1-2. ?Kwlaa naan Zezi w’a kan ndɛ ng’ɔ kannin ka naan w’a wu’n, ngue sa yɛ ɔ juli i su-ɔ?

AFUƐ 33 Nizan i le 14 su’n be boboli Zezi i waka’n su. Sanngɛ kwlaa naan b’a yo sɔ’n, be tɔnnin i suɛn yɛ be trɛli i be ɔli jɔlɛ difuɛ’m be ja su. Jɔlɛ difuɛ’m be buli i fɔ, kusu nn w’a yoman like fi. Sran’m be toli i mma, be kleli i ɲrɛnnɛn kpɛkun be boboli i waka kun su. Kɛ mɔ be fali kpɛngbɛ be boboli i sa nin ja’m be nun ti’n, kɛ ɔ lo wunmiɛn annzɛ kɛ ɔ ijɔ’n ɔ wun i ɲrun. Sanngɛ ɔ fata kɛ ɔ ijɔ, afin ndɛ cinnjin kpa kun o i nuan.

² Like suanlɛ nga nun’n, é wá fá e ɲin é síe i ndɛ nga Zezi kannin’n nin like nga ndɛ sɔ’n kle e’n, be su. Sɛ é kwlá sé’n, é wá síe e su ‘é tíe ndɛ ng’ɔ kan’n.’—Mat. 17:5.

3. Zezi seli kɛ “min Si, yaci cɛ be.” ?Kɔlɛ’n wan’m be ndɛ yɛ ɔ kan-ɔn?

³ Ndɛ nga Zezi kannin’n. I nun mɔ Zezi o waka’n su’n, ɔ srɛli i Si seli i kɛ: “Min Si, yaci cɛ be.” ?Wan’m be ndɛ yɛ Zezi kan-ɔn? I sin’n, ɔ kannin ndɛ kun m’ɔ kwla uka e naan y’a wun be ng’ɔ kan be ndɛ’n be wlɛ-ɔ. I waan: “Be siman like nga be su yo’n.” (Lik. 23:33, 34) Kɔlɛ’n Zezi su kan Rɔmun sonja nga be fali kpɛngbɛ be boboli i sa nin i ja’m be nun’n, be ndɛ. Afin be siman kɛ i yɛ ɔ ti Mesi’n niɔn. Annzɛ kusu ɔ su kan be nga be seli kɛ be kun i mɔ cɛn wie lele bé wá láfi i su’n be ndɛ. (Yol. 2:36-38) Zezi nin wulɛ fataman, sanngɛ w’a faman sran’m be wun ndɛ w’a siemɛn i klun. (1 Piɛ. 2:23) I kpa bɔbɔ’n, ɔ seli Zoova kɛ ɔ yaci be nga be waan be kun i’n be wun sa’n cɛ be.

4. ?Kɛ Zezi yacili i kpɔfuɛ’m be wun sa’n cɛli be’n ngue yɛ i sɔ’n kle e-ɔ?

 ⁴ ?Ngue yɛ Zezi i ndɛ sɔ’n kle e-ɔ? Kɛ Zezi sa’n, nán e sisi e bo naan y’a yaci sa nga e wiengu’m be yo e’n y’a cɛ be. (Kol. 3:13) Sran wie mun nin e osufuɛ mun bɔbɔ be kwla tanndan e ɲrun Zoova mɔ e waan é sú i’n ti. Afin be wunman like nga e lafi su’n ɔ nin like nga ti yɛ e yo ninnge wie mun’n be wlɛ. I sɔ’n ti’n be bua e su ato, be gua e ɲin ase sran’m be ɲrun, be titi e fluwa’m be nun, yɛ wie liɛ bɔbɔ’n be wlanwlan e kɛ bé yó e like yaya. Sɛ be yo e sɔ’n, nán e fa be wun ndɛ e sie e klun. Sanngɛ maan e srɛ Zoova kɛ ɔ uka be naan cɛn wie lele’n be su i wie. (Mat. 5:44, 45) Ɔ ju wie’n, kɛ ɔ ko yo naan y’a yaci sa nga be yo e’n y’a cɛ’n ɔ ti kekle. I li sɛ sa nga be yoli e’n ti tɛ dan’n, yɛ i sɔ yolɛ ti kekle kpa’n niɔn. Sanngɛ sɛ e fa sa sɔ’n e sie e klun’n, é yó e bɔbɔ e wun abɔlɛ. Aniaan bla kun seli kɛ: “N wunnin i wlɛ kɛ, kɛ n yaci sa cɛ’n i sɔ’n kleman kɛ like nga be yoli min’n, ɔ yo min fɛ annzɛ n klo kɛ be yo min tɛtɛ ti-ɔ. Sanngɛ n kunndɛman kɛ ń fá sran wun ndɛ ń síe min klun ti-ɔ.” (Jue. 37:8) Kɛ be yo e sa mɔ e yaci e cɛ’n, e kle kɛ e kunndɛman kɛ é fá sran wun ndɛ é síe e klun.—Efɛ. 4:31, 32.

5. (1) ?Ngue ndɛ yɛ Zezi kan kleli awiefuɛ kun-ɔn? (2) ?Ngue ti yɛ ɔ si kɛ ndɛ sɔ’n kpɛ́n su-ɔ?

⁵ Ndɛ nga Zezi kannin’n. Be boboli awiefuɛ nɲɔn waka wie’m be su Zezi i wun koko lɛ. I klikli nun’n be sran nɲɔn’n be yoli Zezi i finfin. (Mat. 27:44) Sanngɛ i sin’n be nun kun wa yacili i finfin yolɛ. Afin ɔ wunnin i wlɛ kɛ Zezi “w’a yoman sa tɛ fi.” (Lik. 23:40, 41) Asa ekun’n, ɔ kleli kɛ ɔ lafi su kɛ Ɲanmiɛn wá cɛ́n Zezi naan ɔ́ dí famiɛn cɛn kun. Afin ɔ seli Zezi kɛ: “Zezi, sɛ a ju ɔ Famiɛn diwlɛ’n nun lɔ’n, maan ɔ wla kpɛn min su.” (Lik. 23:42) Nanwlɛ, bian’n lafili Ɲanmiɛn su dan. I sɔ’n ti’n, Zezi seli i kɛ: “Nanwlɛ, andɛ ń kán klé wɔ kɛ e nin wɔ é trán Mɛn klanman’n nun lɔ.” (Lik. 23:43) * Wafa nga Zezi kannin ndɛ’n, ɔ ti kɛ nn i bɔbɔ yɛ ɔ́ wá yó like sɔ’n mán bian’n sa. Afin ɔ si kɛ i Si’n si aunnvuɛ naan ɔ́ mɛ́n i atin kɛ ɔ cɛn i.—Jue. 103:8.

6. ?Ngue yɛ ndɛ nga Zezi kan kleli awiefuɛ kun’n ɔ kle e-ɔ?

⁶ ?Ngue yɛ Zezi i ndɛ sɔ’n kle e-ɔ? Zezi ti kɛ i Si sa cɛ. (Ebr. 1:3) Zoova kunndɛ kpa kɛ ɔ́ sí e aunnvuɛ naan ɔ́ yáci e wun sa mun cɛ́ e. Sanngɛ sɛ e kunndɛ kɛ ɔ yaci e sa tɛ mun cɛ e’n, ɔ fata kɛ be yo e nsisɔ yɛ e lafi Zezi Klisi i tɛ ng’ɔ yili’n su. (1 Zan 1:7) Sanngɛ sran wie’m be bu i kɛ Zoova kwlá yaciman sa nga be yoli i laa nun’n cɛman be le. Sɛ e wun yo e sɔ wie’n, maan e bu ndɛ nga i akunndan: Zezi sili awiefuɛ kun mɔ blɛ li yɛ ɔ su lafi i su’n i aunnvuɛ. Ɔ maan nán e mɔ e mian e ɲin e su Zoova kpa mɔ e nanti i mmla’m be su’n, yɛ Zoova su siman e aunnvuɛ-ɔ.—Jue. 51:3; 1 Zan 2:1, 2.

7. (1) ?Kɛ nga Zan 19:26, 27 be fa kan’n sa’n, ngue ndɛ yɛ Zezi kan kleli Mari nin Zan-ɔn? (2) ?Ngue ti yɛ ɔ seli sɔ-ɔ?

⁷ Ndɛ nga Zezi kannin’n. (An kanngan Zan 19:26, 27 nun.) Zezi kleli kɛ i nin mɔ atrɛkpa’n ɔ ti angbeti’n i ndɛ lo i.  Ɔ si kɛ i niaan’m be kwla nian be nin’n i lika. ?Sanngɛ wan yɛ ɔ́ wá úkɛ i naan w’a su Zoova kpa-ɔ? Biblu’n kleman kɛ blɛ sɔ’n nun’n nn i niaan sɔ’m be ti i sɔnnzɔnfuɛ. Sanngɛ Zan liɛ’n ɔ ti i akoto yɛ ɔ ti i janvuɛ kpa. Zezi fa be kwlaa nga be su Zoova’n kɛ i niaan kpakpa mun sa. (Mat. 12:46-50) Ɔ maan ɔ seli Zan kɛ ɔ niɛn i nin’n i lika. Afin ɔ si kɛ Zan liɛ’n ɔ kwla ukɛ i naan w’a su Zoova titi. I lɛ nun’n ɔ yili i nglo kɛ ɔ klo i nin Mari. I sɔ’n ti’n, ɔ seli i nin kɛ: “Mmo, nian! Ɔ wa’n yɛ ɔ o yɛ!” Kpɛkun ɔ seli Zan kɛ: “Nian! Ɔ nin yɛ ɔ o yɛ!” Kɛ ɔ fɛ i lɛ’n, Zan kacili kɛ Mari i wa sa yɛ ɔ niɛnnin i lika kɛ i awuliɛ niɛn sa. Nanwlɛ,  Zezi klo i nin’n dan. Afin kɛ ɔ wuli i’n ɔ niɛnnin i lika kpa yɛ lele nin i kɛ bé fá bóbó i waka’n su’n, w’a kpɔcimɛn i le.

8. ?Ngue yɛ ndɛ nga Zezi kan kleli Mari nin Zan’n ɔ kle e-ɔ?

⁸ ?Ngue yɛ Zezi i ndɛ sɔ’n kle e-ɔ? E nin e niaan Klisifuɛ mun e afiɛn kwla mantan tra e osufuɛ mun bɔbɔ. E osufuɛ’m be kwla tanndan e ɲrun annzɛ be kwla kaci be sin be si e bɔbɔ. Sanngɛ Zezi seli kɛ sɛ e fa e wun e mantan Zoova nin aniaan mun’n, é ɲán ninnge nga be fili e sa’n “kpɛ ya (100) trá su.” Aniaan sɔ’m be kaci kɛ e wa annzɛ e si annzɛ e nin sa. (Mar. 10:29, 30) Kɛ e nin aniaan mun e bo yo kun e su Zoova likawlɛ’n, nanwlɛ i sɔ’n yo e fɛ dan. Afin e klo Zoova yɛ e klo e wun.—Kol. 3:14; 1 Piɛ. 2:17.

9. ?Ngue ti yɛ Zezi kannin ndɛ ng’ɔ o Matie 27:46 nun’n niɔn?

⁹ Ndɛ nga Zezi kannin’n. Kɛ ɔ ka kan Zezi wá wú’n, ɔ kpan seli kɛ: “?Min Ɲanmiɛn, min Ɲanmiɛn, ngue ti yɛ a yili min ase-ɔ?” (Mat. 27:46) Biblu’n w’a kanman like nga ti yɛ Zezi seli sɔ’n i ndɛ trele sa. ?Sanngɛ kɔlɛ’n ngue ti yɛ Zezi kannin ndɛ sɔ’n niɔn? I klikli’n yɛle kɛ ɔ kannin sɔ naan ndɛ ng’ɔ o Jue Mun 22:2 nun’n, ɔ kpɛn su. * I nɲɔn su’n yɛle kɛ i waan ɔ́ klé kɛ Zoova su ‘sɛsɛmɛn i’ kun. (Zɔb 1:10) Zezi wunnin i wlɛ kɛ i Si’n yacili i i kpɔfuɛ’m be sa nun naan be kle i ɲrɛnnɛn lele be kun i. Wafa nga be kleli Zezi i ɲrɛnnɛn’n, be nin-a kleman sran fi i ɲrɛnnɛn kɛ ngalɛ sa le. Asa ekun’n, ndɛ ng’ɔ kɛnnin i lɛ’n kle kɛ w’a yoman sa fi yɛ be kunnin i-ɔ.

10. ?Ngue yɛ ndɛ nga Zezi kan kleli i Si’n ɔ kle e-ɔ?

¹⁰ ?Ngue yɛ Zezi i ndɛ sɔ’n kle e-ɔ? Like kun mɔ ndɛ sɔ’n kle e’n yɛle kɛ nán e bu i kɛ Zoova wá sásá e sa kwlaa nun. Be kleli Zezi i ɲrɛnnɛn tɛtɛ kpa. Ɔ maan e kusu maan e se e wun kɛ Ɲanmiɛn su mɔ e lafi ti’n, be kwla kle e ɲrɛnnɛn lele be kun e bɔbɔ. (Mat. 16:24, 25) Sanngɛ e kwla lafi su kɛ Ɲanmiɛn su kplinman su kɛ sa nga be sɔnman e nun’n be tɔ e su. (1 Kor. 10:13) Like kun ekun mɔ ndɛ sɔ’n kle e’n yɛle kɛ, kɛ Zezi sa’n kannzɛ bɔbɔ y’a yoman like fi’n be kwla kle e yalɛ. (1 Piɛ. 2:19, 20) Like nga ti yɛ sran’m be kle e yalɛ’n yɛle kɛ e timan mɛn’n nunfuɛ yɛ e kan ndɛ ng’ɔ ti nanwlɛ’n e kle sran mun. (Zan 17:14; 1 Piɛ. 4:15, 16) Zezi wunnin like nga ti yɛ Zoova yacili i lɛ mɔ be kleli i ɲrɛnnɛn’n i wlɛ. Sanngɛ blɛ wie nun’n Zoova i sufuɛ wie’m be usali be wun like nga ti yɛ Zoova yaci sa wie’m be lɛ mɔ be tɔ be su’n. (Aba. 1:3) Ɔ nin i sɔ ngba’n, e Ɲanmiɛn m’ɔ si aunnvuɛ m’ɔ trɛ i awlɛn’n, ɔ wun i wlɛ kɛ nán kɛ i sufuɛ sɔ’m be lafimɛn i su kun ti-ɔ. Sanngɛ be kunndɛ kɛ ɔ fɔnvɔ be ti-ɔ.—2 Kor. 1:3, 4.

11. ?Ngue ti yɛ Zezi kannin ndɛ ng’ɔ o Zan 19:28 nun’n niɔn?

¹¹ Ndɛ nga Zezi kannin’n. (An kanngan Zan 19:28 nun.) ?Ngue ti yɛ Zezi seli kɛ ‘nzuewe kun i-ɔ’? Zezi seli sɔ naan ndɛ ng’ɔ o Jue Mun 22:16 nun’n, ɔ kpɛn su. Ndɛ sɔ’n se kɛ: “Min konviabo’n w’a wu kee, min taaman’n w’a mantan min nuan’n klun lɔ kpan.”  Asa ekun’n, kɛ mɔ Zezi w’a wun i ɲrun dan ti’n kɔlɛ’n nzuewe kun i. Ɔ maan ɔ kunndɛ kɛ be mɛn i nzue.

12. Zezi seli kɛ “nzuewe kun min.” ?Ngue yɛ ndɛ sɔ’n kle e-ɔ?

¹² ?Ngue yɛ Zezi i ndɛ sɔ’n kle e-ɔ? Zezi w’a bumɛn i kɛ sɛ ɔ kan wafa nga i wun yo i’n i ndɛ kle sran mun’n, bé bú i kɛ ɔ leman awlɛn. Ɔ maan ɔ fataman kɛ e bu i sɔ akunndan’n. Kɛ e nun wie’m be sa mian’n, be kunndɛman kɛ bé kán klé sran. Sanngɛ sɛ e sa mian’n nán maan e sisi e bo naan y’a kan kle sran. I wie yɛle kɛ sɛ y’a yo oke naan e kunndɛ kɛ be ko di e gua man e’n, maan e se e janvuɛ kun kɛ ɔ yo i sɔ like’n man e. Annzɛ sɛ e kwlaman nun naan ɔ fata kɛ e wɔ dɔɔtrɔ’n, e kwla se e janvuɛ kun kɛ ɔ ko sunman e. Asa kusu sɛ e sa sin bubu e annzɛ e wla bo e wun’n, maan e bo su e kle asɔnun kpɛnngbɛn kun annzɛ aniaan kun mɔ w’a tin Ɲanmiɛn sulɛ nun’n. Sɛ e yo sɔ’n bé kán “ndɛ fɛ” bé fá wlá e fanngan. (Nya. 12:25) Nán e wla fi su kɛ aniaan’m be klo e yɛ be kunndɛ kɛ bé úka e blɛ kekle nun. (Nya. 17:17) Sanngɛ be siman e klun akunndan’n. Ɔ maan sɛ sa o e su naan y’a kan kleman be’n, be su kwlá ukaman e.

13. ?Kɛ mɔ Zezi nantili seiin lele ɔ fa wuli’n ti’n, ngue yɛ e wunnin i wlɛ-ɔ?

¹³ Ndɛ nga Zezi kannin’n. Afuɛ 33 Nizan i le 14 su i nnɔsua nun dɔ nsan su’n, Zezi kpannin kekle kpa seli kɛ: “I kwlaa i ti w’a yia!” (Zan 19:30) Ndɛ nga Zezi kannin’n kle kɛ ɔ si kɛ ɔ yoli like kwlaa nga Zoova seli i kɛ ɔ yo’n. Kɛ mɔ Zezi nantili seiin lele ɔ fa wuli’n ti’n, e wunnin ninnge kpanngban wlɛ. I klikli’n yɛle kɛ ɔ kleli kɛ Satan ti gblɛfuɛ. Afin ɔ kleli kɛ sran mɔ fɔ nunmɛn i nun’n ɔ kwla jran ninnge kwlaa nga Satan yo be’n be ɲrun kekle. I nɲɔn su’n yɛle kɛ Zezi kwla fɛli i wun yili tɛ. Tɛ sɔ’n ti’n Ɲanmiɛn kwla bu klɔ sran mɔ fɔ o be nun’n be sran kpa, yɛ be kwla ɲan nguan m’ɔ leman awieliɛ’n. I nsan su’n yɛle kɛ Zezi kleli kɛ Zoova yɛ ɔ le atin sie nglo nin asiɛ’n niɔn. Yɛ ɔ yoli maan i dunman’n yoli sanwun.

14. ?Ngue yɛ w’a fua kpa kɛ á yó i aliɛ ba kwlaa nun-ɔn? Yiyi nun.

¹⁴ ?Ngue yɛ Zezi i ndɛ sɔ’n kle e-ɔ? Maan e fua kpa kɛ aliɛ ba kwlaa nun’n é nánti seiin. Maan e fa e ɲin e sie i ndɛ kun mɔ aniaan bian kun m’ɔ suan Masiwɛli kannin’n su. Laa’n, aniaan bian sɔ’n kle like Galaadi suklu’n i bo. Kɛ ɔ́ íjɔ nzra nun aɲia dan kun bo’n, ɔ kannin seiin nantilɛ’n i ndɛ. Ɔ seli kɛ: “Sɛ e waan é yó like kun annzɛ é kán ndɛ kun’n nán maan e tu i cɛn’n e sie. Afin e siman e ɲrun lɔ sa. Maan aliɛ ba kwlaa nun’n e nanti seiin. Afin e siman sɛ aliɛ cɛ́n e-o, annzɛ ɔ su cɛnman e-o.” Sɛ aliɛ ba kwlaa nun’n e nanti seiin’n, sɛ e nguan’n o wie nuan’n, é kwlá sé kɛ: “Zoova, n miannin min ɲin n nantili seiin titi, yɛ n kleli kɛ Satan ti ato buafuɛ. N yoli maan ɔ dunman’n yoli sanwun yɛ n kleli kɛ wɔ yɛ a le atin sie nglo nin asiɛ’n niɔn.”

15. ?Kɛ nga Liki 23:46 fa kan’n sa’n, ngue su yɛ Zezi lafili-ɔ?

¹⁵ Ndɛ nga Zezi kannin’n. (An kanngan Liki 23:46 nun.) Zezi lafili Zoova su kpa. I sɔ’n ti’n ɔ seli i kɛ: “Min Si, ń fá min nguan’n ń wlá ɔ sa nun.” Zezi si kɛ Zoova yɛ ɔ kwla mɛn i nguan ekun-ɔn. Yɛ ɔ lafili su kɛ i Si’n i wla su fimɛn i su le.

16. ?Ngue yɛ aniaan gbanflɛn kun i su ndɛ’n kle e-ɔ?

 ¹⁶ ?Ngue yɛ Zezi i ndɛ sɔ’n kle e-ɔ? Kannzɛ e nguan’n o wie nuan bɔbɔ’n, nán e kpɔci Zoova le. Sɛ e waan é yó sɔ’n ɔ fata kɛ e lafi i su. (Nya. 3:5) Maan e fa e ɲin e sie i aniaan bian kun mɔ be flɛ i kɛ Zosua’n i su. Aniaan bian sɔ’n le afuɛ 15 yɛ tukpacɛ ng’ɔ o i wun ti’n ɔ ka kan’n ɔ́ wú. W’a kplinman su kɛ ɔ́ yó ayre wie mɔ i yolɛ nun’n be fɔn Ɲanmiɛn i mmla’n. Kɛ i wie cɛn mantannin koko’n, ɔ seli i manmin kɛ: “Mman, n wo Zoova sa nun. [...] N lafi su kpa kɛ Zoova cɛ́n min. Ɔ niannin min awlɛn’n nun yɛ ɔ si kɛ n klo i.” * Maan e tinuntinun e usa e wun kɛ: ‘?Sɛ min nguan’n o wie nuan’n, ń fá min wun ń wlá Zoova sa nun? ?Yɛ ń láfi su kɛ i wla su fiman min su?’

17-18. ?Ngue yɛ like suanlɛ nga i nun ndɛ’n kle e-ɔ? (An nian kuku nga be flɛ i kɛ “ ?Ngue yɛ ndɛ nga Zezi kannin ka naan w’a wu’n ɔ kle e-ɔ?” i nun.)

¹⁷ Ndɛ nga Zezi kannin ka naan w’a wu’n kle e like kpanngban. Ndɛ sɔ’n kle e kɛ ɔ fata kɛ e yaci sa nga e wiengu’m be yo e’n e cɛ be. Yɛ e lafi su kɛ Zoova yáci e sa liɛ mun cɛ́ e wie. Asa’n ɔ kle e kɛ e le aniaan kpanngban mɔ be kunndɛ kɛ bé úka e-ɔ. Sanngɛ sɛ e kunndɛ kɛ be uka e’n, ɔ fata kɛ e kan kle be. E si kɛ Zoova úka e naan y’a kwla jran sa kwlaa nga be tɔ e su’n be ɲrun kekle. Asa ekun’n, e wunnin i kɛ ɔ ti cinnjin kɛ aliɛ ba kwlaa nun’n e nanti seiin. Yɛ maan e lafi su kɛ e nguan’n wo Zoova sa nun naan sɛ e wu’n, ɔ́ cɛ́n e.

¹⁸ Sɛ e nanti like nga ndɛ nga Zezi kannin’n kle e’n su’n, é klé kɛ e nanti ndɛ yɛ mɔ Zoova kannin’n su. Ɔ seli kɛ: “Min Wa’n yɛ. [...] Amun tie ndɛ ng’ɔ kan’n.”—Mat. 17:5.