Kɛ afuɛ 1940 sinnin’n, Zoova i Lalofuɛ’m be wa boli min si nin min nin be Biblu’n nun like klelɛ bo. Kɛ ɔ́ kɔ́ i ɲrun’n, be wa yacili like suanlɛ. Sanngɛ be fali Sasafuɛ Tranwlɛ’n nin An Tinnge! be blɛli be titi. Afuɛ 1950 nun’n, Zoova i Lalofuɛ’m be yoli nvlenvle’m be aɲia kun Niyɔki klɔ’n su lɔ. Min si nin min nin be trannin aɲia sɔ’n i bo wie.

Kɛ i osu lali nun kan’n, aniaan bian Larɛnsi Jeflezi wa boli e osu nianlɛ bo. Aniaan sɔ’n ukali min naan m’an si ndɛ nanwlɛ’n. I klikli nun’n, kɛ ɔ seli min kɛ Zoova i Lalofuɛ’m be yoman politiki yɛ be diman sonja’n, i sɔ’n w’a yoman min fɛ. Ɔ maan n seli i kɛ sɛ Amlɛnkɛn’m be kwlaa be waan be kunman alɛ’n, sɛ be kpɔfuɛ’m be fa alɛ wla be sin’n, bé dé be nvle’n be sa nun. Aniaan bian Jeflezi seli min kɛ: “?Sɛ Amlɛnkɛn’m be kwlaa be kaci Zoova i sufuɛ naan be kpɔfuɛ’m be fa alɛ wla be sin’n, a bu i kɛ Zoova su yoman like fi?” Ndɛ ng’ɔ kannin’n nin ndɛ uflɛ wie mun ekun, be ukali min naan m’an wun i wlɛ kɛ ndɛ nga n kannin’n timan su. I sɔ’n yoli maan, n ma kunndɛli kɛ ń sí ndɛ nanwlɛ m’ɔ o Biblu’n nun’n.

N fali blɛ kpanngban n kanngannin Sasafuɛ Tranwlɛ’n nin An Tinnge! nga min mannin fa be sieli’n be nun. Kɛ ɔ́ kɔ́ i ɲrun’n, n ma wunnin i wlɛ kɛ fluwa nga n kanngan be nun’n, be nun ndɛ’n ti nanwlɛ. Ɔ maan n kplinnin su kɛ aniaan bian Jeflezi kle min Biblu’n nun like. Asa’n, n ma boli aɲia’m be bo kɔlɛ bo. N klo like nga n suan’n. I sɔ’n ti’n, n ma kacili jasin bofuɛ. Kɛ n wunnin i wlɛ kɛ ‘Zoova i cɛn dan’n w’a mantan koko’n,’ n kacili like nga n kunndɛli kɛ ń yó’n. (Sof. 1:14) Min waan ń kɔ́man suklu kun. Afin n kunndɛ kɛ ń úka sran mun naan be si ndɛ nanwlɛ’n.

N wieli suklu di afuɛ 1956 nun Zuɛn anglo’n i le 13 su. I cɛn ba nsan su’n, be yoli min batɛmun  akpasua kun aɲia kun i bo. Blɛ sɔ’n nun’n, n siman kɛ sɛ n fa min blɛ’n n suan Zoova i su like naan n kɛn i ndɛ n kle sran mun’n, ɔ́ yrá min su dan kpa.

Kɛ be yoli min batɛmun m’ɔ dili anglo nsiɛn’n, n kacili titi atin bofuɛ. Afuɛ 1956 Desanblu Ɲanmiɛn Sielɛ Blɛ junman fluwa’n Angle nun liɛ’n seli kɛ be mian jasin bofuɛ’m be wun lika wie’m be nun. N wunnin i wlɛ kɛ n kwla di junman sɔ’n wie. I sɔ’n ti’n, n kunndɛli kɛ ń kɔ́ kan be mian jasin bofuɛ’m be wun lɔ’n naan ń kó bó jasin fɛ’n.—Mat. 24:14.

N ma ɔli Karolinin Di Sidi lɔ klɔ nga be flɛ i kɛ Ɛgifidi’n su lɔ. Asɔnun bo ng’ɔ o klɔ sɔ’n su’n, i nun jasin bofuɛ’m be ti nnan. Kɛ n juli lɔ’n, e yoli nnun. E yo aɲia mun aniaan kun i sua’n i ɲrun lɛ. Anglo kwlaa’n nun’n, n bo jasin fɛ’n dɔ 100. N ɲanman min ti. Afin min yɛ n siesie jasin bolɛ junman’n niɔn. Yɛ n ijɔ nzra nun aɲia’m be bo. Ng’ɔ yo min fɛ dan’n, yɛle kɛ kɛ ń dí junman sɔ mun kɔ́’n nn ń sí Zoova i su like kpanngban.

N kleli angbeti bla kun i Biblu’n nun like klɔ nga be flɛ i kɛ Jɔnunsitɔnun’n su lɔ. Klɔ sɔ’n nin kan e tran lɛ’n ɔ nunman mmua. Bla sɔ’n mannin min junman yɛ n diman junman sɔ’n blɛ kwlaa nun. Asa ekun’n, ɔ mannin e sua kun kɛ e yo aɲia mun lɔ.

Aniaan bian Joli Jeflezi m’ɔ ti aniaan bian Jeflezi m’ɔ kleli min Biblu’n nun like’n i wa yasua’n, ɔ jasoli Bluklinin lɔ yɛ ɔ toli min klɔ nga n o su lɔ’n i su lɔ. Ɔ maan e nin i e dili atin bolɛ junman’n likawlɛ. E nin i e lali loto kaan kun mɔ aniaan bian kun fa mannin e’n i nun.

Lika nga n tran lɔ’n, junman difuɛ’m be akatua’n w’a cɛnman. Kɛ a di junman cɛn ba kun’n, sika nga be fa tua ɔ kalɛ’n ɔ ti dolaa 2 annzɛ 3. Cɛn kun’n, n fali sika kan ng’ɔ kali min sa nun’n, n fa totoli ninnge wie mun. Kɛ ń sá min sin’n, e nin bian kun e yiali kpɛkun ɔ usali min kɛ: “?A su kunndɛ junman? Sɛ a di junman min sa nun’n, dɔ kun nun’n ń túa ɔ kalɛ dolaa kun.” Ɔ seli min kɛ n ko yo sua nga b’a kplan be uflɛuflɛ’n be nun yɛinyɛin. I waan n di junman sɔ’n cɛn ba nsan. N wunnin i wlɛ kɛ Zoova yɛ i waan ɔ́ yó naan n ka Ɛgifidi lɔ n di i junman’n niɔn. I sɔ’n ti’n, n kwla ɔli nvlenvle’m be aɲia nga e yoli i Niyɔki klɔ’n su lɔ afuɛ 1958 nun’n i bo.

Aɲia’n i cɛn ba nɲɔn su’n, sa kun juli. Yɛle kɛ n wunnin aniaan bla kun. Be flɛ i kɛ Ribi Wadilingitɔnun. Ɔ ti titi atin bofuɛ Tenesi lɔ klɔ nga be flɛ i kɛ Galatɛn’n su. Kɛ mɔ e sran nɲɔn’n e kunndɛ kɛ é káci ngaliɛ difuɛ ti’n, e trannin be nga be kunndɛ kɛ bé dí Galaadi suklu’n be aɲia nga be yoli i aɲia dan sɔ’n i bo’n, i bo wie. I sin’n, e klɛli e wiengu fluwa. Cɛn kun’n, be yiali min kɛ n wɔ Galatɛn lɔ n ko ijɔ nzra nun. Kɛ aɲia’n wieli’n, n seli Ribi kɛ n kunndɛ kɛ ń jɛ́ i. Kɛ ɔ yoli sɔ’n, n kacili asɔnun bo nga Ribi o nun’n i nunfuɛ. Yɛ afuɛ 1959 nun’n, e jali.

Kɛ n ɲannin afuɛ 23 n kacili asɔnun kpɛnngbɛn’m be lika siesiefuɛ asɔnun bo ng’ɔ o Galatɛn lɔ’n nun. Kɛ aniaan bian Tɔmunsɔnun kacili akpasua sunianfuɛ’n, asɔnun bo klikli ng’ɔ ɔli i osu nianlɛ’n yɛle e liɛ’n. Aniaan sɔ’n si ninnge kaka yo. Sanngɛ ɔ seli min kɛ n kan ninnge ng’ɔ mian aniaan’m  be sa’n, ɔ nin like nga akpasua sunianfuɛ’m be yoli fa ukali aniaan sɔ mun’n be ndɛ kle i. Ɔ ukali min maan n wunnin i wlɛ kɛ kwlaa naan m’an siesie ndɛ kun’n, ɔ fata kɛ n usausa ndɛ’n nun kpa ka.

Afuɛ 1964 Mɛ anglo’n nun’n, be yiali min asɔnun kpɛnngbɛn nin asɔnunfuɛ’m be lika nianfuɛ’m be suklu’n i bo. Be yoli suklu sɔ’n Niyɔki lɔ klɔ nga be flɛ i kɛ Lanzinin Di Sidi su. Suklu’n dili anglo kun. Aniaan nga be kleli e like suklu’n sɔ i bo’n, be dunman nun’n n kunndɛli kɛ ń si Zoova i su like kaka naan e nin i e afiɛn mantan kpa.

Afuɛ 1965 Zanvie anglo’n nun’n, be sieli min akpasua sunianfuɛ. Ɔ maan e nin Ribi e ko niannin asɔnun bo’m be osu. Lika nga be seli min kɛ n di akpasua sunianlɛ junman nun’n, ɔ cɛnnin kpa. Ɔ fɛ i Tenesi Nɔsuvili su lele fa ju Viizinin lɔ klɔ nga be flɛ i kɛ Risimɔn’n su. Asa’n asɔnun bo nga be o Karolinin Di Nɔɔ nin Kɛntiki ɔ nin Viizinin Ɔsidantali be su’n, ɔ fata kɛ e ko nian be osu wie. Asɔnun bo nga e ko niannin be osu’n, sran ble’m be ngunmin yɛ be o nun-ɔn. Afin blɛ sɔ’n nun’n, Etazinin lɔ’n be manman sran ble mun nin blɔfuɛ’m be atin kɛ be yo aɲia likawlɛ. Aniaan’m be ti yalɛfuɛ. Ɔ maan like kan nga e le i’n, e man be nga be o asamian nun’n, be wie. Aniaan bian kun m’ɔ ti akpasua sunianfuɛ w’a cɛ kpa’n, ɔ kannin ndɛ cinnjin kpa kun kleli min. Ɔ seli min kɛ: “Yo be niaan. Kɛ a kɔ aniaan’m be osu nianlɛ’n, nán yo maan be bu i kɛ a ti be su kpɛn. Sanngɛ yo maan be wun i kɛ a ti be niaan. Sɛ a yo sɔ’n, á kwlá úka be kpa.”

Kɛ e ɔli asɔnun bo kaan kun i osu nianlɛ’n, Ribi boli talua kun i Biblu’n nun like klelɛ bo. Talua sɔ’n le ba bla kun. Ɔ le afuɛ kun. Kɛ mɔ sran nunman lɛ naan w’a kle bla’n i like’n ti’n, Ribi kleli i like ɛntɛnɛti su. Kɛ e sali e sin lika sɔ’n nun lɔ ekun’n, bla’n trannin aɲia’m be kwlaa be bo. Kɛ be fali aniaan bla nɲɔn mɔ be ti ngunmin atin bofuɛ’n be ɔli lika sɔ’n nun lɔ’n, be kleli bla sɔ’n i like titi. Kɛ ɔ́ kɔ́ i ɲrun’n, be wa yoli i batɛmun. Afuɛ 1995 nun mɔ e o Betɛli ng’ɔ o Patɛɛsɔnun lɔ’n i nun’n, aniaan bla kun wa yoli Ribi i like. Aniaan bla sɔ’n seli kɛ Ribi kleli i mannin i Biblu’n nun like i afuɛ 30 yɛ. Aniaan bla’n nin i wun’n be bali Galaadi suklu’n i dilɛ.

Lika nɲɔn su nga e ko dili akpasua sunianlɛ junman’n yɛle Floridi i afiɛn lɔ. Blɛ sɔ’n nun’n, e mian loto wun. Ɔ maan e wa toli kun mɔ i gua w’a cɛnman’n. Sanngɛ kɛ ɔ dili lemɔcuɛ kun’n, motɛɛ’n i lika kun buli. E leman sika naan y’a fa siesie i ye. Ɔ maan, n flɛli aniaan bian kun m’ɔ kwla uka e’n. Aniaan bian’n seli i junman difuɛ’m be nun kun kɛ ɔ wa siesie e loto’n i ye. Kɛ bian’n wieli loto’n i ye siesie’n, w’a kplinman su kɛ e mɛn i sika. Ɔ seli kɛ: “Ɔ ti kpa, nán tannin i kalɛ.” I kpa bɔbɔ’n, ɔ mannin e sika fa ukali su! Ndɛ sɔ’n kle kɛ Zoova niɛn i sufuɛ’m be lika sakpa. I sɔ’n kle ekun kɛ ɔ fata kɛ e yo e wiengu’m be ye.

Kɛ e kɔ asɔnun bo kun i osu nianlɛ’n, aniaan’m be sike e. I sɔ’n ti’n, e ɲannin janvuɛ kaka. Cɛn kun’n, min waan ń klɛ́ asɔnun’n i su ndɛ wie mun. Kɛ n boli i bo’n, m’an wiemɛn i klɛ yɛ n yacili fluwa’n mannzin nun n fiteli-ɔ. Kɛ n bali awlo’n, be seli min kɛ ba yasua kun m’ɔ le afuɛ nsan’n i waan ɔ́ “úka” min naan n wie fluwa’n i klɛ. Ɔ maan ɔ tintinnin mannzin’n su yɛ ɔ sacili min junman’n. I sɔ’n ti’n, n ma boli i bo uflɛ. Kɛ afuɛ kpanngban sín bɔbɔ’n, nn n te fa sa sɔ’n te sri ba yasua sɔ’n.

Afuɛ 1971 nun’n, be blɛli min fluwa. Fluwa nun’n be seli min kɛ n ko di nvle sunianlɛ junman’n Niyɔki klɔ’n su lɔ. I sɔ’n boli min nuan dan! Kɛ ń kɔ́ Niyɔki klɔ’n su lɔ’n, nn n le afuɛ 34 cɛ. Kɛ n juli lɔ’n, aniaan’m be sɔli min nun klanman. Blɛ sɔ’n nun’n, min yɛ n ti sran ble klikli nga be seli i kɛ ɔ di junman sɔ’n niɔn.

Kɛ mɔ n ti nvle sunianfuɛ’n ti’n, Fue nin Mɔnnɛn’n kɛ é yó akpasua kun aɲia’n, n ijɔ nzra nun. Akpasua sunianfuɛ kaka be si ninnge kpanngban yo be tra min. Be nun kun liɛ’n, i nun nga bé yó min batɛmun’n, i yɛ ɔ ijɔli nzra nun-ɔn. Be nun kun ekun suan Teodɔɔ Zaraki. I sin’n, ɔ wa kacili e Anuannzɛ’n i ɲrun dinfuɛ’m be nun kun. Asa’n, aniaan kpanngban be di junman Betɛli ng’ɔ o Bluklinin lɔ’n i nun. Ɔ maan i akpasua sunianfuɛ mun-o, i Betɛlifuɛ mun-o, be kwlaa be yoli maan n kwla dili min junman’n i kpa. N wunnin i kɛ aniaan sɔ’m be klo sran yɛ ndɛ kwlaa nga be kan’n, ɔ taka Ɲanmiɛn Ndɛ’n su. Asa’n, be suan anuannzɛ’n i bo kpa. Kɛ mɔ aniaan sɔ’m be ti wun ase kanfuɛ’n ti’n, nvle sunianlɛ junman’n i dilɛ yoli pɔpɔ mannin min.

Afuɛ 1974 nun’n, e Anuannzɛ’n i ɲrun dinfuɛ’m be fali nvle sunianlɛ junman’n be mannin akpasua sunianfuɛ wie mun. Min liɛ’n, be seli min kɛ n ko di akpasua sunianlɛ junman’n ekun. Karolinin Di Sidi lɔ yɛ be waan n wɔ-ɔ. Blɛ sɔ’n nun’n, nn i sran ble-o, i blɔfuɛ-o, be kwlaa be kwla yo aɲia likawlɛ. I sɔ’n yoli aniaan’m be fɛ kpa.

Kɛ afuɛ 1976 wá wíe’n, be seli min kɛ n ko di akpasua sunianlɛ junman’n Zɔɔzi lɔ. Lika sɔ’n wo Atilanta nin Kolɔmbisi be afiɛn’n nun. Cɛn kun’n, sran wie’m be wɔli aniaan kun nin i yi be sua’n nun. Ɔ maan be mma nnun be wuli. Kɛ é yó be sɛ’n, n ijɔli nzra nun. Min wla su fiman sa sɔ’n su le. Be fali aniaan bla’n ɔli dɔɔtrɔ. Afin like yaya yoli i. Aniaan kpanngban be ɔli dɔɔtrɔ lɔ be ko fɔnvɔli be titi. Aniaan sɔ’m be nun wie’m be ti sran ble yɛ wie’m be ti blɔfuɛ. N wunnin i kɛ aniaan’m be yili be wiengu klolɛ’n i nglo dan. Kɛ Ɲanmiɛn i sufuɛ’m be yi i nglo kɛ be klo be wiengu’n, kannzɛ sa ng’ɔ o be su’n ti sɛ ti sɛ’n, be kwla jran kekle.

Afuɛ 1977 nun’n, be seli e kɛ e ko di junman Betɛli ng’ɔ o Bluklinin lɔ’n i nun anglo nɲɔn kun. Kɛ é wá wíe e junman’n i di’n, Anuannzɛ’n i ɲrun dinfuɛ nɲɔn be wa seli min nin Ribi e kɛ sɛ e klo’n e kwla di junman Betɛli lɔ titi. Ɔ maan e kplinnin su kɛ é ká lɔ.

N dili junman biolo ng’ɔ nian jasin fɛ bolɛ junman’n su’n i nun afuɛ 24. Ɔ ju wie’n, ndɛ nga aniaan nga be di junman biolo sɔ’n nun’n be siesie’n, ɔ timan pɔpɔ. Kɛ afuɛ’m bé sín’n, Anuannzɛ’n i ɲrun dinfuɛ’m be kleli e ajalɛ wie mɔ be taka Biblu’n su’n. Ajalɛ sɔ’m be ukali e naan y’a kwla tɛ kosan wie’m be su. Asa’n, ajalɛ sɔ’m be ukali e naan y’a kwla kle akpasua sunianfuɛ mun nin asɔnun kpɛnngbɛn mun nin atin bofuɛ’m be like. I sɔ’n ukali be nun sunman naan b’a ɔ be ɲrun Ɲanmiɛn i sulɛ’n nun. I sɔ’n yoli maan Zoova i anuannzɛ’n takali kpa.

Kɛ ɔ fɛ i afuɛ 1995 lele m’ɔ́ fá jú afuɛ 2018 nun’n, anuannzɛ’n sunmannin min kɛ n ko nian Betɛli kpanngban be osu. N wlali Betɛli i komite’n i nunfuɛ mun nin Betɛlifuɛ mun nin ngaliɛ difuɛ’m be fanngan, yɛ n ukali be naan b’a wun be su sa’m be trawlɛ. Kɛ aniaan’m be kan sa ng’ɔ o be su’n i ndɛ kle e’n, i sɔ’n wla e fanngan kpa. I wie yɛle kɛ afuɛ 2000 nun’n, e ɔli Ruanda. Kɛ e juli lɔ’n, aniaan mun nin Betɛlifuɛ’m be kannin alɛ ng’ɔ tɔli be lɔ afuɛ 1994 nun i ndɛ kleli e. Be kannin wafa nga be jrannin kekle blɛ sɔ nun’n i ndɛ kleli e wie. I sɔ’n wlali e fanngan kpa. Be nun kpanngban kpa be awlɛn su sran wie’m be wuli. Ɔ nin i sɔ’n ngba’n, aniaan’m be lafili Ɲanmiɛn su titi yɛ be dili aklunjɔɛ titi.

Andɛ’n, min nin Ribi e tinuntinun e le afuɛ 80 tra su. N ti Etazinin lɔ Betɛli komite’n i nunfuɛ i afuɛ 20 yɛ. M’an diman suklu m’an ɔman mmua. Sanngɛ Zoova nin i anuannzɛ’n be kleli min like yɛ like nga be kleli min’n, ɔ leman wunsu. I sɔ’n ti’n, n kwla ukali sran mun naan b’a si ndɛ nanwlɛ mɔ kwla yo be ye titi’n. (2 Kor. 3:5; 2 Tim. 2:2) Asa’n, n wunnin wafa nga Biblu’n ukali sran wie mun naan b’a kaci be nzuɛn naan be nin be Yifuɛ’n be afiɛn w’a mantan’n. (Zak. 4:8) Kɛ e nin Ribi e ɲɛn i wun atin’n, e wla e aniaan’m be fanngan naan be bu sulɛ mɔ be su Zoova’n ɔ nin Biblu’n nun ndɛ mɔ be kan kle be wiengu mun’n, i cenjele like dan. Afin like cinnjin nga Zoova i sufuɛ kun kwla yo naan w’a di aklunjɔɛ’n yɛle ngalɛ’n.