1-3. ?Sa benin wie mun ti yɛ ɔ ju wie’n e sun-ɔn?

 ?KPƐ sunman’n blɛ benin nun yɛ e sun-ɔn? Ɔ ju wie’n, kɛ e ti ndɛ fɛ wie’n e sun. Sanngɛ kpɛ sunman’n, kɛ e wla bo e wun’n yɛ e sun-ɔn. I wie yɛle kɛ kɛ e awlɛn su sran kun wu’n, e sun. Be flɛ aniaan bla kun m’ɔ tran Etazinin’n kɛ Lorilei. Ɔ seli kɛ: “Kɛ min wa bla’n wuli’n, ɔ ju wie’n min wla’n bo min wun dan ti’n n wunman kɛ ń yó min wun-ɔn. Blɛ sɔ’n nun’n n se min wun kɛ min wa’n i wie’n su siman min wun le.” *

² Sa uflɛ wie’m be ti’n e kwla sun. Be flɛ aniaan bla kun m’ɔ tran Zapɔn’n kɛ Iromin. Ɔ ti atin bofuɛ. Ɔ seli kɛ: “Kɛ n bo jasin fɛ’n sran’m be sɔman nun klanman. I sɔ’n bubu min sa sin dan ti’n, ɔ ju wie’n min ɲinmuɛn kloklo min ti nun. Kɛ ɔ yo sɔ’n n srɛ Zoova kɛ ɔ uka min naan n wun sran kun m’ɔ su kunndɛ ndɛ nanwlɛ’n.”

³ Ɔ ju wie’n, e nun kpanngban e wun yo e kɛ aniaan bla nga e kannin be ndɛ lɛ’n be sa. (1 Piɛ. 5:9) E kwlakwla e kunndɛ kɛ é ‘sú Zoova aklunjɔɛ su.’ Sanngɛ ɔ ju wie’n sa nga be o e su’n be ti’n e sun. I wie yɛle kɛ e awlɛn su sran kwla wu annzɛ e sa sin kwla bubu e annzɛ sa uflɛ wie ti’n e kwlá suman Ɲanmiɛn kɛ ɔ nin i fata’n sa. (Jue. 6:7; 100:2) ?Kɛ e wun yo e sɔ’n, ngue yɛ ɔ kwla uka e naan y’a wun e wun fɛ ekun-ɔn?

4. ?Ngue yɛ é wá kɛ́n i ndɛ like suanlɛ nga nun-ɔn?

⁴ Zezi i su ndɛ’n kwla uka e kpa. Afin sa wie’m be nun’n ‘ɔ sunnin.’ (Zan 11:35; Lik. 19:41; 22:44; Ebr. 5:7) Like suanlɛ nga nun’n, é wá kán sa sɔ’m be ndɛ. Kpɛkun é wá wún like nga sa sɔ’m be kle e’n. Asa’n, é wá kán like trele  nga e kwla yo naan y’a jran sa nga be bo e wla’n be ɲrun kekle’n, i ndɛ wie.

5. ?Zezi i su ndɛ benin yɛ Zan 11:32-36 kan-ɔn?

⁵ Afuɛ 32 nun’n, Zezi i janvuɛ Lazaa tɔli tukpacɛ kpɛkun ɔ wuli. (Zan 11:3, 14) Lazaa i niaan bla’m be ti nɲɔn. Be flɛ kun kɛ Mari yɛ kun suan Marti. Zezi klo Lazaa nin i niaan bla’m be sa dan. Kɛ Lazaa wuli’n, i niaan bla’m be awlɛn kpɔtɔli be klun. Kɛ Zezi tili i kɛ Lazaa w’a wu’n, ɔ ɔli Betanin. Lɔ yɛ Lazaa nin i niaan bla’m be tran-ɔn. Kɛ Marti tili i kɛ Zezi su ba’n, ɔ wanndi ɔli i atin kpalɛ. Kɛ ɔ wunnin Zezi’n, ɔ seli i kɛ: “Min Min, sɛ ɔ ti kɛ a o wa’n, nn min niaan bian’n w’a wuman.” (Zan 11:21) Atrɛkpa’n, kɛ ɔ́ kán ndɛ’n nn ɔ́ sún. I sin’n, kɛ Mari nin sran wie’m be bali mɔ bé sún’n, Zezi w’a kwlá trɛmɛn i awlɛn. Ɔ maan i kusu “sunnin” wie.—An kanngan Zan 11:32-36 nun.

6. ?Kɛ Lazaa wuli’n ngue ti yɛ Zezi sunnin-ɔn?

⁶ ?Kɛ Lazaa wuli’n ngue ti yɛ Zezi sunnin-ɔn? E fluwa kun tɛli kosan sɔ’n su. Ɔ seli kɛ: “Lazaa i wie’n nin i niaan bla’m be awlɛn m’ɔ kpɔtɔli be klun’n be ti’n, Zezi ‘i awlɛn’n kpɛli i klun kpɛkun ɔ sunnin.’” * Atrɛkpa’n, kɛ Lazaa tɔli tukpacɛ’n ɲrɛnnɛn ng’ɔ wunnin i’n, Zezi buli i akunndan. Asa’n kɛ Lazaa wunnin i wlɛ kɛ ɔ su wa wu’n wafa nga i wun yoli i’n, Zezi buli i akunndan wie. Asa kusu’n, kɛ ɔ wunnin awlabɔɛ ng’ɔ o Mari nin Marti be su’n, w’a kwlá trɛmɛn i awlɛn. E wun wafa nga Zezi i wun yoli i blɛ sɔ’n nun’n i wlɛ. Afin e janvuɛ kpa kun annzɛ e osufuɛ wie w’a wu le. Siɛn’n, maan e kan like nsan mɔ sa sɔ’n kle e’n, be ndɛ.

7. ?Kɛ Zezi sunnin’n ngue yɛ i sɔ’n kle e Zoova su-ɔ?

⁷ Zoova wun wafa nga e wun yo e’n i wlɛ. Zezi ‘ti kɛ i Si sa’ cɛ. (Ebr. 1:3) Ɔ maan  kɛ Lazaa wuli mɔ Zezi sunnin’n, i sɔ’n kle kɛ kɛ e awlɛn su sran wu’n ɔ yo Zoova i ya wie. (Zan 14:9) Ɔ maan kɛ e awlɛn su sran wu mɔ e wla bo e wun’n Zoova wun i wlɛ, yɛ i wla bo i wun wie. Kpɛkun ɔ fɔnvɔ e.—Jue. 34:19; 147:3.

8. ?Ngue ti yɛ e kwla lafi su kɛ Zezi cɛ́n be nga be wuli mun-ɔn?

⁸ Zezi kunndɛ kɛ ɔ́ cɛ́n e awlɛn su sran nga be wuli’n. Ka naan Zezi w’a sun’n, ɔ seli Marti kɛ: “Ɔ niaan bian wá cɛ́n.” (Zan 11:23-27) Marti lafili ndɛ nga Zezi kannin’n su. Afin ɔ si kɛ Zoova sinnin Eli nin Elize be lika cɛnnin sran wie mun laa. (1 Fam. 17:17-24; 2 Fam. 4:32-37) Asa ekun’n, ɔ tili i kɛ Zezi cɛnnin sran wie mun. (Lik. 7:11-15; 8:41, 42, 49-56) E kusu e kwla lafi su kɛ e awlɛn su sran nga be wuli’n bé cɛ́n nguan. Kɛ Zezi wunnin i kɛ i janvuɛ’m be su sun’n, i kusu sunnin wie. I sɔ’n kle kɛ, kɛ sran wu’n ɔ yo i ya wie. Ɔ maan ɔ kunndɛ kpa kɛ ɔ́ cɛ́n be nga be wuli mun.

9. ?Kɛ Zezi sa’n, wafa sɛ yɛ e kwla suan be nga be sran wie wuli’n be bo-ɔ? An fa sa kun be yiyi nun.

⁹ Maan e suan be nga be sran wie wuli’n be bo. Kɛ Lazaa wuli mɔ Marti nin Mari bé sún’n, Zezi nin be sunnin. Sanngɛ w’a kaman ngalɛ’n su. Kɛ bé kán ndɛ bé klé i’n, ɔ sieli i su be nuan bo kpɛkun ɔ fɔnvɔli be. E kusu e kwla yo sɔ wie. Be flɛ aniaan bian kun kɛ Danin. Ɔ tran Ɔstrali yɛ ɔ ti asɔnun kpɛnngbɛn. Ɔ seli kɛ: “Kɛ min yi’n wuli’n, n kunndɛli kpa kɛ be uka min. Aniaan kpanngban nin be yi mun be niannin min osu nglɛmun nin nnɔsua. Kɛ ń kán wafa nga min wun yo min’n i ndɛ’n be sieli be su min nuan bo. Be seli min kɛ sɛ sunlɛ kun min’n, n kwla sun. Yɛ min sunlɛ’n w’a flanman be le. Asa’n, be yoli ninnge trele wie mun fa ukali min. I wie yɛle kɛ, be wunnzinnin min loto’n, be ko dili min gua’n be blɛli min yɛ be tɔnnin aliɛ be mannin min. Asa ekun’n, be nin min srɛli Zoova kpɛ sunman. Nanwlɛ, be kleli kɛ be ti janvuɛ kpa naan blɛ kekle nun’n be kwla lafi be su.”—Nya. 17:17.

10. ?Sa benin yɛ Liki 19:36-40 kɛn i ndɛ-ɔ?

¹⁰ Afuɛ 33 Nizan i le 9 su’n, Zezi ɔli Zerizalɛmun. Kɛ ɔ́ wá wlú klɔ’n nun’n, sran kpanngban kpa be bɛli i atin kpalɛ yɛ wie’m be sɛsɛli be tralɛ mun akpɔ’n su naan ɔ nanti su. Be waan bé yó sɔ fá klé kɛ Zezi yɛ be kunndɛ kɛ ɔ sie be-ɔ. Nanwlɛ, blɛ sɔ’n yoli aklunjɔɛ blɛ. (An kanngan Liki 19:36-40 nun.) Sanngɛ Zezi yoli like kun m’ɔ boli i sɔnnzɔnfuɛ’m be nuan-ɔn. Yɛle kɛ “kɛ ɔ mantannin Zerizalɛmun m’ɔ wunnin klɔ’n, ɔ sunnin.” Kpɛkun ɔ kannin sa ng’ɔ́ wá jú Zerizalɛmunfuɛ’m be su’n i ndɛ.—Lik. 19:41-44.

11. ?Ngue ti yɛ kɛ Zezi wunnin Zerizalɛmunfuɛ mun’n ɔ sunnin-ɔn?

¹¹ Like nga ti yɛ Zezi sunnin’n yɛle kɛ kannzɛ bɔbɔ sran’m be sɔli i nun klanman’n, sanngɛ ɔ si kɛ be nun sunman be su sɔman Ɲanmiɛn Sielɛ’n i jasin fɛ’n i nun klanman. Be ayeliɛ sɔ’n ti’n, bé wá núnnún Zerizalɛmun klɔ’n yɛ bé kún sran mun. Kpɛkun be nga bé yáci be lɛ’n bé káci kanga. (Lik. 21:20-24) Sakpasakpa kɛ nga Zezi fa sunnzunnin sa’n, sran kpanngban kpa b’a sɔmɛn i nun. Andɛ kusu kɛ e bo jasin fɛ’n, sran kpanngban be sɔman nun. Atrɛkpa’n, sa kunngba’n ju amun asa liɛ’n su lɔ wie. Sɛ ɔ ti sɔ’n, sunlɛ mɔ Zezi sunnin’n kwla  uka amun. Siɛn’n, é wá kán like nsan mɔ sunlɛ sɔ’n kle e’n be ndɛ.

12. ?Ngue yɛ sunlɛ mɔ sran’m be ti’n Zezi sunnin’n, ɔ kle e Zoova su-ɔ?

¹² Sran’m be ndɛ lo Zoova. Sunlɛ mɔ sran’m be ti’n Zezi sunnin’n, ɔ kle kɛ sran’m be ndɛ lo Zoova dan. Afin “ɔ kunndɛman kɛ sran kun sa nunnun. Sanngɛ ɔ kunndɛ kɛ sran kwlaa kaci i akunndan’n.” (2 Piɛ. 3:9) E kusu klolɛ mɔ e klo sran mun ti’n, e tu e klun e bo jasin fɛ’n e kle be.—Mat. 22:39. *

13-14. (1) ?Wafa sɛ yɛ Zezi kleli kɛ sran’m be ndɛ lo i-ɔ? (2) ?Wafa sɛ yɛ e kusu e kwla kle kɛ sran’m be ndɛ lo e wie-ɔ?

¹³ Zezi tuli i klun boli jasin fɛ’n. Blɛ kwlaa nga Zezi ɲɛnnin i wun atin’n, ɔ boli jasin fɛ’n kleli sran mun. (Lik. 19:47, 48) ?Ngue ti yɛ ɔ yoli sɔ-ɔ? Like nga ti yɛ ɔ yoli sɔ’n yɛle kɛ sran’m be ndɛ lo i. Blɛ kwlaa nga sran’m be kunndɛli kɛ bé tíe jasin fɛ’n, ɔ bo kleli be. I sɔ yolɛ’n ti’n, ɔ ju wie bɔbɔ’n ɔ nin i sɔnnzɔnfuɛ’m be ɲanman be ti “be diman like.” (Mar. 3:20) I kpa bɔbɔ’n, cɛn kun’n ɔ boli jasin fɛ’n kleli bian kun kɔnguɛ. Afin blɛ sɔ’n nun yɛ bian’n ɲɛnnin i ti-ɔ. (Zan 3:1, 2) Be nga Zezi boli jasin fɛ’n kleli be’n, be nun sunman b’a kacimɛn i sɔnnzɔnfuɛ. Sanngɛ be tili jasin fɛ’n wie. Andɛ kusu’n, e kunndɛ kɛ é yó naan sran’m be kwlaa be ti jasin fɛ’n. (Yol. 10:42) I lɛ nun’n, e kwla kacikaci blɛ nga e fa bo jasin fɛ’n.

¹⁴ Maan e kacikaci blɛ nga e fa bo jasin fɛ’n. Sɛ e kacikaciman blɛ nga e fa bo jasin fɛ’n, atrɛkpa’n e su toman be nga Ɲanmiɛn ndɛ’n lo be’n be nun wie mun. Be flɛ aniaan bla kun m’ɔ ti atin bofuɛ’n kɛ Matilda. Ɔ seli kɛ: “E nin min wun’n e bo jasin fɛ’n blɛ fanunfanun nun. Nglɛmun ndɛ kpa’n, e kɔ aata diwlɛ’m be nun e ko bo jasin fɛ’n. Amindi su’n, kɛ mɔ sran kaka be o akpɔ’m be su ti’n, e fa kakaklolo’n e bo jasin fɛ’n. Kpɛkun nnɔsua wia nun’n, e bo jasin fɛ’n awloawlo’m be nun.” Nán e bo jasin fɛ’n blɛ nga e klo’n  i nun ngunmin. Sanngɛ maan e wɔ blɛ nga e kwla to sran kaka’n i nun. Sɛ e yo sɔ’n, Zoova yrá e junman’n su.

15. ?Kɛ nga Liki 22:39-44 fa kan’n sa’n, ngue yɛ Zezi yoli-ɔ?

¹⁵ Afuɛ 33 Nizan i le 14 su’n, Zezi ɔli Zɛtsemane fie’n nun lɔ kɔnguɛ. Kɛ ɔ juli lɔ’n, ɔ srɛli Zoova tankaan kpa. (An kanngan Liki 22:39-44 nun.) “Kɛ ɔ́ yó sɔ’n, nn ɔ́ kpán, nn ɔ́ sún.” (Ebr. 5:7) ?Ngue yɛ Zezi srɛli Ɲanmiɛn kɛ ɔ yo mɛn i-ɔ? Ɔ srɛli i kɛ ɔ mɛn i wunmiɛn naan w’a kpɔcimɛn i naan w’a yo i klun sa’n. Zoova kusu tɛli i srɛlɛ’n su. Yɛle kɛ ɔ sunmannin anzi kun kɛ ɔ wa wlɛ i fanngan.

16. ?Ngue ti yɛ kɛ Zezi srɛ́ Ɲanmiɛn Zɛtsemane fie’n nun lɔ’n ɔ sunnin-ɔn?

¹⁶ Like nga ti yɛ kɛ Zezi srɛ́ Ɲanmiɛn Zɛtsemane fie’n nun lɔ’n ɔ sunnin’n yɛle kɛ i wla boli i wun dan. Afin sran’m bé wá tɔ́n i suɛn kɛ ɔ sacili Ɲanmiɛn i dunman. Asa’n, ɔ si kɛ blɛ kekle sɔ’n nun’n ɔ fataman kɛ ɔ kpɔci i Si. Sanngɛ ɔ fata kɛ ɔ yo naan i Si i dunman’n yo sanwun. Sɛ e kusu sa wie tɔ e su naan ɔ fata kɛ e jran kekle naan y’a yaciman Zoova i sulɛ’n, Zezi i su ndɛ sɔ’n kwla uka e kpa. Siɛn’n, maan e fa e ɲin e sie i like nsan mɔ ndɛ sɔ’n kle e’n be su.

17. (1) ?Ngue ti yɛ Zoova sieli i su Zezi i srɛlɛ’m be bo-ɔ? (2) ?Ngue yɛ i sɔ’n kle e-ɔ?

¹⁷ Zoova tie e srɛlɛ’n. Zoova sieli i su srɛlɛ kwlaa nga Zezi srɛli i’n be bo. ?Ngue ti-ɔ? Afin like ng’ɔ yoli Zezi i cinnjin kpa’n yɛle kɛ ɔ́ sú Zoova kpa lele gúɛ i ti nin i bo yɛ ɔ́ yó naan i dunman’n yo sanwun. E kusu sɛ Zoova i sulɛ’n nin i dunman’n i sanwun yolɛ’n be ti e cinnjin tra like kwlaa’n, sɛ e srɛ i kɛ ɔ uka e’n, ɔ́ úka e.—Jue. 145:18, 19.

18. ?Ngue ti yɛ e kwla se kɛ Zezi wun wafa nga e wun yo e’n i wlɛ-ɔ?

¹⁸ Zezi wun wafa nga e wun yo e’n i wlɛ. Kɛ sa o e su mɔ e janvuɛ wie cici e wla’n i sɔ’n yo e fɛ. I li sɛ sa kunngba’n w’a tɔ e janvuɛ sɔ’n i su wie le’n, yɛ é sɔ́ i ndɛ’n nun kpa-ɔ. Afin e si kɛ ɔ wun e su sa’n i wlɛ. Zezi ti i sɔ janvuɛ liɛ’n. Afin blɛ wie nun’n ɔ yoli i kɛ ɔ leman wunmiɛn kun sa  yɛ ɔ kunndɛli kɛ be ukɛ i. Ɔ maan kɛ ɔ ju wie m’ɔ yo e kɛ e leman wunmiɛn’n, ɔ wun i sɔ liɛ’n i wlɛ. Yɛ ɔ uka e “blɛ ng’ɔ ti su’n i nun.” (Ebr. 4:15, 16) I nun mɔ Zezi o Zɛtsemane fie’n nun lɔ’n ɔ kplinnin su kɛ anzi kun fɔnvɔ i. E kusu maan e kplin su kɛ Zoova fɔnvɔ e wie. Zoova sin e fluwa nin video mun nin nzra nun ijɔlɛ’m be lika fɔnvɔ e. Asa ekun’n, ɔ kwla yo maan asɔnun kpɛnngbɛn kun annzɛ aniaan kun mɔ w’a tin Ɲanmiɛn sulɛ nun’n, ɔ wla e fanngan wie.

19. ?Kɛ e wla bo e wun’n wafa sɛ yɛ Zoova cici e wla-ɔ? An fa sa kun be yiyi nun.

¹⁹ Zoova fá ‘aunjɔɛ ng’ɔ fin i’n’ mán e. ?Kɛ e wla bo e wun’n wafa sɛ yɛ Zoova cici e wla-ɔ? Blɛ sɔ’n nun’n, kɛ e srɛ i’n ɔ fa ‘aunjɔɛ nga sran fi kwlá simɛn i bo’n’ man e. (Fp. 4:6, 7) Aunjɔɛ sɔ mɔ Zoova man e’n ti’n, e wla gua ase yɛ e akunndan’n sannganman. Sa ng’ɔ juli aniaan bla kun mɔ be flɛ i kɛ Luzu su’n kle sɔ weiin. Aniaan bla’n seli kɛ: “Ɔ ju wie’n ɔ yo min kɛ min ngunmin yɛ n wo-ɔ. Kɛ ɔ yo sɔ’n, ɔ yo min kɛ Zoova kloman min kun sa. Kɛ min wun yo min sɔ’n, n ka lɛ n srɛ Zoova yɛ n kan min klun ndɛ n kle i. Kɛ n srɛ Zoova’n min wla gua ase.” Ndɛ sɔ’n kle kɛ sɛ sa o e su naan e srɛ Zoova’n, ɔ́ yó maan e wla gúa ase.

20. ?Ngue yɛ sunlɛ mɔ Zezi sunnin’n ɔ kle e-ɔ?

²⁰ Nanwlɛ, e wunnin i kɛ sunlɛ mɔ Zezi sunnin’n ɔ kle e like kpanngban. Ɔ kle e kɛ ɔ fata kɛ e suan be nga be sran wie wuli’n be bo. Kpɛkun e kwla lafi su kɛ sɛ e sran wu’n, Zoova nin Zezi bé súan e bo. Asa’n, e wunnin i kɛ ɔ fata kɛ e tu e klun e bo jasin fɛ’n. Sɛ e yo sɔ’n é klé kɛ sran’m be ndɛ lo e kɛ Zoova nin Zezi be sa. Asa ekun’n, e wunnin i kɛ Zoova nin i Wa’n be wun sa ng’ɔ o e su’n nin wafa nga e wun yo e’n be wlɛ yɛ be kunndɛ kɛ bé úka e. Maan e kwlakwla e fua kpa kɛ é nánti like nga e suannin’n su. I liɛ’n, kɛ Zoova wá ‘núnnún sran’m be ɲinmuɛn’n kwlaa’n’ ɔ́ yó e ɲrun.—Ngl 21:4.