1. ?Ngue yɛ e wun i wlɛ-ɔ?

 KƐ MƆ e ti Zoova i sufuɛ’n ti’n, e wun i wlɛ kɛ ɔ klo e yɛ ɔ kunndɛ kɛ e di mɛn’n i kpafuɛ’n. (Rɔm. 8:35-39) Asa’n, e wun i wlɛ kɛ kɛ e nanti Biblu’n nun mmla’m be su’n e ɲan su ye titi. (Eza. 48:17, 18) ?Sanngɛ sɛ sa wie ka lɛ fu e nun’n, ngue yɛ ɔ kwla uka e naan y’a fa ajalɛ kpa-ɔ?

2. (1) ?Sa benin mun yɛ be kwla ju e su-ɔ? (2) ?Kosan benin mun yɛ e kwla fa usa e wun-ɔn?

² Sa kekle sunman be tɔ Zoova i sufuɛ’m be su. I wie yɛle kɛ e awlofuɛ kun kwla yo e sa wie m’ɔ lo e ngasi dan-ɔn. Annzɛ e kwla tɔ tukpacɛ kekle kpa. Ɔ maan e kwlá suman Zoova kɛ nga e klo’n sa. Asa’n sanvuɛsa wie kwla ɲan e. Annzɛ kusu Ɲanmiɛn su mɔ e lafi’n ti’n, be kwla kle e yalɛ. Kɛ sa sɔ’m be tɔ e su’n, e kwla usa e wun kɛ: ‘?Ngue ti yɛ min su yɛ sa sɔ’m be tɔ-ɔ? ?N yoli sa tɛ wie ti-ɔ? ?Zoova yraman min su wie ti yɛ sa kekle sɔ’m be tɔ min su-ɔ?’ ?Ɔ wun w’a yo ɔ sɔ le? Sɛ ɔ ti sɔ’n, nán ɔ sa sin bubu wɔ. Zoova i sufuɛ kpa kpanngban be wun w’a yo be sɔ wie le.—Jue. 22:1, 2; Aba. 1:2, 3.

3. ?Ngue yɛ Jue Mun 34:19 kle e-ɔ?

³ An kanngan Jue Mun 34:19 nun. Ndɛ cinnjin nɲɔn be ɲin fite ndɛ mma sɔ’n nun: I klikli’n yɛle kɛ sa kekle kwla tɔ sran kpa’m be su wie. Yɛ i nɲɔn su’n yɛle kɛ Zoova uka e blɛ kekle’n nun. ?Wafa sɛ yɛ Zoova uka e-ɔ? Wafa ng’ɔ yo sɔ’n i wie yɛle kɛ Zoova yo maan e bu e su sa’m be su akunndan kɛ ng’ɔ nin i fata’n sa. E si kɛ Zoova tali e nda kɛ sɛ e su i’n é dí aklunjɔɛ. Sanngɛ w’a seman kɛ sa  wie fi su tɔman e su le. (Eza. 66:14) Ɔ wla e fanngan kɛ e fa e ɲin e sie i blɛ mɔ é wá dí aklunjɔɛ tititi’n su. (2 Kor. 4:16-18) Sanngɛ dɔ nga su’n, ɔ uka e naan y’a su i kpa titi.—Ngw. 3:22-24.

4. ?Ngue yɛ é wá kɛ́n i ndɛ like suanlɛ nga nun-ɔn?

⁴ Siɛn’n, maan e fa e ɲin e sie i like nga be nga be suli Zoova laa blɛ’n nun’n nin andɛ’n be su ndɛ’n kle e’n, i su. Kɛ nga é wá wún i sa’n, sa wie mɔ y’a sunnzunman’n kwla ka lɛ tɔ e su. Sanngɛ sɛ e fa e wla e guɛ i Zoova su’n, ɔ su yiman e ase le. (Jue. 55:22) Kɛ é wá kán sran sɔ’m be ndɛ’n, usa ɔ wun kɛ: ‘?Sɛ sa kunngba’n tɔ min su’n, ngue yɛ ń yó-ɔ? ?Wafa sɛ yɛ sran sɔ’m be su ndɛ’n kwla uka min naan m’an lafi Zoova su kpa ekun-ɔn? ?Wafa sɛ yɛ n kwla nanti be ajalɛ’n su-ɔ?’

5. ?Laban ti’n, sa benin mun yɛ be tɔli Zakɔbu su-ɔ? (An nian foto ng’ɔ o fluwa’n i bui’n su’n.)

⁵ Laa blɛ’n nun’n, sa wie mɔ Zoova i sufuɛ’m b’a sunnzunman’n ɔ tɔli be su. I wie yɛle Zakɔbu liɛ’n. I si seli i kɛ ɔ ko ja Laban i wa bla kun. Afin Laban ti be osufuɛ yɛ ɔ su Ɲanmiɛn wie. Asa’n, i si seli i kɛ Ɲanmiɛn yrɛ́ i su dan. (Bob. 28:1-4) Ɔ maan Zakɔbu yoli like ng’ɔ fata kɛ ɔ yo’n. Yɛle kɛ ɔ jasoli Kanaan mɛn’n nun kpɛkun ɔ ko trannin Laban i awlo lɔ. Laban le ba bla nɲɔn. Kun suan Lea yɛ kun suan Rasɛli. Zakɔbu wa kloli Rasɛli m’ɔ ti Laban i wa bla kasiɛn’n. I sɔ’n ti’n, ɔ kplinnin su kɛ ɔ́ dí i ti junman afuɛ nso naan ɔ́ jɛ́ i. (Bob. 29:18) Sanngɛ ninnge’m b’a yoman kɛ nga Zakɔbu fa sunnzunnin’n sa. Afin Laban lɛkɛli i. Yɛle kɛ ɔ fɛli i wa kpɛnngbɛn Lea fa mɛnnin i kɛ ɔ jɛ i. Kpɛkun ɔ seli Zakɔbu kɛ sɛ lemɔcuɛ kun sin’n, ɔ kwla ja Rasɛli. Sanngɛ i sin’n, ɔ fata kɛ ɔ di junman afuɛ nso ekun mɛn i. (Bob. 29:25-27) Junman dilɛ’n nun kusu’n Laban buli Zakɔbu i lufle. Ɔ maan, Zakɔbu dili i sa nun junman lele afuɛ 20!—Bob. 31:41, 42.

6. ?Sa benin mun yɛ be tɔli Zakɔbu su ekun-ɔn?

⁶ Sa uflɛ wie’m be tɔli Zakɔbu su ekun. I awlofuɛ’m be sɔnnin yɛ i mma’m be nun wie’m be timan be wun aniɛn. I kpa bɔbɔ’n, be yoli Zozɛfu m’ɔ ti be bɔbɔ be niaan bian’n i atɛ kɛ kanga sa. Asa’n, Simeɔn nin Levi mɔ be ti Zakɔbu i mma mun wie’n be kpɛli saɛ ba be mannin be awlofuɛ mun yɛ be sacili Zoova i dunman. Asa ekun’n, kɛ Rasɛli mɔ Zakɔbu klo i kpa’n, ɔ́ wú i wa nɲɔn su’n ɔ wuli. Asa kusu’n awe dan kun m’ɔ kpɛnnin’n ti’n, Zakɔbu nin i awlofuɛ’m be tu ko trannin Ezipti mɛn’n nun. Kɛ ɔ́ yó sɔ’n nn w’a yo oke.—Bob. 34:30; 35:16-19; 37:28; 45:9-11, 28.

7. ?Wafa sɛ yɛ Zoova kleli Zakɔbu kɛ ɔ klo i-ɔ?

⁷ Sa kwlaa sɔ’m be nun’n, Zakɔbu lafili Zoova nin nda ng’ɔ tɛli i’n be su titi. Zoova kusu kleli Zakɔbu kɛ ɔ klo i titi. I wie yɛle kɛ kannzɛ bɔbɔ Laban buli i lufle’n, sanngɛ Zoova yoli maan ɔ ɲannin ninnge kpanngban. Asa’n, kɛ ɔ wunnin i wa Zozɛfu m’ɔ bu i kɛ ɔ wuli w’a cɛ’n, ɔ lali Zoova i ase lele. Kɛ mɔ Zakɔbu nin Zoova be afiɛn mantan’n ti yɛ maan ɔ kwla jrannin sa nga be tɔli i su’n be ɲrun kekle-ɔ. (Bob. 30:43; 32:9, 10; 46:28-30) E kusu, sɛ e nin Zoova e afiɛn mantan kpa’n, é kwlá jrán sa nga be fu e nun bɔbɔ’n be ɲrun kekle wie.

8. ?Ngue yɛ Famiɛn Davidi kunndɛli kɛ ɔ́ yó-ɔ?

⁸ Famiɛn Davidi w’a kwlá yoman like kwlaa ng’ɔ sunnzunnin kɛ ɔ́ yó mán Zoova’n. I wie yɛle kɛ ɔ kunndɛli kpa kɛ ɔ́  kplán sua kun mán Zoova. Kɛ ɔ boli su kleli Ɲanmiɛn nuan ijɔfuɛ Natan’n, ɔ tɛli i su kɛ: “Like nga ɔ awlɛn o su kɛ á yó’n, yo. Afin Ɲanmiɛn Kpli jin ɔ sin.” (1 Ɲol. 17:1, 2) E si kɛ ndɛ sɔ’n yoli Davidi i fɛ dan. Atrɛkpa’n, ɔ ka lɛ boli i wun buabualɛ bo.

9. ?Kɛ Davidi tili i kɛ nɛ́n i yɛ ɔ́ kplán Ɲanmiɛn Sua’n, ngue yɛ ɔ yoli-ɔ?

⁹ Sanngɛ i osu w’a cɛman, Zoova i nuan ijɔfuɛ’n sɛli i sin Davidi wun lɔ ekun. Kpɛkun, ɔ kannin ndɛ kun m’ɔ kwla bubu Davidi i sa sin-ɔn. Yɛle kɛ “kɔnguɛ sɔ’n nun’n,” Zoova seli Natan kɛ ɔ ko se Davidi kɛ nɛ́n i yɛ ɔ́ kplán sua kun mɛ́n i-ɔ. Sanngɛ i wa yasua kun yɛ ɔ́ wá kplán-ɔn. (1 Ɲol. 17:3, 4, 11, 12) ?Kɛ Davidi tili i sɔ’n ngue yɛ ɔ yoli-ɔ? Ɔ fali ajalɛ uflɛ. Yɛle kɛ ɔ wa boli sika nin sua kplanlɛ ninnge nga i wa Salomɔn fá dí junman’n be kunndɛlɛ bo.—1 Ɲol. 29:1-5.

10. ?Wafa sɛ yɛ Zoova yrali Davidi su-ɔ?

¹⁰ Kɛ be seli Davidi kɛ nɛ́n i yɛ ɔ́ kplán Ɲanmiɛn Sua’n, be ja nun lɛ’n Zoova tɛli i nda kun. Ɔ seli i kɛ i osu’n nunfuɛ kun dí famiɛn tititi. (2 Sam. 7:16.) Mɛn klanman’n nun lɔ’n, Zezi i afuɛ akpi famiɛn dilɛ blɛ nun’n, kɛ Davidi wá tí i kɛ Zezi ti i osu’n nunfuɛ’n, e si kɛ i sɔ’n wá yó i fɛ dan! Sa sɔ’n kle e kɛ kannzɛ bɔbɔ e kwlá yoman like nga e sunnzunnin kɛ é yó mán Zoova’n, sanngɛ e Ɲanmiɛn’n kwla yra e su tra nga e sunnzunnin’n bɔbɔ.

11. ?Kannzɛ Ɲanmiɛn Sielɛ’n w’a juman Klisifuɛ Klikli’m be blɛ su’n, sanngɛ ngue yɛ ɔ kle kɛ Ɲanmiɛn yrali be su-ɔ? (Sa Nga Be Yoli’n 6:7)

¹¹ Sa wie’m be kleli Klisifuɛ Klikli’m be yalɛ. I wie yɛle kɛ be kunndɛli kpa kɛ Ɲanmiɛn Sielɛ blɛ’n ju ndɛndɛ, sanngɛ be siman cɛn ng’ɔ́ jú’n. (Yol. 1:6, 7) ?Ɔ maan ngue yɛ be yoli-ɔ? Be fali be wun be wlɛli i jasin fɛ bolɛ junman’n nun. Kɛ jasin fɛ’n trú kɔ́’n, be wunnin i wlɛ kɛ Zoova yra be su.—An kanngan Sa Nga Be Yoli’n 6:7 nun.

12. ?Kɛ awe kpɛnnin’n, ngue yɛ Klisifuɛ Klikli’m be yoli-ɔ?

¹² Blɛ wie nun’n, awe dan kpa kun kpɛnnin “asiɛ wunmuan’n su.” (Yol. 11:28) Sa sɔ’n ti’n, Klisifuɛ Klikli’m be wunnin be ɲrun wie. Maan e bu wafa nga awe sɔ’n kleli be yalɛ’n i akunndan kan e nian. Kɛ mɔ awlobo kpɛn’m be ɲanman like naan b’a fa nian be awlofuɛ’m be lika’n ti’n, atrɛkpa’n be kokoli. ?Yɛ gbanflɛn nin talua nga be sunnzunnin kɛ bé bó jasin fɛ’n i kpa trá laa’n be li? ?Bé mínndɛ naan awe’n blɛ’n sin ka naan b’a fa be wun b’a wlɛ i jasin fɛ bolɛ junman’n nun ekun? E si kɛ blɛ sɔ’n nun’n, be yoli like nga be kwlɛ i yo naan b’a bo jasin fɛ’n titi’n. Yɛ like nga be le i’n, be mannin be wiengu Zoova sufuɛ nga be o Zide lɔ’n be wie.—Yol. 11:29, 30.

13. ?Awe blɛ’n nun’n, ngue yɛ Zoova yo mannin Klisifuɛ Klikli mun-ɔn?

¹³ ?Awe blɛ’n nun’n, wafa sɛ yɛ Zoova yrali Klisifuɛ Klikli’m be su-ɔ? Be nga be wiengu Klisifuɛ’m be cɛli be like’n be wunnin kɛ Zoova yɛ ɔ sinnin be niaan’m be lika ukali be-ɔ. (Mat. 6:31-33) Ɔ maan be nin be niaan’m be afiɛn wa mantannin kpa trali laa’n. Be nga be cɛli be wiengu Klisifuɛ’m be like’n annzɛ be ukali be wafa uflɛ’n, be kusu be dili aklunjɔɛ. Afin be yoli be niaan’m be ye. Zoova yrali be kwlakwla be su afin kannzɛ be su sa’n kacili’n, sanngɛ be yoli be liɛ nga be kwla yo’n.

14. (1) ?Sa benin yɛ ɔ juli Baanabasi nin akoto Pɔlu be su-ɔ? (2) ?Yɛ i bo’n guali sɛ? (Sa Nga Be Yoli’n 14:21, 22)

 ¹⁴ Sran’m be kleli Klisifuɛ’m be yalɛ kpɛ sunman. Wie liɛ bɔbɔ be fa fu be nun. I sɔ wie yɛ ɔ juli Pɔlu nin Baanabasi be su-ɔ. Kɛ ɔ́ yó sɔ’n, nn be su bo jasin fɛ’n Listri lɔ. I bo bolɛ’n nun’n, lɔfuɛ’m be sɔli be nun klanman bɔ cɛ. Sanngɛ kɛ ɔ́ kɔ́ i ɲrun’n be kpɔfuɛ’m “be wa sacili sran’m be ti nun.” Ɔ maan sran kunngba sɔ mɔ i bo bolɛ’n nun’n be sɔli be nun’n, be finfinnin Pɔlu i yɔbuɛ lele ɔ ka kan naan w’a wu. (Yol. 14:19) I sin’n, Baanabasi nin Pɔlu be ko boli fɛ’n lika uflɛ. ?Kɛ be yoli sɔ’n i bo’n guali sɛ? “Sran sunman be kacili Zezi i sɔnnzɔnfuɛ.” Asa’n, ndɛ nga be kannin nin be ajalɛ klanman’n wlali Klisifuɛ onga’m be fanngan. (An kanngan Sa Nga Be Yoli’n 14:21, 22 nun.) Kannzɛ be kleli Pɔlu nin Baanabasi be yalɛ’n, sanngɛ b’a yaciman jasin fɛ’n i bolɛ le. Ɔ maan, sran kpanngban be ɲannin su ye. I sɔ’n kle kɛ sɛ e di Zoova i junman’n titi’n, i kusu yrá e su titi.

15. ?Ajalɛ kpa benin yɛ aniaan bian Makimilan kle e-ɔ?

¹⁵ Kwlaa naan afuɛ 1914 w’a ju’n, Zoova i sufuɛ’m be si kɛ sa wie’m bé wá jú. I wie yɛle aniaan bian Alɛkzandɛɛ Makimilan liɛ’n. Blɛ sɔ’n nun’n, kɛ aniaan kpanngban be sa’n, aniaan bian Makimilan buli i kɛ ɔ cɛ kan’n ɔ́ kɔ́ ɲanmiɛn su. Cɛn kun’n, kɛ ɔ́ íjɔ nzra nun’n, ɔ kannin ndɛ cinnjin kun. Kɛ ɔ́ yó sɔ’n nn e o afuɛ 1914, Sɛptanblu anglo’n nun. Ɔ seli kɛ: “N kwla se kɛ min nzra nun ijɔlɛ kasiɛn’n yɛle nga.” Sanngɛ nzra nun ijɔlɛ sɔ’n, w’a yomɛn i nzra nun ijɔlɛ’n kasiɛn’n. Afin kɛ i osu lali nun kan’n, ɔ klɛli i kɛ: “E nun wie mun e buli i kɛ é wá kɔ́ ɲanmiɛn su ndɛndɛ kpa.” Ɔ seli ekun kɛ: “Kusu nn like ng’ɔ fata kɛ e yo’n, yɛle kɛ e wla e wun ase e di e Min’n i junman’n.” Aniaan bian Makimilan wa tuli i klun boli jasin fɛ’n titi. Ɔ ɔli bisua’m be nun ɔ ko wlali aniaan kpanngban mɔ be wlali be bisua afin be waan be yoman politiki’n be fanngan. Kɛ ɔ yoli oke bɔbɔ’n, w’a yaciman aɲia’m be bo kɔlɛ le. ?Kɛ mɔ aniaan bian Makimilan tuli i klun dili Zoova i junman’n ti’n, i su ye benin yɛ ɔ ɲɛnnin-ɔ? Afuɛ 1966 nun’n ka naan w’a wu’n, ɔ klɛli i kɛ: “M’an yaciman Ɲanmiɛn sulafilɛ le.” Nanwlɛ, aniaan bian Makimilan kle e kwlaa e ajalɛ klanman. I li sɛ e kunndɛ kɛ e su afɛ’n wie naan ɔ wieman ndɛndɛ’n yɛ e kwla niɛn i ajalɛ’n su kpa-ɔ.—Ebr. 13:7.

16. ?Sa benin yɛ ɔ tɔli Ɛɛbɛ Jeningi nin i yi be su-ɔ? (Zaki 4:14)

¹⁶ Tukpacɛ’n kle Zoova i sufuɛ kpanngban be yalɛ. I wie yɛle aniaan bian Ɛɛbɛ Jeningi liɛ’n. b Sasafuɛ Tranwlɛ’n kun nun’n, be kannin wafa nga aniaan bian’n nin i yi be dili aklunjɔɛ ngaliɛ dilɛ junman’n nun’n i ndɛ. Kɛ ɔ́ yó sɔ’n nn be tran Gannan lɔ. Sanngɛ tukpacɛ kekle kun wa yoli aniaan bian’n. Kɛ aniaan bian’n kán sa ng’ɔ o i su’n i ndɛ’n, ɔ boli ndɛ ng’ɔ o Zaki 4:14 nun’n su. Ɔ seli kɛ “sa nga e siman kɛ ɔ́ ɲán e ‘ainman’n’ i wie yɛ w’a ɲan e yɛ.” (An kanngan nun.) Ɔ klɛli i kɛ: “E lɛmɛn i yowlɛ. Ɔ maan e fali ajalɛ kɛ é tú Gannan lɔ é kɔ́ Kanada naan ń kó yó min wun ayre. I sɔ yolɛ nun’n, e kpɔcili e janvuɛ kpanngban kpa.” Zoova ukali aniaan bian Jeningi  nin i yi maan be suli i titi blɛ kekle sɔ’n nun.

17. ?Wafa sɛ yɛ aniaan bian Jeningi i ajalɛ kpa’n ukali sran uflɛ-ɔ?

¹⁷ Aniaan bian Jeningi i su ndɛ nga i bɔbɔ kannin’n, ɔ ukali sran kpanngban. Aniaan bla kun seli kɛ: “Kɛ n kanngannin aniaan bian’n i su ndɛ’n nun’n, nanwlɛ ɔ wluwluli min wun dan. [...] Kɛ n wunnin kɛ ɔ fata kɛ aniaan bian’n yaci ngaliɛ dilɛ junman’n i dilɛ naan ɔ ko yo i wun ayre’n, i sɔ yoli maan n buli min su sa’n kɛ ɔ nin i fata’n sa.” Aniaan bian kun liɛ’n ɔ seli kɛ: “N yoli asɔnun kpɛnngbɛn afuɛ 10. Sanngɛ i sin’n m’an kwlá diman junman sɔ’n kun. Afin min ti nun w’a sanngannin. Ɔ ju wie’n, min ti nun sanngan dan ti’n, n kwlá kannganman aniaan wie’m be su ndɛ’n nun. [...] Sanngɛ wafa nga aniaan bian Jeningi trɛli i awlɛn’n ɔ wlali min fanngan dan.” Sa sɔ’n kle kɛ, kɛ sa o e su mɔ e tra e awlɛn’n, i sɔ’n kwla wla sran uflɛ fanngan. Kannzɛ sa nga y’a sunnzunman’n be ju naan i sɔ’n ti’n, e wun ɲrɛnnɛn’n e kwla tra e awlɛn e lafi Ɲanmiɛn su titi. Kɛ e yo sɔ’n, e kle sran uflɛ ajalɛ kpa.—1 Piɛ. 5:9.

18. ?Kɛ nga e fa wun i foto’n su sa’n, ngue yɛ angbeti bla kun m’ɔ o Nizeria lɔ’n i su ndɛ’n kle e-ɔ?

¹⁸ Tukpacɛ nga be kleli Zoova i sufuɛ’m be yalɛ’n be nun kun yɛle koronavirisi’n. I wie yɛle angbeti bla kun m’ɔ tran Nizeria lɔ’n i liɛ’n. Aliɛ ng’ɔ o i sa nun’n kali kaan sa. Le kun nglɛmun’n, i wa bla’n usɛli i kɛ sɛ be wie aliɛ ng’ɔ o be sin’n i di’n, ngue yɛ bé dí i ekun-ɔn. E niaan bla’n tɛli i su kɛ be leman sika yɛ be leman aliɛ. Sanngɛ ɔ fata kɛ be nian angbeti bla ng’ɔ trannin Sarɛpta lɔ’n i ajalɛ’n su. Yɛle kɛ be tɔn be aliɛ kan ng’ɔ ka’n kpɛkun be fa be su sa’n be wlɛ i Zoova sa nun mlɔnmlɔn. (1 Fam. 17:8-16) Nglɛmun sɔ’n nun’n, ka naan b’a di aliɛ bɔbɔ’n, be niaan Klisifuɛ’m be blɛli be bɔlɛ  kun. Kɛ be tikeli su’n, be wunnin kɛ aliɛ ng’ɔ o nun’n be kwla di i lele lemɔcuɛ nɲɔn. Aniaan bla’n seli kɛ ɔ siman kɛ Zoova sieli i su i nuan bo. Nanwlɛ, sɛ e lafi Zoova su’n, sa nga be tɔ e su be kwla yo maan e nin i e afiɛn mantan kpa tra laa’n.—1 Piɛ. 5:6, 7.

19. ?Ɲrɛnnɛn sa benin yɛ ɔ tɔli Aleksei Yɛɛsɔfu su-ɔ?

¹⁹ Koko’n nun wa’n be kleli aniaan sunman be yalɛ kpa. I wie yɛle aniaan bian Aleksei Yɛɛsɔfu m’ɔ tran Risi’n i liɛ’n. Be yoli i batɛmun afuɛ 1994 nun. Blɛ sɔ’n nun’n, nn lika’n ti fɔuun nvle sɔ’n nun. Sanngɛ kɛ ɔ́ kɔ́ i ɲrun’n, lika’n w’a kacili. Afuɛ 2020 nun’n, sonja’m be ɔli aniaan bian Yɛɛsɔfu i awlo lɔ be ko sɛnngɛnnin i ninnge’m be nun. Kpɛkun be kanndannin i bo ninnge kpanngban su. Kɛ anglo kpanngban sinnin’n, awa tɔnnin i suɛn kɛ ɔ ti sa tɛ yofuɛ dan. Ng’ɔ yo ɲrɛnnɛn ekun’n, yɛle kɛ sran kun m’ɔ tɔn i wun suɛn kɛ ɔ ti Biblu’n nun like suanfuɛ’n yɛ ɔ yili i mannin-ɔn. Yɛle kɛ kɛ aniaan’n klé i Biblu’n nun like’n, ɔ fa sie i video su. Ɔ yoli sɔ lele afuɛ klonglo kun. Nanwlɛ, kɛ be se kɛ be kpɛ sran bo waka’n, yɛle nga bian sɔ’n yoli i lɛ’n.

20. ?Ngue yɛ aniaan bian Yɛɛsɔfu yoli naan ɔ nin Zoova be afiɛn w’a mantan kpa titi-ɔ?

²⁰ ?Kɛ be kleli aniaan bian Yɛɛsɔfu i yalɛ’n, wafa sɛ yɛ i bo guali-ɔ? I bo’n guali kpa, afin ɔ wa lafili Zoova su kpa trali laa’n. Ɔ seli kɛ “Min nin min yi e srɛli Ɲanmiɛn likawlɛ kpɛ sunman. N wunnin i wlɛ kɛ sɛ Zoova w’a ukaman min’n, nn m’an kwlá jranman kekle.” Ɔ kan guali su kɛ: “Kɛ min ngunmin n suan Biblu’n nun like’n, i sɔ’n uka min naan min sa sin w’a bubuman min dan. N bu sran kpa nga be suli Zoova laa blɛ’n nun’n be su akunndan. Biblu’n nun ndɛ kpanngban be kle kɛ ɔ ti cinnjin kɛ blɛ kekle’n nun’n, e tra e awlɛn yɛ e lafi Zoova su titi.”

21. ?Ngue yɛ e wunnin i like suanlɛ nga nun-ɔn?

²¹ ?Ngue yɛ e wunnin i like suanlɛ nga nun-ɔn? Mɛn tɛ nga nun’n, sa kpanngban kwla ka lɛ fu e nun. Ɔ nin i sɔ ngba’n, Zoova suɛn i sufuɛ nga be lafi i su’n, be bo titi. Biblu’n nun ndɛ mma nga like suanlɛ nga taka su’n se kɛ “sa kekle sunman be tɔ sran kpa’n i su, sanngɛ Zoova de i sa kwlaa sɔ’m be nun.” (Jue. 34:19) I sɔ’n ti’n, nán maan e fa e ɲin e sie i ɲrɛnnɛn nga be tɔ e su’n be su ngboko. Sanngɛ maan e fa e ɲin e sie i ukalɛ nga Zoova uka e’n su. Sɛ e yo sɔ’n, kɛ akoto Pɔlu sa’n, é kwlá sé kɛ: “Sa kwlaa nun’n, sran ng’ɔ man min tinmin’n ti’n, n le wunmiɛn.”—Fip. 4:13.