1. ?Sa kekle benin yɛ ɔ tɔli Davidi su-ɔ?

 CƐN kun’n, Saili m’ɔ ti Izraɛli famiɛn’n kunndɛli kɛ ɔ́ kún Davidi. I sɔ’n ti’n Davidi wanndili i ɲrun. Kɛ ɔ́ kɔ́ m’ɔ juli Nɔbu klɔ’n su lɛ’n, awe kunnin i. Ɔ maan ɔ ko srɛli Ɲanmiɛn ɲrun jranfuɛ Aimelɛki i kpanwun nnun. (1 Sam. 21:1, 3) I sin’n, ɔ nin i sran’m be ko fiali yɔbuɛ buɛ kun nun. (1 Sam. 22:1) ?Sanngɛ ngue ti yɛ Saili kunndɛli kɛ ɔ́ kún Davidi-ɔ?

2. ?Like tɛ benin yɛ Saili kunndɛli kɛ ɔ́ yó-ɔ? (1 Samiɛl 23:16, 17)

² Saili fɛli i ɲin cili Davidi. Afin Davidi kunnin be kpɔfuɛ kaka kpɛkun i dunman’n fuli trɛli i liɛ’n. Asa ekun’n, Saili si kɛ kɛ mɔ i ɲin w’a yiman Zoova’n ti’n, Zoova yili i sa i su yɛ ɔ kpali Davidi kɛ ɔ sin i osu yo Izraɛli famiɛn. Ɔ maan ɔ kunndɛli kɛ ɔ́ kún Davidi. (An kanngan 1 Samiɛl 23:16, 17 nun.) Saili yɛ ɔ sie Izraɛli nvle’n niɔn. I sɔ’n ti’n, sonja’m be suɛn i bo, yɛ sran kpanngban be jrɛn i sin. Ɔ maan sɛ Davidi w’a wanndiman’n, Saili kún i ndɛ kpa’n. Atrɛkpa’n, Saili buli i kɛ ɔ kwla tanndan Zoova i ɲrun naan i klun sa’n w’a kpɛnman su. (Eza. 55:11) I yo, Biblu’n w’a kɛnmɛn i ndɛ trele sa. Sanngɛ like nga Saili kunndɛli kɛ ɔ́ yó i lɛ’n ti tɛ kpa. Afin be kwlaa nga be tanndan Zoova i ɲrun’n, be agualiɛ’n guaman be kpa.

3. ?Kannzɛ sa kekle o Davidi su’n, ngue yɛ ɔ yoli-ɔ?

³ Davidi timan sran m’ɔ kunndɛ ninnge dandan mun-ɔn. Yɛ w’a seman kɛ ɔ́ yó Izraɛli famiɛn. Zoova bɔbɔ yɛ ɔ kpɛli i kɛ ɔ kaci famiɛn-ɔn. (1 Sam. 16:1, 12, 13) Kpɛkun Davidi  mɔ w’a yoman like fi’n yɛ Saili fɛli i ɲin cili i-ɔ. Davidi kusu kwla fa Zoova i wun ya. Afin ɔ kwla se kɛ Zoova dunman nun ti yɛ i nguan o wie nuan-ɔn. Kpɛkun i dunman nun ti yɛ ɔ ɲanman like diman yɛ ɔ fia yɔbuɛ buɛ nun-ɔn. Sanngɛ w’a seman sɔ. I kpa bɔbɔ’n, blɛ kekle sɔ’n nun’n ɔ kpɛli jue kun fa manmannin Zoova. Jue sɔ’n i nun ndɛ kun su yɛ like suanlɛ nga taka-ɔ. Ɔ se kɛ: “Be nga be kunndɛ Zoova’n, like kpa fi su mianman be.”—Jue. 34:10, NWT.

4. (1) ?Kosan benin mun yɛ é wá tɛ́ be su like suanlɛ nga nun-ɔn? (2) ?Ngue ti yɛ ɔ ti cinnjin kɛ e si kosan sɔ’m be su tɛlɛ’n niɔn?

⁴ Ɔ ju wie’n, Zoova i sufuɛ sunman be ɲanman aliɛ be diman annzɛ be ɲanman ninnge cinnjin nga be sa mian be wun’n. * I li koronavirisi blɛ’n nun yɛ e wunnin i sɔ liɛ’n i kpa-ɔ. Yɛ e si kɛ kɛ ‘ɲrɛnnɛn dan’n’ wá bó i bo’n, lika’n wá yó kekle kpa ekun. (Mat. 24:21) I sɔ’n ti’n like suanlɛ nga nun’n, é wá tɛ́ kosan nnan nga’m be su: ?Ngue ti yɛ e kwla se kɛ Davidi i sa w’a ‘mianman like kpa fi wun-ɔn’? ?Ngue ti yɛ ɔ fata kɛ e klun jɔ like nga e le i’n su-ɔ? ?Ngue ti yɛ e kwla lafi su kɛ Zoova nían e lika titi-ɔ? ?Ngue yɛ e kwla yo i dɔ nga su naan y’a jran e ɲrun lɔ sa’m be ɲrun kekle-ɔ?

5-6. ?Wafa sɛ yɛ Jue Mun 23:1-6 kwla uka e naan y’a wun ndɛ nga Davidi kannin’n i wlɛ-ɔ?

⁵ ?Kɛ Davidi seli kɛ Zoova i sufuɛ’m ‘be sa su mianman like kpa fi wun’n’, ngue ndɛ yɛ i waan ɔ́ kán-ɔn? Davidi kannin ndɛ kunngba’n Jue Mun 23 nun. Ɔ maan jue sɔ’n kwla uka e naan y’a wun ndɛ nga i waan ɔ́ kán’n i wlɛ. (An kanngan Jue Mun 23:1-6 nun.) Jue sɔ’n i bo bolɛ nun’n, Davidi seli kɛ: ‘N ti kɛ bua sa, Zoova yɛ ɔ nian min su ɔ. Like fi su mianman min.’ I sin’n, ɔ kannin ninnge kpakpa wie mɔ Zoova yo mɛnnin i’n be ndɛ. I wie yɛle kɛ Zoova fɛli i sinnin “atin kpa nun.” Kpɛkun ɔ suɛnnin i bo sa kwlaa nun. Asa’n  Zoova fɛli i ɔli “lika mɔ ijre nɔnman o lɛ’n nun.” Sanngɛ sa wie’m be tɔli i su. I wie yɛle kɛ i sa sin bubuli i yɛ ɔ yoli i kɛ ‘ɔ su sin kongo tuun kpa nun sa.’ Asa’n sran’m be fali be ɲin be cili i. Sanngɛ kɛ mɔ Zoova niɛn i su’n ti’n, ‘srɛ bɔ kaan sa w’a kunmɛn i.’

⁶ ?Ɔ maan kɛ Davidi seli kɛ ‘i sa su mianman like kpa fi wun’n’, ngue ndɛ yɛ i waan ɔ́ kán-ɔn? I ndɛ sɔ’n i bo’n yɛle kɛ Zoova wá fá like kwlaa ng’ɔ fata kɛ ɔ ɲɛn i naan w’a kwla su i kpa’n mɛ́n i. Ɔ maan sɛ ɔ ju wie naan i sa nun ninnge’m b’a sɔnman bɔbɔ’n, sanngɛ ɔ di aklunjɔɛ. I sɔ’n kle kɛ Davidi i klun jɔli like kan nga Zoova fa mɛnnin i’n su. Like ng’ɔ yoli Davidi i cinnjin kpa’n yɛle kɛ Zoova yrɛ i su yɛ ɔ sɛsɛ i.

7. ?Kɛ nga Liki 21:20-24 fa kan’n sa’n, sa benin yɛ ɔ juli Klisifuɛ klikli nga be trannin Zide lɔ’n be su-ɔ?

⁷ Ndɛ nga Davidi kannin’n kle kɛ ɔ fataman kɛ e fa e wla e guɛ i aɲanbeun ninnge’m be su. E kwla ɲan aɲanbeun ninnge wie mun sɔ, sanngɛ ɔ fataman kɛ be yo e cinnjin tra like kwlaa. Klisifuɛ klikli nga be trannin Zide lɔ’n, be wunnin i sɔ liɛ’n i wlɛ kpa. (An kanngan Liki 21:20-24 nun.) Zezi seli be kɛ blɛ kun wá jú’n, ‘sonja wie’m bé wá bó sín yía’ Zerizalɛmun klɔ’n. Ɔ seli be ekun kɛ, kɛ sa sɔ’n wá jú’n maan “be wanndi be wɔ oka’m be su lɔ.” I yo sɛ be wanndi’n, bé ɲán be ti. Sanngɛ kusu like kaka fí be sa. Sasafuɛ Tranwlɛ’n kun kannin sa sɔ’n i ndɛ seli kɛ: “Be yacili be fie nin be sua mun ɔli. B’a kwlá yiayiaman be ninnge’m be su ka naan b’a wɔ bɔbɔ. Be lafili su kpa kɛ Zoova sásá be naan ɔ́ nían be lika. Sa sɔ’n nun’n, be kleli kɛ Zoova i sulɛ’n ti be cinnjin tra like kwlaa.”

8. ?Ngue yɛ Klisifuɛ klikli nga be trannin Zide lɔ’n be su ndɛ’n kle e-ɔ?

⁸ ?Ngue yɛ Klisifuɛ klikli nga be trannin Zide lɔ’n be su ndɛ’n kle e-ɔ? Sasafuɛ Tranwlɛ’n nga e kɛnnin i ndɛ icra lɛ’n seli ekun kɛ: “Atrɛkpa’n, sa nga bé wá tɔ́ e su e ɲrun lɔ’n be nun wie’m bé wá yí akunndan nga e bu i aɲanbeun ninnge’m be su’n i nglo. ?Yɛle kɛ aɲanbeun ninnge mun yɛ be ti e cinnjin annzɛ delɛ nga Ɲanmiɛn wá dé e’n yɛ ɔ ti e cinnjin-ɔn? Kɛ sa sɔ’m bé wá jú’n, lika’n wá yó kekle kpa e su yɛ ninnge wie’m bé fí e sa. Blɛ sɔ’n nun’n, maan e yo like kwlaa nga e kwla yo naan y’a ɲan e ti’n. I sɔ yɛ Klisifuɛ klikli nga be trannin Zide lɔ’n be yoli-ɔ.” *

9. ?Ngue yɛ afɔtuɛ nga Pɔlu mannin Klisifuɛ nga be ti Ebre’n ɔ kle e-ɔ?

⁹ E si kɛ, kɛ ɔ ko yo naan Klisifuɛ sɔ’m b’a yaci be bo ninnge mun b’a wɔ’n, w’a yoman pɔpɔ w’a manman be. I sɔ yolɛ nun’n, ɔ fata kɛ be lafi su kɛ Zoova nían be lika. Ndɛ kun mɔ akoto Pɔlu kannin’n ukali be naan b’a lafi Zoova su kpa. Afuɛ nnun ka naan Rɔmun sonja’m b’a bo sin b’a yia Zerizalɛmun klɔ’n, Pɔlu mannin Klisifuɛ nga be ti Ebre’n be afɔtuɛ cinnjin kpa kun. Ɔ seli be kɛ: “Nán amun klo sika. Maan like nga amun le i dɔ nga su’n, ɔ ju amun. Afin ɔ seli kɛ: ‘N su yiman wɔ ase le, yɛ n su yaciman wɔ le.’ I sɔ’n ti’n, e le wunmiɛn e se kɛ: ‘Zoova ti min ukafuɛ. Ɔ maan srɛ kunman min. ?Ngue yɛ klɔ sran kwla yo min-ɔn?’” (Ebr. 13:5, 6) Be nga be fali Pɔlu i afɔtuɛ’n su’n, kɛ sonja’m be bali’n b’a wunman be ɲrun dan. Kɛ be wanndili’n, like kan ng’ɔ kali be sa nun’n, ɔ juli be. Asa’n ekun’n, be lafili su  kɛ Zoova nían be lika. Pɔlu i ndɛ sɔ’n kle kɛ e kwla lafi su kɛ Zoova nían e lika wie.

10. ?Like benin yɛ sran kpanngban simɛn i mɔ Pɔlu kɛnnin i ndɛ-ɔ?

¹⁰ Pɔlu mannin Timote i afɔtuɛ cinnjin kun. Afɔtuɛ sɔ’n ti e liɛ wie andɛ. Ɔ seli kɛ: “Sɛ e ɲan like e di’n, yɛ sɛ e ɲan tralɛ e wla’n, maan ɔ ju e.” (1 Tim. 6:8) ?Ndɛ sɔ’n kle kɛ sɛ e ɲan aliɛ fɛ e di’n, annzɛ e ɲan sua kpa e la nun annzɛ sɛ cɛn kunngun e to tralɛ kpa e wla’n, i sɔ’n ti tɛ? Cɛcɛ, nɛ́n i sɔ-ɔ. Ndɛ nga Pɔlu waan ɔ́ kán’n yɛle kɛ maan e klun jɔ like nga e le i’n su. (Fp. 4:12) “Like nga sran kpanngban simɛn i” mɔ Pɔlu si i’n, yɛ ɔ o lɛ. E liɛ’n like ng’ɔ ti e cinnjin kpa’n yɛle e nin Zoova e afiɛn m’ɔ mantan’n, nán aɲanbeun ninnge mun-ɔn.—Aba. 3:17, 18.

11. ?Ngue yɛ ndɛ nga Moizi kan kleli Izraɛlifuɛ mun’n ɔ kle e-ɔ?

¹¹ Ngbaciɛ o ninnge nga e bu i kɛ be ti cinnjin’n nin ninnge nga Zoova bu i kɛ be ti cinnjin’n be afiɛn. I sɔ liɛ’n i ɲin fite ndɛ nga Moizi kan kleli Izraɛlifuɛ mun’n i nun. Kɛ be dili afuɛ 40 aawlɛ flɛnnɛn’n nun lɔ’n, ɔ seli be kɛ: “Like nga amun yoli mɔ Anannganman amun Nyanmiɛn’n maan w’a yoman ye’n ɔ nunman lɛ. Ɔ niannin amun su aawlɛ flɛnnɛn dan nga i kpɛlɛ’n nun. Afuɛ ablanan nga amun dili’n nun’n, Anannganman amun Nyanmiɛn w’a kpɔciman amun le. Like fi w’a mianman amun sa.” (Mml. 2:7) Afuɛ 40 sɔ’n nun’n, Zoova mannin Izraɛlifuɛ’m be manin kɛ be di.  Asa ekun’n, ɔ yoli maan be tralɛ nga kɛ bé tú Ezipti lɔ’n ɔ o be sa nun’n, be nun wie fi w’a titiman. (Mml. 8:3, 4) Atrɛkpa’n, Izraɛlifuɛ wie’m be buli i kɛ like nga Zoova yo mannin be’n ɔ timan like fi. Sanngɛ Moizi seli be kɛ like kwlaa nga be sa miɛn i wun’n yɛ Zoova fa mannin be-ɔ. I sɔ’n kle kɛ Zoova kunndɛ kɛ e klun jɔ like ng’ɔ fa man e’n su. Kannzɛ bɔbɔ e bu i kɛ like sɔ’n ti kaan sɛ’n sanngɛ ɔ kunndɛ kɛ e klun jɔ su naan e lɛ i ase.

12. ?Ngue yɛ ɔ kle kɛ Davidi w’a lafimɛn i bɔbɔ i wun su-ɔ?

¹² Davidi si kɛ Zoova suan be nga be klo i’n be bo titi yɛ ɔ nian be lika kpa. I nun mɔ Davidi kpɛ́ Jue Mun 34, nn i nguan’n wo wie nuan. Sanngɛ kɛ m’ɔ lafi Zoova su dan’n ti’n, ɔ si kɛ ‘Zoova i anzi’n’ sɛsɛ i. (Jue. 34:8) Davidi fali Zoova i anzi’n sunnzunnin sonja kun m’ɔ di gladi’n. Sonja nga be di gladi’n be niannian lika’n nun kpa. I liɛ’n sɛ be kpɔfuɛ’m be su ba’n, bé wún be. Kannzɛ bɔbɔ Davidi ti safuɲrɛn naan Zoova tɛli i nda kɛ ɔ́ káci famiɛn’n, sanngɛ w’a lafimɛn i bɔbɔ i wun su. Davidi si kpafloko to kpa yɛ ɔ si tokofi nun alɛ di kpa. Sanngɛ w’a seman kɛ i bɔbɔ kplí i ti. (1 Sam. 16:13; 24:12) Ɔ fɛli i wla’n kwlaa guɛli i Zoova su, yɛ ɔ lafili su kɛ Zoova i anzi’n de ‘be nga be ɲin yi Zoova’n.’ I yo, andɛ’n Zoova yoman abonuan sa fa sasaman e naan y’a wuman. Sanngɛ e si kɛ sɛ e lafi i su naan e wu’n, ɔ́ cɛ́n e nguan.

13. (1) ?Kɛ nvlenvle’m bé wá fá alɛ wlá e sin’n, ngue ti yɛ bé wá bú i kɛ e leman sran sasaman e-ɔ? (2) ?Ngue ti yɛ srɛ su kunman e-ɔ? (An nian foto ng’ɔ o fluwa’n i bui’n su’n.)

¹³ Ɔ ka kan’n sa wie’m bé wá tɔ́ e su. Sɛ e lafi su kpa kɛ Zoova kwla sasa e-o annzɛ e lafiman su-o, sa sɔ’m bé wá yí i nglo. I wie yɛle kɛ nvlenvle’m be bo wá yó kun bé fá alɛ wlá e sin. Blɛ sɔ’n nun’n, e kwla bu i kɛ e su fiteman nun. Sanngɛ ɔ fata kɛ e lafi su kɛ Zoova kwla de e naan i kpa bɔbɔ’n ɔ́ dé e. Nvlenvle’m be ɲrun’n, é yó kɛ bua mɔ be leman sran sasaman be’n sa. (Eze. 38:10-12) Afin e leman alɛ ninnge fi fa sasaman e wun yɛ e siman alɛ kun. Ɔ maan bé bú i kɛ be kwla nunnun e kpɛ kunngba. Sanngɛ be siman kɛ Zoova i anzi’m be o e sin. E liɛ’n e si sɔ afin e lafi Zoova su. Ɔ maan kɛ Zoova i sonja sɔ’m bé wá tɔ́ be su’n, ɔ́ bó be nuan.—Ngl. 19:11, 14, 15.

14. ?Ngue yɛ e kwla yo i dɔ nga su naan y’a jran sa nga bé wá jú e ɲrun lɔ’n be ɲrun kekle-ɔ?

¹⁴ ?Ngue yɛ e kwla yo i dɔ nga su naan y’a jran sa nga bé wá jú e ɲrun lɔ’n be ɲrun kekle-ɔ? I klikli’n yɛle kɛ nán e fa e wla e guɛ i aɲanbeun ninnge’m be su. Afin ninnge sɔ’m be kwla fi e sa. Sanngɛ maan like nga e le i’n ɔ ju e. Kpɛkun maan e nin Zoova e afiɛn m’ɔ mantan’n ɔ yo e cinnjin tra like kwlaa. Asa ekun’n, maan e mian e ɲin e si Zoova kpa. I liɛ’n kɛ Gɔgu m’ɔ fin Magɔgu wá fá alɛ wlá e sin’n, é láfi su kɛ ɔ́ dé e.

15. ?Sa benin ti yɛ Davidi lafili su kpa kɛ Zoova su yimɛn i ase le-ɔ?

¹⁵ Maan e kan like uflɛ m’ɔ ukali Davidi naan w’a jrɛn i su sa’m be ɲrun kekle’n i ndɛ. Like sɔ’n kwla uka e naan y’a jran e ɲrun lɔ sa’m be ɲrun kekle wie. Cɛn kun’n, Davidi seli kɛ: “Amun sie amun nyin ase be nian. Amún wá wún kɛ Anannganman ti kpa dan! Sran ng’ɔ fiɛ i nun’n, i liɛ su ti ye!” (Jue. 34:9) Ndɛ sɔ’n yi sa nga ti yɛ Davidi lafili su kɛ Zoova kwla suɛn i bo’n i nglo. Sa sunman nun’n,  Davidi lafili Zoova su. Zoova kusu w’a yimɛn i ase le. I wie yɛle kɛ i nun m’ɔ te yo gbanflɛn’n, ɔ nin Goliati m’ɔ ti Filistifuɛ’m be safuɲrɛn’n be kunnin. Kɛ mɔ Davidi lafili Zoova su’n ti’n, ɔ seli Goliati kɛ: “Ndɛ aliɛ ba liɛ’n nun’n, Anannganman fá wɔ wlá min sa nun.” (1 Sam. 17:46) I sin’n, Davidi ko dili junman famiɛn Saili i awlo lɔ. Saili kunndɛli kɛ ɔ́ kún i kpɛ sunman. Sanngɛ kɛ mɔ ‘Zoova nin Davidi be o nun’n’ ti’n, w’a yoman ye. (1 Sam. 18:12) Kɛ mɔ Zoova deli Davidi sa sunman nun laa’n ti’n, Davidi lafili su kɛ Zoova dé i ekun.

16. ?Wafa sɛ yɛ e kwla kle kɛ e lafi Zoova su-ɔ?

¹⁶ Sɛ e lafi Zoova su dɔ nga su’n, kɛ sa’m bé wá tɔ́ e su e ɲrun lɔ’n é láfi su kɛ ɔ́ dé e. Aniaan sunman be kle kɛ be lafi Ɲanmiɛn su. Yɛle kɛ be srɛ be junman su kpɛn’m be atin naan b’a kwla tran aɲia kanngan nin aɲia dandan’m be bo, annzɛ b’a kwla bo jasin fɛ’n. Wienun-ɔn, aniaan kun w’a srɛ i junman su kpɛn’n i atin kpɛkun w’a kplinman su. I kpa bɔbɔ’n ɔ tu i junman nun. Sɛ aniaan sɔ’n lafi Zoova su kpa’n, ɔ́ láfi su kɛ ɔ su yimɛn i ase le naan ɔ́ níɛn i lika titi. (Ebr. 13:5) Aniaan nga be di Ɲanmiɛn junman blɛ kwlaa nun’n be nun sunman seli kɛ blɛ mɔ be sa miannin kpa’n Zoova ukali be. I sɔ’n kle kɛ Zoova yimɛn i sufuɛ’m be ase le.

17. (1) ?Afuɛ 2022 nga nun Biblu’n nun ndɛ mma’n yɛle benin? (2) ?Ngue ti yɛ be fali ndɛ mma sɔ’n niɔn?

¹⁷ Sɛ e nin Zoova e o nun’n, sa nga bé wá tɔ́ e su e ɲrun lɔ’n be nun wie fi su kunman e srɛ. Asa’n, sɛ e fa Ɲanmiɛn i sulɛ’n e sie i like kwlaa ɲrun’n ɔ su yiman e ase le. Kɛ ɔ ko yo naan y’a siesie e wun y’a sie naan y’a lafi su kɛ Zoova su yiman e ase le’n, anuannzɛ’n i ɲrun dinfuɛ’m be waan afuɛ 2022 nga nun’n e fa e ɲin e sie i ndɛ ng’ɔ o Jue Mun 34:10 nun’n i su. Ndɛ mma sɔ’n se kɛ: “Be nga be kunndɛ Zoova’n, like kpa fi su mianman be.”