1-2. (1) ?Kɛ nga Nyanndra Mun 16:31 fa kan’n sa’n, wafa sɛ yɛ ɔ fata kɛ e bu aniaan oke mun-ɔn? (2) ?Kosan benin mun yɛ é wá tɛ́ be su like suanlɛ nga nun-ɔn?

 BE FLƐ yɔbuɛ kpakpa wie’m be kɛ diaman. Be ti nglanman kpa yɛ be le gua kpa. Sanngɛ kɛ be yi be uflɛ nun mɔ be nin-a diman su junman’n, be timan klanman. Ɔ maan sɛ be gua lɛ naan sran kun wun be’n, ɔ kwla yaci be lɛ kɔ.

² Aniaan oke’m be ti kɛ diaman sa, afin be le ɲrun kpa. I kpa bɔbɔ’n, Ɲanmiɛn Ndɛ’n fa be ti je’n fa sunnzun famiɛn kle. (An kanngan Nyanndra Mun 16:31 nun; 20:29) Sanngɛ ɔ ju wie’n, e ɲin kpa be su. Aniaan nga be wun i wlɛ kɛ aniaan oke’m be ti cinnjin mɔ be fa be wun be mantan be’n, be ɲan su ye dan. Like suanlɛ nga nun’n, é wá tɛ́ kosan nsan nga’m be su: ?Ngue ti yɛ aniaan oke’m be ti cinnjin Zoova ɲrun-ɔn? ?Ngue ti yɛ be ti cinnjin anuannzɛ’n nun-ɔn? ?É yó sɛ naan y’a ɲan ngwlɛlɛ nga be si i’n, i su ye?

3. ?Kɛ nga Jue Mun 92:13-16 fa kan’n sa’n, ngue ti yɛ aniaan oke’m be ti cinnjin Zoova ɲrun-ɔn?

³ Aniaan oke’m be ti cinnjin Zoova ɲrun. Ɔ si be kpa, yɛ nzuɛn kpakpa nga be yi be nglo’n ti’n, ɔ klo be. Kpɛkun kɛ be fa like nga be si i’n be uka aniaan onga mun’n, i sɔ’n yo i fɛ. (Zɔb 12:12; Nya. 1:1-4) Asa ekun’n, kɛ Zoova wun i kɛ be tra be awlɛn be su i’n, i sɔ’n yo i fɛ wie. (Mal. 3:16) Sa sunman tɔli aniaan sɔ’m be su sanngɛ be Zoova sulafilɛ’n w’a kpɔnzɔman. I kpa bɔbɔ’n, be lafi nda nga Zoova tali be’n be su kpa tra laa’n. Asa’n, kannzɛ ‘b’a yo kpɛnngbɛn’n,’ sanngɛ be te bo jasin fɛ’n. I kwlaa sɔ’n ti’n, Zoova i klun jɔ be wun.​—An kanngan Jue Mun 92:13-16 nun.

4. ?Ngue yɛ ɔ fataman kɛ aniaan oke’m be wla fi su-ɔ?

 ⁴ Sɛ w’a yo oke’n, nán ɔ wla fi su kɛ Zoova i wla w’a fiman junman nga a di mɛnnin i’n su. (Ebr. 6:10) I wie yɛle kɛ a tuli ɔ klun boli jasin fɛ’n. Kpɛkun a jrannin sa wie’m be ɲrun kekle. Asa ekun’n, a miannin ɔ ɲin nantili Biblu’n nun mmla’m be su. Atrɛkpa’n, a dili junman cinnjin wie mun Zoova i anuannzɛ’n nun. Yɛ a kleli aniaan kpanngban be junman wie’m be dilɛ. Asa ekun’n, kɛ anuannzɛ’n fali ajalɛ uflɛ wie mun’n, a miannin ɔ ɲin nantili be su. Kpɛkun a suannin aniaan nga be di Ɲanmiɛn junman blɛ kwlaa nun’n be bo. I kwlaa sɔ mɔ a yoli’n ti’n, Zoova klo wɔ dan. I sɔ’n ti’n ɔ ta ɔ nda kɛ ‘ɔ su yiman wɔ ase’ le. (Jue. 37:28) Asa ekun’n, ɔ se kɛ ‘ɔ́ súan ɔ bo’ titi. (Eza. 46:4) Sanngɛ nán se ɔ wun kɛ kɛ mɔ w’a yo oke’n ti’n, a kwlá yoman like fi Zoova i anuannzɛ’n nun kun.

5. ?Ngue yɛ aniaan oke’m be kwla yo-ɔ?

⁵ Aniaan oke’m be kwla yo like kpanngban anuannzɛ’n nun. Kannzɛ bɔbɔ be kwlá yoman ninnge mun kɛ laa’n sa kun’n, sanngɛ be si like kaka yo. I sɔ’n ti’n, Zoova kwla fa be di junman fanunfanun. Be nga be suli Zoova laa’n nin be nga be su i andɛ’n, be su ndɛ’n kle sɔ weiin. Maan e fa e ɲin e sie i be nun wie’m be su.

6-7. Amun kan Zoova i sufuɛ oke wie m’ɔ yrali be su’n be ndɛ.

⁶ Biblu’n kan sran kpanngban mɔ be tuli be klun be suli Zoova be oke blɛ’n nun’n be ndɛ. Sran sɔ’m be nun kun yɛle Moizi. Kɛ Zoova kpɛ́ i kɛ ɔ yo i nuan ijɔfuɛ nin Izraɛli nvle’n i ɲrun dinfuɛ’n, nn ɔ su wa ɲan afuɛ 80. Daniɛli liɛ’n, lele nin i kɛ ɔ́ ɲán afuɛ 90 tra su’n, nn ɔ te yo Ɲanmiɛn nuan ijɔfuɛ. Akoto Zan kusu’n, kɛ Ɲanmiɛn maan ɔ́ klɛ́ Sa Nglo Yilɛ fluwa’n, nn ɔ le afuɛ 90 tra su.

⁷ Zoova i sufuɛ wie’m be liɛ’n, Biblu’n w’a kanman be ndɛ dan ti’n sran’m be siman be kpa. Sanngɛ Zoova liɛ’n, ɔ si be kpa yɛ ɔ yrali be su. I wie yɛle bian kun mɔ be flɛ i kɛ Simɔn’n i liɛ’n. Kannzɛ Biblu’n w’a kɛnmɛn i ndɛ dan’n, sanngɛ Zoova liɛ’n ɔ si kɛ ‘ɔ ti sran kpa, kpɛkun ɔ su i kpa.’ I sɔ’n ti’n, Zoova yoli maan ɔ wunnin Mesi’n.  Kpɛkun ɔ kannin sa wie mɔ bé wá jú Zezi nin i nin Mari be su’n, be ndɛ. (Lik. 2:22, 25-35) Sran sɔ’m be nun kun ekun yɛle Anin. Ɔ ti angbeti yɛ ɔ ti Ɲanmiɛn nuan ijɔfuɛ. Ɔ le afuɛ 84 sanngɛ “ɔ tuman Ɲanmiɛn i sua’n nun.” I sɔ’n ti’n, Zoova yrɛli i su. Yɛle kɛ ɔ wunnin Zezi i nɔnman nun. Kɛ Zoova sieli Simɔn nin Anin be nzɔliɛ m’ɔ yrali be su’n, i sɔ’n kle kɛ be ti i cinnjin.​—Lik. 2:36-38.

8-9. ?Ngue yɛ aniaan bla nga be ti angbeti’n be kwla yo-ɔ?

⁸ E blɛ su kusu’n, aniaan oke sunman be kle aniaan onga’m be ajalɛ kpa. Aniaan oke sɔ’m be nun kun yɛle aniaan bla Loisi Diduu. Kɛ ɔ́ káci ngunmin atin bofuɛ Kanada lɔ’n, nn ɔ le afuɛ 21 cɛ. Kɛ ɔ jali bian’n, ɔ nin i wun Jɔnun m’ɔ ti akpasua sunianfuɛ’n be dili Ɲanmiɛn junman likawlɛ afuɛ kpanngban. I sin’n, be ko dili junman Betɛli ng’ɔ o Kanada lɔ’n nun afuɛ 20 tra su. Kɛ Loisi ɲannin afuɛ 58 anuannzɛ’n seli i nin i wun’n be kɛ be ko di junman Ikrɛnin lɔ. ?Kɛ be seli be sɔ’n, ngue yɛ be yoli-ɔ? ?Be seli kɛ b’a yo kpɛnngbɛn dan naan be kwlá kɔman nvle uflɛ nun? Cɛcɛ, b’a seman sɔ. Be kplinnin su, yɛ kɛ be juli lɔ’n be sieli i wun’n Betɛli i komite’n i nunfuɛ. Kɛ be juli lɔ’n, i afuɛ nso su yɛ i wun’n wuli-ɔ. Sanngɛ Loisi fali ajalɛ kɛ ɔ́ ká Ikrɛnin lɔ. Kɛ é sé yɛ’n, ɔ le afuɛ 81. Sanngɛ ɔ te di Ɲanmiɛn junman’n juejue su Betɛli lɔ. Yɛ aniaan’m be klo i sa kpa.

⁹ Kɛ Loisi sa’n, laa’n aniaan bla wie’m be nin be wun’m be di Ɲanmiɛn junman wie mun. Ɔ maan aniaan’m be si be kpa. Sanngɛ siɛn mɔ be wun’m be nunman nun kun’n, atrɛkpa’n aniaan’m be faman be ɲin be sieman be su kɛ laa’n sa kun. Kannzɛ dɔ nga su’n be ti angbeti’n, sanngɛ be te yo cinnjin Zoova ɲrun. Afin be suannin be wun’m be bo afuɛ kpanngban yɛ be te su Ɲanmiɛn kpa. (1 Tim. 5:3) Asa ekun’n, be kle aniaan’m be ajalɛ kpa yɛ be wla be fanngan.

10. ?Ajalɛ benin yɛ aniaan bian Tonin kle e-ɔ?

¹⁰ Nvle wie’m be nun’n, sran’m be fa sran oke’m be sie be sua wie’m be nun kpɛkun be nian be lika. E niaan nga be o sua sɔ’m be nun’n, be ti e cinnjin kpa wie. Aniaan bian kun m’ɔ suan Tonin’n, ɔ tran sua sɔ’m be nun kun nun. Be yoli i batɛmun afuɛ 1942 Utu nun, Etazinin lɔ klɔ nga be flɛ i kɛ Pɛninsilivanin’n su. Kɛ ɔ́ yó sɔ’n, nn ɔ le afuɛ 20. Kɛ be yoli i batɛmun’n, w’a cɛman be seli i kɛ ɔ ko di sonja. Kɛ mɔ i waan ɔ kɔman’n ti’n, be wlɛli i bisua afuɛ nɲɔn nin sin. I sin’n, ɔ nin i yi Ilda be wuli ba nɲɔn, yɛ be kleli be Zoova i atin’n. Aniaan bian Tonin yoli asɔnun kpɛnngbɛn’m be lika siesiefuɛ nin akpasua kun aɲia’n i sunianfuɛ afuɛ kpanngban. Asa’n, ɔ kleli bisuafuɛ wie’m be Biblu’n nun like yɛ ɔ tinngɛli aɲia nga be yo i lɔ’n. Kɛ é sé yɛ’n, aniaan bian Tonin le afuɛ 98. Sanngɛ ɔ te tu i klun te su Zoova yɛ ɔ te suan aniaan’m be bo kpa.

11. ?Wafa sɛ yɛ e kwla kle aniaan oke’m be kɛ be ndɛ lo e-ɔ?

 ¹¹ Aniaan oke wie’m be ngunmin yɛ be tran-ɔn. Wie’m be kusu’n, be tran be osufuɛ wie mɔ be suman Zoova’n be wun. ?Wafa sɛ yɛ e kwla kle be kɛ be ndɛ lo e-ɔ? Asɔnun kpɛnngbɛn’m be kwla uka be naan be tran aɲia’m be bo yɛ be bo jasin fɛ’n. Asa kusu’n, be kwla tra aɲia’m be bo ndɛ’n man be naan be tie. Sanngɛ i sɔ’n timan asɔnun kpɛnngbɛn’m be ngunmin be junman. E kwlaa yɛ ɔ fata kɛ e kle be kɛ be ndɛ lo e-ɔ. I wie yɛle kɛ e kwla ko nian be osu annzɛ e flɛ be telefɔnun nun. I li aniaan oke nga be tran aɲia sua’n i wun mmua’n, yɛ ɔ fata kɛ e yo i sɔ kpa be lika-ɔ. Afin ɔ ju wie’n e wla kwla fi be su. Kɛ e nin aniaan oke mun é kókó yalɛ’n, be nun wie’m be kunndɛman kɛ bé kán be su ndɛ klé e. Afin ɔ yo be kɛnsrɛn. Sanngɛ sɛ e usausa be kosan wie mun naan kɛ bé tɛ́ su’n e sie e su kpa be nuan bo’n, ɔ́ wlá be fanngan. Ɔ maan bé kán aklunjɔɛ nga be dili i Zoova i sulɛ nun’n i ndɛ klé e. Yɛ i sɔ’n wlá e fanngan kpa.

12. ?Wan mun yɛ e kwla wun be e asɔnun’n nun-ɔn?

¹² Atrɛkpa’n, aniaan oke wie mɔ be lafi Zoova su kpa’n be o e asɔnun’n nun. Sanngɛ sɛ y’a faman e wun y’a mantanman be’n, e su wunmɛn i wlɛ kɛ be lafi Ɲanmiɛn su kpa. Be flɛ aniaan bla kun kɛ Ariɛti. Ɔ tran Etazinin lɔ, yɛ ɔ su Zoova w’a cɛ kpa. Ɔ ko trɛnnin i wa bla kun wun lɔ. Ɔ maan ɔ ɔli asɔnun bo uflɛ nun. Kɛ ɔ juli lɔ’n, aniaan’m be fali be wun be mɛntɛnnin i. I sɔ mɔ be yoli’n ti’n, be wunnin i wlɛ kɛ aniaan bla’n lafi Ɲanmiɛn su kpa. Ɔ seli be kɛ ɔ sili ndɛ nanwlɛ’n afuɛ 1925 nun. Kpɛkun ɔ kannin sa nga be tɔli i su Zoova i sulɛ nun’n i ndɛ kleli be wie. Ɔ seli be kɛ blɛ sɔ’n nun’n, kɛ ɔ́ kɔ́ jasin fɛ bolɛ’n ɔ fa blɔsu kun wlɛ i pata’n nun. Afin blɛ kwlaa nun’n be kwla trɛ i be wlɛ i bisua. I kpa bɔbɔ’n afuɛ 1933 nun’n, be wlɛli i bisua kpɛ nɲɔn. Kɛ be wlɛ i bisua’n, ɔ di lemɔcuɛ kun naan b’a yaci i nun. Kannzɛ aniaan bla’n i wun’n suman Zoova’n, sanngɛ bian’n suɛnnin i bo. I wie yɛle kɛ, kɛ be wlɛli i bisua’n i wun’n niannin be mma nsan’m be lika. Nanwlɛ, aniaan oke nga be su Zoova kpa kɛ aniaan bla Ariɛti sa’n, be ti e nanndoliɛ.

13. ?Aniaan oke’m be su ndɛ benin yɛ e wunnin i wlɛ-ɔ?

¹³ E wunnin i kɛ aniaan oke’m be ti cinnjin Zoova ɲrun naan be kwla yo like kpanngban anuannzɛ’n nun. Aniaan sɔ’m be wunnin wafa nga Zoova yrɛli i anuannzɛ’n su’n, ɔ nin wafa ng’ɔ yrali be bɔbɔ be su’n. Zoova sulɛ nun’n, be yoli ninnge wie m’ɔ timan su-ɔ. Sanngɛ be fɛli i sɔ’n tuli be wun fɔ. Ɔ maan be si ngwlɛlɛ kpa. Sɛ é kwlá sé’n, ngwlɛlɛ nga be si i’n ‘i bo ti kploun kɛ nzue bunman sa.’ (Nya. 18:4) I sɔ’n ti’n, maan e fa e wun e mantan be naan be kle e ngwlɛlɛ. Sɛ e yo sɔ’n, é sí ngwlɛlɛ kpa kpɛkun é láfi Ɲanmiɛn su kpa trá laa’n.

14. ?Ngue yɛ ndɛ ng’ɔ o Mmla’n 32:7 nun’n wla e fanngan kɛ e yo-ɔ?

¹⁴ Maan e fa e wun e mantan aniaan oke mun naan e nin be koko yalɛ. (An kanngan Mmla’n 32:7 nun.) Atrɛkpa’n be wunman ase kpa kun, annzɛ nantilɛ’n w’a yo kekle be sa nun, annzɛ be kwlá ijɔman kpa kun. Ɔ nin i sɔ ngba’n, be te kunndɛ kɛ bé yó ninnge wie mun mán Zoova. I sɔ’n ti’n, Zoova ‘bo be dunman kpa.’ (Aku. 7:1) Nán e wla fi su kɛ Zoova bu be sran kpa. Ɔ maan ɔ fata kɛ e bu be sran titi. Maan e yo kɛ Elize sa. Kɛ Eli yoli oke’n, ɔ seli Elize i kpɛ nsan kɛ ɔ yaci i lɛ naan ɔ wɔ. Sanngɛ Elize w’a kplinman su, yɛ ɔ kɛli i wun lɛ. I kpa bɔbɔ’n,  ɔ seli Eli kɛ: “N su kpɔciman wɔ mlɔnmlɔn.”​—2 Fam. 2:2, 4, 6.

15. ?Kosan benin wie mun yɛ e kwla fa usa aniaan oke mun-ɔn?

¹⁵ Maan e kle aniaan oke’m be kɛ be ndɛ lo e. I wie yɛle kɛ maan e usa be kosan wie mun naan be kan be laa nun ndɛ kle e. (Nya. 1:5; 20:5; 1 Tim. 5:1, 2) E kwla usa be kɛ: “?Ngue yɛ ɔ ukali wɔ naan w’a wun i wlɛ kɛ w’a wun ndɛ nanwlɛ’n niɔn?” “?Kɛ sa’m be tɔli ɔ su’n, ngue yɛ ɔ ukali wɔ naan w’a su Zoova kpa titi-ɔ?” “?Kɛ a niɛn i sa’n, ngue yɛ ɔ kwla uka sran kun naan w’a di aklunjɔɛ titi Zoova i sulɛ’n nun-ɔn?” (1 Tim. 6:6-8) Kɛ bé tɛ́ kosan sɔ’m be su’n, maan e sie e su kpa be nuan bo.

16. ?Kɛ e nin aniaan oke mun e koko yalɛ’n, i su ye benin yɛ e bue nɲɔn’n e ɲɛn i-ɔ?

¹⁶ Kɛ aniaan nga be te yo gbanflɛn annzɛ talua’n be nin aniaan oke’m be koko yalɛ’n, be bue nɲɔn’n be ɲan su ye. (Rɔm. 1:12) Aniaan gbanflɛn nin talua’m be liɛ’n, be lafi su kpa kɛ Zoova niɛn i sufuɛ kpa’m be lika. Kpɛkun aniaan oke’m be liɛ’n, be wun i wlɛ kpa ekun kɛ aniaan’m be klo be. Aniaan oke mun, sɛ amun kan wafa nga Zoova yrali amun su i ndɛ kle aniaan nga be te yo gbanflɛn annzɛ talua’n, i sɔ’n yó be fɛ dan.

17. ?Ngue ti yɛ e kwla se kɛ kɛ afuɛ’m bé sín’n, nn aniaan oke’m be klanman’n i su úka-ɔ?

¹⁷ Kɛ afuɛ’m bé sín’n, nn sran kun i klanman’n i su kpɛ́. Sanngɛ Zoova i sufuɛ kpa’m be liɛ’n kɛ afuɛ’m bé sín’n, nn sɛ é kwlá sé’n be klanman’n i su úka. (1 Tes. 1:2, 3) ?Ngue ti yɛ e se sɔ-ɔ? Sa nga ti yɛ e se sɔ’n yɛle kɛ be kplinnin su kɛ Zoova kle be like naan be nzuɛn’n yo kpa. Ɔ maan dɔ nga su’n, be nzuɛn’n w’a yo kpa w’a tra laa’n. I sɔ’n ti’n, maan e fa e wun e mantan aniaan oke mun. Asa’n, maan e kle be kɛ be ndɛ lo e, yɛ e kplin su kɛ be kle e ngwlɛlɛ. Sɛ e yo sɔ’n, é wún i wlɛ kɛ be ti cinnjin sakpa.

18. ?Ngue yɛ é wá kɛ́n i ndɛ like suanlɛ nga i sin liɛ’n nun-ɔn?

¹⁸ Kɛ aniaan nga be te yo gbanflɛn annzɛ talua’n be kle aniaan oke’m be kɛ be ndɛ lo be’n, be kwlakwla be afiɛn sɛ kpa asɔnun’n nun. Sanngɛ ɔ fata kɛ aniaan oke’m be kusu be kle aniaan sɔ’m be kɛ be ndɛ lo be wie. Like suanlɛ nga i sin liɛ nun’n, é wá kán wafa nga aniaan oke’m be kwla yo sɔ’n i ndɛ.