengu mun e nanti klanman. ?Wafa sɛ?

17. ?Ngue ti yɛ sran ng’ɔ ti wun ase kanfuɛ’n ɔ di aklunjuɛ-ɔ?

¹⁷ Sran ng’ɔ ti wun ase kanfuɛ’n ɔ di aklunjuɛ. ?Ngue ti-ɔ? Afin ɔ wun i wlɛ kɛ ɔ kwlá yoman ninnge ngba. Ɔ maan kɛ i wiengu’m be ti i wun ɲanman nun’n, ɔ si su ye. I sɔ’n ti’n, ɔ di aklunjuɛ. Maan e kan kokowefuɛ blu nga Zezi yoli be juejue’n be ndɛ. Kɛ Zezi yoli be juejue’n, be nun kunngba cɛ yɛ ɔ sɛli i sin ɔ wa lɛli i ase-ɔ. Afin ɔ si kɛ like nga Zezi yo mɛnnin i lɛ’n, i bɔbɔ kwlá yoman. Ɔ maan ɔ kleli kɛ ɔ si ye kpɛkun ɔ manmannin Ɲanmiɛn.—Lik. 17:11-19.

18. ?Ngue ti yɛ sran ng’ɔ ti wun ase kanfuɛ’n ɔ nin i wiengu’m be tran klanman-ɔn? (Rɔmunfuɛ Mun 12:10)

¹⁸ Sran ng’ɔ ti wun ase kanfuɛ’n ɔ nin i wiengu’m be tran klanman yɛ be fa be wun be mɛntɛn i. ?Ngue ti-ɔ? Afin ɔ fɛ i ɲin sie i i wiengu’m be nzuɛn kpa’n su, yɛ ɔ lafi  be su. Asa ekun’n, kɛ i wiengu’m be di junman nga be fa mannin be’n i kpa’n, i sɔ’n yo i fɛ yɛ ɔ sisimɛn i bo naan w’a yo be mo.—An kanngan Rɔmunfuɛ Mun 12:10 nun.

19. ?Ngue ti yɛ ɔ fataman kɛ e tu e wun-ɔn?

¹⁹ Sran ng’ɔ tu i wun’n i wiengu’m be mo yolɛ ti kekle i sa nun. Afin ɔ kunndɛ kɛ i kunngba cɛ yɛ be yi i ayɛ-ɔ. Ɔ fɛ i wun sunnzun i wiengu mun yɛ i waan ɔ́ klé kɛ ɔ ti kpa tra be. Asa ekun’n, ɔ klemɛn i wiengu’m be like yɛ ɔ manman be junman kɛ be di. Afin ɔ se i wun kɛ: “Sɛ n kunndɛ kɛ junman’n di kpa’n, ɔ flunman kɛ n bɔbɔ n di.” Asa ekun’n, ɔ bu i kɛ ɔ ti kpa trɛ i wiengu mun yɛ i ɲin blo sran wun. (Gal. 5:26) I sɔ sran’m be leman janvuɛ kaka. I sɔ’n ti’n, sɛ e sie i nzɔliɛ kɛ nzuɛn tɛ sɔ’n o e nun’n, maan e srɛ Zoova tankaan kpa kɛ ɔ uka e naan e ‘kaci e akunndan bulɛ wafa’n.’ I liɛ’n, nzuɛn tɛ sɔ’n su traman ndin e awlɛn’n nun.—Rɔm. 12:2.

20. ?Ngue ti yɛ ɔ fata kɛ e yo wun ase kanfuɛ-ɔ?

²⁰ Nanwlɛ, kɛ Zoova ti wun ase kanfuɛ’n, i sɔ’n yo e fɛ dan. Wafa ng’ɔ nin i sufuɛ’m be nanti’n, ɔ yi i sɔ liɛ’n i nglo. Maan e niɛn i ajalɛ’n su. Asa ekun’n, maan e nian be nga be kannin be wun ase be suli Ɲanmiɛn mɔ Biblu’n kan be ndɛ’n, be ajalɛ’n su wie. Maan e fa manmanlɛ’n nin ayɛ yilɛ’n e man Zoova titi. Afin ɔ nin i sɔ’n fata. (Ngl. 4:11) Sɛ e yo sɔ’n, é káci Zoova i janvuɛ. Afin ɔ klo be nga be ti wun ase kanfuɛ’n.