1-2. (1) ?Ngue yɛle e ti kpɔlɛ tɛ’n? (2) ?Ngue ti yɛ ɔ fata kɛ be yi e ti kpɔlɛ tɛ’n niɔn?

KƐ ADAN yoli sa tɛ’n, nguan m’ɔ leman awieliɛ’n fili i sa. Sanngɛ nɛ́n i kunngba yɛ ɔ fili i sa-ɔ. Ɔ fili i mma m’ɔ wa wuli be’n be sa wie. Sa nga Adan yoli’n, be kwlá yaciman be cɛmɛn i. Afin i bɔbɔ i ɲinfu yɛ ɔ yoli sa tɛ-ɔ. Ɔ maan ɔ nin wulɛ fata. Sanngɛ i mma’m be liɛ’n b’a yoman like fi. (Rɔm. 5:12, 14) I sɔ’n ti’n, Zoova yoli like kun naan b’a kwla ɲan nguan m’ɔ leman awieliɛ’n. Kɛ Adan yoli sa tɛ’n, w’a cɛman Zoova kannin like ng’ɔ́ wá yó naan w’a de Adan i mma mun sa tɛ’n nin wie’n be sa nun’n i ndɛ. (Bob. 3:15) Kɛ Zoova i blɛ liɛ’n juli’n, ɔ sunmɛnnin i Wa’n asiɛ’n su wa naan ‘ɔ wa fɛ i nguan’n man naan ɔ fa kpɔ sran kpanngban be ti.’—Mar. 10:45; Zan 6:51.

² ?Ngue yɛle e ti kpɔlɛ tɛ’n? Biblu’n i bue nga be klɛli i Glɛki nun’n i nun’n, kɛ be kan e ti kpɔlɛ tɛ’n i ndɛ’n yɛle tɛ nga Zezi yili naan y’a kwla ɲan like ng’ɔ fili Adan sa’n. (1 Kor. 15:22) ?Ngue ti yɛ ɔ fata kɛ be yi e ti kpɔlɛ tɛ’n niɔn? Afin Zoova ɲrun’n, sɛ sran kun kun sran’n ɔ fata kɛ be kun i wie be sie i osu. I sɔ’n i ɲin fite mmla ng’ɔ fa mannin Izraɛlifuɛ mun’n i nun. (Tul. 21:23, 24) Kɛ Adan yoli sa tɛ’n, nguan mɔ fɔ nunman nun’n fili i sa. Kɛ mɔ Ɲanmiɛn yo sa i nuan su sɛsɛsɛ ti’n, ɔ sunmɛnnin i Wa Zezi naan ɔ wa fɛ i nguan mɔ fɔ nunman nun’n man naan be fa sie ng’ɔ fili Adan sa’n i osu. (Rɔm. 5:17) I sɔ mɔ Zezi yoli’n ti’n, ɔ wa kacili be kwlaa nga be lafi e ti kpɔlɛ tɛ’n su’n be ‘Si m’ɔ o lɛ titi’n.’—Eza. 9:5; Rɔm. 3:23, 24.

3. ?Kɛ nga Zan 14:31 nin 15:13 be fa kan’n sa’n, ngue ti yɛ Zezi i klun klo su ɔ fɛli i nguan’n mannin-ɔn?

³ Kɛ mɔ Zezi klo i Si m’ɔ o ɲanmiɛn su lɔ’n ɔ nin sran mun ti’n, i klun klo su ɔ fɛli i nguan’n mannin. (An kanngan Zan 14:31; 15:13 be nun.) Ɔ nantili seiin lele ɔ fa wuli yɛ ɔ yoli i  Si’n i klun sa. Tɛ m’ɔ yili’n ti’n, like nga Zoova sunnzunnin kɛ ɔ́ yó mán sran mun asiɛ’n su wa’n, ɔ́ kpɛ́n su. Like suanlɛ nga nun’n, é wá wún like nga ti yɛ Ɲanmiɛn yacili Zezi lɛ mɔ be kleli i ɲrɛnnɛn lele be kunnin i’n. Kpɛkun é wá kán akoto Zan m’ɔ kleli kɛ ɔ si e ti kpɔlɛ tɛ’n i su ye’n i ndɛ kan. Yɛ i agualiɛ su’n, é kán wafa nga e kwla kle kɛ e si e ti kpɔlɛ tɛ’n i su ye’n ɔ nin like nga e kwla yo naan y’a si i su ye kpa ekun’n, be ndɛ wie.

4. Amun kan wafa nga be kunnin Zezi’n i ndɛ kan.

⁴ Maan e kan sa nga be tɔli Zezi su ka naan b’a kun i’n be ndɛ kan. Kɛ Rɔmun sonja’m be bali Zezi i tralɛ’n, ɔ kwla se kɛ ɔ́ flɛ́ anzi kaka kpa naan be wa de i. Sanngɛ w’a yoman sɔ. Be trɛli i yɛ be boli i tɛtɛ kpa. (Mat. 26:52-54; Zan 18:3; 19:1) Be boli i nin ngble lele i wunnɛn wunmuan’n kacili kannin. I sin’n, be mɛnnin i waka nɔnnin kun kɛ ɔ sua. Be waan ɔ suɛ i lele fa ju lika nga bé kó kún i lɔ’n. Sanngɛ kɛ be juli atin nun’n, Rɔmun sonja’m be seli sran uflɛ kɛ ɔ sua waka’n mɛn i. (Mat. 27:32) Kɛ be juli lika nga bé kún i lɛ’n, sonja’m be fɛli i be sieli i waka’n su kpɛkun be boboli i sa nin i ja’m be nun kpɛngbɛ. Yɛ be kplannin waka’n. Ɔ maan kɛ ɔ sende su’n, i wunnɛn’n titi. Kɛ Zezi wún ɲrɛnnɛn mɔ i nin ɔ nin i janvuɛ’m bé sún’n, nn Zifu’m be su kpɛnngbɛn’m bé srí i. (Lik. 23:32-38; Zan 19:25) Zezi wunnin i ɲrun cɛli kpa. Kɛ ɔ o waka’n su’n, i awlɛn ba’n miɛn i klun. Ɔ maan kɛ ɔ lo wunmiɛn’n, ɔ guaman ase. Sanngɛ Zezi si kɛ ɔ fata kɛ ɔ jran kekle. I sɔ’n ti’n, ɔ srɛli Zoova. Kɛ ɔ wieli srɛ’n yɛ ɔ kali nun-ɔn. (Mar. 15:37; Lik. 23:46; Zan 10:17, 18; 19:30) Nanwlɛ, Zezi wuli ɲrɛnnɛn wie.

5. ?Ngue yɛ ɔ yoli Zezi i ya dan’n niɔn?

⁵ Zezi liɛ’n, nán wafa nga bé wá kún i’n yɛ ɔ yo i ya’n niɔn. Sanngɛ like nga ti yɛ bé wá kún i’n yɛ ɔ yo i ya’n niɔn. Afin be waan w’a saci Ɲanmiɛn dunman. (Mat. 26:64-66) I sɔ’n yoli i ya dan ti’n, ɔ seli i Si kɛ sɛ ɔ ti i klun su’n ɔ yo naan nɛ́n i sɔ sa liɛ’n ju i su. (Mat. 26:38, 39, 42) ?Sanngɛ ngue ti yɛ Zoova yacili i Wa m’ɔ klo i dan’n i lɛ mɔ be kleli i ɲrɛnnɛn lele be kunnin i-ɔ? Like nsan ti-ɔ. Maan e kan ninnge sɔ’m be ndɛ.

6. ?Ngue ti yɛ ɔ fata kɛ be kun Zezi waka kun su-ɔ?

⁶ Like klikli’n yɛle kɛ, kɛ be kunnin Zezi waka’n su’n i sɔ’n yoli maan Zifu’m be ɲannin be ti sannzan nga be boli be’n i sa nun. (Gal. 3:10, 13) Like nga ti yɛ be boli be sannzan’n, yɛle kɛ be tali Ɲanmiɛn i nda kɛ bé nánti i mmla’m be su kpɛkun b’a nantiman su. Asa ekun’n, kɛ mɔ be ti Adan i mma mun mɔ be ti sa tɛ yofuɛ ti’n ɔ fata kɛ be wu. Ɔ maan ɔ ti kɛ b’a bo be sannzan kpɛ nɲɔn sa. (Rɔm. 5:12) Mmla nga Ɲanmiɛn fa mannin Izraɛlifuɛ mun’n se kɛ sɛ sran kun yoli sa tɛ kun m’ɔ nin kunlɛ fata’n nán be yaci i lɛ. Be kun i yɛ be fɛ i fuɛn’n be sende i waka kun su. * (Mml. 21:22, 23; 27:26) Ɔ maan kɛ be boboli Zezi waka’n su’n, i sɔ’n yoli maan Zifu’m be ɲannin be ti sannzan nga be boli be’n i sa nun. Kpɛkun kannzɛ bɔbɔ b’a sɔmɛn i nun’n, sanngɛ be kwla ɲan tɛ ng’ɔ yili’n i su ye wie.

7. ?Like nɲɔn su nga ti yɛ Ɲanmiɛn yacili i Wa’n lɛ mɔ be kleli i ɲrɛnnɛn’n yɛle benin?

⁷ Maan e fa e ɲin e sie i like nɲɔn su nga ti yɛ Ɲanmiɛn yacili i Wa’n lɛ mɔ be kleli i ɲrɛnnɛn’n i su. Ɲanmiɛn waan ɔ́ klé Zezi like naan w’a kwla yo i ɲrun jranfuɛ  dan. Kɛ sa kekle tɔ sran kun su’n, Ɲanmiɛn klun sa yolɛ’n kwla yo kekle mɛn i. Kɛ mɔ i sɔ sa wie tɔli Zezi su’n ti’n, ɔ wunnin i sɔ liɛ’n i wlɛ. Kɛ sa kekle tɔli i su’n, i wla boli i wun dan ti’n ɔ srɛli Ɲanmiɛn kɛ ɔ ukɛ i. “Kɛ ɔ́ yó sɔ’n, nn ɔ́ kpán, nn ɔ́ sún.” I sɔ’n ti’n, ɔ si ninnge nga be mian e sa’n, yɛ kɛ ‘be sa e nian’n’ ɔ kwla uka e. Nanwlɛ, kɛ Zoova maan e le Ɲanmiɛn ɲrun jranfuɛ dan kun ‘m’ɔ si afɛ ng’ɔ o e su’n kpɛkun ɔ si e aunnvuɛ’n,’ i sɔ’n yo e fɛ dan.—Ebr. 2:17, 18; 4:14-16; 5:7-10.

8. ?Like nsan su nga ti yɛ Ɲanmiɛn kplinnin su kɛ be kle Zezi i ɲrɛnnɛn’n yɛle benin?

⁸ Like nsan su nga ti yɛ Zoova yacili Zezi lɛ mɔ be kleli i ɲrɛnnɛn’n, yɛle kɛ i waan ɔ́ tɛ́ kosan cinnjin nga su: ?Sɛ be kle sran kun i ɲrɛnnɛn tɛtɛ kpa’n, ɔ́ kwlá sú Zoova lele gúɛ i ti nin i bo? Satan waan i sɔ’n kwlá yoman ye. I waan sran’m be kunndɛ kɛ Ɲanmiɛn yo like kun man be ti yɛ be su i-ɔ. Yɛ kɛ be nannan Adan sa’n be kloman Zoova. (Zɔb 1:9-11; 2:4, 5) Kɛ mɔ Zoova si kɛ i Wa Zezi su kpɔcimɛn i le’n ti’n, ɔ kplinnin su kɛ be kle i ɲrɛnnɛn tɛtɛ kpa. Ɲrɛnnɛn blɛ sɔ’n nun kusu’n, Zezi jrannin kekle. Ɔ maan ɔ kleli kɛ Satan ti gblɛfuɛ.

9. ?Ajalɛ kpa benin yɛ akoto Zan kleli e-ɔ?

⁹ E ti kpɔlɛ tɛ’n i su ndɛ nga Klisifuɛ kpanngban be sili’n ti’n, be lafili Ɲanmiɛn su kpa. Kannzɛ be tanndannin be ɲrun annzɛ sa uflɛ tɔli be su’n, sanngɛ be boli jasin fɛ’n titi yɛ be suli Zoova lele be fa guɛli i ti nin i bo. I wie yɛle akoto Zan liɛ’n. Ɔ kannin Klisi nin e ti kpɔlɛ tɛ’n be su ndɛ nanwlɛ’n kleli sran mun cɛli kpa. Ɔ yoli sɔ afuɛ 60 tra su. Sanngɛ Rɔmun mɛn’n i siefuɛ’m be waan ɔ timan kpa’n ti’n, be ko wlɛli i bisua Patimɔsu. Kɛ ɔ́ yó sɔ’n nn ɔ su wa ɲan afuɛ 100. Sa tɛ nga be waan w’a yo mɔ i ti yɛ be wlɛli i bisua’n yɛle kɛ ‘ɔ kannin Ɲanmiɛn nin Zezi be ndɛ kleli sran mun.’ (Ngl. 1:9) Nanwlɛ, Zan kleli kɛ ɔ lafi Ɲanmiɛn su naan ɔ trɛ i awlɛn. I lɛ nun’n, ɔ kleli e ajalɛ kpa.

10. ?Wafa sɛ yɛ fluwa nga Zan klɛli be’n be kle kɛ i klun jɔ e ti kpɔlɛ tɛ’n su-ɔ?

¹⁰ Fluwa nga Zan klɛli be’n be nun’n, ɔ kleli kɛ ɔ klo Zezi dan naan ɔ si e ti kpɔlɛ tɛ’n i su ye. Fluwa sɔ’m be nun’n, ɔ kannin e ti kpɔlɛ tɛ’n ɔ nin i su ye’n be ndɛ kpɛ 100 tra su. I wie yɛle kɛ ɔ seli kɛ: “Sɛ amun nun wie yo sa tɛ’n, e le ukafuɛ kun Siɛ’n i wun lɔ. Sran sɔ’n yɛle Zezi Klisi m’ɔ ti sran kpa’n.” (1 Zan 2:1, 2) Asa ekun’n, ɔ seli kɛ ɔ ti cinnjin kɛ ‘e di Zezi i ti lalo.’ (Ngl. 19:10) Nanwlɛ, Zan kleli kɛ kɛ Zezi fɛli i wun yili e ti tɛ’n i sɔ’n yo i fɛ dan. ?Wafa sɛ yɛ e kwla niɛn i ajalɛ’n su-ɔ?

11. ?Ngue yɛ e kwla yo naan y’a jran sa tɛ yolɛ’n i ɲrun kekle-ɔ?

¹¹ Maan e jran sa tɛ yolɛ’n i ɲrun kekle. Sɛ e waan é klé kɛ e si e ti kpɔlɛ tɛ’n i su ye’n, sɛ sa tɛ yolɛ’n ba e ti nun’n, nán maan e se kɛ: ‘?Sɛ n yo bɔbɔ ɔ yo sɛ li? Sɛ n yo naan i sin’n n kpata Ɲanmiɛn’n, ɔ́ yáci cɛ́ min.’ Sanngɛ maan e se kɛ: ‘Cɛcɛ, n yoman! Afin sɛ n yo’n, nn ɔ ti kɛ n buman like nga Zoova nin Zezi be yo mannin min’n i like fi sa.’ Asa ekun’n, maan e srɛ Zoova kɛ ɔ man e wunmiɛn, yɛ ‘nán ɔ yaci e lɛ naan be laka e.’—Mat. 6:13.

12. ?Wafa sɛ yɛ e kwla nanti ndɛ ng’ɔ o 1 Zan 3:16-18 nun’n su-ɔ?

¹² Maan e klo aniaan mun. Kɛ e klo e niaan mun’n, e kle kɛ e si e ti kpɔlɛ tɛ’n i su ye. ?Ngue ti yɛ e se sɔ-ɔ? Afin Zezi fɛli i nguan’n mannin naan ɔ́ kpɔ́ e kwlakwla e ti.  Sɛ e niaan’m be dunman nun ti Zezi wuli’n, i sɔ’n kle kɛ ɔ klo be dan. (An kanngan 1 Zan 3:16-18 nun.) I sɔ’n ti’n, maan e kusu e klo aniaan mun wie. Yɛ maan i sɔ’n i ɲin fite wafa nga e nin be e nanti’n nun. (Efɛ. 4:29, 31–5:2) I wie yɛle kɛ sɛ be tɔ tukpacɛ annzɛ sa uflɛ o be su’n, maan e suan be bo. ?Yɛ sɛ aniaan kun lo e ngasi nin? ?Ngue yɛ ɔ fata kɛ e yo-ɔ?

13. ?Ngue ti yɛ kɛ aniaan’m be yo e sa’n ɔ fata kɛ e yaci e cɛ be-ɔ?

¹³ Ɔ ju wie’n, kɛ ɔ ko yo naan y’a yaci sa nga aniaan’m be yo e’n y’a cɛ be’n ɔ ti kekle. (Sau. 19:18) Sɛ ɔ ti sɔ’n, maan e nanti afɔtuɛ nga su: “Sɛ amun wiengu yo amun sa’n, maan ɔ sɔn amun nun. Asa ekun’n, kannzɛ be loli sran kun i ngasi’n, maan ɔ yaci sa nga be yoli i’n ɔ cɛ klun ufue su. Wafa kunngba nga Zoova yacili sa nga amun yoli i’n cɛli amun klun ufue’n su’n, amun kusu amun yo sɔ wie.” (Kol. 3:13) Blɛ kwlaa nga e yaci aniaan’m be wun sa’n e cɛ be’n, e kle e Si m’ɔ o ɲanmiɛn su lɔ’n kɛ e si e ti kpɔlɛ tɛ’n i su ye. ? Sanngɛ ngue yɛ e kwla yo naan y’a si like sɔ mɔ Ɲanmiɛn fa mannin e’n i su ye kpa ekun-ɔn?

14. ?Like kun mɔ e kwla yo naan y’a si e ti kpɔlɛ tɛ’n i su ye kpa ekun’n yɛle benin?

¹⁴ Maan e srɛ Zoova e lɛ i ase. Be flɛ aniaan bla kun kɛ Zoana. Ɔ tran Ɛndi yɛ ɔ le afuɛ 83. Ɔ seli kɛ: “N bu i kɛ ɔ ti cinnjin kɛ e srɛ Zoova cɛn kwlakwla e lɛ i ase e ti kpɔlɛ tɛ’n ti.” Cɛn kwlakwla kɛ é srɛ́ Zoova’n, maan e kan sa nga e yoli’n e kle i yɛ e se i kɛ ɔ yaci. Sɛ e yoli sa tɛ dan wie’n, maan e ko wun asɔnun kpɛnngbɛn’m be wun naan be uka e. Sɛ e yo sɔ’n, bé síe be su kpa e nuan bo yɛ bé fá Ɲanmiɛn Ndɛ’n bé mán e afɔtuɛ. Asa ekun’n, bé srɛ́ Zoova bé mán e, yɛ bé sé i kɛ ɔ jran e ti kpɔlɛ tɛ’n su naan ‘ɔ yo e juejue.’—Zak. 5:14-16.

15. ?Ngue ti yɛ ɔ fata kɛ e fa blɛ e kanngan e ti kpɔlɛ tɛ’n i su ndɛ’n nun kpa naan e bu su akunndan-ɔn?

¹⁵ Maan e bu e ti kpɔlɛ tɛ’n i su akunndan. Be flɛ aniaan bla kun kɛ Rajamanin, yɛ ɔ le afuɛ 73. Ɔ seli kɛ: “Blɛ kwlaa nga n kanngan ɲrɛnnɛn nga Zezi wunnin i’n i su ndɛ’n nun’n, min ɲinma nzue kloklo min ti nun.” Atrɛkpa’n, amun kusu kɛ amun bu ɲrɛnnɛn nga Ɲanmiɛn i Wa’n wunnin i’n i akunndan’n, ɔ yo amun ya wie.  Sanngɛ maan e bu tɛ nga Zezi yili’n i su akunndan kpa. I liɛ’n é kló Zoova nin Zezi be kpa. Sɛ e waan é bú e ti kpɔlɛ tɛ’n i su akunndan’n, ɔ fata kɛ e suɛn i su like kpa.

16. ?Kɛ e kan e ti kpɔlɛ tɛ’n i ndɛ e kle sran mun’n, i su ye benin yɛ e ɲɛn i-ɔ? (An nian foto ng’ɔ o fluwa’n i bui’n su’n.)

¹⁶ Maan e kan e ti kpɔlɛ tɛ’n i ndɛ e kle sran mun. Blɛ kwlaa nga e kan e ti kpɔlɛ tɛ’n i ndɛ e kle sran mun’n, e si i su ye kpa ekun. Ninnge kpanngban be kwla uka e naan y’a yiyi like nga ti yɛ Zezi fɛli i wun yili e ti tɛ’n i nun y’a kle sran mun. I wie yɛle fluwa Jasin fɛ kpa kun fin Ɲanmiɛn! E kwla fɛ i like suanlɛ 4 su m’ɔ suan “?Wan yɛle Zezi Klist?” e yiyi nun. Annzɛ e kwla fa fluwa ?Ngue like yɛ Biblu’n kle i sakpasakpa ɔ? i like suanlɛ 5 su m’ɔ suan “E ti kpɔlɛ tɛ’n: Like danfuɛ’n mɔ Ɲanmiɛn mannin e’n” e di junman wie. Asa ekun’n, afuɛ kwlaa nun’n e kle kɛ e si e ti kpɔlɛ tɛ’n i su ye. Yɛle kɛ e tran e Wla Kpɛnlɛ aɲia’n i bo yɛ e yia sran mun naan be wa trɛn i bo wie. Nanwlɛ, kɛ Zoova maan e kwla kɛn i Wa’n i ndɛ e kle sran mun’n, i sɔ’n ti e cenjele like dan.

17. ?Ngue ti yɛ e ti kpɔlɛ tɛ’n yɛ ɔ ti like danfuɛ mɔ Ɲanmiɛn fa mannin klɔ sran mun’n niɔn?

¹⁷ Nanwlɛ, ninnge nga ti yɛ ɔ fata kɛ e si e ti kpɔlɛ tɛ’n i su ye’n be sɔnnin. I wie yɛle kɛ e ti kpɔlɛ tɛ’n ti’n kannzɛ bɔbɔ fɔ o e nun’n, sanngɛ e nin Zoova e kwla tra janvuɛ. Asa ekun’n, e ti kpɔlɛ tɛ’n ti’n Ɲanmiɛn wá bú sa nga Suɛn tɔnfuɛ’n yo be’n be nuan nɲa. (1 Zan 3:8) Kpɛkun ɔ́ yó like ng’ɔ sunnzunnin kɛ ɔ́ yó i asiɛ’n su’n. Yɛle kɛ asiɛ’n wunmuan’n káci lika klanman. Kpɛkun be kwlaa nga bé trán asiɛ’n su’n bé kló Zoova yɛ bé sú i. I sɔ’n ti’n, maan cɛn kwlakwla e kle kɛ e si e ti kpɔlɛ tɛ’n i su ye. Afin i yɛ ɔ ti like danfuɛ mɔ Ɲanmiɛn mannin e’n niɔn.