1. ?Ngue yɛ ɔ kle kɛ andɛ’n awlobo sunman nun’n sran’m be kloman be wun-ɔn?

BIBLU’N se kɛ mɛn i awieliɛ blɛ’n nun’n sran’m be su kloman be awlobofuɛ mun. (2 Tim. 3:1, 3) Andɛ’n e wun kɛ ndɛ sɔ’n kpɛn su. I wie yɛle kɛ siɛ nin niɛn sunman be ra kpɛkun be fa be wiengu wun ndɛ be sie be klun. Ɔ maan ɔ yo ba’m be kɛ be kloman be kun sa. Wie liɛ’n awlobofuɛ nga be tran likawlɛ bɔbɔ’n, be afiɛn sɛman. Bian kun m’ɔ man be nga b’a ja bla annzɛ bian’n be afɔtuɛ’n, ɔ seli kɛ: “Awlobo wie’m be nun’n siɛ nin niɛn nin ba’m be kokoman yalɛ. Afin kpɛ sunman’n be ɲin o be ɔɔdinatɛli’n annzɛ be tablɛti’n annzɛ be telefɔnun’n su annzɛ be to ze video. Ɔ maan kannzɛ bɔbɔ be o awlo kunngba’n nun’n sanngɛ be siman be wiengu.”

2-3. (1) ?Kɛ nga Rɔmunfuɛ Mun 12:10 fa kan’n sa’n wan mun yɛ ɔ fata kɛ e klo be kpa-ɔ? (2) ?Ngue yɛ é wá kɛ́n i ndɛ like suanlɛ nga nun-ɔn?

² E kloman kɛ é yó kɛ mɛn’n nunfuɛ mun mɔ be kloman be wiengu’n sa. (Rɔm. 12:2) Sanngɛ e kunndɛ kɛ é súan wafa nga e kwla yi klolɛ’n i nglo e awlofuɛ mun nin e niaan Klisifuɛ’m be lika’n. (An kanngan Rɔmunfuɛ Mun 12:10 nun.) ?Kɛ Biblu’n se kɛ maan e klo e wun kpa’n i bo’n yɛle benin? I bo’n yɛle kɛ maan e klo aniaan mun kɛ nga awlobo kun i nunfuɛ mɔ be afiɛn mantan kpa’n be fa klo be wun’n sa. Kɛ e klo aniaan’m be kpa’n e afiɛn mantan yɛ é sú Zoova likawlɛ aklunjuɛ nun.—Mis. 2:12.

³ Kɛ ɔ ko yo naan y’a yi klolɛ’n i nglo’n, é wá fá e ɲin é síe i Zoova nin i sufuɛ laa wie’m be ajalɛ kpa’n su.

4. ?Klolɛ mɔ Zoova klo e’n, i su ndɛ benin yɛ Zaki 5:11 kan-ɔn?

⁴ Biblu’n kan Zoova i nzuɛn’n i ndɛ. I wie yɛlɛ kɛ ɔ se kɛ ɔ “ti klolɛ.” (1 Zan 4:8) Kɛ e suan Zoova i su like mɔ e si i kpa’n e kunndɛ kɛ é trɛ́ i janvuɛ. Asa ekun’n Biblu’n se kɛ Zoova kle kɛ “sran ndɛ lo i kpa.” (An kanngan Zaki 5:11 nun.) Nanwlɛ, i sɔ’n kle weiin kɛ Zoova klo e dan.

5. (1) ?Wafa sɛ yɛ Zoova kle kɛ ɔ si e aunnvuɛ-ɔ? (2) ?Wafa sɛ yɛ e kwla niɛn i ajalɛ’n su-ɔ?

⁵ Zaki ndɛ tre 5 i mma 11 fa e ɲin sie i Zoova i nzuɛn uflɛ su. Yɛle kɛ ɔ si sran aunnvuɛ. I nzuɛn sɔ’n ti’n e trɛ i janvuɛ. (Tul. 34:6) Wafa nga Zoova kle kɛ ɔ si e aunnvuɛ’n i wie yɛle kɛ ɔ yaci sa nga e yo be’n cɛ e. (Jue. 51:3) Kɛ Biblu’n kan sran aunnvuɛ silɛ’n i ndɛ’n nɛ́n i yɛle sa yaci cɛlɛ’n i ngunmin. Sanngɛ i wie yɛle kɛ, kɛ sa o sran kun su’n e kunndɛ kɛ é úkɛ i. Aunnvuɛ mɔ Zoova si e’n mɔ i ti yɛ maan i waan ɔ́ úka e’n bla ta kun bɔbɔ kwlá simɛn i wa’n i aunnvuɛ sɔ. (Eza. 49:15) Kɛ sa’m be o e su’n aunnvuɛ mɔ Zoova si e’n ti’n ɔ uka e. (Jue. 37:39; 1 Kor. 10:13) E kusu sɛ e niaan’m be yo e sa’n nán e fa e sie e klun. Kɛ e yo sɔ’n, e kle kɛ e si be aunnvuɛ. (Efɛ. 4:32) Sanngɛ like uflɛ nga e kwla yo fa kle kɛ e si be aunnvuɛ’n yɛle kɛ, kɛ sa’m be tɔ be su’n maan e suan be bo. Kɛ klolɛ mɔ e klo e niaan mun ti’n e si be aunnvuɛ’n e nian Zoova m’ɔ klo sran dan’n i ajalɛ kpa’n su.—Efɛ. 5:1.

6. ?Wafa sɛ yɛ Zonatan nin Davidi be kleli kɛ be klo be wiengu kpa-ɔ?

⁶ Biblu’n kan sran kpanngban kpa mɔ be trali janvuɛ kpɛkun be kloli be wiengu kpa’n be ndɛ. I wie yɛle Zonatan nin Davidi be liɛ’n. Biblu’n se kɛ: “Zonatan m’ɔ ti Saili i wa’n fɛli i wun fa mantannin  Davidi. Zonatan kloli i kɛ i bɔbɔ fa klo i wun sa.” (1 Sam. 18:1) Zoova kpali Davidi kɛ ɔ sin Saili i osu di famiɛn. I sɔ’n ti’n, Saili fɛli i ɲin cili Davidi yɛ ɔ kunndɛli kɛ ɔ́ kún i. Sanngɛ i wa Zonatan w’a suanman ajalɛ ng’ɔ fali’n i bo wie. Zonatan nin Davidi be tali be wun nda kɛ bé trá janvuɛ kpɛkun bé súan be wiengu bo titi.—1 Sam. 20:42.

7. ?Ngue yɛ ɔ kwla yo naan Zonatan nin Davidi b’a traman janvuɛ-ɔ?

⁷ Kɛ Zonatan trali Davidi i janvuɛ’n i sɔ’n ti abonuan. Afin ninnge sunman kwla yo naan i sɔ’n w’a yoman ye. I kun yɛle kɛ afuɛ 30 o Davidi nin Zonatan be afiɛn. Zonatan kwla se kɛ, kɛ mɔ Davidi te yo bakan m’ɔ siman sa’n ti’n ɔ fɛmɛn i wun mɛntɛnmɛn i. Sanngɛ w’a bumɛn i sɔ akunndan. Ɔ buli Davidi i sran.

8. ?Ngue ti yɛ e kwla se kɛ Zonatan yoli Davidi i janvuɛ kpa-ɔ?

⁸ Zonatan kwla fɛ i ɲin ci Davidi. Kɛ m’ɔ ti Saili i wa’n ti’n ɔ kwla se kɛ i yɛ ɔ fata kɛ ɔ sin i si i osu di famiɛn-ɔn. (1 Sam. 20:31) Sanngɛ Zonatan ti wun ase kanfuɛ yɛ ɔ su Zoova kpa. I sɔ’n ti’n ɔ suannin sran nga Zoova kpɛli i kɛ ɔ yo famiɛn’n i bo. Kannzɛ bɔbɔ ɔ si kɛ sɛ ɔ suan Davidi i bo’n i si fá ya’n, sanngɛ ɔ suɛnnin i bo titi.—1 Sam. 20:32-34.

9. ?Ngue yɛ ɔ kle kɛ Zonatan w’a fɛmɛn i ɲin w’a ciman Davidi-ɔ?

⁹ Kɛ mɔ Zonatan klo Davidi dan’n ti’n w’a fɛmɛn i ɲin w’a cimɛn i. Zonatan ti yakpafuɛ, yɛ ɔ kunnin alɛ kpanngban. Kpɛkun ɔ si ta to kpa. I sɔ’n ti’n sran’m be seli kɛ ɔ nin i si be wun “yo nnyra [be wun kpɛ, NWT] tra anunman nyin,” yɛ “be lɛ wunmiɛn tra asɔmɔli.” (2 Sam. 1:22, 23) Ninnge nga Zonatan yoli be’n ti’n, ɔ kwla di i nuan. Sanngɛ nɛ́n i sɔ yɛ ɔ yoli-ɔ. W’a kunndɛman kɛ ɔ́ yí i nglo kɛ ɔ si ninnge wie’m be yo trá Davidi. Asa ekun’n, ninnge kpakpa nga Davidi yo be ti’n w’a fɛmɛn i ɲin w’a cimɛn i. Sanngɛ kɛ mɔ Davidi ti yakpafuɛ kpɛkun ɔ lafi Zoova su’n ti’n ɔ kloli i sa. I kpa bɔbɔ’n kɛ Davidi kunnin Goliati’n yɛ Zonatan trɛli i janvuɛ-ɔ. ?Wafa sɛ yɛ e kwla yi i nglo kɛ e klo aniaan mun-ɔn?

10. ?Kɛ be se kɛ ‘nán e klo e wun e nuan bui’n su’n’ i bo’n yɛle benin?

¹⁰ Biblu’n se e kɛ ‘nán e klo e wun e nuan bui su.’ (1 Piɛ. 1:22) I lɛ nun’n Zoova kle e ajalɛ kpa. Kɛ mɔ Zoova klo e tankaan kpa’n ti’n sɛ e nin i e nanti klanman’n ɔ su yaciman e klolɛ le. (Rɔm. 8:38, 39) Glɛki nun ndɛ mma nga be kacili i Wawle nun kɛ “nán amun klo amun wun amun nuan bui su’n” be fa kan sran kun m’ɔ yo like kwlaa ng’ɔ kwla yo naan w’a yi i nglo kɛ ɔ klo i niaan mun’n, i ndɛ. Ɔ nin i sɔ ngba’n, blɛ wie nun’n kɛ ɔ ko yo naan y’a yi i nglo kɛ e klo e niaan mun’n ɔ timan pɔpɔ. Sanngɛ sɛ e wiengu’m be yo e sa’n maan ɔ sɔn e nun. Asa ekun’n maan e mian e ɲin naan ‘alaje mɔ Ɲanmiɛn wawɛ’n maan e di’n ti’n e bo yo kun titi.’ (Efɛ. 4:1-3) Sɛ e mian e ɲin naan e nin e niaan mun e bo yo kun titi’n, e su faman e ɲin e siemɛn i fɔnlɛ mɔ be fɔn’n su. Kpɛkun é bú be kɛ nga Zoova fa bu be’n sa.—1 Sam. 16:7; Jue. 130:3.

11. ?Ngue ti yɛ e niaan’m be klolɛ’n kwla yo kekle blɛ wie nun-ɔn?

¹¹ Ɔ ju wie’n, e niaan’m be klolɛ’n timan pɔpɔ. I li kɛ be kan sa nga be yo m’ɔ timan kpa’n i ndɛ kle e’n, yɛ be klolɛ’n yo  kekle kpa’n niɔn. I sɔ sa’n juli Klisifuɛ klikli’m be blɛ su. I wie yɛle Evodi nin Sɛntisi be liɛ’n. Blɛ wie nun’n be nin Pɔlu be boli jasin fɛ’n likawlɛ. Sanngɛ ninnge wie’m be ti’n bla nɲɔn sɔ’m b’a timan be wun aniɛn kun. I sɔ’n ti’n, Pɔlu seli be kɛ “maan be akunndan’n yo kun, e Min’n mɔ be nin i o nun’n ti.”—Fp. 4:2, 3.

12. ?Ngue yɛ e kwla yo naan e nin e niaan mun e afiɛn w’a mantan kpa-ɔ?

¹² ?Andɛ’n, wafa sɛ yɛ e kwla kle kɛ e klo e niaan mun-ɔn? Sɛ e si e niaan’m be kpa’n é wún like nga ti yɛ be yo ninnge wie mun’n i wlɛ kpa kpɛkun é kló be. Ɔ maan kannzɛ be ti kpɛnngbɛn-o, be ti gbanflɛn annzɛ talua-o, annzɛ kusu e finwlɛ’n timan kun-o, é trá be janvuɛ. Nán e wla fi su kɛ Zonatan nin Davidi be trali janvuɛ kusu nn afuɛ 30 o be afiɛn. Ɔ kusu a kwla tra sran kun mɔ i kpɛnngbɛn tra wɔ’n annzɛ ɔ kpɛnngbɛn trɛ i’n i janvuɛ wie. Sɛ a yo sɔ’n á klé kɛ a klo ‘ɔ niaan’m be kwlaa.’—1 Piɛ. 2:17.

13. ?Ngue ti yɛ e kwla se kɛ e nin aniaan’m be kwlaa e afiɛn kwlá mantanman kɛ sran kun nin i janvuɛ mɔ be ti koko nɲa nun-ɔn, ɔ timan sa-ɔ?

¹³ Biblu’n wla e fanngan kɛ e klo e niaan’m be kwlaa. ?Sanngɛ i sɔ’n kle kɛ e nin be kwlaa nga be o asɔnun’n nun’n e afiɛn mántan kɛ sran kun nin i janvuɛ mɔ be ti koko nɲa nun-ɔn, ɔ timan’n sa? Maan e di i nanwlɛ ɔ su kwlá yoman sɔ mlɔnmlɔn. Afin ninnge nga e jran su e tra sran kun i janvuɛ’n be timan kun. Zezi seli kɛ i akoto’m be kwlaa be ti i “janvuɛ.” Sanngɛ be nun’n, Zan yɛ ɔ nin i be afiɛn mantannin kpa-ɔ. (Zan 13:23; 15:15; 20:2) Ɔ nin i sɔ ngba’n Zezi w’a buman Zan i sran w’a traman be onga mun. Cɛn kun’n, kɛ Zan nin i niaan bian Zaki be seli Zezi kɛ ɔ man be tranwlɛ kpa Ɲanmiɛn i Famiɛn diwlɛ’n nun’n, ɔ seli be kɛ: “Min sa fama su nin min sa bɛ su tranlɛ liɛ’n, nán min yɛ n mɛn i wun atin-ɔn.” (Mar. 10:35-40) Kɛ Zezi sa’n ɔ fataman kɛ e bu e janvuɛ’m be sran kpa tra aniaan onga mun. (Zak. 2:3, 4)  Afin sɛ e yo sɔ’n aniaan’m bé búbú be wun nun asɔnun’n nun.—Zid. 17-19.

14. ?Kɛ nga Filipufuɛ Mun 2:3 fa kan’n sa’n, ngue yɛ ɔ́ úka e naan y’a bumɛn i kɛ e ti kpa tra aniaan mun-ɔn?

¹⁴ Sɛ e klo aniaan nga e nin be e o asɔnun’n nun’n be tankaan kpa’n e su bumɛn i kɛ e ti kpa tra be. Nán e wla fi su kɛ Zonatan w’a fɛmɛn i ɲin w’a blomɛn i Davidi i wun. I kpa bɔbɔ’n, ɔ nin i b’a kpliman famiɛn bia’n. E kwlakwla e kwla nian Zonatan i ajalɛ’n su. Ninnge nga e niaan’m be si be yo’n ti’n nán e fa e ɲin e ci be. Sanngɛ maan e yo wun ase kanfuɛ naan “e bu e wiengu’m be kɛ be ti kpa tra e.” (An kanngan Filipufuɛ Mun 2:3 nun.) Nán e wla fi su kɛ asɔnun’n nun’n e tinuntinun e kwla yo like fa suan aniaan’m be bo. Sɛ e ti wun ase kanfuɛ’n, é wún i wlɛ kɛ aniaan wie’m be yi nzuɛn kpakpa wie’m be nglo yɛ é nían be ajalɛ kpa’n su.—1 Kor. 12:21-25.

15. ?Ngue yɛ aniaan bla Tania nin i mma’m be su ndɛ’n kle e-ɔ?

¹⁵ Kɛ sa’m be tɔ e su’n Zoova maan e niaan’m be yo ninnge trele wie mun fa ti e wun ɲanman nun. Maan e kan sa ng’ɔ juli aniaan bla kun m’ɔ suan Tania’n nin i wa nsan’m be su’n i ndɛ. Afuɛ 2019 nun’n be trannin nvle kun aɲia nga nvlenvle’m be yia be yo’n i bo Etazinin lɔ. Be flɛ aɲia sɔ’n kɛ “Klolɛ’n wieman le.” Aniaan bla’n seli kɛ: “Kɛ e wieli Fue cɛn aɲia’n i yo mɔ é sá e sin é kɔ́ e aofuɛ sua nga e la nun’n, i nun’n e yoli asidan. Ɲanmiɛn sa like yaya w’a yoman e nun wie fi. Sanngɛ srɛ kunnin e kpa. E fin loto nun e fiteli kpɛkun e ko jrannin atin’n i bue kun lɔ.  Kɛ ɔ yoli sɔ’n e wunnin sran kun i mmua lɔ. Ɔ seli e kɛ e wa fu i loto’n nun. Kannzu aniaan bian kun-ɔn. Ɔ fin aɲia’n i bo yɛ ɔ su kɔ awlo kɛ e sa wie. Sanngɛ nɛ́n i ngunmin yɛ ɔ jrannin-ɔn. Aniaan nnun mɔ be fin Suɛdi’n mɔ be trannin aɲia kunngba sɔ’n i bo wie’n, be jrannin wie. Aniaan bla’m be tɔli min nin min wa bla’n e nun. Nanwlɛ, i sɔ’n yoli e fɛ dan. N seli be kɛ like fi w’a yoman e naan be wɔ. Sanngɛ b’a kplinman su. I kpa bɔbɔ’n be kali e wun lɛ lele dɔɔtrɔfuɛ’m be toli e lɛ. Sa kekle sɔ’n nun’n, nanwlɛ e wunnin i wlɛ kɛ Zoova klo e. Sa sɔ’n ti’n e kloli e niaan’m be kpa trali laa’n. Asa ekun’n, e kloli Zoova kpɛkun e sili i ye.” Atrɛkpa’n, ɔ wla kpɛn blɛ wie mɔ kɛ ɔ sa miannin’n aniaan kun tili ɔ wun ɲanman nun’n i su.

16. ?Ninnge benin wie’m be ti yɛ ɔ fata kɛ e klo e niaan’m be kpa-ɔ?

¹⁶ Kɛ e klo e niaan’m be tankaan kpa’n wafa nga i bo’n gua’n maan e bu i akunndan kan e nian. Klolɛ mɔ e klo be’n ti’n kɛ sa o be su’n e suan be bo. Asa ekun’n e uka be naan be nin e su Zoova likawlɛ aklunjuɛ su. Kɛ e yo sɔ’n e kle kɛ e ti Zezi i sɔnnzɔnfuɛ sakpa. Kpɛkun i sɔ’n yo maan be nga be awlɛn ti kpa’n be ba Zoova sulɛ. Sanngɛ i nun cinnjin kpafuɛ’n yɛle kɛ, kɛ e yo sɔ’n ɔ manman e ‘Si Zoova m’ɔ si aunnvuɛ yɛ ɔ fɔnvɔ sran sa kwlaa nun’n.’ (2 Kor. 1:3) I sɔ’n ti’n, maan e kwlakwla e fua kpa kɛ é kló e niaan mun tititi.