1. ?Kɛ e bu nda nga Zoova tali e’n i akunndan’n, wafa sɛ yɛ i sɔ’n yo e-ɔ?

 ZOOVA tali be nga be ɲin yi i’n be nda kɛ ɔ́ mán be like cinnjin kpa kun. Like sɔ’n yɛle “nguan m’ɔ leman awieliɛ’n.” (Rɔm. 6:23) Kɛ e bu like sɔ mɔ Zoova waan ɔ́ mán e’n i akunndan’n, e klo i kpa tra laa’n. Kɛ e bu klolɛ dan mɔ e Si m’ɔ o ɲanmiɛn su lɔ’n fa klo e’n i akunndan’n, e kunndɛman kɛ é kpɔ́ci i le.

2. ?Wafa sɛ yɛ nda nga Ɲanmiɛn tali e kɛ ɔ́ mán e nguan m’ɔ leman awieliɛ’n ɔ uka e?

² Ɲanmiɛn tali e nda kɛ ɔ́ mán e nguan m’ɔ leman awieliɛ’n. I sɔ’n uka e naan y’a jran e su sa’m be ɲrun kekle. I sɔ’n ti’n, kannzɛ e kpɔfuɛ’m be waan bé kún e bɔbɔ’n e yaciman Zoova i sulɛ. ?Ngue ti-ɔ? Afin e si kɛ sɛ e su Zoova kpa lele naan e wu’n, ɔ́ cɛ́n e. Yɛ e kwla lafi su kɛ e su wuman kun le. (Zan 5:28, 29; 1 Kor. 15:55-58; Ebr. 2:15) ?Ngue ti yɛ e kwla lafi su kɛ é trán nguan nun tititi-ɔ? Maan e kan ninnge nga ti yɛ e kwla lafi su sɔ’n be nun wie’m be ndɛ.

3. ?Ngue yɛ ɔ kle kɛ Zoova kwla man e nguan m’ɔ leman awieliɛ’n niɔn? (Jue Mun 102:12, 24, 27)

³ E si kɛ Zoova kwla man e nguan m’ɔ leman awieliɛ’n, afin nguan’n i bo’n wo i wun lɔ, yɛ i bɔbɔ’n wo lɛ tititi. (Jue. 36:9) Biblu’n nun ndɛ mma wie’m be kle kɛ Zoova o lɛ tititi yɛ ɔ́ ká lɛ tititi. I wie yɛle kɛ Jue Mun 90:2 se kɛ ‘kɛ ɔ fɛ i laa lele’n Zoova ti Ɲanmiɛn tititi.’ Jue Mun 102 kan ndɛ kunngba’n wie. (An kanngan Jue Mun 102:12, 24, 27 nun.) Ɲanmiɛn nuan ijɔfuɛ Abakiki kannin e Si m’ɔ  o ɲanmiɛn su lɔ’n i ndɛ seli kɛ: “Zoova, kɛ ɔ fɛ i laa lele’n, a o lɛ. ?Nɛ́n i-ɔ? Min Ɲanmiɛn, min Ɲanmiɛn m’ɔ ti Sanwun’n, a wuman.”—Aba. 1:12.

4. ?Kɛ be se kɛ Zoova ‘o lɛ tititi’n,’ sɛ e wunmɛn i sɔ liɛ’n i wlɛ’n ngue ti yɛ ɔ fataman kɛ e sa sin bubu e-ɔ? An yiyi nun.

⁴ ?Kɛ be se kɛ Zoova ‘o lɛ tititi’n’ ndɛ sɔ’n i wlɛ wunlɛ ti kekle man amun? (Eza. 40:28) Sɛ ɔ ti sɔ’n, nán amun kunngba yɛ ɔ yo amun sɔ-ɔ. Elii seli kɛ: ‘Ɲanmiɛn i afuɛ nga w’a di’n, e kwlá wunmɛn i wlɛ bɔɔ kaan sa.’ (Zɔb. 36:26) Sɛ e wunman like kun i wlɛ’n i sɔ’n kleman kɛ like sɔ’n nunman lɛ. I wie yɛle kɛ kɛ ɔ́ jú mɔ lika’n kpája’n, e kwlá wunmɛn i wlɛ kpa sa. Sanngɛ nɛ́n i sɔ’n ti yɛ é sé kɛ lika’n kpajaman-ɔn. I wafa kunngba’n, kɛ be se kɛ Zoova o lɛ tititi naan kusu ɔ́ trán lɛ tititi’n, e su kwlá wunmɛn i wlɛ kpa sa le. Sanngɛ nɛ́n i sɔ’n ti yɛ é sé kɛ Ɲanmiɛn nunman lɛ tititi-ɔ. Kannzɛ bɔbɔ e wun e Yifuɛ’n i su ndɛ kwlaa be wlɛ-o, annzɛ e wunman be wlɛ-o, sanngɛ ɔ o lɛ titi. (Rɔm. 11:33-36) Ka naan mɛn’n w’a bo i bo bɔbɔ’n ɔ o lɛ. I wie yɛle kɛ ɔ o lɛ lele naan wia’n nin nzraama’m tran lɛ. E si kɛ Zoova yɛ “ɔ fɛli i tinmin’n yili asiɛ’n niɔn.” Yɛ ɔ o lɛ lele naan w’a ‘trɛ ɲanmiɛn m’ɔ la nglo lɔ plaii’n nun.’ (Zer. 51:15; Yol. 17:24) ?Ngue ekun ti yɛ e kwla lafi su kɛ é trán nguan nun tititi-ɔ?

5. ?Ngue yɛ Adan nin Ɛvu be lafili su kɛ be kwla ɲɛn i-ɔ?

⁵ Ninnge kwlaa nga Zoova yili be asiɛ’n su wa’n be kwla wu, saan klɔ sran kunngba cɛ yɛ w’a yimɛn i kɛ ɔ wu-ɔ. Ɔ yili be kɛ be tran nguan nun tititi. Sanngɛ ɔ wlali Adan i su nun kɛ: “Sa kpa nin sa tɛ’n be silɛ waka’n i su mma liɛ’n, nán di. Afin cɛn nga a di’n, saan wulɛ cɛ yɛ á wú-ɔ.” (Bob. 2:17) Sɛ ɔ ti kɛ Adan nin Ɛvu be fali ndɛ sɔ’n su’n nn be su wuman. Afin atrɛkpa’n kɛ ɔ́ kɔ́ i ɲrun’n, Zoova mán be atin kɛ be di “nguan waka’n” i su mma’n. Yɛ sɛ be di kusu’n bé trán ‘nguan nun tititi.’ b—Bob. 3:22.

6-7. (1) ?Ngue yɛ ɔ kle kɛ Ɲanmiɛn w’a yiman klɔ sran kɛ ɔ wu-ɔ? (2) ?Ngue yɛ ɔ ɲin wo i sin kpa kɛ á yó-ɔ? (An nian foto’n.)

⁶ Be nga be kunndɛ e ti nun miɛn’n i su like’n be nun wie’m be wunnin kɛ kɛ be wu sran kun lele m’ɔ́ fá wú’n, like ng’ɔ kwla si i’n ɔ juman like nga i ti nun miɛn’n ti’n ɔ kwla si be’n i nun kaan sa. Nanwlɛ, i sɔ’n ti abonuan. Afuɛ 2010 nun’n, fluwa  kun seli kɛ sɛ be waan bé fá ndɛ ng’ɔ kwla sɔn e ti nun miɛn’n nun’n bé yí flimun’n, bé fá dɔ miliɔn 3 naan b’a wie i yi. Yɛ bé fá afuɛ 300 naan b’a wie flimun sɔ’n i nian. Kusu nn ndɛ ng’ɔ kwla sɔn e ti nun miɛn’n nun tra ngalɛ’n lelele. I sɔ’n kle kɛ kannzɛ sran kun di afuɛ 70 annzɛ 80 ninnge ng’ɔ si be’n, ɔ juman nga i ti nun miɛn’n ti’n ɔ kwla si be’n i nun kaan sa.—Jue. 90:10.

⁷ Asa’n, wafa nga Zoova yili e’n ti’n, e kunndɛ kpa kɛ é trán nguan nun titi. Biblu’n se kɛ Ɲanmiɛn “fali nguan m’ɔ leman awieliɛ’n bɔbɔ wlali [klɔ sran’m be] awlɛn’n nun.” (Aku. 3:11) I sɔ’n ti yɛ e bu wie’n kɛ e kpɔfuɛ sa’n niɔn. (1 Kor. 15:26) ?Kɛ sran kun tɔ tukpacɛ kekle’n, ɔ yoman like fi kpɛkun ɔ tran lɛ minndɛ wie’n? Cɛcɛ. Titi’n, kɛ e tɔ tukpacɛ’n e kɔ dɔɔtrɔ, yɛ e nɔn ayre wie mun naan e yo juejue. I kpa bɔbɔ’n, e yo like kwlaa nga e kwla yo’n naan y’a wuman’n. Kɛ e awlɛn su sran kun wu’n, kannzɛ ɔ te yo bakan-o annzɛ w’a yo kpɛnngbɛn-o, e wla bo e wun cɛ kpa. (Zan 11:32, 33) E klo kpa kɛ é trán nguan nun tititi naan é súan like titi, afin kɛ Ɲanmiɛn m’ɔ klo e’n ɔ yili e sɔ-ɔ. Sanngɛ ninnge uflɛ ekun be kle kɛ e kwla tran nguan nun tititi. Siɛn’n, maan e kan ninnge nga Zoova yoli be laa’n, ɔ nin ng’ɔ su yo be dɔ nga su’n be ndɛ. Ninnge sɔ’m be kle kɛ like ng’ɔ sunnzunnin kɛ ɔ́ yó mán klɔ sran mun’n w’a kaciman.

8. ?Like nga Zoova sunnzunnin kɛ ɔ́ yó mán e’n, i su ndɛ benin yɛ Ezai 55:11 kan-ɔn?

⁸ Kannzɛ Adan nin Ɛvu be yoli sa tɛ naan i sɔ’n ti’n wie’n bali mɛn’n nun’n, sanngɛ Zoova w’a kaciman like ng’ɔ sunnzunnin  kɛ ɔ́ yó mán klɔ sran mun’n. (An kanngan Ezai 55:11 nun.) Like sɔ’n yɛle kɛ ɔ kunndɛ kɛ ɔ́ yó naan be nga be lafi i su’n be tran nguan nun tititi. Ndɛ nga Zoova kannin be’n nin ninnge ng’ɔ yo be naan i klun sa’n w’a kpɛn su’n be kle sɔ weiin.

9. ?Nda benin yɛ Ɲanmiɛn tali-ɔ? (Daniɛli 12:2, 13)

⁹ Zoova tali nda kɛ ɔ́ cɛ́n be nga be wuli’n, yɛ ɔ́ yó maan bé trán nguan nun tititi. (Yol. 24:15; Tit. 1:1, 2) Zɔbu si kɛ Zoova kunndɛ kpa kɛ ɔ́ cɛ́n be nga be wuli’n. (Zɔb. 14:14, 15) Ɲanmiɛn nuan ijɔfuɛ Daniɛli si kɛ bé cɛ́n sran mun, yɛ bé kwlá trán nguan nun tititi. (Jue. 37:29; an kanngan Daniɛli 12:2, 13 nun.) Zezi blɛ su’n, Zifu’m be si kɛ Zoova kwla man be nga be lafi i su’n be “nguan m’ɔ leman awieliɛ’n.” (Lik. 10:25; 18:18) Zezi kannin nda sɔ mɔ Ɲanmiɛn tali’n i ndɛ kpɛ sunman. Yɛ kɛ i bɔbɔ wuli’n, i Si cɛnnin i.—Mat. 19:29; 22:31, 32; Lik. 18:30; Zan 11:25.

10. ?Ngue yɛ sran nga be cɛnnin be laa’n be su ndɛ’n kle e-ɔ? (An nian desɛn’n.)

¹⁰ Zoova yɛ ɔ man nguan’n niɔn. Yɛ ɔ kwla man be nga be wuli’n be nguan ekun. Ɔ mɛnnin i nuan ijɔfuɛ Eli i tinmin maan ɔ cɛnnin angbeti bla kun m’ɔ o Sarɛpta lɔ’n i wa yasua’n. (1 Fam. 17:21-23) I sin’n, Ɲanmiɛn yoli maan i nuan ijɔfuɛ Elize cɛnnin Sunɛmun bla kun i wa yasua’n. (2 Fam. 4:18-20, 34-37) Sran sɔ mun nin sran wie mun ekun mɔ be cɛnnin nguan’n be su ndɛ’n kle kɛ Zoova kwla yo maan be nga be wuli’n be sa be sin nguan nun ekun. I nun mɔ Zezi o asiɛ’n su wa’n, ɔ kleli kɛ i Si mɛnnin i tinmin naan ɔ cɛn sran’m be nguan. (Zan 11:23-25, 43, 44) Siɛn’n, Zezi o ɲanmiɛn su lɔ. Yɛ be fali ‘kwlalɛ’n kwlaa mɛnnin i naan ɔ sie ninnge nga be o ɲanmiɛn su lɔ’n nin asiɛ’n su wa’n.’ Ɔ maan ɔ́ wá yía nda yɛ mɔ Ɲanmiɛn tali’n i nuan. Ɔ seli kɛ “be kwlaa nga be o ndia’m be nun’n” bé cɛ́n yɛ bé ɲán nguan m’ɔ leman awieliɛ’n.—Mat. 28:18; Zan 5:25-29.

11. ?Ngue yɛ ɔ kle kɛ e ti kpɔlɛ tɛ’n ti’n e kwla tran nguan nun tititi-ɔ?

¹¹ ?Ngue ti yɛ Zoova kplinnin su kɛ i Wa m’ɔ klo i kpa’n ɔ wu ɲrɛnnɛn wie-ɔ? Zezi bɔbɔ tɛli kosan sɔ’n su. Ɔ seli kɛ: “Ɲanmiɛn kloli mɛn’n lele ɔ fɛ i Wa kunngba cɛ’n mannin naan sran kwlaa ng’ɔ kle kɛ ɔ lafi i su’n w’a mlinman, sanngɛ ɔ ɲan nguan m’ɔ leman awieliɛ’n.” (Zan 3:16) Ɲanmiɛn fɛli i Wa’n kpɔli e ti naan ɔ́ núnnún e sa tɛ mun. Tɛ sɔ’n ti’n, e kwla ɲan nguan m’ɔ leman awieliɛ’n. (Mat. 20:28) Akoto Pɔlu kannin like cinnjin sɔ mɔ Ɲanmiɛn yoli’n i ndɛ seli kɛ: “Sran kunngba ti yɛ wie’n bali-ɔ. Ɔ maan sran kunngba kusu ti yɛ be nga be wuli’n bé cɛ́n-ɔn. Afin wafa kunngba nga Adan ti’n, sran’m be kwlaa be wu’n, i wafa kunngba’n, Klisi kusu ti’n, sran’m be kwlaa bé ɲán nguan.”—1 Kor. 15:21, 22.

12. ?Ngue yɛ Ɲanmiɛn Sielɛ’n wá yó naan Zoova i klun sa’n kpɛn su-ɔ?

¹² Zezi seli i sɔnnzɔnfuɛ’m be kɛ be srɛ Ɲanmiɛn naan i Sielɛ’n i blɛ’n ju, naan i klun sa’n kpɛn su asiɛ’n su wa. (Mat. 6:9, 10) Ɲanmiɛn i klun sa sɔ’n i wie yɛle kɛ maan klɔ sran’m be tran nguan nun tititi asiɛ’n su wa. Kɛ ɔ ko yo naan i sɔ liɛ’n w’a yo ye’n, Zoova kpɛli i Wa’n kɛ ɔ yo Ɲanmiɛn Sielɛ’n i su famiɛn. Asa’n, Ɲanmiɛn fali sran 144.000 mɔ be fin asiɛ’n su wa’n naan be nin Zezi be di junman naan i klun sa’n kpɛn su.—Ngl. 5:9, 10.

13. (1) ?Ngue yɛ Zoova su yo i dɔ nga su-ɔ? (2) ?Yɛ ngue yɛ ɔ fata kɛ e yo-ɔ?

¹³ Andɛ’n, Zoova su yiayia “sran kpanngban kpa” naan be yo i Famiɛn Diwlɛ’n  i nunfuɛ. (Ngl. 7:9, 10; Zak. 2:8) Sran sɔ’m be tran mɛn kun mɔ i nunfuɛ’m be kpɔ be wiengu yɛ be kun alɛ’n i nun. Sanngɛ be liɛ’n be mian be ɲin kpa naan b’a kpɔman be wiengu. Be ayeliɛ’n kle kɛ b’a fa be tokofi mun b’a yo tokpo. (Mis. 4:3) Be faman be wun be wlɛmɛn i alɛ mɔ i ti’n sran’m be wu’n be nun. Sanngɛ be uka sran mun naan be ɲan “nguan kpafuɛ’n.” Yɛle kɛ be kle be Ɲanmiɛn i su ndɛ nanwlɛ’n nin i klun sa’n. (1 Tim. 6:19) Kɛ mɔ sran sɔ’m be suan Ɲanmiɛn Sielɛ’n i bo’n ti’n, ɔ ju wie’n be awlofuɛ’m be tanndan be ɲrun annzɛ sika ndɛ’n yo kekle be su. Sanngɛ Zoova fa like ng’ɔ mian be sa’n man be. (Mat. 6:25, 30-33; Lik. 18:29, 30) Sa sɔ’m be kle kɛ Ɲanmiɛn Sielɛ’n wo lɛ sakpa, naan i ti’n Zoova i klun sa’n kpɛ́n su.

14-15. ?Wafa sɛ yɛ nda nga Zoova tɛli i kɛ ɔ́ núnnún wie’n mlɔnmlɔn’n ɔ́ kpɛ́n su-ɔ?

¹⁴ Kɛ é sé yɛ’n, Zezi ti Ɲanmiɛn Sielɛ’n i su famiɛn yɛ ɔ́ wá yía nda kwlaa nga Zoova tali be’n be nuan. (2 Kor. 1:20) Kɛ ɔ fɛ i afuɛ 1914 nun lele andɛ’n, Zezi ɲannin kwlalɛ i kpɔfuɛ’m be su. (Jue. 110:1, 2) Ɔ cɛ kan’n Zezi nin be nga ɔ nin be dí famiɛn’n bé wá kwlá be kpɔfuɛ mun mlɔnmlɔn, kpɛkun bé núnnún klunwifuɛ’m be kwlaa.—Ngl. 6:2.

¹⁵ Zezi i Afuɛ Akpi Famiɛn Dilɛ Blɛ’n nun’n, bé cɛ́n be nga be wuli’n, kpɛkun  bé yó maan fɔ su tranman be nga be ɲin yi Zoova’n be nun kun. I sin’n, kɛ sran’m be sa nianlɛ kasiɛn’n ko wie’n, asiɛ’n yó be nga Zoova bu be sran kpa’n be liɛ “yɛ bé trán su tititi.” (Jue. 37:10, 11, 29) Kpɛkun bé “núnnún e kpɔfuɛ kasiɛn mɔ yɛle wie’n.”—1 Kor. 15:26.

16. ?Like cinnjin ng’ɔ fata kɛ ɔ su e bo naan y’a su Zoova’n yɛle benin?

¹⁶ Like suanlɛ nga nun’n, e wunnin kɛ Ɲanmiɛn Ndɛ’n kle weiin kɛ é ɲán nguan m’ɔ leman awieliɛ’n. Kɛ mɔ e lafi ndɛ sɔ’n su’n ti’n, e ɲan wunmiɛn e jran sa nga be ju e su mɛn’n i awieliɛ blɛ nga nun’n, be ɲrun kekle. Sanngɛ sɛ e kunndɛ kɛ Zoova i klun jɔ e wun, nán nguan m’ɔ leman awieliɛ’n yɛ ɔ fata kɛ ɔ su e bo naan y’a su i-ɔ. Sanngɛ like cinnjin ng’ɔ fata kɛ ɔ su e bo naan y’a su i’n yɛle klolɛ mɔ e klo i bɔbɔ ɔ nin Zezi’n. (2 Kor. 5:14, 15) Klolɛ mɔ e klo be’n ti’n, e kunndɛ kɛ é sɔ́nnzɔn be yɛ é kán be ndɛ é klé sran mun. (Rɔm. 10:13-15) Kɛ e buman e bɔbɔ e wun akunndan mɔ e klun ti ufue’n, e yo sran mɔ Zoova kunndɛ kɛ ɔ́ fɛ́ i yó i janvuɛ tititi-ɔ.—Ebr. 13:16.

17. ?Ngue yɛ ɔ fata kɛ e tinuntinun e yo-ɔ? (Matie 7:13, 14)

¹⁷ ?É trán be nga bé ɲán nguan m’ɔ leman awieliɛ’n be nun wie? Zoova mannin e i sɔ liɛ’n i wun atin. Sanngɛ dɔ nga su’n, ɔ fata kɛ e mian e ɲin naan e ka nguan atin’n su. (An kanngan Matie 7:13, 14 nun.) ?Kɛ é wá ɲán nguan m’ɔ leman awieliɛ’n, lika’n yó sɛ? É wá tɛ́ kosan sɔ’n su like suanlɛ nga i sin liɛ’n nun.