1. ?Ngue yɛ ɔ kle kɛ Zoova kunndɛ kɛ e fa e wun e mɛntɛn i-ɔ?

 ZOOVA wla e fanngan kɛ e fa e wun e mɛntɛn i. (Zak. 4:8) Ɔ kunndɛ kɛ ɔ́ yó e Ɲanmiɛn, nin e Si, nin e janvuɛ. Kɛ e srɛ i’n, ɔ tɛ e su. Yɛ kɛ sa’m be tɔ e su’n, ɔ uka e. Kpɛkun ɔ sin i anuannzɛ’n i lika kle e like yɛ ɔ sasa e. ?Sanngɛ ngue yɛ e kwla yo naan y’a fa e wun y’a mantan Zoova-ɔ?

2. ?Ngue yɛ e kwla yo naan y’a fa e wun y’a mantan Zoova-ɔ?

² Sɛ e srɛ Zoova naan e kɛnngɛn i nuan Ndɛ’n nun naan e bu su akunndan’n, é fá e wun e mɛ́ntɛn i yɛ e kló i kpa. Kpɛkun é yó like ng’ɔ se e kɛ e yo’n, yɛ é mɛ́nmɛ́n i kɛ ɔ nin fata’n sa. (Ngl. 4:11) Sɛ e si Zoova kpa’n, é láfi i su. Kpɛkun é láfi i anuannzɛ m’ɔ sin i lika uka e’n i su wie.

3. (1) ?Ngue yɛ Satan yo naan e yaci Zoova i sulɛ-ɔ? (2) ?Sanngɛ ngue yɛ ɔ kwla uka e naan y’a kpɔciman Ɲanmiɛn nin i anuannzɛ’n niɔn? (Jue Mun 31:13, 14)

³ Satan yo like kwlaa ng’ɔ kwla yo naan e yaci Zoova i sulɛ. I li kɛ sa’m be tɔ e su’n yɛ ɔ yo sɔ kpa’n niɔn. ?Wafa sɛ yɛ ɔ yo sɔ-ɔ? Ɔ yo maan blɛblɛblɛ e yaci Zoova nin i anuannzɛ’n be su lafilɛ. Sanngɛ e kwla jrɛn i ɲrun kekle. Sɛ e lafi Zoova su kpa naan e fa e wla’n kwlaa e guɛ i su’n, e su kpɔcimɛn i nin i anuannzɛ’n.—An kanngan Jue Mun 31:13, 14 nun.

4. ?Ngue yɛ é wá kɛ́n i ndɛ like suanlɛ nga nun-ɔn?

⁴ Like suanlɛ nga nun’n, é wá kán like nsan mɔ be nga be suman Zoova’n be yo e’n be ndɛ. Ninnge sɔ’m be kwla yo maan e yaci Zoova nin i anuannzɛ’n be su lafilɛ. ?Wafa sɛ yɛ ninnge sɔ’m be kwla yo maan e yaci Zoova i sulɛ-ɔ?  ?Ngue yɛ e kwla yo naan y’a jran Satan i ɲrun kekle-ɔ?

5. ?Wafa sɛ yɛ sa nga be tɔ e su’n be kwla yo maan e yaci Zoova nin i anuannzɛ’n be su lafilɛ-ɔ?

⁵ Ɔ ju wie’n, sa kekle wie’m be tɔ e su. I wie yɛle kɛ e awlofuɛ’m be kle e yalɛ, annzɛ junman nga e di’n ɔ fi e sa. ?Wafa sɛ yɛ sa sɔ’m be kwla yo maan e yaci Zoova nin i anuannzɛ’n be su lafilɛ-ɔ? Kɛ sa’m be tɔ e su m’ɔ cɛ’n, e sa sin bubu e dan kpɛkun e wla bo e wun. Blɛ sɔ’n nun’n, Satan kunndɛ kɛ ɔ́ yó naan e bu i kɛ Zoova kloman e. Asa’n, ɔ kunndɛ kɛ ɔ́ yó naan e bu i kɛ Zoova annzɛ i anuannzɛ’n ti yɛ e su fɛ-ɔ. Sa sɔ’n i wun su juli Izraɛlifuɛ wie’m be su Ezipti lɔ. I bo bolɛ nun’n, be lafili su kɛ Aarɔn nin Moizi yɛ Zoova sunmannin be kɛ be wa de be kanga’n nun-ɔn. (Tul. 4:29-31) Sanngɛ kɛ ɔ́ kɔ́ i ɲrun mɔ Faraɔn fali ɲrɛnnɛn yili be su’n, be waan Aarɔn nin Moizi be ti yɛ be su fɛ-ɔ. Be seli be kɛ: “Amun a yo maan Faraɔn nin i sufuɛ’m be ɲin w’a ci e, amun a fa tokofi b’a wla be sa nun kɛ be fa kun e.” (Tul. 5:19-21) Be fali be su sa’n guɛli i Ɲanmiɛn i sran’m be su. I sɔ mɔ be yoli’n ti tɛ dan! ?Sɛ sa tɔ e su naan ɔ cɛ’n, ngue yɛ e kwla yo naan y’a lafi Zoova nin i anuannzɛ’n be su kpa titi-ɔ?

6. ?Ngue yɛ Ɲanmiɛn nuan ijɔfuɛ Abakiki i su ndɛ’n kle e-ɔ? (Abakiki 3:17-19)

⁶ Maan e kan e klun ndɛ’n kwlaa e kle Zoova yɛ e minndɛ kɛ ɔ uka e. Sa kekle sunman tɔli Ɲanmiɛn nuan ijɔfuɛ Abakiki su. Blɛ wie nun’n, ɔ yoli i kɛ Zoova suɛnmɛn i bo kun sa. Ɔ maan ɔ kannin wafa nga i wun yo i’n i ndɛ kleli Zoova. Ɔ seli kɛ: “?Ee Zoova, naan flɛlɛ nga m’an flɛ wɔ lele kɛ a wa uka min’n, a su tɛman min su le? […] ?Yɛ ngue ti yɛ a yaci sran’m be lɛ mɔ be kle be wiengu’m be ɲrɛnnɛn sɔ-ɔ? ” (Aba. 1:2, 3) Zoova tɛli i sufuɛ kpa sɔ’n i srɛlɛ’n su. (Aba. 2:2, 3) I sin’n, kɛ Abakiki buli wafa nga Zoova deli i sran mun’n i akunndan’n, i klun wa jɔli ekun. Ɔ wunnin i wlɛ kɛ Zoova niɛn i lika. Yɛ ɔ lafili su kɛ ɔ́ dé i sa kwlaa nga be tɔ i su’n be nun. (An kanngan Abakiki 3:17-19 nun.) ?Ngue yɛ ndɛ sɔ’n kle e-ɔ? Kɛ sa’m be tɔ e su’n, maan e srɛ Zoova yɛ e kan wafa nga e wun yo e’n, i ndɛ e kle i. Yɛ maan e minndɛ kɛ ɔ uka e. Sɛ e yo sɔ’n, Zoova mán e wunmiɛn naan y’a kwla jran sa sɔ’m be ɲrun kekle. Kɛ e wun kɛ Zoova suan e bo’n, i sɔ’n yo maan e lafi i su kpa ekun.

7. (1) ?Ngue yɛ Sɛɛle i osufuɛ’m be kunndɛli kɛ bé yó-ɔ? (2) ?Ngue yɛ ɔ ukɛli i naan w’a kwla jran kekle-ɔ?

⁷ Maan e yo ninnge nga be kwla uka e naan e nin Zoova e afiɛn w’a mantan kpa titi’n. Maan e kan wafa nga i sɔ’n yolɛ’n ukali aniaan bla kun naan w’a jran sa nga be tɔli i su’n be ɲrun kekle’n i ndɛ. Be flɛ aniaan bla sɔ’n kɛ Sɛɛle. b Ɔ tran nvle nga be flɛ i kɛ Papuazi Nuvɛli Gine’n su lɔ. Aniaan bla’n i awlofuɛ’m be ti yalɛfuɛ yɛ ɔ ju wie’n, be ɲanman aliɛ kaka be diman. I osufuɛ kun waan ɔ́ yó naan ɔ yaci Zoova i su lafilɛ. Ɔ maan ɔ seli i kɛ: “?Ɔ waan Ɲanmiɛn i wawɛ’n uka wɔ, ukalɛ sɔ’n wo nin? Yalɛ’n te di amun. A su saci ɔ blɛ’n jasin fɛ’n i bolɛ’n nun.” Sɛɛle seli kɛ: “N usali min wun kɛ: ‘?Ɲanmiɛn nian e lika annzɛ ɔ nianman e lika?’ Ɔ maan n ka lɛ n srɛli Zoova yɛ n kannin ndɛ kwlaa ng’ɔ o min klun’n kleli i. N kanngannin Biblu’n nin e fluwa’m be nun titi. N boli  jasin fɛ’n yɛ n ɔli aɲia’m be bo titi.” W’a cɛman aniaan bla’n wunnin i wlɛ kɛ Zoova niɛn i awlofuɛ’m be lika titi. Yɛle kɛ i awlofuɛ’m be ɲannin aliɛ be dili titi yɛ be klun jɔ. Sɛɛle seli kɛ: “N wunnin i wlɛ kɛ Zoova tɛ min srɛlɛ’m be su.” (1 Tim. 6:6-8) E kusu, sɛ sa kekle tɔ e su naan e yo ninnge nga be kwla uka e naan e nin Zoova e afiɛn w’a mantan kpa titi’n, e su kpɔciman Zoova le.

8. ?Sa benin yɛ ɔ kwla ju be nga be dun Zoova i anuannzɛ’n i ɲrun mmua’n be su-ɔ?

⁸ Andɛ’n, e kpɔfuɛ’m be sin televiziɔn, nin zronali, nin ɛntɛnɛti be lika be kan aniaan nga be dun Zoova i anuannzɛ’n i ɲrun mmua’n be su ato ndɛ wie mun. (Jue. 31:13) Be tra aniaan wie’m be wla be bisua. Afin be waan b’a yo sa tɛ. Sa sɔ’n i wie juli Klisifuɛ klikli’m be su. I wie yɛle kɛ sran’m be waan akoto Pɔlu w’a yo sa tɛ ti’n, be trɛli i be wlɛli i bisua. ?Blɛ sɔ’n nun’n, ngue yɛ Klisifuɛ klikli’m be yoli-ɔ?

9. ?Kɛ be wlali Pɔlu i bisua’n, ngue yɛ Klisifuɛ wie’m be yoli-ɔ?

⁹ Kɛ be wlali Pɔlu i bisua Rɔmun lɔ’n, Klisifuɛ klikli’m be nun wie’m be kpɔcili i. (2 Tim. 1:8, 15) ?Ngue ti-ɔ? ?Kɛ mɔ sran’m be waan Pɔlu ti sa tɛ yofuɛ’n i ti yɛ ɲannzuɛn kunnin be-ɔ? (2 Tim. 2:8, 9) ?Annzɛ be buli i kɛ bé wá klé be yalɛ wie ti yɛ srɛ kunnin be-ɔ? I kwlaa yoli-o, maan e bu wafa nga Pɔlu i wun yoli i blɛ sɔ’n nun’n i akunndan kan e nian. Sa kpanngban tɔli Pɔlu su yɛ Klisifuɛ sɔ’m be dunman nun’n ɔ fɛli i nguan’n sieli i wie nuan. (Yol. 20:18-21; 2 Kor. 1:8) Nán maan e yo kɛ Klisifuɛ sɔ mɔ be kpɔcili Pɔlu blɛ kekle nun’n be sa le. ?Sɛ be kle aniaan nga be dun e ɲrun mmua’n be yalɛ’n, ngue yɛ ɔ fataman kɛ e wla fi su-ɔ?

10. (1) ?Kɛ be kle aniaan nga be dun e ɲrun mmua’n be yalɛ’n, ngue yɛ ɔ fataman kɛ e wla fi su-ɔ? (2) ?Ngue ti-ɔ?

¹⁰ Nán maan e wla fi sa nga ti yɛ be kle e  yalɛ’n, ɔ nin sran ng’ɔ o i sɔ liɛ’n i sin’n be su. Timote fluwa nɲɔn su ndɛ tre 3 i mma 12 se kɛ: “Sran kwlaa ng’ɔ kunndɛ kɛ ɔ́ tú i klun ɔ́ sú Ɲanmiɛn naan ɔ nin Klisi Zezi bé nánti’n, bé klé i ɲrɛnnɛn wie.” Ɔ maan andɛ’n, sɛ Satan kle aniaan nga be dun e ɲrun mmua’n be yalɛ’n, i sɔ’n boman e nuan. Ɔ kunndɛ kɛ ɔ́ yó naan aniaan sɔ’m be yaci Zoova sulɛ naan e kusu e sa sin bubu e.—1 Piɛ. 5:8.

11. ?Ngue yɛ Onezifɔɔ i su ndɛ’n kle e-ɔ? (2 Timote 1:16-18)

¹¹ Maan e suan e niaan’m be bo, yɛ nán e kpɔci be le. (An kanngan 2 Timote 1:16-18 nun.) Kɛ be wlali Pɔlu i bisua’n, aniaan kun mɔ be flɛ i kɛ Onezifɔɔ’n w’a yoman kɛ i wiengu’m be sa. I liɛ’n, ‘jrɔkɔ nga be fa cili Pɔlu bisua lɔ’n, w’a yomɛn i ɲannzuɛn.’ I kpa bɔbɔ’n, Onezifɔɔ kunndɛli Pɔlu. Kɛ ɔ wunnin i’n, ɔ ukɛli i naan w’a kwla ɲan ninnge nga i sa mian be wun’n. I sɔ yolɛ nun’n, ɔ fɛli i nguan’n sieli i wie nuan. ?Ngue yɛ ndɛ sɔ’n kle e-ɔ? Sɛ be kle e niaan’m be yalɛ’n, nán maan sran’m be wun srɛ ti’n, e yaci be bo suanlɛ. Maan e kpli be ti, yɛ e yo like kwlaa nga e kwla yo’n naan y’a uka be’n. (Ɲan. 17:17) Aniaan sɔ’m be kunndɛ kɛ e suan be bo yɛ e yi i nglo kɛ e klo be.

12. ?Ngue yɛ e niaan nga be o Risi lɔ’n be su ndɛ’n kle e-ɔ?

¹² Maan e kan e niaan nga be o Risi lɔ’n be ndɛ kan. Kɛ be wlali aniaan sɔ’m be nun wie’m be bisua’n, be niaan wie’m be suannin be bo. Kɛ be fa be nun wie mun kɔ jɔlɛ difuɛ’m be ja su’n, aniaan kpanngban be kɔ lɔ be ko suan be bo. ?Ngue yɛ ndɛ sɔ’n kle e-ɔ? Sɛ be tɔn be nga be dun e ɲrun mmua’n be suɛn, annzɛ be tra be’n, annzɛ be kle be yalɛ’n, nán maan srɛ kun e. Maan e srɛ Zoova e man be yɛ e nian be awlofuɛ’m be lika. Kpɛkun maan e yo ninnge uflɛ wie mun e fa suan be bo.—Yol. 12:5; 2 Kor. 1:10, 11.

13. ?Wafa sɛ yɛ finfin nga sran’m be yo e’n kwla yo maan e yaci Zoova nin i anuannzɛ’n be su lafilɛ-ɔ?

¹³ Jasin fɛ mɔ e bo’n nin Zoova i mmla mɔ e nanti be su ti’n, e osufuɛ nga be suman Zoova’n, annzɛ e wiengu junman difuɛ mun, annzɛ e wiengu suklu ba’m be kwla yo e finfin. (1 Piɛ. 4:4) Be kwla se e kɛ: “N klo amun sanngɛ amun asɔnun’n i nun mmla’m be ti kekle dan, be kwlá nantiman be su e blɛ liɛ nga nun.” Sran wie’m be kwla kan wafa nga e nin be nga be tu be asɔnun’n nun’n e tran’n i ndɛ se kɛ: “Ɔ nin i sɔ’n ngba’n amun se amun wun kɛ amun klo sran.” Ndɛ kɛ ngalɛ sa’m be kwla yo maan e akunndan’n yo nɲɔnnɲɔn. E kwla usa e wun kɛ: ‘?Like nga Zoova se min kɛ n yo’n, ɔ timan kekle dan? ?I anuannzɛ’n i nun mmla’m be timan kekle dan?’ ?Sɛ sa kɛ ngalɛ sa’n tɔ e su’n, ngue yɛ e kwla yo naan y’a kpɔciman Zoova nin i anuannzɛ’n niɔn?

14. ?Kɛ Zoova i mmla mɔ e nanti be su’n ti’n sran’m be yo e finfin’n, ngue yɛ ɔ fata kɛ e yo-ɔ? (Jue Mun 119:50-52)

¹⁴ Maan e yo like ng’ɔ ti kpa Zoova ɲrun’n titi. Kannzɛ bɔbɔ sran’m be yoli Zɔbu i finfin Zoova i mmla m’ɔ nanti be su’n ti’n, sanngɛ w’a yaciman mmla sɔ’n be su nantilɛ le. Zɔbu i janvuɛ’m be nun kun waan ɔ́ yó naan Zɔbu bu i kɛ sɛ ɔ nanti Zoova i mmla’m be su annzɛ ɔ nantiman be su’n, i sɔ’n timan Zoova i cinnjin. (Zɔb. 4:17, 18; 22:3) Sanngɛ Zɔbu w’a fɛmɛn i ato ndɛ sɔ’n su. Ɔ si kɛ Zoova i mmla’m be ti kpa. Ɔ maan ɔ fuali kpa kɛ ɔ́ nánti be su titi. W’a yacimɛn i wiengu’m  be lɛ naan be yo naan ɔ nin Zoova be afiɛn ti nun. (Zɔb. 27:5, 6) ?Ngue yɛ ndɛ sɔ’n kle e-ɔ? Nán maan finfin mɔ sran’m be yo e ti’n, e akunndan’n yo nɲɔnnɲɔn Zoova i mmla’m be su. Kɛ e nanti Zoova i mmla’m be su’n, e wun kɛ e mɛn dilɛ’n yo kpa. ?Amun bɔbɔ amun a siemɛn i sɔ liɛ’n i nzɔliɛ? I sɔ’n kle kɛ Zoova i mmla’m be ti kpa. I sɔ’n ti’n, maan e fua kpa kɛ é súan anuannzɛ ng’ɔ wla sran’m be fanngan kɛ be nanti mmla sɔ’m be su’n i bo titi. I liɛ’n, kannzɛ bɔbɔ sran’m be yo e finfin sɛ’n, e su yaciman Zoova i sulɛ le.—An kanngan Jue Mun 119:50-52 nun.

15. ?Ngue ti yɛ be yoli Bliziti i finfin-ɔn?

¹⁵ Maan e fa e ɲin e sie i sa ng’ɔ juli aniaan bla kun m’ɔ tran Ɛndi lɔ’n su. Be flɛ i kɛ Bliziti. Zoova su m’ɔ lafi’n ti’n, i awlofuɛ’m be yo i finfin. Be yoli aniaan bla sɔ’n i batɛmun afuɛ 1997 nun. Kɛ be yoli i batɛmun’n w’a cɛman i wun m’ɔ suman Zoova’n i junman’n fili i sa. Ɔ maan bian’n fali ajalɛ kɛ ɔ nin i yi nin i mma’m bé kó trán i si nin i nin mɔ be o klɔ uflɛ su’n be wun lɔ. Sanngɛ i sɔ’n su yoman pɔpɔ manman Bliziti. Afin kɛ mɔ i wun diman junman kun’n ti’n, ɔ fata kɛ ɔ di junman blɛ kwlaa nun fa suɛn i awlofuɛ’m be bo. Asa ekun’n, kan be tran lɛ’n ɔ nin lika nga be yo aɲia mun lɔ’n be afiɛn’n ti nun kilo kɔe 350. I ng’ɔ ti tɛ kpa’n yɛle kɛ i wun i osufuɛ’m be kunndɛman kɛ ɔ su Zoova. I sɔ’n ti’n, be kle i yalɛ. Lika’n wa yoli kekle dan ti’n, ɔ fata kɛ Bliziti nin i awlofuɛ’m be tu ko tran lika uflɛ ekun. Be o lɛ kpɛkun bian’n wa kpɛli co wuli. I sin’n, kansɛli kunnin i wa bla’m be nun kun m’ɔ le afuɛ 12. Bliziti i osufuɛ’m be waan i dunman nun ti yɛ sa sɔ’m be juli-ɔ. Be waan sɛ ɔ ti kɛ w’a kaciman Zoova i Lalofuɛ sa’n, nn sa kwlaa sɔ’m b’a juman. Ɔ nin i sɔ ngba’n, ɔ lafili Zoova su titi, yɛ w’a kpɔcimɛn i anuannzɛ’n le.

16. ?Kɛ mɔ Bliziti w’a kpɔciman Zoova nin i anuannzɛ’n ti’n, wafa sɛ yɛ Zoova yrɛli i su-ɔ?

¹⁶ Kɛ mɔ Bliziti tran mmua mɔ aɲia’m  be bo kɔlɛ’n ti kekle mɛn i’n ti’n, akpasua sunianfuɛ’n seli i kɛ ɔ bo jasin fɛ’n kan ɔ tran lɛ’n, yɛ ɔ yo aɲia mun i awlo lɔ. I klikli nun’n, ɔ seli i wun kɛ ɔ su kwlá yoman. Sanngɛ ɔ nantili ndɛ nga akpasua sunianfuɛ’n kannin’n su. Ɔ boli jasin fɛ’n kleli sran mun, yɛ ɔ yoli aɲia mun i awlo lɔ. Kpɛkun ɔ nin i mma’m be suli Ɲanmiɛn awlo lɔ titi. ?Kɛ ɔ yoli sɔ’n, wafa sɛ yɛ i bo guali-ɔ? Bliziti kleli sran kpanngban be Biblu’n nun like, yɛ be yoli be nun sunman be batɛmun. Afuɛ 2005 nun’n, ɔ kacili titi atin bofuɛ. Kɛ m’ɔ lafili Zoova su mɔ w’a kpɔcimɛn i anuannzɛ’n ti’n, Zoova yrɛli i su. I wie yɛ kɛ i mma’m be su Zoova. Yɛ kɛ é sé yɛ’n, asɔnun bo nɲɔn be o lika sɔ’n nun lɔ. Bliziti wunnin i wlɛ weiin kɛ Zoova yɛ ɔ mɛnnin i wunmiɛn naan w’a kwla jran sa nga be tɔli i su’n, ɔ nin finfin nga i osufuɛ’m be yoli i’n be ɲrun kekle-ɔ.

17. ?Ngue yɛ ɔ fata kɛ e fua kpa kɛ é yó-ɔ?

¹⁷ Satan kunndɛ kɛ ɔ́ yó naan e bu i kɛ sɛ sa kekle tɔ e su’n, Zoova su ukaman e, naan sɛ e waan é súɛn i anuannzɛ’n i bo’n, saan ɲrɛnnɛn cɛ yɛ é wún i-ɔ. Kɛ be tɔn aniaan nga be dun e ɲrun mmua’n be suɛn annzɛ be kle be yalɛ’n, annzɛ be wla be bisua’n, Satan kunndɛ kɛ ɔ́ yó naan srɛ kun e. Asa’n, kɛ sran’m be yo e finfin’n, ɔ kunndɛ kɛ ɔ́ yó naan e akunndan’n yo nɲɔnnɲɔn Zoova i mmla mun nin i anuannzɛ’n be su. E si akunndan ng’ɔ bu’n, ɔ maan nán e yaci e wun lɛ naan ɔ laka e. (2 Kor. 2:11) Maan e fua kpa kɛ é kpálo Satan i ato ndɛ mun. Yɛ e fua kpa kɛ e su kpɔciman Zoova nin i anuannzɛ’n le. Maan ɔ tran e klun titi kɛ Zoova su kpɔciman e le. (Jue. 28:7) I sɔ’n ti’n, nán e yaci like fi lɛ naan ɔ yo naan e yaci Zoova i sulɛ.—Rɔm. 8:35-39.

18. ?Ngue yɛ é wá kɛ́n i ndɛ like suanlɛ nga i sin liɛ’n nun-ɔn?

¹⁸ Like suanlɛ nga nun’n, e wunnin ninnge wie mɔ be nga be suman Zoova’n be yo be fa bubu e sa sin’n. Sanngɛ be nga be o asɔnun’n nun’n, be kwla yo ninnge wie mɔ be ti’n e akunndan’n kwla yo nɲɔnnɲɔn-ɔn. Ɔ maan sɛ y’a nianman e wun su’n, e kwla yaci Zoova nin i anuannzɛ’n be su lafilɛ. ?Ngue yɛ é yó naan y’a kwla jran sa sɔ’n i ɲrun kekle-ɔ? Like suanlɛ nga i sin liɛ’n nun’n, é wá kɛ́n i sɔ liɛ’n i ndɛ.