1. ?Kɛ e bu ninnge kwlaa nga Zoova yili be’n be akunndan’n, kosan benin yɛ e kwla fa usa e wun-ɔn?

KƐ E bu ninnge kwlaa nga Zoova yili be’n be akunndan’n, e wun kwla yo e kɛ jue tofuɛ Davidi sa. Cɛn kun’n, ɔ srɛli Ɲanmiɛn seli i kɛ: “Kɛ n nian nglo lɔ ninnge mɔ a yili be’n, kɛ n nian anglo nin nzraama mɔ a sieli be lɔ’n, n usa min wun kɛ: ?Wan yɛlɛ sran mɔ maan ɔ wla ko kpɛn i su-ɔ? ?Wan yɛlɛ klɔ sran mɔ maan i ndɛ ko lo wɔ sɔ-ɔ?” (Jue. 8:4, 5) Kɛ Davidi sa’n, kɛ e wun i wlɛ kɛ e timan like fi sanngɛ e ndɛ lo Zoova’n, i sɔ’n bo e nuan. Sanngɛ ɔ fataman kɛ i sɔ’n bo e nuan. Afin kɛ ɔ yili Adan nin Ɛvu mɔ be ti klɔ sran klikli’n, ɔ yili i nglo kɛ be ndɛ lo i. Yɛle kɛ ɔ kplinnin su kɛ be yo i awlo nun sran.

2. ?Ngue yɛ Zoova kunndɛli kɛ Adan nin Ɛvu be yo-ɔ?

² Klɔ sran klikli nga be yoli Zoova i mma mun’n yɛle Adan nin Ɛvu. Zoova niannin be lika kpa yɛ ɔ mannin be junman kɛ be di. Ɔ seli be kɛ: “An trɛ, an sɔn kpa, an yi asiɛ’n, an sie i.” (Bob. 1:28) Ɔ maan Ɲanmiɛn kunndɛli kɛ be wu ba naan be nin be mma’m be nian asiɛ m’ɔ ti be tranwlɛ’n i lika. Sɛ ɔ ti kɛ Adan nin Ɛvu be ɲin yili i’n, nn be bɔbɔ nin be mma’m be yoli i awlo nunfuɛ tititi.

3. ?Ngue ti yɛ e kwla se kɛ Zoova buli Adan nin Ɛvu be sran-ɔn?

³ Zoova buli Adan nin Ɛvu be sran dan. I sɔ’n i ɲin fite wafa ng’ɔ yili be’n i nun. Jue Mun ndɛ tre 8 i mma 6 nun’n, Davidi kannin wafa nga Zoova yili klɔ sran mun’n i ndɛ. Ɔ seli kɛ: “I yilɛ wafa bɔ a fa yili i’n, ɔ ka kan naan ɔ nin anzi mun b’a sɛ.” I yo, klɔ sran’m be  wunmiɛn’n nin be ngwlɛlɛ’n juman anzi’m be liɛ’n nun. (Jue. 103:20) Sanngɛ wafa nga Ɲanmiɛn yili klɔ sran mun’n ti’n, ‘ɔ ka kan naan be nin anzi sɔ mɔ be le wunmiɛn’n b’a sɛ.’ I kwlaa sɔ’n kle kɛ Zoova yoli maan klɔ sran klikli’m be ɲannin ɲrun. Nanwlɛ, i sɔ’n yo ɲɛnmɛn dan.

4. (1) ?Kɛ Adan nin Ɛvu be yoli ɲin kekle Zoova su’n, ngue sa yɛ ɔ juli be su-ɔ? (2) ?Ngue yɛ é wá kɛ́n i ndɛ like suanlɛ nga nun-ɔn?

 ⁴ Kɛ mɔ Adan nin Ɛvu be yoli ɲin kekle Zoova su’n ti’n, b’a yomɛn i awlo nunfuɛ kun. I sɔ’n fali ɲrɛnnɛn yili be mma mun nin be anunman’m be su. Sanngɛ like nga Zoova waan ɔ́ yó’n w’a kaciman. Ɔ te kunndɛ kɛ be nga be ɲin yi i’n be yo i mma mun tititi. Like suanlɛ nga nun’n, é wá fá e ɲin é síe i like nga Zoova yoli fa kleli kɛ ɔ bu e sran’n i su. I sin’n, é wá kán like nga e kwla yo i dɔ nga su fa kle kɛ e kunndɛ kɛ é káci Ɲanmiɛn i awlo nunfuɛ’n i ndɛ. Kpɛkun i agualiɛ su’n, é wá wún like nga cɛn wie lele’n Zoova i mma’m bé wá ɲɛ́n i asiɛ’n su’n.

5. ?Kɛ mɔ Zoova yili e kɛ i bɔbɔ sa’n ti’n, ngue yɛ e kwla yo-ɔ?

⁵ Zoova yili e kɛ i bɔbɔ sa. (Bob. 1:26, 27) Kɛ mɔ Ɲanmiɛn yili e kɛ i bɔbɔ sa’n ti’n, e kwla yi i nzuɛn wie’m be nglo. Nzuɛn sɔ’m be nun wie mun yɛle sran klolɛ, nin aunnvuɛ silɛ, nin klun ufue yolɛ ɔ nin sa nuan su sɛsɛ yolɛ. (Jue. 86:15; 145:17) Kɛ e yi nzuɛn sɔ’m be nglo’n, e manman Zoova yɛ e kle kɛ e si ye. (1 Piɛ. 1:14-16) Kɛ e yo like ng’ɔ jɔ Zoova i klun’n, e di aklunjɔɛ. Kpɛkun kɛ mɔ Ɲanmiɛn yili e kɛ i bɔbɔ sa’n ti’n, e kwla kaci i wa.

6. ?Kɛ Ɲanmiɛn yili asiɛ’n, ngue yɛ ɔ yoli m’ɔ kle kɛ ɔ bu e sran-ɔn?

⁶ Zoova siesieli asiɛ’n i ye sieli e. Kɛ Zoova yili asiɛ’n, ɔ siesieli i ye kwlaa naan w’a yi klɔ sran klikli’n. (Zɔb 38:4-6; Zer. 10:12) Kɛ mɔ Zoova i klun ti ufue’n ti’n, ɔ yili ninnge kpakpa kpanngban asiɛ’n su naan klɔ sran’m be di aklunjɔɛ. (Jue. 104:14, 15, 24) Kɛ ɔ́ yí ninnge mun’n, ɔ fali blɛ yili be klanman kpa. I sɔ’n ti’n, kɛ ɔ niannin ninnge sɔ mun’n ɔ wunnin i kɛ ‘be ti kpa.’ (Bob. 1:10, 12, 31) Kpɛkun ɔ fali ninnge ng’ɔ yili be’n mannin klɔ sran mun naan ‘be sie be.’ I sɔ’n kle kɛ ɔ buli klɔ sran’m be sran. (Jue. 8:7) Ɲanmiɛn kunndɛ kɛ klɔ sran mɔ fɔ nunman be nun’n, be nian ninnge ng’ɔ yili be’n be lika tititi. ?I sɔ mɔ Ɲanmiɛn waan ɔ́ yó’n ti’n, cɛn kwlaa a srɛ i lɛ i ase?

7. ?Wafa sɛ yɛ Zozie 24:15 kle kɛ Zoova mannin e atin kɛ e fa e tiaun ajalɛ-ɔ?

⁷ Zoova mannin e atin kɛ e fa e tiaun ajalɛ. I sɔ mɔ Ɲanmiɛn yoli’n ti’n, e kwla yo e klunklo like. (An kanngan Zozie 24:15 nun.) Kɛ e fa ajalɛ kɛ é sú i’n, i sɔ’n jɔ i klun. (Jue. 84:12; Nya. 27:11) Asa ekun’n, e kwla fa ajalɛ kɛ é yó ninnge kpakpa uflɛ wie mun. Maan e fa e ɲin e sie i ajalɛ nga Zezi kle e’n su.

8. ?Cɛn kun’n, ajalɛ benin yɛ Zezi fali-ɔ?

⁸ Cɛn kun’n, Zezi nin i akoto’m be boli jasin fɛ’n lelee be fɛli kpa. Ɔ maan be ɔli lika koun kun nun naan bé kó ló wunmiɛn kan. Sanngɛ sran kpanngban be toli be lɔ. Be kunndɛ kɛ Zezi kle be like. Kɛ Zezi wunnin be’n, w’a faman ya. Sanngɛ be yoli i annvɔ. I sɔ’n ti’n, “ɔ kleli be like kpanngban.” (Mar. 6:30-34) Maan e nian Zezi i ajalɛ kpa sɔ’n su. Yɛle kɛ maan e fa e blɛ’n nin e wunmiɛn’n e  uka e wiengu mun. Sɛ e yo sɔ’n, e Si m’ɔ o ɲanmiɛn su lɔ’n ɔ́ ɲán ɲrun. (Mat. 5:14-16) Kpɛkun é klé kɛ e kunndɛ kɛ é káci i awlo nunfuɛ.

9. ?Like kpa benin yɛ Zoova fa mannin klɔ sran mun-ɔn?

⁹ Zoova mannin klɔ sran’m be atin kɛ be wu ba. Yɛ ɔ kunndɛ kɛ be kle be like naan be klo i yɛ be su i. ?Siɛ nin niɛn mun, amun bu like kpa sɔ mɔ Ɲanmiɛn fa mannin amun’n i like dan? Zoova fali ninnge kpakpa kpanngban mannin anzi mun. Sanngɛ w’a manman be atin kɛ be wu ba. Ɔ maan ɔ fata kɛ siɛ nin niɛn’m be bu ba wulɛ’n nin ba talɛ’n be cenjele like. Zoova kunndɛ kɛ be niɛn “i mmla’n nin i afɔtuɛ’m be su ta be.” (Efɛ. 6:4; Mml. 6:5-7; Jue. 127:3) Kɛ ɔ ko yo naan siɛ nin niɛn’m b’a kwla ta be mma’m be kpa’n, Zoova i anuannzɛ’n yili ninnge kpanngban fa uka be. I wie yɛle fluwa mun, nin video mun nin jue mun ɔ nin ninnge nga be o e ɛntɛnɛti adrɛsi’n su’n. I sɔ’n kle weiin kɛ Zoova nin i Wa Zezi be klo ba kanngan mun. (Lik. 18:15-17) Kɛ siɛ nin niɛn’m be nian Zoova i mmla’n su be ta be mma mun’n, i klun jɔ. I sɔ mɔ be yo’n ti’n, be mma’m be kwla yo Zoova i awlo nunfuɛ tititi.

10-11. ?E ti kpɔlɛ tɛ’n ti’n, ngue yɛ Zoova maan e kwla ɲɛn i-ɔ?

¹⁰ Zoova fali i Wa kunngba cɛ’n mannin naan cɛn wie lele’n y’a kwla kaci i awlo nunfuɛ. Kɛ nga e fa wunnin i  ndɛ kpɔlɛ 4 nun’n sa’n, Adan nin Ɛvu be ɲin w’a yiman Ɲanmiɛn. Ɔ maan be bɔbɔ nin be mma’m b’a yoman Zoova i awlo nunfuɛ kun. (Rɔm. 5:12) Adan nin Ɛvu be liɛ’n be ɲinfu yɛ be yoli ɲin kekle Ɲanmiɛn su-ɔ. Ɔ maan sɛ b’a yoman Ɲanmiɛn i awlo nunfuɛ kun’n, i sɔ’n ti su. ?Yɛ be mma’m be li? Kɛ mɔ Zoova klo sran’n ti’n, ɔ yoli like kun naan be mma nga be ɲin yi i’n, be kaci i awlo nunfuɛ ekun. Like sɔ’n yɛle kɛ ɔ fɛli i Wa kunngba cɛ’n mannin naan e ɲan e ti. (Zan 3:16; Rɔm. 5:19) Tɛ mɔ Zezi yili’n ti’n, Zoova kwla fali sran 144.000 fa kacili i mma mun.​—Rɔm. 8:15-17; Ngl. 14:1.

¹¹ Asa ekun’n, sran miliɔn kaka mɔ be yo Ɲanmiɛn i klun sa’n be lafi su kɛ bé káci i mma mun wie. Kɛ Zezi i Afuɛ akpi famiɛn dilɛ blɛ’n wá wíe’n, bé yáci Satan nun naan ɔ sa sran mun nian. Blɛ sɔ’n nun’n, be nga bé wá sú Ɲanmiɛn kpa titi’n bé káci i mma mun tititi. (Jue. 25:14; Rɔm. 8:20, 21) Kɛ mɔ sran sɔ’m be lafi su kɛ bé káci Zoova i mma mun’n ti’n, dɔ nga su bɔbɔ’n be flɛ i kɛ “e Si.” (Mat. 6:9) Asa ekun’n, bé wá klé be nga bé wá cɛ́n be nguan’n Zoova i klun sa yolɛ’n. Be nga bé wá yó Zoova i klun sa’n, bé káci Zoova i mma mun wie.

12. ?Kosan benin yɛ é wá tɛ́ su siɛn’n niɔn?

¹² E wunnin i kɛ Zoova yoli ninnge kpanngban fa kleli kɛ ɔ bu e sran. I wie yɛle kɛ ɔ fali be ng’ɔ kpali be sieli be ngunmin’n yoli i mma mun. Kpɛkun “sran kpanngban kpa’m” be liɛ’n, be lafi su kɛ mɛn klanman’n nun’n bé káci i mma mun. (Ngl. 7:9) ?Ngue yɛ e kwla yo naan y’a kle Zoova kɛ e kunndɛ kɛ é yó i awlo nunfuɛ tititi-ɔ?

13. ?Sɛ e kunndɛ kɛ é káci Zoova i awlo nunfuɛ’n, ngue yɛ ɔ fata kɛ e yo-ɔ? (Marki 12:30)

¹³ Maan e tu e klun e su Zoova kpa naan e kle kɛ e klo i. (An kanngan Marki 12:30 nun.) Ɲanmiɛn mannin e ninnge kaka. Ninnge sɔ’m be nun cinnjin kpa kun yɛle sulɛ mɔ e kwla su i’n.  Sɛ e waan é klé Zoova kɛ e klo i’n, maan “e fɛ i mmla’m be su.” (1 Zan 5:3) Mmla ng’ɔ fa mannin e’n, be nun kun yɛle kɛ e uka sran mun naan be kaci Zezi i sɔnnzɔnfuɛ. (Mat. 28:19) Asa ekun’n, ɔ kunndɛ kɛ e klo e wiengu mun. (Zan 13:35) Be kwlaa nga be nanti mmla sɔ’m be su’n, Zoova kplín su kɛ be kaci i awlo nunfuɛ tititi.​—Jue. 15:1, 2.

14. ?Wafa sɛ yɛ e kwla kle kɛ e klo e wiengu mun-ɔn? (Matie 9:36-38; Rɔmunfuɛ Mun 12:10)

¹⁴ Maan e klo e wiengu mun. Zoova i nzuɛn’m be nun cinnjin kpafuɛ’n yɛle sran klolɛ’n. (1 Zan 4:8) Kwlaa naan y’a si Zoova bɔbɔ’n, ɔ klo e. (1 Zan 4:9, 10) Sɛ e klo e wiengu mun’n, é klé kɛ e niɛn i ajalɛ’n su. (Efɛ. 5:1) Like kun mɔ e kwla yo fa kle kɛ e klo e wiengu mun’n, yɛle kɛ kwlaa naan mɛn’n w’a wie’n maan e uka be naan be si Zoova. (An kanngan Matie 9:36-38 nun.) I liɛ’n be kusu bé kwlá káci Zoova i awlo nunfuɛ wie. Kɛ be ko yo sran kun i batɛmun’n, maan e kle i titi kɛ e klo i naan e lafi i su. (1 Zan 4:20, 21) I wie yɛle kɛ sɛ ɔ yo sa wie’n, nán maan e ka lɛ e bu i fɔ. Sanngɛ maan e lafi i su titi yɛ e bu i sran.​—An kanngan Rɔmunfuɛ Mun 12:10 nun; Fp. 2:3.

15. ?Wan mun yɛ ɔ fata kɛ e si be aunnvuɛ yɛ e yo be ye-ɔ?

¹⁵ Maan e si sran’m be kwlaa be aunnvuɛ yɛ e yo be ye. Sɛ e kunndɛ kɛ é yó Zoova i awlo nunfuɛ tititi’n, ɔ fata kɛ e nanti i mmla’m be su. I wie yɛle kɛ Zezi waan e si sran’m be kwlaa be aunnvuɛ yɛ e yo be ye. E kpɔfuɛ mun bɔbɔ’n ɔ fata kɛ e yo sɔ be lika wie. (Lik. 6:32-36) Ɔ ju wie’n, i sɔ yolɛ’n timan pɔpɔ e sa nun. Sanngɛ sɛ e nian Zezi i ajalɛ’n su’n, é kwlɛ́ i sɔ’n i yó. Kɛ e mian e ɲin e nanti Zoova i mmla’m be su kpɛkun e nian Zezi i ajalɛ’n su’n, e kle e Si m’ɔ o ɲanmiɛn su lɔ’n kɛ e kunndɛ kɛ é káci i awlo nunfuɛ tititi.

16. ?Ngue yɛ e kwla yo naan y’a saciman Zoova i awlo nunfuɛ’m be dunman-ɔn?

¹⁶ Nán e saci Zoova i awlo nunfuɛ’m be dunman. Awlobo kun nun’n, ɔ ju wie’n ba kanngan’m be nian be ɲrun kpɛnngbɛn’m be ajalɛ’n su. Sɛ ba kpɛnngbɛn’n nanti Biblu’n nun mmla’m be su’n, i sinma’m be kwla niɛn i ajalɛ kpa’n su. Sanngɛ sɛ ɔ yo sa sukusuku’n, be kusu be kwla yo sɔ wie. I kunngba’n yɛle Zoova i awlo nun sran’m be liɛ’n. Sɛ aniaan kun kpɔci Zoova naan ɔ kan aniaan’m be wun ndɛ tɛtɛ sin’n annzɛ ɔ yo sa sukusuku’n, aniaan wie’m be kwla niɛn i ajalɛ tɛ sɔ’n su. Aniaan nga be yo sɔ’n, be saci Zoova i awlo nunfuɛ’m be dunman. (1 Tes. 4:3-8) Ɔ fataman kɛ e nian sran sɔ’m be ajalɛ tɛ’n su. Afin e kunndɛman kɛ like kun sa saci e nin e Si m’ɔ o ɲanmiɛn su lɔ’n e afiɛn.

17. (1) ?Ngue yɛ ɔ fataman kɛ e yo-ɔ? (2) ?Ngue ti-ɔ?

¹⁷ Maan e lafi su kɛ Zoova mán e ninnge nga e sa mian be wun’n. Zoova tali nda kɛ sɛ e fɛ i sulɛ’n e sie i like kwlaa ɲrun’n, ɔ́ mán e aliɛ nin tralɛ ɔ nin lawlɛ. (Jue. 55:23; Mat. 6:33) I sɔ’n ti’n, nán e fa e wla e guɛ i mɛn’n nun aɲanbeun ninnge’m be su. Afin ninnge sɔ’m be kwlá yoman naan y’a di aklunjɔɛ. Like kunngba cenje ng’ɔ kwla man e aklunjɔɛ kpafuɛ’n, yɛle Zoova i klun sa yolɛ’n. (Fp. 4:6, 7) Kannzɛ bɔbɔ sran kun le sika to aɲanbeun ninnge mun’n, sanngɛ ɔ fata kɛ ɔ usɛ i wun kɛ: ?Ń ɲán blɛ ń nían be lika? ?I sɔ’n su yoman naan m’an klo aɲanbeun ninnge mun? Nán e wla fi su kɛ Ɲanmiɛn mannin e junman kɛ e di. Ɔ maan nán e yaci like fi nun  naan ɔ yo naan e ɲin kpa junman sɔ’n su. E kunndɛman kɛ é yó kɛ gbanflɛn aɲanbeunfuɛ nga i sa nun ninnge’m be ti’n, w’a kunndɛman kɛ ɔ́ káci Zezi i sɔnnzɔnfuɛ’n sa. I sɔ mɔ yoli’n ti’n, w’a kwlá yoman Zoova i wa wie.​—Mar. 10:17-22.

18. ?Ngue yɛ be nga be ɲin yi Zoova’n bé wá ɲɛ́n i-ɔ?

¹⁸ Be nga be ɲin yi Zoova’n, bé wá sú i tititi. I sɔ’n ti be cenjele like dan. Be nga bé wá trán asiɛ’n su wa’n, bé wá nían asiɛ’n mɔ Zoova fa mannin be’n i lika. Ɔ ka kan’n kɛ Zezi wá síe asiɛ’n, ɔ́ yó maan asiɛ’n nin i su ninnge’m be kwlaa bé yó uflɛ. Ɔ maan ninnge’m bé wá sá be sin bé yó kɛ i nun mɔ Adan nin Ɛvu be nin-a yoman sa tɛ’n sa. Asa’n, Zoova fanngan nun’n ɔ́ wá cɛ́n sran miliɔn kpanngban kpa mɔ be wuli’n be nguan. Kpɛkun sran sɔ’m bé kwlá trán asiɛ’n m’ɔ́ wá káci lika klanman’n i su tititi. (Lik. 23:42, 43) Kɛ fɔ wá tú Zoova i sufuɛ nga be o asiɛ’n su’n be nun’n, ‘bé ɲán tinmin yɛ be ɲrun bá ɲán’ kɛ nga Davidi fa kannin’n sa.​—Jue. 8:6.

19. ?Ngue su yɛ “sran kpanngban kpa’m” be lafi-ɔ?

¹⁹ Be nga be o “sran kpanngban kpa’m” be nun’n, be lafi su kɛ bé ɲán like kpa kun be ɲrun lɔ. Zoova klo be yɛ ɔ kunndɛ kɛ be kaci i awlo nunfuɛ. I sɔ’n ti’n, maan e yo like kwlaa nga e kwla yo naan Ɲanmiɛn i klun w’a jɔ e wun’n. Kpɛkun maan e ɲin tran like nga Ɲanmiɛn waan ɔ́ yó mán e’n, i su titi. Maan e bu Zoova i sulɛ mɔ e kwla su i’n i cenjele like dan. Sɛ e yo sɔ’n, e kwla lafi su kɛ é yó i awlo nunfuɛ tititi.